Cum Patre nos Natus iuvet hic et Spiritus almus! Suadente humani generis inimico, qui propter elationis concupiscentiam et protervitatis superciliositatem de ineffabili gloria celestis regionis depulsus in terris arcem nephariam sue iniquitatis maxime inter electos invicem et diligendos exercet seminando zinaniam (!), suscitando rixas, odia procreando, peiora (?) et pessima perpetrando; ut, qui in hereditatem glorie supradicte (?) non ab illo persuasore, sed a Christo, qui de Beatissima Virgine, matre nostra tunicam nostre humanitatis assummens, eam suis fraudibus et deceptionibus velud clipeum opponens, cunctos nos e tartaris eripuit liberans, ut a morte succedere debent, illos alliciat, terrenis voluptatibus involvat, inhamet, alliget eternaliter et occidat. Orta fuit discordia, lix vel litigium inter iobagiones et populos Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie ex una parte, et dominum Uriam abbatem eiusdem loci ex altera, et etiam proclamatum fuit a dictis iobagionibus et populis ad dominum regem et ad dominum Iacobum Prenestinum electum, tunc apostolice sedis legatum, de qua discordia et litigio, faciente Domino, qui cordium pax est firma, in nos, fratrem Enoch ordinis predicatorum et magistrum Cognoscentem legum doctorem, canonicum Strigoniensem extat, sicut in factis inde litteris continebatur, actenus compromissum. Que talis erat:||
Petebant namque dicti iobagiones, facti procuratores a populis et iobagionibus predictis, ut gravamina et oppressiones et exactiones indebitas et iniurias ac molestias, que omnia, ut dicebant, inferebat illis iniuste dictus abbas, removere et de cetero abstinere ab eis, et super hiis de die in diem libellos vel petitiones, querimonias innumerabiles porrexerunt. Sed postea a dicto abbate et procuratoribus conventus libellos offerrentibus infinitos, quibus cum viderent partes, quod tot libelli vel petitiones cognitionem magni temporis exigebant, ita quod non poterat fieri sine magnis laboribus et expensis, omnibus renunciaverunt per consilium et consensum iobagionum et populorum expresse, et dictorum abbatis et procuratorum conventus requisito consensu a nobis dictis arbitris vel amicabilibus compositoribus, salvo tamen, quod si quibusdam querelis iobagionum et populorum cognosceremus, nobis in quadam carta porrectis in hanc formam:||
Nos Benchius, Ybrachim, Mocchus, Ambrosius, Albertus, Bencha, Paulus, Martinus, Iacobus, Nycholaus et ceteri nomine nostro et procuratorio nomine populorum et iobagionum ecclesie Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie petimus a vobis fratre Enoc et a vobis magister Cognoscenth arbitris compromissariis et amicabilibus compositoribus, quatenus intuitu Iesu Christi debeatis pronunciare et facere, quod Urias abbas Sancti Martini cesset a gravaminibus, oppressionibus, iniuriis, molestiis et vexationibus et exactionibus, que et quas iniuste ac indebite instat nobis populis et iobagionibus ecclesie Sancti Martini.||
1. Gravamina oduornicorum sunt hec: cogit eos solvere filum in unoquoque mense ad unum rete usonis et portare ad monasterium et dare interim panem illis, qui parant retia, et solvere decimas et renovare ortum eiusdem ecclesie in Pannonia cogit indebite.||
2. Gravamina equestrium servientum sunt ista: quia, cum non teneantur dare equm (!) nunciis abbatis, cogit eos nec dat prebendam equis ipsorum in via, quod facere debet et petunt dari; et cum abbas non debeat extra regnum ducere equos eorum, recipit tamen ab eis et ducit et semel duxit Romam XXII equos ipsorum, nec reddidit; et cum non teneantur metere arundines, nec quinque capecias per singulas mansiones; nec fenum colligere vel portare, tamen indebite cogit eos.||
3. Gravamina vero fabrorum, pellipariorum, cocorum, pistorum, sutorum (?), cubiculariorum sunt hec: cum incessanter debitum exerceant officium suum, compellit eos insuper gravia plaustra ducere per totum regnum Ungarie incessanter.||
4. Gravamina vero sacriferorum sunt ista: quia cum teneantur dare equum ad portandam capellam abbatis et abbas postquam revertitur, illum debeat eis reddere, hoc non facit, sed donat eum, cui vult, et quinque equos illorum donavit amicis suis, et, quod plus est, quolibet anno accipit ab eis duas marcas pro equo indebite.||
5. Piscatores vero de villa Weynich conquerentur, quia cum pisces dare teneantur, et remigare carinam plenam victualibus usque ad locum, qui dicitur Sygethfiu, ipse tamen compellit eos usque ad confinia regni Ungarie et insuper compellit eos explere officium nautarum in certo loco stando, ducendo currus et victualia, equos et alia ultra et citra Danubium, quod non debent facere.||
6. Homines quidem de villa Teney conqueruntur: quia cum teneantur portare ecclesie Sancti Martini levem currum vini ad expensam unius diei, abbas facit imponi curribus ipsorum honus inportabile.||
7. Homines nempe de villa custodum porcorum conqueruntur: quod cum solvant abbati et conventui de singulis binis mansionibus unum porcum et LX (sexaginta) pelles caprinas cum arvina sufficienti et solvant etiam CCCC (quadringentos) acones optimi tritici, abbas Urias compellit eos facere legationes, parare tunellas, portare plaustra indebite, insuper compellit eos indebite solvere decimas agnorum, edorum et apum.||
8. Iobagiones nempe de Sala, scilicet Omoth et proximi consanguinei eius conqueruntur: quod abbas recepit terram eorum ed dedit advenis, et quod compellit eos reddere tributa ospitum et explere officium iobagionum.||
10. Portitores enim capelle de villa Olup conqueruntur: quod cum debeant ducere equos, qui portent capellam abbatis, ipse abbas recipit equos ipsorum et mittit in legationem per nuncios suos vel quandoque donat eos alicui, et sic in quinque vicibus eis abstulit V (quinque) equos.||
11. Porro gravamina piscatorum de Sala sunt ista: quod cum teneantur de singulis mansionibus dare unum fertonem pro piscibus vel pisces, et portare fructus ad monasterium supradictum, ipse abbas super hec cogit ipsos ducere oves et boves et portare rotas, quod si non faciant, facit eos tondi vel verberari.||
12. Item iobagiones et officiales monasterii supradicti conqueruntur: quod cum teneantur tantum portare decimas ad orreum illius obedientie Sancti Martini, de quo loco vel in quo loco vel villa dant decimas, et teneantur dare et non portare ydriam brasii et annone, que datur ad festum Sancti Martini, ipse abbas cogit eos portare ad monasterium Sancti Martini, licet, ut dicebant predicti iobagionum procuratores, quod dictus abbas non offenderet eos, sed bene faceret eis.||
Quibus conquestionibus et petitionibus receptis, lectis et cognitis, auditis confessionibus, allegationibus et rationibus utriusque partis, tam iobagionum et populorum, tam abbatis et procuratorum conventus, inspectisque privilegiis eorum diligenter, habito insuper consilio virorum prudentum et per nos frequenter et plenius deliberato, nos supradicti frater Enoch, et magister Cognoscens per ea, que vidimus et cognovimus, pronunciamus, arbitramur, laudamus, precipimus amicabiliter componentes de partium voluntate spontanea et consensu expresso et pro bono pacis: quod||
1. dictus abbas non debeat exigere decimas ab odwornicis, sed sit contentus hiis, que debent et tenentur, sicut continetur in privilegio vel sententia Nycholai quondam comitis palatini, et quod ipsi odwornici teneantur in unoquoque mense dare et dent filum ad unum rete usonis et portare ad dictum monasterium, et dare panem interim parantibus retia, quia sic invenimus scriptum in privilegio vel sententia predicti comitis nobis ab utraque parte editum vel editam.||
2. Item pro bono pacis arbitramur, quod servientes equestres non teneantur dare equm (?) nunciis abbatis, et quod dictus abbas equis ipsorum det prebendam a festo Sancti Martini usque ad carniprivium; si contingeret, quod dictus abbas mitteret eos in legationem vel secum duceret, in antea det eis prebendam, sicut dant abbates Waradiensis et Saxardiensis; nec debeat ducere equos eorum extra regnum, nec compellat eos metere arundines neque V (quinque) capecias, sed teneantur per singulas mansiones et non in capita una die metere et una die fenum colligere et una die portare, quia sic invenimus scriptum in privilegio predicti comitis Nycholai.||
3. Item pronunciamus, quod dictus abbas fabros, pelliparios, cocos, pistores, sutores, cubicularios vel mansiones eorum non compellat, donec exercent suum debitum officium et sunt invicem apud monasterium vel abbatem, plaustra ducere vel aliud simile facere per regnum Ungarie.||
4. Item precipimus, quod dictus abbas equm (!) sacriferorum, postquam portaverit capellam eius et reversus fuerit de itinere, non tollat de hiis, sed reddat; nec argentum pro equo ab eis idem recipiat.||
5. Item pronunciamus, quod piscatores de villa Weynech dictus abbas non compellat remigare carinam plenam victualibus ad confinia regni, sed adplus usque ad locum, qui dicitur Sygetfiu; nec teneat eos ultra unam septimanam, cum pervenerint ad locum destinatum, nec compellat eos exercere officium nautarum, sed cum pervenerint ad locum destinatum, non debet eos tenere ad remigandas naves ultra et citra Danubium portando currus, victualia, equos vel alia, sed ibidem incepta et finita septimana statim eos remittat.||
6. Item laudamus, quod dictus abbas non cogat homines de villa Teney gravem currum vini ducere vel defferre, sed levem, scilicet tantum, quod sufficiat ad unum diem abbati et secum euntibus; et sequenti die primo sublato portet tantumdem et sic de singulis cdiebus, quibus fuerint in via.||
7. Item volumus et iubemus, quod dictus abbas homines de villis custodum porcorum non cogat facere legationes, parare tunellas, nec solvere decimas agnorum vel edorum, sed decimas apum solvant, quia sic invenimus eos debere; nec cogat aliquem illorum portare plaustra, sed inter omnes teneantur portare V (quinque) plaustra de lignis ad tunellas faciendas, que vulgo dicuntur dumga, scilicet usque ad molendinum abbatis de Copus.||
8. De terris ecclesie Sancti Martini addendis, habendis a iobagionibus de Sala sic diffinimus et volumus esse firmum: quod quilibet iobagio habeat XX (viginti) iugera terre, scilicet X (decem) pro officio iobagionatus et decem pro tributis ecclesie reddendis Sancti Martini; sed si nollet esse tributarius, non teneatur, sed tunc tantum habeat decem iugera terre; si vero inutilis efficeretur ad officium suum perficiendum, tunc remaneant ei V (quinque) iugera terre pro sua sustentatione et reliquum possit recipere abbas.||
9. Item volumus et pronunciamus, quod VI (sex) mansiones odwornicorum de villa Torian date a sancto rege dicto monasterio, quas abbas fecerat aratores, restituantur officio odwornicorum, si voluerint; si qui tamen aratores inter odvvornicos sint amissi vel amixti, liceat dicto abbati abstraere et sex ponere loco illorum.||
10. Item dicimus et laudamus, quod dictus abbas non auferat aliquem equm portitorem capelle vel illorum, qui ducunt equos portantes capellas abbatis, scilicet de villa Olup, nec mittat in legationem suam, nec donet equos ipsorum.||
11. Item pronunciamus et arbitramur pro bono pacis, quod dictus abbas non cogat piscatores de Sala ducere oves vel boves vel portare rotas; ipsi tamen teneantur dare de singulis mansionibus unum fertonem vel pisces et teneantur portare fructus ad monasterium et omnia esculenta vel potulenta, que cum pararentur ibi de fertonibus dandis a predictis piscatoribus loco piscium predictorum, teneantur portare ad monasterium Sancti Martini.||
12. Item pronunciamus, quod iobagiones et officiales non teneantur portare decimas ad monasterium Sancti Martini, sed ad orreum ville, de qua villa dant decimas, et teneantur dare et non portare ydriam brasii et annone, que datur ad festum Sancti Martini.||
Hec omnia supradicta nos predicti compromissarii et amicabiles compositores ita arbitramur et precipimus, volumus et laudamus pro bono pacis amicabiliter componentes manere penitus semper illibata sub pena excommunicationis et sub pena centum marcarum argenti solvenda a parte, que violaret aliquid de predictis, parti fidem servanti. Et hec ita omnia arbitramur, componimus, laudamus et precipimus queque intemerata servari, nec quicquam in fraudem horum fieri ab aliqua partium attemptetur, salvo in cunctis aliis omni debito iure et debitis servitiis predictis monasterio, abbati et conventui, et salvo, quod possimus arbitrari vel componere de causa Benchi clerici de Sala, de qua fuit pariter compromissum. Prolatum fuit hoc arbitrium et pronunciata hec amicabilis compositio a dictis arbitratoribus super gradibus reverende Strigoniensis ecclesie presentibus partibus, scilicet iobagionibus et populis et dicto domino abbate et Hemerico decano, Lazaro, Vitali, Bernaldo, Thoma monachis et procuratoribus conventus Sancti Martini, que partes omnes unanimiter homologaverunt omnia supradicta dicentes esse iustissime iudicatum. Et interfuerunt presentes dominus Firminus abbas de Tata, Hysi cantor Strigoniensis, Hogerius archidiaconus de Comarun et infinita multitudo populorum.||
Anno ab incarnatione Domini Mo CCo XXXo IIIo, die sexto intrante Iunio, indictione VI. [1233. jún. 6.]