...||
In nomine Domini amen. Cum donnus Urias abbas, Thomas custos et Ioancha monachi, procuratores conventus Sancti Martini de Pannonia ex parte una, et magister Marcus canonicus et procurator ad hoc prepositi et capituli, Cosme quondam episcopi Geuriensis et omnium canonicorum et clericorum Albensis ecclesie et Sancti Nicholai, hospitalis Albensis et Sancti Herrici ecclesiarum ex altera de bona voluntate compromiserint in nos, Iacobum, divina miseratione Prenestinum electum apostolice sedis legatum et fratrem Enoch ordinis predicatorum et magistrum Saulum archidiaconum Nitriensem de omnibus questionibus, que vertebantur inter ipsos super decimis possessionum dicte Albensis ecclesie et possessionum canonicorum et clericorum Albensium et possessionum Sancti Nicholai, hospitalis Albensis et Sancti Herrici necnon domni Cosme episcopi quondam Geuriensis et aliarum capellarum ad ecclesiam Albensem pertinentium, sicut in privilegio domini A(ndree) regis, de quo fit mentio in arbitrio prelato per magistrum Egidium domini pape subidiaconum et capellanum continetur hoc scilicet modo, ut secundum formam arbitrii predicti, lati per prefatum magistrum E(noch), in arbitrando procederemus, habentes potestatem illud idem arbitrium mutandi, corrigendi, approbandi et temperandi, interpretandi et declarandi, addendi, subtrahendi vel diminuendi visis instrumentis, auditis rationibus et allegationibus partium, secundum quod nobis videretur, et super dampnis et expensis cognoscendi et cognitis cause meritis inter cetera, que monasterio Sancti Martini de Pannonia viderentur nobis arbitris assignandi; vicesimam quoque, quam dominus rex ecclesie Albensi in Simigiensi comitatu contulit, assignaremus eidem ita tamen, quod procurator Albensis ecclesie et ipsi Albenses procurare tenerentur, quod donatio facta a rege cum sigillo domini Bele regis confirmaretur. De sigillo autem Colomani dicte donationi apponendo dictus abbas et Albenses communiter laborarent, eo nichilominus salvo, quod procuraretur a dictis Albensibus bona fide, quod domni archiepiscopi sua sigilla apponerent donationi predicte. Si vero iam dicta donatio vicesime predicto modo confirmari non posset infra terminum a nobis arbitris statuendum, tunc nos statueremus et decerneremus, prout nobis videretur esse melius ordinandum. In quo casu dictus abbas promiserit cedere iuri et actioni Albensis ecclesie, que sibi competunt in decimis antedictis, et ambe partes promiserint firmiter observare sub pena centum marcarum argenti, quicquid per nos sive tanquam per arbitros, sive tamquam per arbitratores inter ipsos arbitratum fuisset et pena soluta, arbitrium ratum nichilominus permaneret ita, quod pena in singulis capitulis seu articulis, si contra ventum fuerit, in solidum peti posset. Nos commissum nobis officium exequi cupientes, petitiones utriusque partis recepimus. Ex parte namque abbatis contra prepositum et canonicos Albenses nobis fuit porrecta petitio in hunc modum:||
Vobis sancto patri ac domino I[acobo], Dei gratia electo Prenestino, apostolice sedis legato et in hac parte coarbitro et vobis, fratri Enoch ordinis predicatorum et magistro Saulo archidiacono Nitriensi, eiusdem legati coarbitris, conquerimur nos, abbas et conventus Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie de ... preposito et capitulo Albensibus, qui decimas monasterio Beati Martini debitas de omnibus agris, vineis, prediis et villis, mansis ac curtibus et possessionibus et populis, qualicumque nomine censeantur, ad ipsos pertinentibus in Symigiensi comitatu existentibus contra iustitiam detinent et solvere contradicunt. Item conquerimur de eisdem, quod populos suos, qualicumque nomine censeantur et ceteros ad ipsos confluentes de possessionibus, prediis, negotiationibus, vineis, segetibus, vectigalibus ad ipsos populos pertinentibus et prole eorundem ac ceteris rebus, que decimari debentur, in predicto comitatu existentibus decimas solvere predicte ecclesie Sancti Martini non permittunt. Item conquerimur de eisdem, qui de possessionibus ecclesie Sancti Henrici necnon Sancti Nicholai hospitalis Albensis et omnium ecclesiarum Albensium et de possessionibus et populis omnium capellarum ad ipsos Albenses pertinentium decimas nobis solvere non permittunt. Unde super premissis omnibus iustitiam petimus exhiberi et eisdem precipi firmiter ac mandari, ne ulterius decimas nobis et ecclesie nostre subtrahant, et quod non prohibeant, nec faciant prohiberi, quominus a supradictis omnibus decime integre nobis persolvantur. Item petimus restitui nos et ecclesiam nostram in possessionem vel quasi perceptionis decimarum omnium Cosme episcopi, quibus per prepositum et capitulum Albense sumus spoliati, petentes nobis fructus a decem annis infra perceptos vel qui percipi potuerunt vel eorum extimationem singulis annis quindecim marcas argenti. Item petimus de omnibus dampnis, que fecerunt et faciunt dando sigillum indifferenter sive suis, sive alienis, tam mercatoribus, quam ceteris exportantibus vinum tempore vindemiarum de comitatu Simigiensi et aliis in suis ibidem hospitiis vinum retinentibus, in quo a viginti annis infra quolibet anno in quinquaginta marcis argenti ecclesiam nostram dampnificarunt, iustitiam exhiberi, supplicantes, ut interdicatis et firmiter inhibeatis eisdem, ne sigilla sua exportantibus vina seu retinentibus supradicto modo dare presumpmatis cum non ipsi, sed nos sigilla dare debeamus in signum decimationis per nos facte, ne per nostros seu per alios possint inpediri, tamquam indecimata deferentes; specialiter conquerentes dominis, quod in anno proximo iam transacto ultra quantitatem dampni predictam occasione sigilli indifferenter cuilibet concessi in centum et quinquaginta tunellis vini dampnificati sumus per eosdem, super quo iustitiam petimus exhiberi. Item petimus nobis restitui fructus decimarum ab eisdem a quadriennio infra perceptos vel qui percipi potuerunt vel eorum extimationem octoginta marcas argenti. Item petimus dampna et expensas occasione huius questionis factas, que et quas extimamus mille et trecentas marcas argenti. Item petimus expensas faciendas. Salvo iure etcetera.||
Ex parte vero Albensium contra abbatem et conventum Sancti Martini de Pannonia porrecta nobis fuit petitio in hac forma:||
A vobis, domine I[acobe] Prenestine electe, apostolice sedis legate, et fratre Enoch ordinis predicatorum et magistro Saulo archidiacono Nitriensi arbitris communiter electis petit Marcus procurator et canonicus Albensis procuratorio nomine ... prepositi et capituli Albensis, quatenus condempnetis et compellatis abbatem Sancti Martini et conventum eiusdem ad restitutionem omnium, que dictus abbas consequtus est per arbitrium latum a magistro E[gidio] domini pape subdiacono et capellano, que sunt hec: videlicet centum et quindecim marce, ad restitutionem privilegii domini regis, quod Albenses dari fecerunt super salibus regalibus in Posonio, quod ita fuit, et salium, quos ipsi Albenses percipere potuissent, quos extimant ducentas marcas, cum dictus abbas predictum arbitrium a partibus emologatum et iuramento firmatum petierit irritari. Item petimus mille et quingentas marcas, quas dictus abbas dictos prepositum et capitulum in multis causis et compositionibus contra iustitiam coegit expendere super decimis, quas a canonicis et populis Albensis ecclesie petiit in comitatu Simigiensi. Item petit penam centum marcarum pro eo, quod instrumenta omnia, secundum quod sibi mandatum fuerat, sub eadem pena a magistro Egidio domini pape subdiacono et capellano et coarbitris non resignavit, quibus nunc usus est coram vobis. Item petit, quod inponatur abbati et conventui silentium imperpetuum super decimis canonicorum et populorum Albensis ecclesie in comitatu Simigiensi, cum nullum ius habeat in eisdem.||
Lite igitur super predictis petitionibus contestata, utrimque receptis testibus et attestationibus publicatis, visis privilegiis et instrumentis, auditis nichilominus partium confessionibus, rationibus et allegationibus, ab utraque parte propositis plenius intellectis, quia nobis constitit evidenter, decimas comitatus Simigiensis, de quibus pars monasterii Sancti Martini in supra scripto libello rationem petiit ad ipsum monasterium de iure spectare; et quia accepimus ex confessione procuratoris Albensis ecclesiam Albensem nichil aliud spirituale habere, quod posset dare monasterio Sancti Martini in permutationem decimarum, quas ab Albensi ecclesia postulabat, nisi vicesimam decimarum comitatus eiusdem, quam ex donatione regia ad se spectare dicebant, que omnino erat insufficiens ad permutationem decimarum; quas pars monasterii postulabat, tum ex difficultate iuris quia non poteramus nec debebamus termporalia cum spiritualibus permutare, tum ex difficultate facti, quia non habebat Albensis ecclesia sufficientia spiritualia, que cum vicesima posset monasterio Sancti Martini pro decimis assignari. Nolentes de cetero Albensem ecclesiam locupletari in iacturam monasterii supradicti, predictas decimas detinendo, presente parte Albensi et abbate Sancti Martini vocatisque procuratoribus monasterii de suo hospitio ad arbitrium audiendum, nec inventis, utpote quia recesserant, nulla a nobis licentia postulata, abbate tamen satis dante, quod procuratores partis sue ratum et firmum haberent, quicquid super hiis duxerimus statuendum, corrigentes in hac parte magistri E[gidii] arbitrium et mutantes sicut arbitri et arbitratores seu amicabiles compositores arbitramur, pronunciamus, statuimus:||
quod ecclesia Albensis et canonici eiusdem ecclesie et presertim C[osme] quondam episcopi Geuriensis de omnibus agris, prediis et villis, mansis ac curtibus et possessionibus qualicumque censeantur nomine ad ipsos pertinentibus in Simigiensi comitatu existentibus et de omnibus rebus, que decimari debent, monasterio Sancti Martini de Pannonia decimas integre et absque contradictione persolvant; arbitramur etiam et laudamus,||
quod non inquietent de cetero nec inpediant nec prohibeant nec prohiberi faciant per se vel per alios dicti Albenses, quominus de possessionibus et rebus, que decimari debent, ecclesiarum Sancti Herrici et Sancti Nicholai, hospitalis Albensis et omnium capellarum et clericorum et populorum ad ipsam ecclesiam Albensem pertinentium existentibus in comitatu iam dicto prefato monasterio a supradictis omnibus decime integre persolvantur; item arbitramur, precipimus et laudamus,||
quod abbas et conventus monasterii prefati restituant Albensi ecclesie privilegia vel privilegium domini regis, que vel quod Albenses ei dederunt vel dari fecerunt super salibus regalibus in Posonio in permutationem decimarum ipsarum, que fuit per sedem apostolicam irritata.||
Item in hoc arbitrium predicti magistri Egidii approbantes statuimus et laudamus, quod vinum prepositi et canonicorum et communitatis Albensis ecclesie et Sancti Nicholai et clericorum predictarum ecclesiarum cum sigillo canonicorum Albensium ab uno ex canonicis dato et iurato, quod fraudem non faciat abbati Sancti Martini de alio vino asportando, et presente homine abbatis ac similiter iurato, quod maliciose non contradicat, educatur; vinum vero emptitium nullus canonicorum vel populorum Albensis ecclesie educat, nisi homini abbatis, si presens fuerit et ire voluerit, verum venditorem assignet; si vero homo abbatis absens fuerit vel presens ire noluerit, assignato venditore sacerdoti loci in presentia trium de melioribus hominibus ibidem cohabitantibus, libere recedat.||
Ab aliis autem, que continentur in petitionibus supradictis ab utraque parte propositis, partem utramque, alteram ab altera absolvimus per hoc nostrum arbitrium seu laudum. Que omnia et singula precipimus ab utraque parte fieri et servari et non contraveniri sub pena centum marcarum in singulis commissa capitulis, qua soluta parti arbitrium observanti, hoc nostrum arbitrium, amicabilis compositio seu laudum in omnibus et per omnia perpetuo in sua maneant firmitate.||
Actum est hoc, videlicet promulgatum est hoc arbitrium in Suprunio presente domino Roberto archiepiscopo Strigoniensi, domino Iohanne episcopo Bosnensi, Rombaldo magistro hospitalis Sancti Iohannis Ierosolimitani Ungarie et Sclavonie, magistro Zoen lectore Baciensi, magistro Raynaldo archidiacono Pactensi et pluribus aliis clericis et magnatibus Ungarie. In cuius rei evidentiam pleniorem nos predictus Iacobus Prenestinus electus apostolice sedis legatus hoc arbitrium a nobis et nostris coarbitris promulgatum, ne umquam possit in posterum dubitari, nostri sigilli munimine duximus roborandum.||
Et ego Bartholomeus de Campania, clericus sacrosancte Romane ecclesie scriniarius, hoc arbitrium de mandato predicti domini legati et coarbitrorum ipsius manu propria publicavi et signum feci. Anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo tricesimo quarto, pontificatus domini Gregorii noni pape anno septimo, mense Martio, die octava, indictione VII. (septima). [1234. márc. 8.]