III. Annus 1323. Johannes XXII. Papa jnbet Magietro ordinî pacem inter ducem Gediminnm et civitates Estoniae, Livoniae et Curlandiae conclusam tueri. Rok 1323. Jan XXII. Papiez rozkazuje Mistrzowi zakonu, aby pokoju miçdzy Ksiçciem Ge- dyminem a miastami Estonii, Inflant i Kurlandyi zewartego nie zrywat. Joannes XXII dilectis filiis magistro Preceptoribus et frai ribas domos sanete Marie Theutonicorum Jerosolermitañ per alemanniam, Liuoniam, Prussiam, et partes circumadiacentes constituas. — Gratias agamus Domino Deo nostro qui altitudinem diuiciarum sapientie et scientie sue onmem creaturarum superaos intellectum secundum ordinatissimam dispositionem suam ad saluandas animas uias prebens et preparans salutares magnifici uiri Gedemundi Regis Lecwinorum direxerit uotum, et preparauit affectum, ut qui iam dudum extitit in paganitatis deuio constitutus, sicut lauda- bilibus ostendit indiciis ad uerilatem conuerti desiderat fidei orthodoxe, et pro- fessionis doctrina catliolice et moribusimbuiXpianis boe namque per liiteras, hoc per Nuntios suos, quos ad Sedem aplicam propter hoc specialiter desti- nauit nnbis et fratribus nostris sanete Romane Ecclesie Cardinalibus patefecit pia et instanti deuotarum precum adiectione deposcens, ut ad eum et terras suas Nuncios nostros Denm timentes, in lege Domini eruditos specialiter miüeremus, quorum salutaribus doctrinis cognitione uere fidei illustratus ipse cum albo ad fidem uenire cupientibus Xpianam sacrum susciperet baptismatis sacramentum, quas preces cum summo gandio summaque letitia amplectentes, ac eas cum eius conuersio possit, superna auxiliante gratia innиmeras illarum partium gentes infidelitatis tenebris involutas ad fidem pertrahere orthodoxam iocundis deside- riis admittentes ueuerabilem f rat rem nostrum Bartholomeum Epum Electeií et dilectum iílium Beruardum abbatem Monasterii sancti Theofredi anitieñ di ocesis magni consilii magneque experience uiros decretorum doctores, et in sacra pagina eruditos ac etîam pro ampliatione intrepidis et spontaneis animis laborantes ad dictum Regem, et partes illas de dictorum fratrum consilio duxi- 5 34 mus destiuandos sperantes per gratie celestis auxilium et intentum ac oportunum % miuisterium eoruoidem, eiusdem Regis et иliorum connertendorom ad fidem domi- nicis horreis uberem segetem inferendam. Post hec dilecti filii advocaius, Cou- sules et Uniuersilates Ciuitatis Rigen per eoruin litteras et Nuntios speciales nobis et eisdem fratrîbus intimarunt, quod Rex idem sparsum in se rorem super- ne gratie per bonarum operationum incrementa multiplioans nee solum fide cu- piens imbui Xpiana set et ipsam desideraus exhibitione bonorum operum demon strare tam uos quam nonnullos ceterarum Prelates et religiosos ac Principes et uobiles et uniuersitates illarum partium Catholice fidei professores per suas lit teras requisiuit ut ad eum speciales Nuntios mitterelis, cum quibus ipse deside- rabat pacem bonam et firmam perpetuis leuendam temporibus tractare pariter et firmare, propter quod dilecti filii nobiles viri uniuersi domiui Terrarum Liuonie et Estonie in festo beati Lanrentii aiiui proximi pfeteriti certo loco, una cum aliquibus ex vobis colloqueudi gratia conuenerunt ad inuestigauduim et perscru- taudum uerttatis formulam, ut eorum uerbis nlamur, de litteris, quas idem Rex uersus Theotoniam ad uos et predictos nobiles desiiuarat, in qua collocutione placitis, hinc inde consiliis habilis, tandem coucorditer et unanimiter mittere ydo- neos et sollempnes Nuncios quem admodum dictus Rex petierat cum pleno man dato faciendi omnia queXpiauitati dictarum partium expedirent, ad ipsius Regis preseniiam decreuerunt, aceedentibus ergo tam dictorum Prelatorum et uobilium, et eiusdem Uuiuersitatis Rigeiî, quam uris Nunciis ad presentiam Regis eiusdem, ijdem Nuncii ab eo, sicut ex eiusdem, Uuiuersitatis iusiunatione percepimus, ho- norifice fuere recepti, et splendide pertractati, dictique Nuncij litteras suas tam nobis, quam eisdem domiuis eorum directas ostenderunt eidem, quibus uisis, et auditis idem Rex, suo sigillo recoguito, confessus est omnes articulos in eisdem litteris compreheusos de cordis sui conscieutia processisse, adiciens, quod quando Legati nostri, quorum cotidie prestolabatur aduentum ad eum peruene- rint, id quod omnipotens Deus nouit et in sue corde firmaverat illico satageretur effecium mancipare, subiungens se à suis progenitoribus in sua pueritia audiuisse, quod RomanusPontifex erat pater, et dominus omnium suorum, Post quem Archiepi, etEpi in orbe preminent potestate, inferens eisdem Nunciis, quod loquerentur de pace bine, inde firmando, qua mediante, et Dei sufiragaute dementia, omuem bo- num inter eum, et Xßianitatem illarum partium poterat ordinari. Verum ijdem Nuncii necessitate, et utilitate Xpianitaiis attenta, cum ipso Rege et suis pacis federa iuierunt pro cnuciis hominibus Xpianis, prout iuieudi et faciendi pacem hujusmodi plenam habebant ab eorumdem Dnis facultaiem, quam quidem pacem 35 tam Rex et soi, quam nostri, et alii Nuncii supradicti observare inviolabiliter iurauerunt, proutin liberis iude confectis, ettheolonico scriptis, sigillis predicto- rum Regis et nunciorum communilis quttrum tenores de theotonico in latiuum translatos, uobisque transmisses de nerbo ad uerbum presentibus inseri feci mus pleuius coutinetur. Quare pro parte advocati, consiilum, et Universitatis predic- torum fuit nobis humiliter snpplicatum, ut cum observatio pacis eusdem in euiden- tem profectum et commodum cunctorum fidelium illarum partium redundare, eiusque uiolatio, si quod absit, forsan contiugeret, in euidens eorumdem dispeu- dium, ac impedimentum ampliationis Xpiane fidei cedere dinoscantur, illam firmi- ter observan auctoritate aplica mandaremus. Nos igitur attendentes quod in Capitulis contentis in ordiuatione pacis predicte, nichil est obuium fidei, nil mori- bus Xpianis aduersum, et quod per eam, faciente Domino, uia paratur et presta- tur habilitas et per oportunum opem fidelium, et sanete predicationis officium paganitas illarum partium dimissis errorum tenebris ad uere fidei lumen, diuiua opitulante gratia, conuertatur, ipsamdeeorundem fratrum consilio fore prouidimue obseruaudum. Quocirca Uniuersitati uestre per aplica scripta in uirtute obedientie districte preeipiendo mandamus quatinus ob renerentiam apostoliceSediset nostram, necnouob religionem iurisiurandi, quod super observatione pacis predicte in animas uestras Nuntii nostri, sicut et alii Nuntii prestitisse noscuntur, cujus iusiurandi transgressio, et contemptns in fame uestre dispendium et iacturam, et auimarum perniciem redundare!, ac etiam ob religionis uestre decorem cujus professio sicut ad exaltatiouem fidei uos pugiles reddere debet intrepidos sic ab omnibus * que eiusdem fidei propagationis negotium impedireut uos exhibere debet omni- modis alienos, predictam pacem iuxta Capitula in eius ordinatioue contenta in violabiliter observetis et per subditos ordinis uestri faciatis iuviolabiter obser- vari, alio quin Venerabili frai ri nostro Epo, et dilectis filiis. Preposito et De cano Osilieñ damus uostris litteris in maudatis ut ipsi, uel duo, aut unus eorum per se, uel per alium, seu alios, uos et quoslibet alios ad observationem pacis predicte per censuram ecclesiasticam, et penas alias, quas uiderit expedire appellatione remota compellat, non obstante quibuscumque priuilegiis uobîs et ordini uestro et quibuslibel aliis communiter, uel diuisîm ab aplica Sede con- cesáis, quod excommunicari suspendi', uel iuterdici minime ualeatis per litterae apostolicas non facientes pleuam ex expressam, ac de uerbo ad uerbum de iu- dulto bujusmodi mentionem. Tenor autem litterarum eiusdem Regis super dicta pace coufectarum, talis est. Omnibus bas Hileras uisuris, uel audituris, Gede- mundus Lethowinorum Rex pacem iu Domino et salutem. fniuersis uotum faci- < 5* 36 mus per presentes, quod secundum nostras litteras uenernnt ad presentiam nos- tram Nuncii domiuoruiu terrarum Liuonie, et Estonie ex parte domini archiepi Rigefi domini Woldemarus miles de Rosen, arnoldus Storue generalis Vicarius eiusdem, domini archiepi Rigen ex parte Capituli, domini Johannes molendinum et Thomas Canonici Rigen ex parte domini Episcopi Osilien. domini Bartho- lomeus miles de Velin, Ludolfus de albaturia Canonicus Osilien ex parte domini Episcopi, Vasallorum suorum, et Ciuitatis Tarbaten dominus hermannus Longus Consul ibidem. Ex parte Capitanei nobilissimi Regis Dacie et Vasallorum suo rum frater arnoldus Prior Predicalorum in Reualia, et hiuricus miles de Pareu- keke. Ex parte magistri et fratrum domus Theotonicorum frater Johannes de Lowenbinke Commendator de Michowe, et frater Octo bramhorn. Ex parte Ciuitatis Rigen domini hinr. de anchowia, Joannes Langleside, Ernestus dines frater Wessellus Prior Predicatorum, et frater albertus Slut ex parte miuorum. Nos uero consilio et consensu discretorum uirorum nostrorum, cum prelibatis Nunciis, et omnibus Xpianis inire decreuimus pacem stabilem atque firmam, cum omnibus etiam qui Nuncios suos ad uos dirignut, et pacem uobis teuere inten - dunt. In tali conditioue, quod omues uie in terra et in aqua sine omni impedi mento aduenieuti recedenti, et pergenti, ipsi ad uos et nos ad ipsos, unicumque etiam homini aperte et libere debent esse. Iste sunt terre, cu mquibus pacen iniuimus supradictam. Primo enim uestri ex parte Sustenten Saymeuten Ples- kowe, et omues Ruthen, qui subiciuntur dominio uostro, ex parte dominorum Terrarum Liuonie el Estonie, diocesis, et Ciuitatis Rigen. Ex parte magistri et fratrum Theotonicorum domus menielam terras Curlandie Liuonie et totum, quod ad custodiendum Spectat Magistro et fratribus supradictis. Ex parte domini osüien Ecclesie Epi sua dioc, ac totum quod sue subicitur potestatí. Ex parte domini Epi Tarbaten sua dioc? et omiies qui sue protectioni subici untur cum Ciuitate Tarbaten. Ex parte illustris Regis Dacie harien, Wirlant albeutaken, et totum quod sue subicitur dicioni. Prelibatam pacem facere de creuimus condicione subscripta, quod si aliqua inter uos controuersie materia fuerit orta ad amicitiam, reforman debet, mediante iusticia, uel amore. Item si alicui in iustitia accideret iu terminis supradictis, illa debere prosequi secun dum iuris exigentiam illius patrie, in qua iu iustitia aliqualiter fuerit denegata, extunc, est ad dîîorum presentiam dirigenda, qui exhibebunt iustitie complemen- tum. Iusuper si aliquis bona alterius abduxerit in terram aliam restitui debent quandocumque fueriut requisita. Ceterum si aliquis liber homo pergere, uel ire decreuerit de una terra in aliam debet habere liberam potestatem. Preterea si 37 aliquis servus proprius fugam dederit in terram aliam restitoi debet, quando fuerit postulatus. Pre fata enim pax debet esse stabilis, atque firma et nullt omni- no bomînum liceat eam infringere, nee de nostris subditis aliquis sine uostro consensu renunciando paci predicte habebit aliqualiter potestatem . Si autem aliqua pars contradicere et renunciare uoluerit ex iusta causa paci predicte, duo- bus meusibus alter alteri predicere studeat manifeste . Preterea uero ut omnia inter nos caritatiue se habeant et amice, damos et concedimus omni homini ad uos ueuieuti et recedenti', in omnibus ius Rigeïï, et unusquisque ex utraque parte emendo, et uendendo omnia mercimonia sibi oompetentia liberam habeat faculta teta . In testimonium premissorum et firmitate pacis sepedicte nostrum regale sigillum preseutibus est appeusum. Datum in Castro nostro — Yilna, Anuo Di« M°. CCC°. XXIII°. dominica proxima post festum beati Michaelis. Item tenor litterarum dictorum Nunciorum super dicta pace confectarum talis est. Omnibus presens scriptum uisuris, uel audituris. Arnoldus Scoyne Venera- bilis in Xpo patris, ac domini domini Friderici, Dei et aplice Sedis gratia sacro- sanete Rigen Ecclesie archiepi in spiritualibus Vicarios generalis, Woldemaros miles de Kosen, Johannes Alolendinum et Thomas eiusdem sanete Rigen Eccle sie Canonici, Ludolfus de albacuriä Canonicos, Bartholomeus miles de Velin Vassallus Osilieñ ecclesie, hermannus Longos Consol Tarbateîi frater arnoldus Prior fratrum Predicatorum in Raualia, hinricus miles de Pareubeke Vassallus excellentissimi Principis Regis Dacie, frater Johannes de Lowenbrulie Com- meudator in Michowia, frater octo Blanihoru professores ordinis Theotonico- rum domos hiiîr de Michowia Johannes Langleside, Ernestus diues Consules Cioitatis Rigeit, frater Wessellus Pri(»r Predicatorum, frater albertus Slut de ordine minorem salutem in Domino sempiternam. Nouerinl uniuersos presentium inspectores, quod illos prouominati. Nuncii nuper ad magnificum Priucipem Go- demundum fiechowinorom Regem cum plena potestate faciendi et dimittendi missi cum ipso Rege et suis pro omnibus hominibus Xpianis, qui suos Nuncios ad, uos dirigontur et pacem nobiscum teuere intendunt, iuiuimus paeein stabilem atque firmam condicione subscripta, quod omiies uie iu terra, et in aqua sine omni impedimento unicuique homini uenienti et pergenti ipsi ad uos et nos ad ipsos aperte et libere debent esse. Iste oero sunt terre, cum quibus, et pro qnibus pacem iuire decreuimus supradictam. Primo euim et parte Regis predicti Lethouie, Eustoythen, Samaythen, Plestowe, et omnes Rutheui, qui eiusdem Regis dominio subiciuntur. Ex parte dominorum Terrarum, qui uos ad Leibo- wiam luiseront. Primo tota diocesis, Ciuitasque Rigeiï. Ex parte magistri et fratrum Theotonicoruin, domus menielam terras Curonie, Liuonie, et totum quod ad custodiendam spectat magistro et fratribtis supradictis. Ex parte domiui Epi. Tarbateíî sua diûc, et omnes qui sue protectione subiciuntur cum Ciuilate Tar- bateu. Ex parte gloriosi Priucipis Regis Dacie barieil, WirlaTi, allemtakem et omnis que sue subicitur dlctione Prelibatam pacem condicione infra scripta fa- cere decreuimus, quod si alicui in iustitia accideret in lermiuis snpradictis illam habere, prosequi secundum iuris exigentiam illius patrie, in qua qualiscumque in iustitia fuerit irrogata, quod si ibidem iustitia aliqualiter fuerit denegata, extnuc est ad presentiam diíorum dirigenda qui exhibebunt secundum iuris formulam iustitie complementum. Item si aliqua inter nos coutentionis materia quocumque casu fuerit orta reforman det, ad amicitiam pristinam mediante iusticia uel amore. Item insuper si aliquis bona alterius abduxerit in terram aliam, restitui debent quandocumque fueriut postulata. Ceterum si aliquis liber homo ire uel pergere decreuerit de una terra in aliam debet habere liberam potestatem. Pre- terea si aliquis seruns proprius fugam dederit in aliam terram debet restitui quaudo fuerit requisitus Prefata enim pax debet mauere stabilis atque firma, quod unlli omnino bominum liceat eam infringere aut de uostris subditis aliquis sine nostro consensu renunciando paci predicte aliqualiter babeat potestatem. Si autem aliqua pars contradicere et renunciare paci predicte uoluerit duobus mensibus altera alteri predicere studeat manifeste . Preterea uero ut omnia inter nos caritatiue se habeant et amice damus et concedimus omni bomiui ad nos uenieuti et recedenti in omnibus ins Rigen et unusquisque ex utraque parte emendo et ueudeudo omnia mercimonia sibi competentia babeat liberam faculta- tem. In premissorum testimonium, et pacis sepedicte firmitatem sigilla omnium nostrorum Nunciorum predictorum presentibus sunt appensa . Datum in Castro nostro Vilna anno Domini M°. CCC°. XXIII. Dominica proxima post festum beati michaelis. Datum auinioii II Kalendas Septemhris. anno octauo. — (Litteгае exscriptae sunt �? Regestis titterar. commnnium Johann. XXll. Exempiar iovenitnr in archiva secreto regiomoot.) -— 39 IV. Annus 1323. Instrumentun) pacis inter Gediminum ducem Lithuaniac et civitates Estoniae^ Livoniae et Curlandiae conclusae. , Rok 1323. Instrument pokoju zawartego pomiçdzy ksiçciem litewskim Gedyminem, a miastami Estonii, Inflant i Kurlandyi. Alle de gene, de dessen breff ansen nude boren, de latet groten de boden der landesberen unde der siede, de to liflande, unde to Estlaude unde to Curlande sint, de van den suluen hereu unde sieden sant sint to Gedemiunen deme Koninge van Lettonuen unde wnscet en heil, unde vrede in Gode. Wi boden, her Arnolt Stoyue de in des Bischoppes siede is van der Rige an gestlicken вaken, unde her Woldemar van Rosen van des Bischoppes wegene van der Rige, van des Capittels wegene van der Rige, Herr Johann Molendinum unde her Thomas van des Biscopes wegeue van Osele, her Bartholomeus van Velin, unde her Ludolf van deme Wittenhowe en Domhere van hapesel van des Bi scopes wegeue van Darbete, unde siner meuen Man, unde siner Stad Hermann Lange, van des bouetmannes wegene des Edelen Koninges van Denemarken unde siner menen Man, broder Arnolt de Prior van Reuele, und her Hinric van Parenbeke, van des Mesiers wegene unde der meuen brodere van liflande bro der Johan van Leunenbroke, de Kumndur vau der Mithnune, unde Broder Otto Bramhorn, van der Stades wegene van der Rige, herr Hinric van der Mitthoune, her Johan Langeside, herr Ernest, van dersuluen stad, broder Wessel, Prior der Predikere van der Minuerbrodere wegene, broder Albrecht Sluc: Wi heb- bet met desseme vorbenomeuden koninge Gedeminneu enen steten Vrede gema- ket, unde met allen sinen luden, de unter eme beseteu sint, vor alle k erst eue lude, de ene boden to eme senden unde vrede met eme holden willet, dar wil he gerne vrede mede hebben in aldussdaniker wise, dat alle wege in lande unde in watere open unde vrie wesen scullen eme jeuneliken minscen to komende unde to vareude se to vns, vnde wi to en sunder jeuegerleie hiudernisse. Dit sint de laut, da wi den vrede mede maket hebbet, van des Koninges wegeue van 40 Lettouneu dat laut io Ousteyten unde Sameyten, Plessekoune vnde alle de Rus sen de under eme beselen sint. Van unser Landesheren wegene, dat Biscop- dom io Rige unde de stad to Rige, van des Mesters wegene, de Memele vnde dat laut to Curlande, vnde alle dat to liflande tohoret, dat deme Mestere unde sine broderen steit to beimarende, Van des Biscopes wegene van Osele, sin ganse Biscopdom vnde alle dat vnder eme beseten is, van des Biscopes wegene van Darbete, sin ganse biscopdom unde alle dat vnder eme beseten is. met der stad van Darbate. Van des Koninges wegene van Denemarkeu harien Wirlant Alentaken vnde alle dat under eme beseten is. Dessen vrede hebbe wi alsus gemaket. YVene dat also dat jeuegeme manne vnrecht sende van deme ande ren de sculde dat vorderen dar, dar eme dat vnrecht gedau were vnde sine sake vorderen na des landes rechte. Were dat ouer also, dat eme dar neu volrecht scen mochte, so sculde he dat bringen au den landes beren, dar eme dat unrecht inne seen is, de scal eme volles rechtes behelpen. Vortmer sint jenege dink gescen, de scal men vorliken met fruntscap ofie met rechte. Lopt en drel van eneme lande in dat andere, den scal men utautuuerden, wan he geuorderet wert. Is dat och also, dat en Man deme anderen goth ofte generhande dink entuoret in dat andere laut, dat scal men utantnnerden, wan dat geescet wert. Vortmer wit en vrie mau varen van eneme lande in dat andere, des scal he weldig wesen. Desse vrede de scal stede bliuen vnde vast, also dat den Neman breken seal. Were dat ouer also dat jenich man van dessen benomedeu laudes bereu dessen vreden breken wolde, de scal des Nene macht hebben, sunder volbort aller des sen benomeden landes heren. Sue ouer dessen vrede opsoggen wolde met rech ter sake, de scal deme anderen twe mauede vore to seggen. Uppe dat dat alle dinc tuscen vns vruntliken unde lefliken stan, so heft desse benomede Koning Gedeminne van Lettouuen in sineme lande eneme jenuelikeu miuscen to en to komende vnde van en to varende gegeuen Riges Recht. Vortmehr, en jenuelik Kopman van beiden siden mach kopen allerleie Kopenscap de eme vellich is. Uppe ene betugenge desser vorbonomeden dinge unde uppe ene bebindinge enes Steden vredes so hebbe wi alle vse yngesegele to deseme brefe hangen. Desse bref ist utgegeuen uppe dem hus ihor Vilne na unses heren bort buee na, btt- hunftrr nar, in btm brruntumgeem nar, bts ümnenbagee, na Cune mirljrlee böge. (Hoc transsamptam cam Iranssumto ab exemptari originai! in archivo urbano Kigensi descripto et in Brotzii manuscripia Syitoge diptomatum Livoninm iiinstrantium ioш. l. fot. 42. 43. reservato coogruere Dr. C. E. Napiersky Rigae sexto die mensis Apritis anni MDCCCXXXXll aactor est.) 41 V. Annus 1324. Johannes XXII Papa commentat nunties suos in Lithuanian) et Russiam mis ses clero claustrali et scculari, nec non Magistro ordinis thentonici. Rok 1324. Jan 22. Papiez poleca postów swoich do Litwy i Rusi wysJanych duchowieá- stwu zakonnemu i swieckiemu, jakotez Mistrzowi zakonu niemieckiego. Johaunes Episcopus servns servorum Dei venerabilibus Fratribus Archie- piscopis et Episcopis, et dilectis Filiis Electis Abbatibus Prioribus Decanis Prepositis Archidiaconis Archipresbiteris, Plebanis Officialibus Rectoribus et aliis ecclesiarum Prelatis ac eorum vices gereutibus ac personis Ecclesiasticis Religiosis et secularibus ecclesiarum et Monasteriorum Capitulis et Conventibus exemptis et non exemptis Cistercien., Cluniacen., Cartusien., Premonstraten., sanctorum Benedict! et Augustini et aliorum ordiuum, necnon Magistris et Pre- ceptoribus hospitalis sancti Johannis Jerusalem, et beate Marie Theotouicorum et Calatravien. ad quos littere iste pervenerint Salutem et apostolicam benedi- ctiouem. Cum venerabilem Fratrem nostrum Bartholomeum Episcopum Eleten. et dilectum Filium Bernardom Abbatem Monasterii saucti Theofredi ordinis sancti Benedicti Anicieu. dyoceseos apostolice Sedis Nuncios pro magnis et arduis Ecclesie Romane et Fidei orthodoxe negotiis ad Regnum Letwinorum et Ruthenorum specialiter destinemus, universiiatem vestram rogamus et hortamur attente per apostolica vobis scripta mandantes, quatinus eosdem Nuncios cum per partes vestras transitum feceriut, ob reverentiam dicte Sedis et nostram benigne recipientes et honeste tractantes eisdem diebus singulis Episcopo vide licet in octo et Abbati predictis in quinque florenis auri pro eorum necessariis et de securo conductu necnon in Evectionibus oportunis si sue in via forsau defecerint vel aliter fuerint impedite cum super hiis ex parte nostra per ipsos vel eorum alteram seu nuncium vel nuncios eorum fuerint requisiti in eundo mo rando et redeundo liberaliter providere curetis, Ita quod devociouem vestram exinde merito commendare valeamus. Alioquin sentenciam quam ipsi vel eorum alter per se vel alium seu alios propter hoc rite tuleriut iu rebelles super quo 6 eis et eorum cuilibet plenam concedimus lennre presenciuiu potestatem ratam habebimus et faciemus auctore domino usque ad satisfaccionem condiguam, appellatione remota inviolabiliter observan, non obstantibus si aliquibus com- muniter vel divisim ab eadem Sede utduUiMM existat quod Nunciis Sed is eiusdem aliqnam procuracioiíem exhibere vel in ipsa coutribuere nisi ad eos declinaverint minime teneautur sei) quod ittferdjci suspendi vel excommunicari non possint per litteras apostolicas que de indulto liuiusmodî plenam et expressam non fecerint mencionem sive aliquibus privilegiis vel indiUgeuciis quibnscunque personis locis vel ordinibus sub quavis forma ve*borwi» aft eadem Sede concessis de quibus q»<№tuiiiqu№ t&ÚA tetwMfibuä iu noeiiris- litte«»- similis mencio sit babeada et per que preseas* meudataui uoscjuHt vaAeat quomod^libet impedirk Itatum Aviniou. kalend. Junii pontifîcatus nostri Anno octavo. (Butta originat» invenitur in archivo secreto regiomont. Capsa Vll. nro 4.) VI. Annus 1337. Ludovicus Imperator Romanorum donat ordini S. Mariac Teutonicorum Lithuanian! cumadjaccntibus terris, Samogïtia, Karsau, vel Russia, et instituit in urbe regia Lithuaniae archiepiscopatum. Rok 1337. Ludwik cesarz rzymski nadaje zakonowi P. Maryi niemieckiemu cata, Litwç z przylegtemi ziemiami Zmudfeia, i Karsów, czyli Rusia, î zaktada w stolicy Litwy arcybiskupstwo. liudowicus dei gracia Roeianorum Imperator semper Augustus. Universis Cristi fùlelibus, presentibus et posteris Graciaiи suam et omne bonum. Multifa- riam multisque иi0dis variis cristianis populus. quem orthodoxe fidei fulgor illu minat, diversarum virtutum iubare irradians et preclarus sacrum ac felix Ruina- nиш Imperium cunctis mundi preferri priucipatibus. quibuslibet barbaris pre 43 — pollere nacionibtis fecit, in preterito. Verum eciam dísponenle omnium domino efficiet in futuro. Nempe puplice-rei tuicio . de Stirpe gemina pullulans, vimque suam exiude muniens . celibi videlicet milicia solidat et confirmat . Sicque emi nencia extollitur, et perversorum . presertim crucis cristi inimicorum infidelium malicia extra mundi terminos prufugatur. Eapropter non iantum in nOstris armatis militibus sen bellorum ducibus, quantum in Religiosorum . assidue deo militau- cium devotis intercessionibus et aliis piis operibus, nosire spei anchoram fin- genies . cornscautis glorie nostre solium . sublimius et solidius in speculo suble- vatur Religiosam itaque vi tam ducentibus serenitatem nostram couvenit prospi- cere, ipsorum ntilitatibus intendere . ut felicis status recipiat iucrementum et eorum facultates augendas graciosa largicio priucipis excitaiur. Inter ceteros autem illi precipue nostram graciam . beneficia et benivolenciam promerentur, quibus bospitalitates piissime et defensionis rei puplice, necnon alia pietatis opera snffragantur . qui abiectis rebus suis, propriis voluntatibus abdicatis spre- toque snarum corporum cruciatu ascendentes in adverso pro Romano Imperio et domo Jerusalem se minum non formidant exponere, et in proprio sanguine pro fide catholica et pateruis legibus auimarum suarnm pallia rubricare . veluti vene- rabiles in cristo Frater Theodericus de Aldenburg Magister generalis princeps nosier et Romani Imperii karissimus, ceterique fratres Ordinis hospilalis Beate Marie domus Tbewtonicorum Jerusaleminitani, quorum sanela religio ab Impe- rialibus beneficium sumpsit inicium ac Imperialis ortus floridus Imperatorum plantula et factura, a nullo principe lautum . quantum ab Imperatoribus in rebus temporalibus incrementnm. Sane quia venerabiles Magister et Fratres prelibati et totus illibatu.s ordo, grata et laboriosa, ad divini nominis laudem et gloriam et catholicam fidem ampliaudam servicia, in quibus agendis incessanter et strer nue se immiscent, se nobis valde graciosos et placidos representant, non imme- rito ad tam pii negocii subsidium fervidis desideriis anhelamus, ipsos ad beni- volos applausive dulcedinis admittentes amplexus. Nam novissimis istis tem- poribus Illustris princeps Patruelis noster dilectus Henricns Dux Bavarie egre gias edificiorum iuncturas in infidelium Lithwinorum regionibus primogenitas iu- dissolubiliter inperpetuum ad tocius orthodoxe fidei machinam supportandam annuente altissimo, veluti columpnarum prestancia permansuras . utpoie castrum Capitale tocius Ierre Lithovie proinde construxit cooperante ad hoc venerabilium Geueralis Magistri et suorum fratrum consilio et auxilio. Ob eiusdem nostri patruelis interventum . et s tremia merita predictorum fratrum, ipsis et beato ordini memorato . ad laudem et gloriam omnipotentis dei . et beatissime virginis 6* Marie mains sue gloriose, terram Lithwinorum cum omnibus suis pertinenciis et partibus cuiuscunque ydiomatis, sive Samayten Karsow vel Rusye seu alterius. cuiuscunque existant . prout nunc sunt vel ad quamcunque fidem declinaverint . de Imperiali libertate donamos pure et irrevocabiliter iure proprio inperpetunm pro se et suis successoribus recipientibus dictam terram dictumque fratrem Thy- dericum felicem nostrum et Imperii Principem nomine dicti sacri ordinis investi- mus de eisdem . cum administracione temporalium et iurisdiccione einsdem ple- naria priucipatus. Cui quidem castro capi ial i idem nosier patruelis dilectus nomen et insignia annorum et vexilli terre Bavarie . que Beyern dicitur . appriavit, ita quod insignia sui vexilli ea debent honoris et dignitatis prerogativa pollere, ut pre omnibus vexillis aliis in expedicionibus contra Lithwinos sint anteriora in aggressu et ultima in recessu . et nichilomiuùs predicte regionis incole . quos opitulante omnium conditore in eadem terra felici succedenti tem pore inhabitare contigerit, in prefato castro capital! debebunt requirere sua iura. Dictus eciam patruelis noster dilectus glorie et laudis dei matrisque sue gloriose non iumemor sed iuste et religiose cogitans deliberavit . una cum prefato Ma- gistro generali maturo prehabito consilio instituendam et construendam fore in predicta terra quamprimum eam omnipotens deus fide catholica ampliaverit eccle- siam kathedralem . in qua tamquam in ecclesia metropolitana Archiepiscopus sit metropolitanus, una cum canonicis ibidem iustituendis perpetuo permauebit et si qui suffragauei opitulante domino inposterum creabuntur, illieidem Archiepiscopo tamquam suo metropolitano suberunt et sibi exhibebunt in omnibus obedienciam reve'renciam debitam et honorem, que quidem ecclesia et archiepiscopatus Beyern similiter appellabitur nomine lituli in etenmm. In cuius rei testimonium presentes conscribi et nostra bulla an rea signoque nostro consueto iussimus communiri. Datum Monachi XVlI. Non. Decembr. Anno do mini JVlillesimo Tri centesimo Tricesimo septimo Indictione quinta Regni nostri anno vicesimo tercio Imperii vero decimo. ( Litterae originates inveniuotur in archivo secreto regiomont. Caps« 52. No. 12. ) \ Aliae litterae hujus imperatoria usque ad verba: „ admitientes amplexus" cum Iitteris supra citatis omnino congruentcr sonant; inde vero haec sequuntur: Ipsis videlicet predicto Theoderico Burgravio de Aldenburg Magistro gene rali et suis successoribus ac Fratribus necnou toti ordini domus Theotonice pre fato imperpetuo ad lau dem et gloriam Omnipoieutis dei*et Beatissime virgiuis 45 Marie matris sue gloriose terram infidelium Litwinorum Crncis ehr ist i inimico- rum, videlicet Ochsteteu Samayten Karsow Ruzen ceterasque partes preno- minatis terris adiacentibus cum omnibus suis pertineneiis et partibus cuiuscunque ydoueitatis prout nunc sunt vel ad quameunque formam seu statum fidei decli- naverint, de imperiali libertate donamus pure et irrevocabiliter iure proprio iu perpetunm pro se et suis successoribus reeipientibus dictam terram dictumque Fratrem Theodericum Burgravium de Aldenburg felicem nostrum et Imperii prineipem nomine dicti sacri ordinis investimus de eisdem cum administratione temporalium et iurisdictione eiusdem plenaria prineipatus. In cuius rei testimo nium presentes conscribi et nostre maiestatis Sigillo iussimus communiri. Datum Monaci feria sexta ante Lucie virginis proxima Auno domini Millesimo Trecen- tesimo tricesimo septimo Regni nostri anno vicesimo quarto Imperii vero decimo. (Transsumtum de anno 1508 invenitnr in archivo secreto. Capia 20, No. 6.) VIL Annus 1371. Gregorios XI Papa jubet duci Maso viae, ut subditos suos habitantes înter fines Ordinis et Lithuaniae adhortet, ne Lithoanis, bellum cum ordine gerentibus, opem ferrent. Rok 1371. Gregorz XI. Papiez rozkazuje hsieciu Mazowieckiemu, ab y poddanych swoich *;uja,cych na granicach Litwy i krajów zakonu napominat, izby Litwinom prowadzqcym wojnç z zakonem pomocy zadnéj nie dawali. Gregorios episcopus servns servorum dei Dilecto filio Nobili viro .. Duci Mazovie Salutem et apostolicam benediccionem. Gravis querela pro parte dileciorum filiorum .. Magistri et Fratrum Hospitalis sanete Marie theotonicorum Jerusalemitan . nobis nuper exposita contiuebat, quod licet ipsi ut est notorium contra infideles Lut\vanos et nonnullos Ruthenos scismaticos subiectos eisdem, 46 - impugnantes ipsos F rat res et alios christiatios bellum continnum prosequautur, tamen iionnulli subditi tui inter Terras corn mdem Magistri etFratrum acLutwa- nоrиш et Rnthenoruin consisientes, apparatus ei progressus eorunidem Magistri et F rat ru m ex vicinitate locorum sepius sentientes, illos eisdem Lnlwanis noti- ficant et ut se defendant, ac gentes dictornm Fratrum offendant et prepediaut, reddunt premonitos et etiam premunitos, Et econtra cum iidem Lutwaui contra ipsos Fratres et Terras eorniu pnicednnt hostiliter, eos amicabiliter recipiunt et pertractant ipsis victualia et ducatum in locis iuviis et solitudinibus exhi- bendo in magnum detriment inn eorumdein Magistri etFmtrum ac fidei christiane, super quibus fuit nostre provisionis remedium postulatum. Quare Nobilitatem (nam rogamus et hortamur attente, tibi nichilominus per apostolica scripta man dantes, quatinus dictos subditos tuos, ut desistant a predictis et aliis favoribus eisdem infidelibus impendeudis, studeas pro reverentia dei sueque fidei et honore tuo, sic fideliter et realiter coercere, quod non oporteat per sedem apostolicam super hoc aliter provideri. Datum Aviuion. Villi kalend. Decembr. Ponlificatus nostri Anno Primo. (Huiia origiuaiis iavenitur in archivo secreto. Capsa VlH. No. 2.) VIL Annus 1388. Conradus Zölner Magister generalis ordinis conqueritur cum papa, Vitowdum, i'ratrem ejus, Karibudum, fratrem regis Jagellonis et Georgium, arccm sibi a duce Masoviae, Semovito, pignoratam cum exercitu Lithuano et russico obsedisse et fraude occupavisse. Rok 1388. Konrad Zölner Mistrz wiclki zakonu zali sîç papielowi, ze Witowd, brat jego, Karibud, brat króla JagieHy i Wojcicch, zamek od Ziemowita, ksiçcia Mazowie- ckiego zakonowi zastawiony, z wojskiem litewskiem i ruskiem oblegli i zdrada, wziçli. Beatissime pater continua cura ex periculorum formidine christiane religioni verisimiliter immineucium impulsus Sanctitatis vestre clemeuciam pastoralis sol licitudinis excitando crebris clamoribus et querelis cogor, factum sepius repeti- tum et quasi a seeulo non auditum videlicet de regno Polonie ad mentoriam revo care, Cuius facti series et perieula christiane religion! ex eo formidanda sunt per me exposita, sepius S. v. horum periculorum argumenta cot tidie experior et maxime in facto recenti novitcr sum expertus. Contimit nam(|iie nuperrime in die divisionis apostolorum, quod Witoldus et Conradus frater eins duces Littua- nie Karobud frater preteusi Regis Polonie, et Gregorins, qm sncramentum baptismaéis susceperunt, asserentes se esse fideles christianos, ante quoddam fortalicium in Masovia constitutum, quod alias pro pignore ab Illustri principe Semovito duce Masovie recepi, et in eo duos de fratribus Ordinis mei una cum hominibus armorum pro municione et custodia duntaxat terrarum mearnm et aliorum christianorum fidelium locavi, quia nil aliud utilitatem au( profectus michi aut ordini meo afierre potuit, veuerunt cum magno exercitu Littwanorum Knthe- norum et multorum suorum familiarium Polonorum et hornm precipue, qui quon dam commorati fuerunt ante et in dicto fortalicio, et ab ipso tempore illo quo ad me titulo piguoris ut predicitur, pervenit Fecesseraut, habencium noticiam passnum et loci quibus potuit ipsum fortalicium expugnan Quorum consilio et iuvamine transeuntes flumen Nave vnlgariter dictum fortalicium obsiderunt. Cum autem Poloni qui in- suburbio fortalicii predicti erant constituti, quique in subsidio Fratris ordinis mei in ipso fortalicio presidentis amicos suos Polonos inter Litt ganos et Ruthenos ante fortalicium couspicerent, statim postposita omni defen- sione se Littwanis et Ruthenis predictis pvoditorie reddiderunt. Considerans autem et prependeus dictus Frater ordinis mei prodicionem propter quam forta licium retinere seu defendere non poterat, cum pacto libere abeundi cum suis consortibus theutonicis et Pruthenis fortalicium tradidit in manus Littwanorum et Ruthenorum predictorum, ne sic proditorie unacum consortibus suis captus inter- emeretur aut saltem in miserabilem servitutem duceretur, Ista beatissime pater apparent mala sigua devote religionis christiane et Polonorum periculosa ami- cicia, cum de ipsis propter concordiam et pacem dudum inter regnum Polonie et Ordiuem meinn, factis litteris et promissiouibus firmatam sperabam me et ordiuem meum esse tutum et nunc tali machinacione et commeutu ut predicitur fortalicium perdidi, quibus cessantibus Littwanis et Ruthenis fuit id impossibile expugnare. Verum beatissime pater cum Littwaui in principio prefatum exer- citum in Polonia cougregaverunt fecernut fieri rumorem, quod cum ipso condu ce re vellent regem polonie ad diem et terminum placitorum inter serenissimum principem et dominum meum graciosissimum Regem Ungarie et ipsum- regem 48 polonie observanduni sicque per Polouiam trausitum facientes prefatam prodi- ciouem perpetrarunt. Ex quibus S. v. convincere et intelligere potest, au per Polonos pax et concordia ut premittitur facte et fírmate sint, bona fide observate. Cum vero ex dicto fortalicio per Littwanos et Rutheuos Tere ducentos et ultra munito aliisque pluribus facti sepius repeliii circumstanciis immauia poterunt religioni Christiane dampna et pericula et precipue terris ordiuis mei satis vicinis evenire supplico per S. v. eidem christiane religioni cuius cura et sollicitude pro bono et tranquillo ipsius statu humeris S. vestre incumbit misericordiler provi ded. Datum Marienburg ipso die sancti Lanrencii anuo LXXXVIII. (Б codice formutan membraneo transscriptae titterae ioveniuntnr io archivo secreto regiomoot. p. 24.) IX. Annas 1388. Schirgaljdux Tracensis promittit se tuiturum inducias die destinata ad componen- dam pacem cum Ordine. Rok 1388. Szyrgat ksiqzç trocki obiecuje zachowac rozejm w dniu przeznaczonym do za- warcia uktadów z zakonem. Nos Schirgalo dei gracia dux l it hua nie et dominus Tracensis et Polocensis etc. universis ad quos preseus littera devoluta fuerit publice recognoseimus et profitemur Quod convencionem in insula iuxta fluvium Dobise cum houorabilibus et Religiosis dominis Magno commendaiore supremo marschalco et Thesaurario ordinis beaie Marie virgiuis Theutou. quos venerandus et religiosus dominus Conradns (Jaolner de Rotensteiu prefati ordiuis Magister generalis duxit ad id specialiter destinaudum ipso die saneti Martini nunc preterii i decreveramus cele- brandam, Certis autem negoeiis hoc ipsum deposcenlibus memorata convencio ad diem crastinum sancti Martini est postergata Unde infra convencionis eiusdem intervallum quam diu inter nos ex utraque parte existat et post ultimam diem ipsius convencionis et separaciouis nostre ab invicem utrobique quatuordeeim 49 dies federa pacis et securitatis inter nos et terras nostras ex utraque parte iuxta postulacionem predictorum dominorum constituimus inviolabiliter conservare Quae quidem treu gas pacis promitlimus et preseutibus spondemus bona nostra fide cum omnibus nostris hominibus nobis subiectis terre littwanie contra quoslibet insultus invasiones et dampua occulia et manifesta quolibet dolo et fraude procul mod's constanter et firmiter observare, Ut an tem eedem treuge pacis inter nos et terras nostras ab utraque parte rite couserventur Sigilla, nostrum videlicet et illustris domini Alexandri ducis lithwauie et domiui Keruoviensis duximus preseutibus appendenda. Datum prope Cowno in crastino beati Martini Episcopi et confessoris a. d. M. CCC. LXXXVIII. (E codice formutan membrane o transcriptum p. 23.) 7