I. Annus 1323. Jobannes XXII. Papa vetat Magistro et ordini theutonico infestare regem Gediminum, si ille fidem christianam amplexus sit. Rok 1323. Jan. XXII. Papiez zabrania Mistrzowi i zakonowi niemieckiemu napastowac dalej ksiçcia Gedymina, jezeli ten religia, chrzescianska, przyjmie. Joannes ХХП. etc. dilectis filiis Magistro et Fratribus bospitalis saneie Marie Tbeutonicorum Jerosolermitañ salotem. Pater luminum, a quo omne datum optimum, et omne donum perfectum descen dere noscitur meutem magnifici Viri Gedeiuime Regis Letwinorum et multorum Rutheuorum preparasse uidetur sicut per deuotissimas litteras eius nobis et fra tribus nostris Sancte Romane Ecclesie Cardinalibus nobis directas percepimus ad cognosceudam et percipieudam lucem Catholice ueritatis, propter quod ad eiusdem Regis denote requisitionis instanciam Venerabilem fratrem nostrum Bartholomeum Episcopum Electeíi, et dilectum filium Bertrandum abbatem Mo 4 26 nasterii sancti Theofredi Aniciefi diocesis, uiros utique litterarum scientia pre- ditos, in maguis et ardu is gerendis negociis hactenus laudabiliter comprobatos, ac feruidos catholice fidei zelatores, tanquam speciales aplice Sedis Nuncios ad partes illas prouidimus destinando, sperantes quod per manus eorum idem Rex, et alii Principes et uobiles cum populis dictarmn partium regeuerati sacri unda baptismatis, ueram sanctamque doctrinam catholice fidei et evangelicam percipient veritatem. Cum autem idem Rex super certis articulis causis et que- stionibus, quos, et quas contra nos se habere proponit, nostrum et eiusdem Ecclesie subire iudicium non recuset quin immo super biis implorat auxilium con- fidenter. Nos cupientes eundem, et quoslibet infideles ad catholicam fidem conuerti uolentes quod quantum cum Deo possumus fouerefauore et beneficiis pro vocare Uniuersitatcm Vestram rogamus, monemus et hortamur attente, uobis iu uirtute sanete obedientie districtius iniungentes, quatinus postquam idem Rex fidem Catholicam, Deo auctore suscepit, a molestiis, dampnis et iuiuriis inferen- dis eidem, et hominibus Regni sui resipiscatis omnino, quin immo teneri uos uo- lumus cum eodem Rege, et aliis personis illarum partium, que ad fidem catho- licam counertentur fraterne et in pace uivere, sine qua non congrne colitur pacis auctor. Nos enim cum simus omnibus, secundum Apostolum in iustitia debito- res, super predictis articulis, causis et questionibus post conuersionem ipsius Regis ad fidem Catholicam intendimus per optime ac celeris exhibitionem iustitie partes aplice sollicitudinis adhibere Datum Amnion Kalendis Junii, anno octavo. (Exscriptam ex Regist. titter, commuainm lohann. XXll., exemptar invenitur in secreto arcbivo regio montano.) 27 П. Annus 1323. Transumptum trium cpistolarum Gedimini ducis Lithuaniae ad Patres ordinis S. Francisci et S. Dominici, nee non ad eivitates maritimas Gcrmaniac seplemtrionalis. M1323. Kopia trzech listów Gedymina Kwiçcia litewskieg'O do Ojców Zakonu S. Franciszka i S. Dominika, jakotez do miast nadmorskich Niemieç pótnocnych. In dei nomine amen, Anno Nativilatis einsdem M°, CCC° XXIII°. XV kal. Au- gusti Indiccione sexta, Pontificatus Sanctissimi in cristo patris et domini, domini Johannis divina providencia pape XXII, anno septimo Hinricus de Calmaria consul dyoeeseos et civitatis Rigeusis una cum collega suo videlicet Johanne Roghen, constituais in presencia mei Johannis de Brema, publici auctoritate Imperiali notarii et Yenerabilium ac honorabiliiim virorum dominorum Canonico- rum cathedralis ecclesie Lubieensis videlicet Johannis crek, Magistri hinrici goldoghe Hinrici de Zwerin et Johannis de moruni necnon Fratrnm ordinis pre- dicatorum Th. gardiani brunoyis lectoris, petri de Wartizslavia et hermauni de Ribbenitze, et consulum Lubicensium in consistorio consulum eorumdem quas- dam litteras Fratribus predicatoribus sob speciali forma et sigillo regio regis lethphauorum presentaverunt et easdem incontinenti legi et exponi per eosdem Fratres mandaverunt, tenoris et conlinencie infrasciipte. Gedeminne dei gracia Letphanorum Ruthenorumque rex, princeps et dux Semigallie lateratis viris et devotis ordinis predicatornm Magistris cuiuscunque provincie, prioribusve Fra tribus universis, principal i t-er cum Magistro Saxonie, ac prioribus sub eodem constitutis, Salutem et quitquid melius poterit adoptari. Sciat vestra honora- bilis commendabilisque sciencia, nosiros nuncios cum litteris misisse ad patrem nostrum gloriosissimum dominum Johannenï papam ut nos vestiat stola previa, (? prima?), cuius nuncios cum grandi tiniore et tedio de die in diem expectavimus, quia domino Jesu cristo anímente iam parati erimus ad queque sue beneplacita voluntatis, Ita quod Episcopos cupimus, sacerdotes religiosos colligere; Excep- tis hiis qui claustra sua vend tmt et macbittanturin mortem cleiicorum, Juraeccle 4* —- 28 siastica protegere, clerum honorare volumus et cultum dei ampliare, Idcircopeti- mus ut vos hec, in civitatibus locis et villis ubi aliquod (?) nostrum predicare contigerit, populo nuncietis, Eciam si qui milites essent et armigeri, daremus eis redditus et agriculturam quantum vellent, Mercatoribus fabris carpeutariis balis- tariis sutoribus artis mechauice cuiuscunque, cum uxoribus et liberis et iumentis concedimus liberum introitum et exitum terre nostre, sine ulla exactione, sine theoloneo, et omni turbacione proculmota, licet cruciferihuius negocii causa pre scripti, Sigillum nbstrum in contumeliam nostram igne cremaverunt, videbitur ut a deoinceptum extinguerent, et oculos hominum obsecarent, tamen banc carian, cum ipso sigillamus prout sigillari fecimus litteras domini patris apostolici predi- lecti, in certam credenciam et munimen, quam prius ferrum in ceram transit et aqua in calibem commutator quam verbum a nobis progressum retrabamus, Malignantes contra boc scriptum et sigillum sunt detractores veritatis, dyaboli cultores fidei destructores, heretici mendaces et omni honore privati in Mis scriptis. �?ac littera lecta et exscripta a magistro et prioribus Saxonie ultra mittat ur quanto prius, ut dei gloria perficiat quod incepit, Datum anno domini, M°, CCC°, XXIII. ipso die Corporis cristi, valete. Hiis vero perlectis et exposi- tis alias litteras sub memorato sigillo regio Regis letpbanorum viris providis et honestis, advocatis consulibus Civibusque Lubicensibus, Rostokcensibus, Sun- densibus, gripeswaldensibus, Stetynensibus gotlandie, mercatoribus mechanicis cuiuscunque condicionis directas, legi et exponi petiverunt iuxta formam infra- scriptam. Gedeminue dei gracia letpbanorum Ruthenorumque rex, princeps et dux Semigallie, Honorabilibus viris providis et honestis advocatis consulibus civibusque Lubicensibus, Rostokcensibus. Snndensibus, gripeswaldensibus, Stetynensibus gotlandieve mercatoribus, et mechanicis cuiuscunque condicionis âalutem et regalem graciam et favorem, Cum omnia regna subiacent celesti regi Jesu cristo de quibus unum tenemus tamquam forma in materia vel servus in domo, licet omnium regum minimus apparemus, tamen dei providencia in propriis maximus in quibus habemus precipere et impetrare perdere et salvare claudere et reservare, jamdudnm nostros terminos transi vis tis absque ulla recognicione, visitando. Noygardiam Pleskowiam, que omnia permisimus futurum propter bonum, nunc vidistis et aure percipitis de die in diem omnium vestrorum detri- mentum, miserunt progenitores nostri vobis suos nuncios et litteras, aperuerunt vobis terram, nullus vestrorum veniens, aut canis ex parte eorum referens grates de preceptis, non vos terreant prescripta si ipsi unum promiserunt domino aunu- ente, nos dupla faciemus, Ideoque amplius quia patri nostro sanctissimo domino -- 29 - pape nostras litteras misimns pro ecclesie dei unione et legatorum suorum ad- ventum cum inenarrabili tedio expectamus quorum presenciam litteraliter recepi- mus nos videre Idcirco consulentes vobis ipsis, mittentes nobis ex parte vestrorum omnium sollempnes nuncios veros et viros fidedignos super manum nostram et super presens scriptum nostro Regio sigillo roboratum, super hoc promittimus vobis omnibus fide data, Quod taleim pacem ordinabimus iuinvicem, quod cristia- ni similem nunquam senciebant, Episcopos, Sacerdotes, Religiosos Ordinis pre- dicatorum et minorum colligemus quorum vita laudabilis et probata, talium volu- mus accessum, qui de cenobiis faciunt latronum refugium et elemosinam vendunt in detrimentum animarum et eciam unde latrunculi exeunt in preceptis et morti- ficacionem clericornm, de talibus monachis sibi unusquisque caveat consulimus dominorum Insuper ex regali dono domus iam in preseuti carta nostram terram liberam esse sine theoloneo exaccione angariarum et perangarium super omnes predecessores nostros omnibus mercatoribus Militibus vasallis quos dotabo red- ditibus, unicuique suam secundum dignitatem, Mechanicis condicionis cuiuscun- que, scilicet fabris sutoribus carpentariis lapicidis in arte salis peritis, pistoribus argentariis, balistariis piscatoribus cuiusve condicionis veniant cum liberis uxoribus et jumentis intrent et exeunt secundum placitum omni turbacione pro- culmota, quod spopondimus in hiis fide data quod ab omni iuiusta peticione meorum subditorum manebunt securi et exempti, agriculis nostrum regnum in- trandi commorandique volentibus damus et coucedimus ad decem anuos colere libere absque censn, et medio tempore ab omni opere regio sint exemti, termino pre- dicto expirato et eciam secundum terre fertilitatem dabunt decimam prout in aliis regnis vel populis dare consueverunt, ita tamen quod nobiscum plus exsu- perabit gracia quam in aliis regnis est consuetum, Iure civili utantur Rigeusis civitatis, omnis vnlgus, nisi tunc melius fuerit inventum de sano consilio discre- torum, ut igitur securiores et magis cerciores vos reddamus duas ecclesias Fra- trum minorum, uuam in Civitate nostra Regia Vilna dicta, et aliam in Noygardis habemus erectas, et terciam Fratrum predicatorum, ut quivis secundum ritum sunm deum colat, Quod ergo nostre donacionis concessio maneat iupermutabilis et firma presentem cartam conscribi jussimus et sigilli nostri appensione feci- imis roborari, Quia hoc scientes quod idem sigillum domino nostro ac patre sanctissimo misimus et quitquid sibi litteraliter conscripsimus servabimus illiba- tum, Contradictores huius sigilli tamquam maliciosos fidei destructores hereticos mendaces repudiamus et omni honore privatos in hiis scriptis, Per ducatum do- mini Bouislav (?) Du eis Masovie ad nos potent habere securum accessum 30 super manum nostram unusquisque. Datum Vilna anno domini M° CCC° XXIIIo, ipso die corporis cristi, littera perfecta in una civitate petimus sub testimonio religioso™ m ac aliorum fidedignorum virorum exscribi, et mittere in aliam sine mora, ut desiderium nostrum manifestetur universis, valete. Similiter prefatis litteris diligenter perlectis et expositis in eodem consistorio presendbus domiuis Canonicis religiosis et consulibus superáis nomiuatis, alias litteras sub sigillo Fratris Thiderici custodis Fratrum minorum custodie Lubicensis legi supplica- runt tenorem qui sequitur continentes. In cristo karissimis Fratribus presenteni litteram inspecturis Frater Theodericus Custos Lubicensis sinceram in domino caritatem, Noveritis me quasdam litteras illustris domini Regis Letwinorum in consistorio consulum Civitatis Sundensis michi tradilas respexisse, tenorem qui sequitur continentes. Gedemiune divina providencia letphauorum Ruthenorum- que Rex, princeps Semigallie et dux, Religiosis in cristo viris et patribus reve- reudis ac devotis Ministris, custodibus et gardianis ceterisque Fratribus mino- ribus universis, toto orbe diffusis, precipne tamen ministro Saxonie, ceterisque Fratribus universis salutem cum promocionis amminiculo continunm incremen- tum. Scire vos volumus litteras nostras, patri nostro excellentissimo domino Iobanni sedis apostolice summo poutifici direxisse, ut inviaret nos una cum cete ris suis ovibus ad pascua ubertatis, recepimus itaque in responso breviter ad- ventum fieri suorum legatorum, quorum dilatio tedia nobis generat infinita, ut eo cicius perficeretur opus dei et fraus seductoria cassaretur, cupimus per vos et vestrosFratres in omnibus civilatibus locis seu villis nostrum pandere velle uni versis, et populum hortari salutaribus mo nit is, ut quod rigavit deus pullulet ac metat et in celestibus collocet cum beatis, volumus euim Episcopos, Sacerdotes Religiosos, ordinis cniuscunque colligere, precipue de viris quibus iam erexi- mus duas ecclesias, unam in Civitate nostra regia dicta Vilna, aliam in Nougar- dia, ad quas nobis hoc anno quatuor Fratres scientes Polonicum Semigallicum ac Pruthenicum ordinelis, tales ut nunc et fuernut, Et eciam de predicntoribus quibus dabimus ecclesiam tempore successivo, Excluais tamen religiosis, qui cenobia eorum in dispendium domiuorum et mortificationem clericorum vendunt miserabiliter animas illudentes, intimantes etiam populo et Fratribus incipiatis intimare in civilatibus locis et villis amore nostri, quod miliiibus et armigeris redditus dabimus, Mercatoribus autem fab ris carpentariis argentariis salis arte peritis, ac plane mechanicis conditionis cuiuscunque liberam facultatem intrandi et exeundi terram nostram per ducatum ducis Masovie, domini bonizlai omni ex action e Theloneo infestatione injusta angariarum et perangariarum procul motis, 31 hec scripta servabimus rata, quia vorbum nostrum ut calibs manebit duraturuin. In cuius rei testimonium nostrum Sigillum, quod domino apostolico el patri nostro Sanctissimo misimus, quod nunc cruciferi ad ignem proiecernut, in contumeliam buius legationis presentibus duximus apponeudnm, Huius sigilli contradictores et seriei reddimus falsarios fidei persecutores, hereticos maliciosos et perver sos in hiis scriptis, Datum Vilna. anno domini M°. CCC° XXIIIo. ipso die corpo ris cristi, littera perlecta a ministro et custodibus, mittatur ad aliam provin- ciam, et omnes Fratres fideliter orent pro Rege filiis et reginis et tota ierra, ut dominus perficiat quod incepit. In huius visionis evidenciam, Ego frater Th. cusios prefatus presens transcriptum sigillo mei officii consignavi, Datum Sundis anno domini M°. CCC°. XXIII°. in festo divisionis apostolorum, Cum itaque inter alias sollicitudinis, prefatis canonicis Üeligiosis et consulibus incumbentes, iidem perpeti cura revolventur, ut errantes in viam reducere verilatis ipsosque deo lucrifacere sua eis cooperante gracia prompcius convalerent, Fratres de domo Theutonica tunc in Civitate Lubicensi presentes, videlicet, Johannes de Riga presbyter, Reymarus dictus Haue commendator in Wenda, Nicolaus de Parsowe advocatus in carcus et gotfridus dictus wst, ad presenciam sepedictoruim Cano- nicorum religiosorum et Consulum sunt vocati, ut eorum salubre consilium super prefato negocio quid facto opus esset diligencius audiretur. Qui cum ad pre senciam prelibatorum canonicorum Religiosorum et Consulum ad consistorium prompcius venissent eorumdem, etprescriptaslilterasper ordinem diligencius au- divissent, volenti animo et corde hylari recipientes easdem, responderunt, Quodsi premissaveritati uiterentur, quamviscurisetnegociisgravarenturdiversisatquedis- traberenturpluribusoccupacionibuscircaid tamen intendereut et vellent intendere votis ferventibus vacare instancius ac operose sollicitudiuis studium impertiri, et studiosa diligencia vigilare, quod ad dei gloriam et profectum fidel in ni animorum apud Letuwinos invalesceret fides cristi. Manentibus singulis gentis illius no- bilibus et ignobilibus utriusque sexus in suo statu et condicionis libertate, ad- icientes ut omnia et singula in premissis lilteris contenta melius et cicius prospe- rentur, quod si qui nuncios ad dictos Lethwinos super prelibato negocio mittere, aut expensas circa hoc facere decreveriut, nuncios suos cum nunciis eorum mitteiit, et omnem expensam quam alii circa hoc facere voluerint, consimilem ipsi facient et maiorem, Et nichilominus ex parte tocius sui ordinis et personarum propriarum, se sub honoris rerum et couscienciarum obligatione ad premissa omnia et singula constrinxerunt in presencia predictorum. Ceterum si prefato negocio staute in suspenso antequam fidem cristi suscipiant et baptismum quem 32 admodum in litteris pollicentur prelibatis, in cristianos quod absit, ant in res, terras seu personas eorumdem manue mitterent virulentas sicut ex certis veri- similiter formidant couiecturis, cum fides fidem non servanti minime debeat observari, in ipsos cogeutur fidei contumeliam vindicare, atque hoc facientes promissi sui inveniri nolunt circa premissa transgressores. Sigillum vero huius- modi litteris appensum erat rotundum, cereum, continens circulum duodecim an- gulorum et in medio circuli ymagiuem viri capillati residentis in cathedra conti- nentis in manu dextra coronam et ceptrum in sinistra, Et in circumferencia eius per quadraginta unam litteras et cruce sculptum erat. S. dei gracia gedeminni lethwinor. et rutkenor. reg. Acta sunt hec Lubeke in consistorio honorabilium ac prudentum virorum dominorum consulum Lubicensium presentibus venerabi- libus viris, dominis canonicis Religiosis et consulibus sepedictis testibus ad pre missa vocatis specialiter et rogatis. Anno die indiccione et poutificatus supra- dictis. Et Ego Johannes de Brema clericus, autoritate imperiali publicus notarius omnibus premissis una cum supradictis testibus presens interfui, ipsas litteras conscripsi et copiavi et in hanc publicam formam redegi, meoque signo solito et consueto signavi rogatus. In signum eciam maioris evidencie omnium premisso- rum Sigilla officialatus venerabilis patris et domini domiui Hinr. Episcopi Lubi- ceusis necnon Fratris Waltheri ordinis Fratrum predicatorum prioris domus Lubec. Fratris quoque Th. gardiani ordinis Fratrum minorum in Lubeke per dominum Hinr. Goldoghen gerenti vices dicti domini Hinrici episcopi Lubiceusis et per Fratrem Waltherum priorem predictum, per Fratrem Thidericum eciam Gardianum supradictum presentibus sunt appensa. Transumtum originaie cum tribus appendentibns sigittis invenitnr in secreto archivo, capsa Xl, No. 17. (Haec baita ia Kotzebni historin Prnssine v. ll. p. 356 mendosissime atqne incompiete descripta est.) [Voigt torn. lV.366 —367.] . .H- 33