Elias Trangus, Fraternitatis Orator. (L. S.)

Sex Regiarum Liberarumque Civi tatum Superioris Hungariae a parte Ecclesiasticorum Augustano-Evan gelicorum Ablegati.

M. Joannes Sarossy, Pastor eccl. Hung. Cassoviensis,

M. Joannes Schwartz, eccl. G. E. Eperiesiensis Pastor.

Christophorus Plochius, ec- cles. omnium Sanctotum P. et Ven. Contubernii Lyptoviensis Senior.

Invariatae Confessioni Augustanae ad dictus, subscribit Johannes Z e 1 e n k a, Minister Vetusol. Ve- nerab. Cont. Zolien. Senior»,

Nicolaus Zävodszky, I. A. C. Comit. Saros. Senior.

Joannes Grümel, Rast. Pastor, Fraternit. Saros Consenior.

Samuel Antoni, eccl. Vagh-Uj

282 Canones Ecclesiastici Synpdi J.707.

Augustano-Evangejicorum Comi-

tatus Gömöriensis. Job Zmesskal, Augustano- Ev-

angelicorum Comitatus Arvensis

Ablegatus. Simon B e v i c z k y, Aug. Evang.

ejusd. Comitatus Ablegatus. Michael Kubinyi, Ablegatus

Evangelicorum Comitatus Hon-

tbensis. Joannes Laszkari, Ablegatus

Evang. Comitatus Honthensis. Emericus Kubinyi, junior,

Ablegatus Evang. districtus Kis-

Honthensis. Sex Liberarum Üegiarumque supe-

rior. Hung. Civitatum Evang.

Ablegati: Joannes Georgius Brockhoff, Jonas Heidenreich. Joannes Georgius Henric. de Fran kenstein. Septem Liberarum Regiarum Monta-

narumque Civ. Abi. Ferdinandus Freiseisen, Joannes Fridericus Roch-

ser, Samuel Klement, Joannes Benedicti, Daniel Sextius, Joannes Sculteti, Liberae ac

Regiae civitatis Veterosoliensis

Augustano - Evangelicorum Able gatus. Jacobus Gronel, Lib. ac Reg.

civitatis Breznobän. Evang. Able gatus Nuntius. Michael Korcsek, Civitatis Car-

ponensis Ablegatus. Valentinus Wörös, oppidi Csei-

tha Evangelicorum Ablegatus.

helyien. Pastor et ContubernU Bg-

renchiano - Cseyten. in Comitatu

Nitrien. Consenior. Daniel Blasius, Venerab. Con-

tub. Baymoecn. Galgoczen. Nagy-

Tapolczan. in Comitatu Nitrien.

Senior. Adamus Mittuch, Vener. Cont.

Poson. Orator et Fisc. nec non

apud Basing. V. D. M. M. Joannes Burius, eccl. No-

visol. Germ, et Contub. Zoliensis

Decanus. M. Joh. Fischer, Pastor Crem-

nitz. Primarius et Ven. Contub.

Barsiensis Consenior. Andreas Richterus, Pastor

Ujbäniensis, Ven. Contub. Barsi ensis Senior. Paulus Major, eccl. Puchovien.

Con. Trench. Consenior. Andreas Sextius, Pastor Al-

novi. et Contub. A. Gömör. Con senior. Elias Lani, eccl. Kiszucza-Uj-

helyen. Pastor et Ven. Cont. Distr.

super. Trenchin. senior. Georgius Szitnay, P. O. Tu-

rensis. Johannes Mathesius, eccl.

Banensis Pastor, et Ven. Cont.

Gradnensis Decanus. Samuel Palumbini, Kocha-

notzensis M. et Ven. Cont. Distr.

inf. Trench. Decanus. Samuel Michaelides, eccles.

Cass. Past. et Ven. C. inf. Distr.

Trench. Senior. Jonas Coledanus, eccl. Topor.

Evang. P. et infer. fluvii Poprad.

Senior. JonasBartholomaeides, Con senior Honth. Andreas Bodovinus jun. eccl.

Corono Ban. ad. Rym. M. et Cont.

Kis-Honth. Not. Samuel Csoklicz, Kokaviensis

Pastor. Samuel Marcsek, eccl. Olach.

Canones Ecclesiastici Synodi 1707. 283

Patakin ex Com. GömöriensiPast.

ordin. Stephanus Clementis, eccl.

Weliczensis M. et V. Cont. Ar-

vensis Conaenior. Andreas Fabricius, eccl. Du-

boviensis in Com. Arv. V. D. M.

et V. C. A. Not. ord. Andreas Josephi, eccl. Eszter-

gal. P. et V. C. Neograd. Notarius. Jacobus Rlasi, eccl. Dobroscen.

P. et. V. Con. Neograd. Decanus. Georgius Buchholz, P. Kakas-

lom. et 24 Regal. Pastor, in Sce-

pusio Senior. JoannesBenkovicz, Consenior

in Scep. Pastor Bethlenfal. et Vi-

dernikicn. Sebastianus Dcuranik, eccl.

Vazecen. P. et ud fluvium super.

Poprad. Senior. Joannes Tersztenszky, P.

Cruc. Villen. Scep. Joannes Noe, eccl. Schwaboc.

ex Com. Sec. P. Nicolaus Herosl, eccl. Zdanen

P. et V. Cont. Com. Barsien. No tarius. Joannes Andreades, Op.Thur.

P. C. T. N. Jacobus Mocoschini, P. ex

Neczpal. et pro tunc Ablegatus. Joannes Paulini, eccl. Szent-

Iväan. Past. et V. Cont. Lypto-

vien. Notar. Samuel Mikovinyi, ecel. Ro-

senberg. ecclesiastes et V. Cont.

Lyptov. Orator. Petrus Rosziär, eccl. Bozokien.

Pastor et V. Con. Nagy-Honth.

Senior. Georgius Strba, eccl. Sz. An-

talien. Past. et V. C. Nagy-Honth.

Consenior. Joannes Valentini, eccl. Ba-

then. Past. et Ven. Cont. Nagy-

Hont. Notarius. Andreas Zdänszky, eccl. Teuto-

Lyp. P.

284 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

I Joannes Glosius, eccl. Radva- nen. Past.

cxxxino.

Acta Synodi Evangelicae Aug. Conf. Ecclesiae Hungaricae

generalis, Regiapermissione 1791 Pesthini celebratae mense

Septenibri et Octobri.

Augustissime Imperator et Rex Apostolice, Domine, Domine, naturaliter

Clementissime!

Nihil tam divinum, nihil ad immortalitatem terrarum Principum, tam expediens, quam dum illi Deum, cujus vices agunt, imitando, con- ereditos sibi divinitus populos, ceu familiam unam spectantes, iisdem omnes paternae indulgentiae complectuntur amplexibus.

Hanc ipsam fuisse animi Majestatis Vestrae Sacratissimae excelsam destinationem, facta gloriosa narrant, populi celebrant, Europa suspicit, aetas, quae sequetur, grata venerabitur memoria. Enim vero enim.

Illico ac successionis ordo Majestatem Vestram Sacratissimam ad haereditarium vocaret solium, nihil prius, nihilque antiquius Majestas Vestra Sacratissima habuit, quam efficere, ut, quos idem in familia una paterfamilias regit, eadem patria uutrit, eaedem leges tuentur, eadem justitia protegit, cuncti hi in civitate communi communibus fruuntur legi bus, fraternam mutuo aemulentur charitatem. Et

Quia ad assequendos, vere regios hosce fines, Evangelicorum utri- usque Confessionis restaurata legalis libertas, plurimum collatura videba- tur: factum fuit, ut Statibus Ordinibusque pro inauguralibus generalibus regni comitiis congregatis, Majestas Vestra Sacratissima, fratris sui, im- mortalis illius Caesaris et Regis, Josephi H-di, rara vestigia premens, religionis negotium pertractandum, ac ad pacificationum Viennensis atque Lincensis statum reponendum inter caeteras regias propositiones clementer committere, ac post utrinque delatum sibi in sensu legum supremum ar- bitrium finaliter decidere, idque ipsum tabulis regni publicis, articulo quippe 26-to novissima Diaeta inferre dignata fuerit.

Divina sane erant coepta haec tropheis quibusvis longe cclsiora, atque adeo orbis, quaqua patet, aeterna grataque celebratione dignis- sima! Dextera namque Majestatis Vestrae Sacratissimae stat homo; stat conscientiarum libertas; stant rediviva evangelicorum jura, et civis. Et

Ne ad gestorum plenitudinem quidpiam decsse videretur, utque restabilita regalia jura, constabilito regimine ecclesiastico et adjunctis, stabilitate quo ocius vestiri possint, Majestatis Vestrae Sacratissimae ma- gnum opus est: quod post supplices preces nostras, in 12-mam mensis Septembris diem, Budae Pesthinique Synodum cogere, praesenteque in qualitate Commissarii Regii, ex parte Confessionis Augustanae, destina- tioni Majestatis Vestrae Sacratissimae abunde succenturiante viro, Comite utpote Josepho Bruntzvik de Korompa, Sacratissimae Caesareo et Regio Apostolicae Majestatis Vestrae Actuali Intimo Status Consiliario, Inclyto- rum Comitatuum Pest, Pilis et Solt articulariter unitorum of'ficii Supremi

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791. 285

Comitis Administratore et Excelsae Tabulae Septemviralis Assessore, ce- lebrare potuerimus.

Quid in hoc modo concessa coactaque Synodo post invocatum divini numinis auxilium egerimus atque concluserimus: subinserti, proque altis- sima vi supremae inspectionis Regiae Majestati Vestrae Sacratissimae com- petente confirmatione exhibiti palam faciunt canones sequentes.

Pars Prima. De regimine ecclesiastico.

Canon 1. Ecclesiae Evangelicae augustanae et helveticae confes- sionis in regno Hungariae, vi legum regni annis 1608 et 1647 condita- rum, ac in his allegatarum pacificationum, Viennensis de anno 1606 et Lincensis de anno 1645, sensu quarum evangelica utriusque confessionis religio recepta est, etiam novissimorum regni comitiorum, anni labentis 1791-mi Articulo 26to pro basi et fundamento in perpetuum restabiliti et ad statum legum praedictorum annorum 1608 et 1647 reponendi re- ligionis suae exercitii juriumque eo pertinentium, assumptarum et reno- vatarum, hoc suae religionis exercitio libero et ubique publico gaudentes, quia legales societates religiosas constituunt; habent jus, regimen suum ecclesiasticum, cum suprema inspectione et approbatione regia emendandi, ordinandi et constituendi.

Canon 2. Jus hoc ordinandi et constituendi regiminis sui ecclesia stici exercent per repraesentantes et deputatos suos, ex omnibus superin- tendentiis in legali synodo congregatos.

Quia vero ecclesiae ex secularibus et ministris causa exercendarum cunctarum, cum hoc munere connexarum functionum vocatis constant; cuivis membro aequale ad potestatem ecclesiasticam jus esse debet; ipsum vero juris hujus exercitium seu regimen ecclesiasticum ex consensione et utilitate ecclesiarum pro more recepto Ministerio quoque defertur.

Canon 3. Cum porro utriusque confessionis evangelici, jam per se arcto vinculo sibi mutuo juncti, fraternam, quae inter eos ab initio ob- tinuit conjunctionem colere, atque etiam arctius adstringere cupiant, ne- que in eo, quod regimen adtinet, contraria principia habeant: utraque confessio in eo coaluit, ut ecclesiae ambarum confessionum, salvis dogmati- bus et ritibus, cuique confessioni propriis, in regimine ecclesiastico, et constituendis sibi superioribus, saltem in praecipuis aequabilitatem et uni- formitatem observent.

Ecclesiae singulae seu locales.

Canon 4. Singula cujusvis loci ecclesia jus habet et obligationem, se ipsam secundum canones ecclesiasticos regendi per suum ejusdem loci conventum: qui constat ex patronis ecclesiae, quorum nomine etiam domini terrestres censentur, eandera nempe cum ecclesia religionem profitentibus, ex Verbi Divini Ministris, scholarum Rectore aut Professoribus, atque In- spectore et Senioribus. Quorum hi, utpote Inspector et Seniores, more hactenus consueto eliguntur. Patronorum autem erit, in ecclesias, quarum nutricii quidem, sed simul etiam membra sunt, nullum exercere domina- tum, sed eas consilio et opera tueri ac fovere.

Canon 5. Ecclesiis nonnullis suos Verbi Divini Ministros, omnibus

286 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

religionis exercitii partibus defungentes habentibus, adjunctae sunt aliäe, partim oratorio atque ludimagistro aliquas cultus divini partes peragente provisae, partim uno alterove, aut utroque destitutae: utraque opera Mini- stri ecclesiae matris utentes, filiales hae, quemadmodum ad illius susten- tationem pro rata conventa, seu proportione, per superiores definita, cori- fen-e tenentur: ha in conventu locali ecclesiae matris proportionatam par- tem habento.

Canon 6. Conventus localis, qui semper in loco decenti consideto, officia sunt:

1. Curare, ut cultus divinus publicus rite et decore peragatur, atque ab ecclesiae membris frequentetur.

2. Cura et inspectio scholarum, quae imprimis eo etiam convertenda est, ut illae ab utriusque sexus prole, institutionis capace frequentetur, egenis vero gratuita institutio suppetat.

3. Cura elecmosynarum omnis generis pauperum et örphanorum.

4. Cura templorum , aedificiorum, parochialium et scholasticorum fundorum, et cujuslibet nominis bonorum ac proventuum, ecclesiae jurium item immunitatumque, quibus fundi templorum, parochiarum et scholarum gaudent, rectaque illorum administratio, cum obligatione exigendarum inter se et reddendarum seniorali consistorio rationum.

5. Quidquid pertinet ad disciplinam ecclesiasticam, in quantum illa limites localis conventus non excedit.

6. Observatio ex executio eorum, quae a superioribus consistoriis praescribuntur, atque litterarum commercium cum iis colendum.

7. Exigere Ministrorum, Ludimagistrorum et cantorum salaria, sive parato aerß, sive naturalibus definita, secundum conventionem, in qualitate et quantitate debita exsolvenda: de quibus conventus ita prospiciat, ne restantiae accumulentur, sed ubi parochiani ea praestare pforsus nollent, magistratus civilis auctoritatem imploret: prius tamen ad hoc petito ae impetrato senioralis consistorii assensu.

8. Jus Ministros, ludimagistros et cantores vocandi et dimittendi ecclesiae competit, verum cum pracscitu superiorum modis hactenus con- suetis exercendum, ita, ut ex ecclesiis majoribus , in quibus hoc in usu fuit, non ab omnibus patribus familias, sed tantum ab illis, ecclesiam re- praesentantibus, quibus id antiqua consuetudine commissum est, suffragia ferantur.

9. Circa causas ecclesiae forenses: nomine ecclesiae inspector ejus- dem active et passive litigabit, salva, ubi locali conventui ita visum fuerit, actoratum seniorali inspectori deferendi facultate.

10. Quaelibet ecclesiae statuta, seu jam condita, seu in posterum condenda, ejusdem ecclesiae conventus seniorali Consistorio referre obli- gatur.

11. Quae identidem ecclesiae singulae pia legata consequuntur, illa consistorio seniorali de casu in casum notificentur.

12. Actorum et factorum ecclesiae localis protocolla, cum necessariis pro rerum gravitate enarrationibus accurate ducantur, documenta seu lit- teralia instrumenta recto ordine et diligenter conserventur, accuratusque eorum elenchus in promptu habeatur.

13. Cum praeterea varia alia sint circa ecclesias singulas praostanda

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791. 287

officia, singularibtis conventus aut ecclesiae membris commissa, inter alia expensorum receptorumque administratio; et diversae ecclesiae sua habeant coemeteria sibi propria: necesse est, ut earundem conventus tam admini- stratoribus, quam et servitoribus. aedituis et vespillonibus peculiares im- pertiantur instructiones , quibus de securitate et commodis ecclesiae pru- denter provideatur, a seniorali consistorio revidendas et approbandas, ab iis vero, ad quos pertinent, exActe observandas.

14. Minis tri suo, dum valebant, munere fideliter defuneti, si diuturno morbo affecti, aut aetate provecti officiis suis omni ex parte satisfacere ne- quiverint, non ideo statim ecclesiis exturbandi, sed a seniorali consistorio, cum consensu tamen ecclesiarum adjungendi sunt ipsis vicarii seu diaconi, (quales quidem soli Ministro absque ecclesiae et senioralis consistorii con- cessione per longius tempus sibi constituere nunquam licebit) ministerio obeundo pares, quibus, nisi aliter conventum fuerit, rata tertia proven- tuum ordinariorum pars, una cum integra stolari obventione, per consisto- rium seniorale deputanda, ubi etiam amica conventio indicanda et proto- collo inserenda erit.

15. Querimonias, aut quoscunque libellos supplices nomine ecclesiae, civili magistratui aut dicasterio citra praeviam sonioralis vel superinten- dentialis vel supremi consistorii revisionem et annutum exbibere (nisi pe- riculum in mora fuerit) licitum haud esto. Consistorium vero superinten- dentiale recursus cum annutu suo ad ipsa regni dicasteria formandos su- premo consistorio semper insinuato.

16. Defixum semel et seniorali protocollo illatum Ministri et ludi- magistri salarium, ecclesiae sine praescitu et consensu consistorii senioralis haud immutato. Facto vero simili ad consistorium delato, id rem quam- ocius pro justo accommodato. Attamen beneficia ex singulari erga perso- nam benevolentia aut munificentia, ministro aut ludimagistro collata, ordi- nario salario haud imputantor.

Canon 7. Evangelici augustanae confessionis, tam ad simultaneum, templi helveticae confessioni addictorum usum, quam ad cxtraordinaria in iis per suae confessionis ministros celebranda sacra, accedente localis con ventus assensu, prout viceversa et helveticae confessioni addicti, pari ra- tione, salva partis admittentis proprietate, admitti poterunt. Porro etiam in illis locis, in quibus utriusque confessionis evangelici degunt, templa utriusque communia viribus et expensis communibus, accedente utriusque partis consensu, erigere liberum esto.

Canon 8. Ministri ecclesiae augustanae confessionis vocati helveticae confessioni addictis et viceversa, ministri helveticae confessionis augusta nae confessioni addictis, in parochia eorum degentibus, absque praejudicio alterius ministri, operam suam ministerialem, relate ad baptizma, copulam matrimonialem et sepulturam praestare, prout et captivis, opera eorum uti volentibus adsistere, eosque ad mortem praeparare tenebuntur.

Senioratus.

Canon 9. Mutui inter ecclesias singulas nexus et communis direc- tionis causa eidem proximae inspectioni subordinatae ecclesiae plures constituunt Senioratum seu Tractum. Huic praecst secularis Inspector senioralis et Senior, quibus adjungantur, ad consistorium seniorale consti- tuendum Assessores, suffragiis localium conventuum ex utroque ordine

288 CanonesEcclesiastici Synodiannol791.

aequali numero eligendi. In extraordinariis autem casibus, totum tractum, aut majorem ejus partem concernentibus , poterunt per Inspectorem et Seniorem, haud tamen sine praescitu consistorii superintendentialis, con- ventus seniorales ordinari, ad quos singulae ecclesiae, aut ubi pluribus compromittere placuerit, etiam plures unum aut alterum deputabunt.

Senioralis Consistorii Officia.

Canon 10. 1. Causas quidem matrimoniales non dijudicabit, sed partes ejus erunt, conjuges dissidentes reconciliare, reconciliatione autem non succedente, si pars altera vel utraque divortium aut separationem peteret, pro utraque parte mquisitiones peragere, partesque cum relatione eorum, quae coram se acta sunt, ad judicium matrimoniale dirigere.

2. Inspectio in ecclesias sui tractus, locales eorum conventus, mi- nistros, lugimagistros, et quaevis inferiora munia in ecclesia obeuntes.

3. Visitationes annuae ecclesiarum et scholarum utrarumque simul, aut identidem seorsim, nonnunquam ex improviso per Seniorem et Inspec torem senioralem, aut alios horum loco a Consistorio seniorali delegandos idoneos viros secundum instructionem ita instituendae, ut quae, quomodo acta et reperta sint, eidem consistorio referatur, relatio de hinc consistorio superintendentiali submittatur, cui quotannis etiam index ecclesiarum, tam matrum quam filialium, Ministrorum, Ludimagistrorum, porro fundationum communium et particularium, fundorum atque beneficiorum ad inspectionem senioralem pertinentium exbibeatur.

4. Publicatio et executio eorum, quae superiorum jussu publicanda et exequenda fuerint.

5. De omnibus, quae in consistorio proponuntur, exbibentur, refe- rentur, aguntur, concluduntur et expediuntur, protocollum rite adornatum, brevem sed.idoneam, veram et circumstantialem declarationem, servato ordine et numero exhibitorum complectens ducatur, atque cum actis omni bus bene dispositis per Notarium conservetur; praecedentis sessionis pro tocollum relegatur; numve conclusa debito modo in effectum iverint, quid item Senior ac Inspector intermedio tempore in rebus incidentibus egerint, e protocollis eorum cognoscatur, quodque in his omnibus' emen- dandum ne fors aut supplendum se obtulerit, emendetur ac suppleatur.

6. Rationes singularum ecclesiarum per ipsos locales eorum conven tus revideri curato , animadverso per visitatores aut secus in iis defectu, revideto et defectum corrigito: sie etiam de fundationibus, totum senio- ratum respicientibus, redditas rationes examinato et pro re nata emendato, aut consistorio Superintendentiae repraesentato.

7. Gravamina, querelas et causas, ad jurisdictionem ecclesiasticam spectantes quaseunque, ecclesiarum aut singulorum membrorum sui seni- oratus, sive contra ministros, aut ludimagistros, sive contra ecclesias, aut harum membra motas, tanquam primae instantiae forum assumito, investi- gato, et audita utraque parte decidito; ubi autem partium una aut utra que deciso minus contenta, ad consistorium superintendentiae appellaverit, executione sententiae suae interea suspensa, acta universa, erga remissi- onem ad consistorium superintendentiae transmittito.

8. In eunetis causis ecclesiasticis modum procedendi verbalem aut processum summarium sequatur, ne longis litibus graventur ecclesiae: par

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791. 289

tibus tamen, causam suam scripta expositione aut defensione agere volen- tibus, hanc admittet. Quae vero verbis acta fuerint, per notarium calamo excipiantur, protocollo inserantur, et ante latam sententiam praelegantur.

9. Disciplinam ecclesiasticam, quatenus haec ad senioratum proten- ditur, rite exerceat, officium haud facientes aut excedentes pro rei gra- vitate commonefaciat et coarguat, aut ubi necesse fuerit, ad consistorium superintendentiale deferat, atque appellationem, ad id factam, aute execu- tionem concedat.

10. Jura, immunitates, proventus ac beneficia ecclesiarum, ministro- rum, ludimagi8trorum et horum etiam honorem contra eos, a quibus inique laesi fuerint, legitimis idoneisque modis tuetor, atque pro re nata graves injurias superintendentiali quoque consistorio referto.

11. Ubi filialium ecclesiarum conjunctio aut separatio, aut pleni re- ligionis exercitii introductio petita fuerit, causas petiti cognoscet, quod res ac aequitas tulerit, consulet, justa sed a jurisdictione civili pendentia pe- tentes eo diriget, alios a proposito dehortabitur, salva ad consistorium superintendentiae provocatione.

12. Quando senioratus, aut senioralis consistorii, aut vero ecclesiae alicujus in causa forensi patrocinium implorantis nomine coram foro civili jure agendum est: actio Inspectori delata esto; qui tamen cum parte ad- versa transigere non aliter possit, quam ad ratificationem consistorii.

13. Ministro ecclesiae ante expletum triennium, ecclesia invita, eam deserere ne vocato quidem permissum esto: ubi vero id gravibus de causis admissum fuerit, expensas in ipsum occasione prioris vocationis factas, refundi curato.

14. Quoad dimissionem Ministrorum, in sequentibus principiis es- sentialibus hactenus quoque observatis, inter utramque confessionem con- venit:

a) Jus vocandi Ministrum ecclesiae competere.

b) Dimittere tamen absque praescitu et consensu superiorum eidem liberum non esse.

c) Sed nec Ministris sine praescitu superiorum ecclesiam deserere.

d) Consensum seu ad vocationem, seu ad dimissionem Ministri abs que sonticis rationibus per Superiores denegari non posse.

e) Ministro?, praevio modo loco motos, nisi suspensionem a munere, vel depositionem meruerint, ad alias ecclesias, quae in eos consenserint, transferri debere. Quibus stantibus placuit, ut augustanae confessionis ecclesiae suam, eatenus vigentem consuetudinem retineant, et senioralia consistoria, omnes casus dimissionis, praevie consistorio superintendentiali referant, ab co decidendos.

15. Consistorium seniorale toties, quoties negotia postulaverint, mi- nimum bis quotannis consideat; Conventus autem senioralis semel tantum singulis annis celebretur.

Canon 11. Numerus Assessorum consistorii senioralis, pro numero ecclesiarum et subjectorum copia definiendus senioratibus relinquitur, ita tamen, ut is, incluso Inspectore etSeniore, ne sit infra 6, neque supra 12 praeter Notariatum.

In electione Inspectoris, Senioris, Assessorum, tam Secularium, quam ecclesiasticorum atque Notariorum, hie ordo teneatur: ut singulamm eccle-

Kuzmäny, Urkundenb. z. österr. evang. Kirchenrecht. U

290 Canones Ecclesiasticis Synodi anno 1791.

siarum conventus, in quibus etiam Ministri comprehenduntur, singuli, mini- mum quidem ad candidationem ferant suffragia; quibus collectis, quatuor illi, qui plurima suffragia habuerint, pro candidatis proponantur, atque et bis collectis, iterum eodem modo localium conventuum suffragiis sub sigillo semper submittendis, ad quodvis vacans munus, unus eligatur, et superin- tendentiali consistorio pro notitia insinuetur. Tam in candidatione, quam in electione spectetur sincerus religionis amor, prudentia et auctoritas.

Rebus ita ferentibus, unus Assessorum ecclesiasticorum eligatur in Conseniorem; unus item Assessorum secularium in Vice-Inspectorem, qui, mortuo Seniore aut Inspectore, donec alter electus fuerit, vices eorum ge- rant: ubi autem Vice-Inspector et Con-Senior necessarii haud fuerint, is, qui inter Assessores officio senior fuerit, illius quidem secularis, hujus vero ecclesiasticus vice fungatur; quod etiam in casibus morbi, aut quorumpiam impedimentorum ratum esto.

Praesidet vero tum Senior, dum de Ministri cujuspiam dissensu a doctrina ecclesiae, augustana confessione comprehensa publica, publice proposito, aut de liturgiae substantialibus agendum est: alias semper Inspector.

Canon 12. Liberarum Regiarumque Civitatum ecclesiae, communi legi, adeoque senioratibus subjacento, ita, ut in dioecesi Tibiscana, sex illae, quae jam ab antiquo conjunctionem senioralem inter se fovent, ut- pote Cassoviensis, Eperjesiensis, Leutschoviensis, Kesmarkiensis, Bartphen- sis et Cibiniensis, in ea permaneant; Nagy-Bänyensis autem, Submontano senioratui subsit: in Dioecesi Montana, quae alioquin jam suos senioratus habent, hos retineant, Cremniciensis vero, cum ecclesiis in comitatibus Bar- siensi et Strigoniensi cxistentibus senioratum constituat. In Cis-Danubiana, Trencsiniensis et Szakolczensis, singulae cum suis senioratibus porro con- junctae sint. Posoniensis cum germanicis in comitatu Mosoniensi, Modren- sis cum Baziniensi, S. Georgensi, et reliquis, quae in oppidis et pagis Co- mitatus Posoniensis sunt, senioratus efficiant. Donique in Trans-Danubiana Soproniensis cum Rusztensi, Bettelsdorfensi, Agendorfensi, Megyesiensi, Wolfensi et Harkoensi; Güntzensis, cum ecclesiis comitatus Castriferrei, Jauriniensis, cum ecclesiis sui comitatus aeque in senioratus coalescant ; atque Comaromiensis cum ecclesiis suis et Albensis comitatus conjuncta maneat: salva tamen quarumvis domestica rerum suarum administratione, salvo Inspectorem et Seniorem, ex earum membris et Ministris citra re- spectum praerogativarum civilium eligendi jure, salvis denique suffragiis tot ubique singulis ecclesiis, quot Ministros habent, relictis.

Judicia Matrimonialia.

Canon 13. In singula Superintendentia unum judicium matrimoniale erigetur, quod causas matrimoniales, quorumlibet, et cujuscunque condi- tionis evangelicorum augustanae et helveticae confessioni addictorum diju- dicet atque definiat, ex quo ad ipsum ejusdem superintendentiae consisto- rium appellatio fiat.

Loca hor um judiciorum sunto:

In Superintendentia Montana, Neosolium.

In Superintendentia Trans-Danubiana, Jaurinum.

Jn Superintendentia Tibiscana, Eperjesinum.

Canones Ecclesiastici Syriodi arino 1 791. 291

In Superintendentia Cis-Danubiana, Posonium.

Canon 14. Constabunt haec judicia ex uno praeside seculari Asses- soribus quatuor, duobus nempe ex statu politico duobus vero e Ministerio, et uno Notario; Deputati Senioratuum, in conventu superintendentiali con- gregati, illos eligent, singulis trienniis restaurabunt, aut confirmabunt, in- termedio tempore vacaturis alios substituri.

Considebunt haec judicia, sub iis, quibus regni judicia terminis (ex- cepto solo termino S. Martini), donec causas instructas finiverint, denuo ubi necessitas postulaverit, per Praesidem convocanda.

Membris judiciorum horum nulla salaria fixa sunt destinata, sed di- urna; de quibus singuli Districtus pro se providebunt.

Quaecunque et utriusve ordinis membra eorum eligi poterunt ex evangelicis utriusque confessionis.

Etiam ratione litigantium communia haec judicia erunt, ita, ut utrius que confessionis conjuges pro commoditate sua, causas suas in judicio al- terius confessionis agere possint, servata tamen, in qua habitant, Superin tendentia et appellatione ad suae confessionis consistorium superintenden- tiale dirigenda.

Superintendentiae.

Canon 15. Superintendentiae pro electione Superintendentis, Su- premi Inspectoris, Notariorum superintendentiae, et Assessorum consisto- rialium, aliis item extraordinariis et gravioribus negotiis conventus celebra- bunt: qui constabunt ex Supremo Inspectore, Superintendente, Vice-Inspec- tore, duobus Notariis, uno seculari, altero ecclesiastico, Senioratuum Inspectoribus et Senioribus, hisque adjungendis duobus singulorum Senio ratuum Ueputatis, praeter quos unus alterve, e viris dignitate, gravitate, prudentia atque experientia conspicuus, tam ex secularibus, quam e Mini- stris conYocari poterunt.

Conventum pro electione Superintendentis Supremus Inspector, pro electione autem hujus, Superintendens indicet.

In electione Superintendentis, Supremi Inspectoris, Assessorum con- sistorialium et Notariorum, idem ordo qui in electione senioralid consistorii servetur.

Electio Superintendentis, ut hactenus, Majestati Regiae per Generale Consistorium repraesentabitur.

Consistoria Superintendentialia.

Canon 16. Consistorio Superintendentiali praesidebit, in causis dis- sensum alicujus Ministri a doctrina publica evangelica augustana confessione comprehensa publice declaratum et liturgiae substantialia concerncntibus, Superintendens, in ceterie autem politicis, oeconomicis, ecclesiasticis et matrimonialibus Supremus aut Vice-Inspector, aut his impeditis, senior Assessorum secularium.

Assessores autem erunt quatuor seculares, quatuor ecclesiastici, horum nomine etiam Professoribus intellectis; ad integritatem autem judicii, praeter praesidem, sex Assessorum praesentia erit necessaria.

Assessores et Notarium hujus consistorii eliget, et quovis triennio restaurabit vel confirmabit, conventus superintendentiae, in locum absen- tium alios substituendi jure pracsidi et Assessoribus relicto.

19*

292 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

Consistoriales post sui electionem jure jurando adstringentur; de quo in puncto confessionis conditus est canon sequens.

Canon 17. Ecclesiastici, munus obeuntes, jurabunt secundum for- mulam, in qualibet Superintendentia usu receptam. Politici autem, Magi- stratum auspicaturi, jurabunt secundum publicam confessionis Augustanae formulam, penes quam in Hungaria religio evangelica recepta est.

Canon 18. Ad hoc consistorium superintendentiale pertinebit;

1. Inspectio omnium eorum, quae per senioralia consistoria pertractata fuerint, et causarum inde appellatarum aliorumque negotiorum, eo provo- catorum, revisio.

2. Censura librorum per exmissos cujusvis libri deputatos exeacenda.

3. Quoad fundationes, totam Superintendentiam concernentes, imme- diata inspectio, quod reliquas superinspectio.

4. Procuret et habeat prae oculis accurate confectam omnium, quae in ambitu superintendentiae sunt, ecclesiarum, matrum et filialium, schola- rum, ministrorum, ludimagistrorum, fundationum, item communium et par- ticularium fundorum ecclesiasticorum et beneficiorum elenchum.

5. Filialium ecclesiarum conjunctio et separatio per Superintenden tiale consistorium semper superrevidenda.

6. Series visitationum senioralium et superintendentialium, et eorum, quae ex bis in commodum publicum, aut cujuspiam ecclesiae providenda emendandaque fuerint, dispositio et emendatio.

7. Causae contra Seniores et Inspectores, in puncto officii motae, in prima instantia huc pertinent.

8. Revisio causarum matrimonialium a sententia judicii matrimonialis appellatarum.

9. A trina promulgatione conjugum copulandorum dispensandi, eam- que in casibus moram non ferentibus, ad unam reducendi, facultatem ha- bebit, non modo Consistorium, sed seorsim quoque et privatim seu Super- intendens, seu Supremus Inspector, seu Inspector Senioralis, et Senior, prout quis propior fuerit.

10. Examen et ordinatio Ministrorum imposterum etiam solis Super- intendentibus cempetens, qui in consistorio aut conventu superintenden- tiali, candidatum, tam ex theologia, quam ex linguis orientalibus et disci- plinis, ad ministeriale munus rite obeundum necessariis, examinabunt, ita tamen, ut non tam multifarium eruditionem, quam sanum judicium, soli- dam religionis cognitionem, pietatem et bonos mores requirant. Que fine etiam fide digna de ante acta candidati vita testimonia exigent, censura tamen haec in casibus urgentioribus, etiam extra consistorium ordinarium peragi potest per Superintendentem in praesentia unius alteriusve Senioris et aliquot Ministrorum, nec non Inspectorum et Assessorum secularium seu Superintendentialium, seu Senioralium, cujusmodi censuram omnes, sive ex academiis reversi, sive scholastico munere defuneti, ministerium suseipere cupientes, subire obligabuntur. Atque illi soli, qui ad ministe rium obeundum bona conscientia, et sine ullo favore apti judicati fuerint, albo Candidatorum inscribantur, et dato desuper testimonio provideantur, per totum regnum valorum habituro, liceatque ecclesiis, seu ex his, seu ex aliis, pari tamen examini subjiciendis, Ministrum sibi eligere ac vocare. Jleque ullus candidatus prius ordinetur, quam illi vocatio alieujus eccle

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791. 293

siae obtigerit. Ipsa autem ordinatio non in privata domo, sed publice in templo coram ecclesia fiat: qua facta, ordinatus matriculae ordinatorum inscribatur, datis ei desuper testimonialibus, consueta forma expediendis.

11. Protocolla semper sub finem sessionis authentica reddantur, et initio sequentis sessionis relegantur.

12. Expeditiones quaevis fiant sub sigillo Superintendentiae et sub- scriptione Praesidis, supremi nempe Inspectoris aut Superintendentis, prout substratum, mixtum, vel mere dogmaticum fuerit, nec non alterutrius No tariorum.

13. Nullae expeditiones Consistoriales valeant, nisi ex publica Con- sistorii determinatione factae.

14. Pacem tam inter se, quam cum alliis omnibus colere, et inter eos, qui inspectioni suae subsunt, conciliare studeto; quo fine mansvetudi- nem et moderationem in omnibus dictis, deliberationibus et scriptis ob- servato.

15. De lite quapiam, ecclesiam coram foro judiciari civili, active vel passive concernente, si necessarium fuerit, disponit hoc consistorium, salvo tamen et illaeso peculio.

16. Fungitur suprema, per Superintendentiam rei litterariae et scho- lasticae inspectione.

17. Superintendens una cum Inspectore, Senioratus et pro ratione necessitatis, etiam ecclesias visitabit.

18. Cumilla, quae hactenus obtinuit Senioratuum nonnullorum minus adaequata proportio, et ad plures comitatus extensa amplitudo, cum multis conjuneta sit incommodis; quaevis Superintendentia Senioratus suos, in quos divisa est, in Generali Conventu pro ratione situs rectius ordinabit.

Generalis Superintendentiarum Conventus seu Supremum Consistorium.

Canon 19. Ut in regimine ecclesiastico per Superintendentias, in iis, quae essentialia sunt, uniformitas conservetur; in casibus quibusvis gra- vioribus, ubi Superintendentiae in diversas abeunt sententias, earum opi- niones et vota concilientur, et res ommuni consilio decidatur; ut causae per Superintendentialia Consistoria revisae, ultimum appellationis forum habeant, et in iis, quae rem ecclesiasticam evangelicorum quoquo modo concernunt,. mutuus nexus facilitetur; denique, ut cum dicasteriis regni com- municatio ot correspondentia servetur, Superintendentiae augustanae et hel- veticae confessioni addictorum, Conventus etiam Generales, seu Consistorium Generale celebrabunt.

Qui tamen Conventus non erit fixum aut continuum aliquod collegium vel dicasterium, sed ex Superintendentiarum repraesentationibus et Depu- tatis constabit.

Praeses erit Generalis Inspector, eo absente, Vice-Generalis Inspector, qui alioquin ex officio intererit: in causis vero dissensum Ministri, aut scho- lae docentis, a doctrina ecclesiae aug. conf. publica, publice declaratum, et liturgiae substantialia concernentibus, Superintendens vel praesens ex officio Senior.

Repraesentantes Superintendentiarum constituunt e singula Superin tendentia duo Deputati, unus e secularibus, alter e Ministris Ecclesiae per Generalem cujusvis Superintendentiae Conventum, ad unum duntazat

294 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

immun electi, qui ad Consistorium Generale comparere tenebuntur: cui Supremi etiam Superintendentiarum Inspectores et Superintendentes, dum poterunt, cum sessione et voto intererunt.

Consessus hujus conventus alter sit plenus, alter particularis. Plenus celebretur bis per annum, in fixis terminis, prima die Maji et prima Sep- tembris incipientibus. Ad plenum consessum requirentur, praeter Praesi- dem, 16 Deputati; ad particularem, praeter Praesidem, lODeputati: Se- cretarii erunt Agcntes Budenses utriusque confessionis.

Locus celebrandi Generalis Consistorii tam pro pleno, quam pro particulari conscssu erit urbs libera regiaque Pestiensis.

In pleno consessu tractantur negotia administrationem totius per re- gnum evangelicae ecclesiae concernentia, quaeque ad curam et defensio- nem jurium ecclesiae pertinent, et de bis correspondentiao fiunt: unde Generalium horum consessuum crebrior necessitas non est.

Canon 20. Dum in Generali Consistorio acta unius vel alterius con sistorii Superintendentialis revidentur, pro hoc actu Superintendens et Su- premus Inspector, qui jam judices in illis egerunt, aut aliter interessati, ex sessione recedunt.

Quidquid nomine generalis consistorii expeditum fuerit, praesidis vel ejus vices-gerentis et Secretarii subscriptione firmetur.

In casibus etiam pluralitatis votorum liceat uni vel pluribus mem- bris sententiam suam, a pluralitate obeuntem, cum rationibus scripto pro- ponendam, pro futura cautione protocollo inseri facere.

Si quis, cujus res in consistorio tractatur, unum vel plures intra membra consistorii, cognatione usque secundum gradum inclusive junctos, vel gravibus ex causis etiam coram ipsius consistorii judicio validis, par tium studio teneri putaret: hos omnes tali in casu e consessu abesse, et alios idoneos viros surrogari oportebit.

Consistorium hoc Generale.

Canon 21. 1. Defectus in electione Superintendentum aut Supre- morum Inspectorum, si qui contigerint, cognoscet, iisque pro re nata mo- debitur.

2. Causas e consistoriis superintendentialibus appellatas in particu lari Generalis Consistorii consessu 1. Maji et 1. Septembris consecutive, necessitate vero ita exigente, aliis etiam, per Generalem Inspectorem de- figendis terminis celebrando, revidebit.

3. Protocolla superintendentialium consistoriorum, non alias, quam ubi de horum defectu, aut vitio querela ad id delata fuerit, sibi submitti faciet, tum vero, si quae emendanda fuerint, emendabit.

4. In casibus erigendae novae ecclesiae, aut mutandae affiliationis, aliisque quibusvis similibus, decisa Superintendentiarum eo appellata re videbit.

5. Administrationi stipendiorum, et quarumvis fundationum, tam ec- clesias, quam scholas, atque pauperes evangelicos concernentium inspiciet.

(5. Prout etiam gymnasiis majoribus atque seminariis theologicis utriusque confessionis evangelicorum.

7. Si quae generales collectae spontanearum oblationem pro com- munibns extraordinariis ecclesiarum necessitatibus, ubi pro scholis et se

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791. 295

minariis erigendis necessariae forent, indulgente Sacratissima Regia Ma- jestate, tales ordinabit.

8. Ubi omnes vel tres unius confessionis superintendentiae synodi suae convocationem petierint: tenebitur pro indultu ad Regiam Majestatem recursum facere, quale desidcrium alterius quoque confessionis superinten- dentiis insinuare debebit, quo sie, si illis etiam ita visum fuerit, utrius- que confessionis synodus eodem tempore et loco celebrari possit.

Canon 22. Auctoritas Consistorii hujus Generalis, ne in dominatum aut hierarchiam degenerare possit, ita limitata esto: ut

1. Nullas leges novas ecclesiasticas ferre, sed tantum secuudum con- fessiones et canones judicare, atque regimen exercere valeat.

2. Integrum ei ne sit, quidquam contra jura et libertates ecclesia- rum et superintendentiarum, aut in eorum diminutionem agere aut prae- scribere.

3. Ut membra ejus in causis tantum ecclesiasticis et matrimoniali- bus ceterisque ordinariis negotiis, suo proprio judicio suffragia ferre pos sint; in aliis autem extraordinariis gravioribus quibusvis instruetiones suarum superintendentiarum exspectare, ac non alia, quam harum vota per eos depromi, ab iisque aeceptare possint.

Canon 23. Cum aequum esse non videatur, ut alterutri confessioni addictorum negotia unius superintendentiae facto contra intentionem trium dirigantur: ideo in eo conventum est, ut quandoeunque in consistorio Generali mixto, tres ejusdem confessionis superintendentiae in aliquam iverint sententiam, quartae ejusdem confessionis superintendentiae dissen- sus nulla ratio babeatur, sed factum trium, pro facto omnium quatuor reputetur.

Ubi vero in quocunque negotio sex superintendentiae consenserint, id pro facto totius consistorii generalis mixti censendum erit.

Canon 24. In mere dogmaticis, ritualibus et liturgicis vtnam aut aliam confessionem proprie concernentibus, consistorii hujus generalis membra, confessioni eidem addieta, seorsim considebunt.

Canon 25. Generale hoc Consistorium, relate ad sua conclusa, red- dendis synodo rationibus, si illa desideraverit, obnoxium esto.

S y n o d u s.

Canon 26. An et pro quibus objectis synodus hujus vel illius, aut utriusque confessionis convocanda sit vel non sit, non pendebit ab arbitrio Generalis Consistorii; sed a consensu omnium, aut trium cujusvis confes sionis superintendentiarum. Quodsi tamen consistorium generale synodi celebrationem necessariam esse censeret, primum objecta synodi et rationes suas superintendentiis perscribet, locumque et terminum projectabit, ad- ditis etiam circa haec motivis et rationibus, ut superintendentiae, quoad haec omnia deputatos suos instruere, ac per hos in Generali Consistorio vota dare possint, ab earum vero deputatis nulla alia, quam in instruetione praescripta vota, aeceptabuntur: hisque computatis, pluralitas concludet.

Canon 27. Cum omnia institnta humana ita sint comparata, ut saepe oecultis naevis (qui dum introdueuntur perspicacissimorum etiam vigilan- tiam effugiunt, et nonnisi ipsa experientia in apricum veniuut) laboraie possint; cum porro leges, quantumvis bonae, tractu temporis, et mutatis

296 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

rerum adjunctis, emendationem admittant, immo requirant; cum denique mala vel negligenti observatione, optima quaeque instituta enervari et obsolescere possint: hinc, ut et leges nostrae ecclesiasticae pro tempornm ratione emendari, et accuratae earum observationi invigilari possit, Syno- dus quolibet decennio regulariter, cum iis , quas lex novissima requirit, conditionibus, eo magis convocanda erit, quod bonum ordinem in societa- tibus, ab omni parte rite observari, ipsius etiam principis et regni intersit. In casibus vero extraordinariis, si Synodus necessaria judicaretur, intra illud etiam tempus, observata hie proposita provisione, celebrabitur.

Canon 28. Generales Inspectores eligentur ordinarie per Superin- tendentias in Generalibus earum Conventibus; quando autem synodus con- sidet, in synodis, si e numero districtualium supremorum Inspectorum, ali- quem in Generalem Inspectorem eligi contigerit, superintendentia illa, quam res concernit, loco ejus alium sibi in suum supremum Inspectorem eliget.

Canon 29. Quoniam ecclesiae in hoc regno existentes augustanae et helveticae confessionis, tamquam societates religiosae habent jus, circa regimen suum religiosum, puritatis doctrinae defensionem, doctrinam, disci- plinam ecclesiasticam, et quaevis ecclesiam concernentia, canones ecclesia- sticos, ratione per articulum 26-tum novissimae dietae definita condendi, et quos ratione hac lege praescripta condiderint, ii non aliter, quam per synodum alterari possunt: quoniam item canones in synodis earum gene ralibus, seu nationalibus, per deputatos et repraesentantes ipsarum eccle siarum et superintendentiarum, adeoque voto omnium ecclesiarum condun- tur; hinc quoad omnes ecclesias et quaevis singularia eorum membra vim obligandi babent.

Canon 30. Circa ordinem convocandae et celebrandae in futurum synodi, sequentia statuuntur.

1. Numerus deputatorum secularium atque ministrorum, ad synodum unius confessionis mittend orum, centenarium non excedat, possit tamen esse aliquante minor, sed non infra 72.

2. Ex singula superintendentia, aequali numero deputati mittantur.

3. Si quando oborta quaestio in synodo suffragiis decidenda fuerit: singula superintendentia inträ se suffragia colliget, et quod pluralitate suf- fragiorum (eo iis etiam, qui propria in persona synodo intererunt intel- lectis) decidetur, id pro voto superintendentiae habebitur; votis superin ten dentiarum non expletis, quod plures decreverint, id pro concluso synodi censebitur; et in casu parium votorum, praesidi conclusivum competet.

4. Deputati eligantur in Senioratibus, conventibus, votis singularum ecclesiarum, litteris fidem facientibus, seu credentionalibus, aeque a suis Senioratibus providendi; Superintendentes tamen et Supremi Inspectores vi officii jam pro Deputatis reputantur.

5. Si autem hi ad synodum venire non possent, loco sui, non ipsi deputabunt, sed conventus Superintendentiae.

6. Deputari possunt non tantum nobiles, ministri, professoresque, sed alii etiam eujuseunque conditionis idonei probique viri.

7. Omnes deputati ecclesiastici ac seculares, legitimabunt se ante praesidis electionem coram Generali confessionis suae Inspectore creden tionalibus Senioratus litteris.

Canones Eeelesiasticis Synodi anno 1791. 297

8. Generalis Inspector ante onmia communi Inspectorum et Super- intendentum consilio et consensu de ordine sessionis deputatorum conveniet.

9. Idem Synodum quoque aperiet.

10. Praesidem e statu seculari ipsa synodus prima statim sessione eliget, prout etiam Notarios, secularem et ecclesiasticum; in dogmaticis tamen et liturgiae substantialibus ex officio Superintendens vel Senior praesidinm tenebit.

11. Synodus juribus et libertatibus ecclesiarum conservandis semper intenta erit.

12. Acta et conclusa synodi per onmia praesentia membra subscri- bentur, et sigillis munientur.

Pars secunda.

De officiis V. D. Ministrorum et Auditorum, ordine item circa actus sacros, et de disciplina ccclesiastica.

I. Quoad officia Verbi Divini Ministrorum. Canon 1. Ecclesiam quibuscunque viis et modis venari, se illi obtrudere, aut illam ope secularis potestatis violenter quasi occupare, aut retinere, nefas esto: contravenientes pro gravitate rei et circumstantiarum pro longiori aut bre- viori tempore ab officio suspendantur, aut plane amoveantur.

Canon 2. Ministro per ecclesiam quamcunque propria auctoritate ab officio remoto, nemo, licet vocatus per illam, sine annutu Superintendentis succedere ausit.

Canon 3. Qui ecclesiae vocanti operam policitus, gratiore aut opi- niore conditione interim obveniente, fidem fallit; ei, si extra ministerialu officium sit, anno eodem nulla parochia dabitur: si vero V. D. Ministerio actuali fungeretur, medii anni salario ad fundum deficientium Ministrorum ecclesiae inferendo mulctetur.

Vicissim ecclesia quoque legitime vocatum, senioralis consistorii con sensu accedente, recipere tenetur.

Canon 4. Vocatio ad Ministerium ecclesiae vigorem amittit, nisi a tempore perceptarum vocatorialium intra mensem unum acceptetur.

Canon 5. Doctrina salutis in sacra scriptura revelata, et moralia Jesu Christi praecepta, praecipuum sermonum sacrorum scopum Consti tuante oportet.

Canon 6. Singulis diebus dominicis, et per ecclesiam evangelicam aug. conf. receptis festis, pro concione dicat. Festa vero haec sunt: festum circumcisionis Christi, epiphanias, purificationis et annuntiationis B. V. Mariae, parasceves, ascensionis et apostolorum Petri et Pauli: item pas- chatis, pentecostes et nativitatis Christi, duobns duntaxat diebus cele- branda.

Canon 7. Auditoribus suis non tantum concordiam cum illis, qui aliam religionem profitentur, fovendam; sed et charitatem christianam erga illos exercendam, omnibus, quibus poterit, modis, commendet.

Canon 8. Haereses, populo ignotas, nec memoret, nec alterius reli- gionis asseclis errores, quos non habent, appingat, eo minus scommatibus eos afficiat.

Canon 9. Ne ordo et transquillitas in ecclesia turbetur, adiaphora

298 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

liturgiae et ritualium absque voluntate ecclesiae suae privato arbitrio ne immutet.

Canon 10. Theologiae candidatis, ludi-rectoribus, aut studiosis po- testatem dicendi ex cathedra sacra ne concedat, nisi oratione ejus, quam dicturus est, praevie perlecta et examinata.

Canon 11. Festo nativitatis, et quocuuque tempore a sacris noctur- uis et antelucauis, inposterum quoque abstineat.

Canon 12. Peccata publica publice quidem redarguat, sed dum id facit, a personarum nominatione, aut qualicunque designatione eibi caveat; privat» vero injurias sive veras, sive putativas, ex suggestu nunquam ulciscatur.

Canon 13. Cum catechisationibus, praesertim apud plebem, princi- piis religionis christianae imbuendam, longe plus effici certum sit, quam longis sermonibus, nexu haud interrupto recitatis, eam ob causam prae- primis in ecclesiis pagensibus catechesis, dominicis et festis diebus, horis pomeridianis diligentissime inculcetur, hoeque scopo catechesis Lutheri adhibeatur.

Canon 14. In messem alienam falcem ne inmittat, sed ne ipse pa- tiatur, quemeunque demum, sine consensu suo, in ecclesia sua, sive pro concione dicere, sive alias muneris ministerialis partes obire, Superinten- dente et Seniore suo ex officio procedentibus, prout etiam aliis extraor- dinariis casibus exceptis.

Canon 15. Initium eultus divini publici horis localis conventus con sensu determinatis faciat, nec ex commodo suo, aut privato complacendi studio illum ved retardet vel acceleret.

IL Quoad administrationem sacri baptismi. Canon 16. Infantes primo quoque tempore per V. D. Ministros baptizentur, et sacra- mentum hoc protelantes, admonitioni localis conventus, et pro re nata, censurae quoque superioritatis ecclesiasticae obnoxii erunt .

Canon 17. Infanteni expositum, quem baptizatum esse non constat, Minister ecclesiae baptizet, nulla conditione adjecta.

Canon 18. Patrini minimum duo esse debent, vir quippe et femina, plures vero quam quatuor, nunquam adhibeantur ; ut autem hi honestae sint conditionis, necesse est. Catechumeni, nondum sacra coena usi, pa- trinos agere ne permittantur.

III. Quoad administrationem sacrae domini coenae. Canon 19. Verbi Divini Minister ad s. domini coenam accedere volentes, seu proprios auditores, seu peregrinos et itinerantes, proprio ausu ne re- moveat, sed, si quos indignos esse censet, eos senioratui deferat, et fe- rendae ibidem sententiae semet conformet.

Canon 20. Sacrae domini coenae usum nemini, seu sano, seu aegro, invito obtrudat; verum in contemptoribus hujus sacramenti, ad fhigem revocandis, etiam aliorum proborum virorum opera utatur.

Canon 21. Catechumenos in doctrina christiana fixo tempore dili gentissime instruat, nec nisi praevie secundum formulam, in liturgia prae- scriptam, examinatos et confirmatos ad s. domini coenam admittat.

Canon 22. Morbo contagioso aut abominabili formae obnoxiis, s. domini coena separatim administretur.

Ganones Ecclesiastici Synodi anno 1 791. 299

IV. Quoad copulam matrimonialem ecclesiasticam. Canon 23. Neosponsos helveticae confessionis, in parochia sua degentes, Parochus augustanae confessionis, prout vicissim helveticae confessionis Parochus angustanae confessioni addictos, aeque in parochia sua degen- tes, si id partes voluerint, promulgare et copnlare debent.

V. Quoad sepulturam. Canon 2i. Infantibus, sine baptismate decedentibus, honesta sepultura in eodem cum aliis coemeterio, deneganda non est.

Canon 25. Autochiri, qui ex melaneholia, aut alia animi impotentia necem sibi iuferunt, honeste quidem, sed in silentio, sepeliendi sunt.

Canon 26. Peregrinis aut extraneis sepultura in coemeterio illius parochiae, intra cujus fines mortui sunt, ne denegetur. Pauperes vero, sou hi domestici, seu extranei fuerint, gratis sepeliantur.

Canon 27. Romano-Catbolieis et utriusque ritus Graecis, intra fines parochiae evangelicae decedentibus, nec coemeterium, nee pulsus campa- naruui, nec parocho sepelienti cum solitis ceremoniis ingressus in coeme terium denegari debent: e converso evangelici peculiari coemeterio desti- tuti, in eodem cum Romano-Catholicis, aut utriusque ritus Graecis coc meterio per parochum suum, juxta proprium ritum sepeliantur.

VI. Quoad morbidorum captivorum provisionem. Ca non 28. Morbidos captivos, praecipue vero malefactores, extremo supplicio afficiendos saepe invisere et solari, inter praecipuas muneris sui curas re- ferat V. D. Minister, nec, donec vocetur, exspectet, sed officium etiam. non vocatus sua sponte faciat.

Canon 29. Pro locata in praeparando ad supplicium patienter sub- eundum, malefactori opera, praemium V. D. Minister nullum praetendat.

VII. Quoad ordinaria V. D. Ministrorum salaria et stolas. Canon 30. Ecclesiae vicinae, cujus V. D. Minister abest, vel decessit, rogatu absentis, aut jussu superiorum operam locaturus, nullos reditus sibi retineat, quippe absenti Ministro vel viduae, aut successoribus fatis funeti competentes.

Canon 31. V. D. Minister gaudet juribus stolae; pro fixo vero ejus- dem salario tota ecclesia tenetur.

Canon 32. Salaria et annuae V. D. Ministrorum obventiones, ma- tricis ipsarum ecclesiarum, pariter et protocollis consistoriorum senioralium et superintendentialium rite et genuine inserendae sunt.

VIII. Quoad matriculas et protocolla ecclesiae. Ca non 33. Diaria ecclesiastica, matriculas quippe, accuratissime conscribat V. D. Minister, et baptizatorum, demortuorum, copulatorumque nomina ac cognomina, ut et patrinos, ac testes initi matrimonii, ipsumque diem juxta praescriptam fbrmulam statim inserat.

Canon 34. Matriculas has ecclesiae, donec illi praecst, fideliter sua sub custodia conservet, eaedemque in casu mutationis, aut mortis, Inspec- tori aut Curatoribus ecclesiae resignentur.

Canon 35. Eadem fide Minister ecclesiae, cujus conventus idoneo Notario destituitur, protocolla, rationes ecclesiae, quaecunque superiorum jussa, inventarium item rerum ad ecclesiam pertinentinm, et historiam ec

300 Canones Ecclesiaslici Synodi anno 1791.

clesiae domesticam in se continentia conficiat et conservet; in casu mu- tationis aut mortis per eum, aut viduam, vel successores sine omni mora et quaestione conventui locali una cum matriculis resignanda.

Canon 36. Nulli, matriculas extra Parochiam evolvere volenti, ne erga reversales quidem, tradere audeat.

Canon 37. Extractus matricularum pro documento nativitatis, co- pulae item et mortis petitos, de verbo ad verbum, sine ulla qualicunque mutatione et additione describat, et subscripto nomine, sigilloque suo muniat.

Canon 38. Infantes in partu mortuos, adeoque non baptizatos, ma- triculae ad suas rubricas inserat.

Canon 39. In superiorum, praeprimis expositorum infantum parentes anxie ne inquirat, nec matribus talium, patrem nominantibus fidem adhi- beat, eo minus in matricula nomen ejusmodi nominati patris adnotet, nisi ipse se patrem confiteatur.

IX. Quoad vitam V. D. Ministri domesticam. Canon 40. Auditores buos aestimet, semet erga ipsos blandum, mitem ac patientem omni tempore exbibeat; imperium in illos haud exerceat, rixas et litigia serio caveat, quantum tempus et occasio admittet, honestam cum iis con- versationem exercere studeat; vitam improbam ducentes sollicite observet, eosque omni occasione cum prudentia et mansuetudine emendare conetur.

Canon 41. Cum Ministris vicinis, aut collegis, omnibusque confra- tribus suis, fraternam colat concordiam, eos reverenter observet, infirmi- tates illorum pallio charitatis tegat, doctrina vel animi dotibus infirmiores doceat potius, quam contemnat; fratribus vicinis, sive aegrotantibus, sive domo absentibus, petitam, aut per superiores demandatam operam suam alacriter praestet.

Canon 42. Scholae rectores et ludimagistros observantia et chari- tate prosequatur; in eos dominium non exerceat, neque illis ullam, sive verbis, sive factis injuriam inferat; scholam localem saepe visitet, atque studentem juventutem examinet, hoeque modo tam docentes, quam discen* tes ad studium litterarum, et in hoc majores profectus exstimulet, nee officium seu a magistris, seu a diseipulis, quod non debetur, exigat.

Canon 43. Erga suos domesticos sit moderatus, placidus, pius, a jurgiis alienus, frugalis, familiam honeste alens, ac liberos in timore do- miui educans. Ab oecupationibus secularibus cum impedimento et neglectu funetionum suarum, et studiorum conjunetis abstineat, nec rebus civilibus, velut ad se non pertinentibus, sese ingerat. Ab intempestivis, et justo frequentioribus excursionibus abstineat: invita ecclesia, aut saltim primo- ribus ejus, dum unus V. D. Minister in loco est, nec ad unam aliamve diem; si vero plures sunt, conscio et informato collega suo, recedat; si vero longius emanere meditetur, id Seniori significare semper officii sui ducat.

Canon 44. V. D. Minister honestis conviviis interesse quidem po- test; ab omnibus tamen actibus, cum gravitate Ministri haud componen- dis, abstineat.

Canon 45. Conveniens decorum, tum in moribus, tum in vestitu observet, et ideo veste, statui suo cohaerenti, in funetionibus autem Mi nisterialibus semper nigra utatur, abjectis omnibus minus convenientibus

Canones Ecclesiastici - Synodi anno 1791. 301

vestium speciebus, ac quibusvis luxum et vanitatem redolentibus orna- mentis; pari modo nec familiae suae, inordinatam, luxui atque scandalosis conversationibus deditam vitam admittat.

Canon 46. Synodalibus decretis absque exceptione obtemperet, sibi praepositos Seniores et Superintendentes, Inspectoresque seniorales et su- perintendentiales, horumque consistoria, debita cum pietate colat, quibus vis jussis atque sententiis absque tergiversatione obsequatur, conventibus ecclesiasticis vocatus diligenter intersit, tanto magis citatus ad illos com- pareat, ibique cum omni modestia et submissione agat.

X. Quo ad officia auditorum. Canon 47. Quisquis augusta- nae confessionis evangelicus in gremio ecclesiae matris aut filialis fixe degit, exacto sex septimananarum spatio pro auditore reputatur.

Canon 48. Superintendentem, Supremum Inspectorem, Seniores at que seniorales et locales Inspectores, velut legitimum magistratum eccle- siasticum, decenti honore prosequantur, ejusque ordinationes debito obse- quio aeceptent et expleant.

Canon 49. Ab ecclesiae oneribus quibusvis, signanter salariis et aliis praestationibus, communi consensu, vel consistori, Iocalis ordinatione repartitis, se nemo subtrahat, secus per superioritatem in duplo convin- cendus.

Canon 50. Qui cum vestitu aut quoeunque eultu corporis insolito, probis moribus et verecundiae adversanti templum ingreditur , scandali dati reus esto; ideoque per conventum localem monendus, aut pro re nata coercendus est.

Canon 51. In res ecclesiae mobiles, vel immobiles, nemo, nec ille quidem, qui eas donavit, jus aliquod prae aliis sibi vindicet, aut eis utatur, qua privatus, vel de iis disponat sine consensu ecclesiae.

Canon 52. Cultui divino ordinario, catechisationibus item liberos, servos et ancillas interesse, patres et matres familias jubeant.

Canon 53. Qui Ministro publice obloqui, eum in quibuseunque funetionibus sacris turbare, aut publica ignominia afficere, vel superioritati euieunque ecclesiasticae resistere, hanc denigrare, proscindere, . et simili quovis alio modo graviori laedere ausus fuerit, contemptor item, sacrorum religionis derisor, vel publice sceleratam vitam ducens, deferatur superio ritati ecclesiasticae, sua via et forma judicandus.

XI. Quoad ludimagistros et cantores. Canon 54. Siqui- dem scholae sint seminaria ecclesiae, totiusque reipublicae plurimum in- terest, ut juventus in illis egregie formetur, ideo ludimagistrorum officium est, concreditam sibi juventutem in doctrinis et religionis studio solerter erudire, ac vita etiam atque exemplo bonis moribus imbuere.

Canon 55. Diligenter sibi caveant, ne prineipia religioni suae et probis moribus adversantia, inter concreditam sibi juventutem, seu aperte, seu tacite disseminent, verum penes fidelem juventutis instruetionem ad regulam verbi divini totos se conforment.

Canon 56. Vocatus per ecclesiam ludimagister Seniori aut conven- tui se sistat, examen, num ad docendum sit aptus, subiturus, e vitae anteactae testimonia produeturus. In casu inhabilitatis, aut vitae minus castigatae, ad officium docentis haud admittendus.

302 Canones Kcclesiastici SynoHi anno 1791.

Canon 57. Publicum cultum divinum dominicalem, et, in quantum fieri potest, quotidianum etiam, nequo ipse negligat, nequo scholares suos negligere patiatur.

Canon 58. Quum ludimagistri in ecclesia pastorum sint collabora- tores, ipsorum est officii, eos in peragendis precibus et dicendis sermoni- bus sacris in casu neceasitatis adjuvare.

Canon 59. In vestitu luxum, et quidquid cum gravitate muneris vitaque christiana non potest conciliari, diligenter et ipse cum domesticis suis vitet, et concreditae sibi juventuti interdicat.

Canon 60. Leges scholasticas singulo anno statis temporibus juven tuti scholasticae publicet; honesto testimonio destitutos in scholam ne re- cipiat; illis vero, qui scholae ejus valedicunt, tale, quale meruerunt, te- stimonium extradet.

Canon 61. Horas, publicae juventutis institutioni destinatas, sine gravi causa, superioribus indicanda, non negligat, multo minus vacationes seu multiplicaro seu prorogare sustineat.

Canon 62. Ut de profectibus juventutis publice constet, juxta su- perioritatis ordinationem, publica examina institnat, et pro his patronos praevie convocet.

Canon 63. Discipulorum suorum opera ad privatos suos labores ne abutatur.

Canon 64. Superioritati suae ecclesiasticae, omni cum honore et obsequio subordinatus esto; officium vero non faciens, aut vitiis conta- minatus, juxta regulas disciplinae ecclesiasticae pnniatur.

Canon 65. Singuli cantores dabunt operam, ut hymni sacri tem- pori et occasioni accommode, per V. D. Ministrum semper praescribendi, tam in ecclesia, quam fnneribus deducendis, decenter et religiose can- tentur.

Canon 66. Cantor et organedus subsunt etiam Ministro, eique ho norem et debitum obsequium praestent.

XII. Quoad censuram et disciplinam ecclesiasticam. Canon 67. Jurisdictio ecclesiastica non aliam V. D. Ministro censuram irrogare potest, quam quae statum, ac officium ejus ministeriale, et quae cum eo connexa sunt, tangit, monitionem quippe, reprehensionem, suspen sionen* ab officio et salario, aut finalem depositionem. Et ideo

Canon 68. Delicti ecclcsiastici talis, quod ipsi religioni adversum, aut toti ecclesiae, quam Minister dclinquens administrat, noxium, aut cum publico scandalo conjunctum non est, defectus porro, et excessus cujus- cunque culposi solum reus Minister, secundum legem a Christo Matth. 18, 15 — 17, latam, primum quidem privatim, et in silentio, verbis duntaxat, aut epistola Senioris, tum vero a Superintendente, et si nihil profici po- tuerit, publice in conventu Seniorali admoneatur et serio corripiatur; si his corrigi noluerit, per Consistorium Seniorale pro subversante culpa aut delicto indicetnr.

Canon 69. Reus delicti, quod ipsi religioni adversum, aut toti oc- clesiao, cui praecst, noxium, aut cum scandalo publico conjunctum est, directe ad Consistorium Seniorale deferatur, citatusque et debite auditus, pro ratione delicti puniatur.

Canon 70. Criminis vero civilis reus V. D. Minister, ubi propterea

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791. 303

per jurisdictionem civilem judicatus et convictus fuerit, praevie in honorem ordinis ministerialis degradetur.

Canon 71. Qui ministerii pertaesus officium deseruerit, aut aliud vitae genus amplexus fuerit, is per consistorium seniorale ab omni fun- ctione ministeriali inhibeatur, talemque amplius officio haud fungi in pu- blico declaretur.

Canon 72. Poenae ecclesiasticae ad auditores etiam, qui delictorum ecclesiasticorum rei sunt, extenduntur; quia sunt membra societatis eccle siasticae , quae poenas in legum suarum transgressores jure sibi compe- tente constituit. Poenae tamen hae, relate ad personas, civili jurisdiction!, quoad personam obnoxias, ita comparatae esse debent, ut nulluni poenae civilis effectum importent.

Canon 73. Delictorum ecclesiasticorum reus, absque personarum et status respectu, primo quidem in sensu evangelii privatim monendus, at- que placida et mansueta cohortatione per gremialem V. D. Ministrum si fieri potest, ad frugem reducendus est: quo passu, si V. D. Minister non profecerit, peccatorem talom locali conventui deferat, qui eundem accer- situm seria admonitione ad frugem reducere intendat: effectu vero non secuto, seniorali consistorio denunciabit.

Canon 74. Consistorium seniorale peccatorem talem seria oratione a delicto suo dehortabitur, pro eoque vincendo omnem adhibebit operam; si interventu suo nihil profectum fuerit, formalis contra peccatorem feratur sententia, salva partis gravatae intra dominium appellata,

Canon 75. Si nec his peccator paruerit, tum ex sententia consistorii superintendentialis universus coetus publice monendus erit; ut tam gra- vium delictorum incorrigibilem reum pro non membro ecclesiae habeat, ab omnique ejus ecclesiastico consortio diligenter abstineat: ab accessu tamen ad templum, veluti locum emendationis et reconciliationis, pecca tor talis arcendus nunquam est, ne ei occasio audiendi verbi divini con- comitanter excitandae poenitentiae praescindatur.

Pars tertia. De rebus matrimonialibus.

I. Desponsalibus. Canon 1. Sponsalia sunt conventio perso narum, matrimonii capacium, maris quippe et feminae, de matrimonio in- vicem contrahendo, coram duobus ad minimum testibus idoneis inita, quae qualibuseunque solennitatibus fiimata, nullam ad contrahendum vel con- summandum matrimonium obligationem indueunt; a sponsalibus vero so- lennitate canonica destitutis, impune resiliri potest.

Canon 2. Impregnatio sive sponsalia sequatur, sive sub matrimonii secuturi promissione antecedat, nullum jus tribuit impregnatae cogendi procum ad conjugium.

Canon 3. Sponsalia, a subsecuta duutaxat copulatione V. D. Mini- stri, robur suum sortiuntur.

Canon 4. Contra resilientem a sponsalibus, parti repudiatae com- petit actio damni et vineuli, si quod stipulatum est, coram judicio matri- moniali.

304 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

II. De forma matrimo nii. Canon 5. Matrimonium est societas maris et feminae liberorum procreandorum et educandorum, mutui item adjutorii causa secundum formam, lege praescriptam, contracta.

Canon 6. Jus matrhnonii ineundi omnibus, qui ejus capaces sunt, competit, nisi quibus illud ex speciali causa, vel in totum, vel in certum duntaxat tempus, lege ademptum est. Sunt vero matrimonii capaces omnes illi, qui et potentia generandi, et facultate in matrimonium con- sentiendi praediti sunt; ideo surdis et mutis, qui in id consensum suum signis declarare possunt, matrimonium contrahere licet.

Canon 7. Ad validitatem matrimonii requiritur expressus partium mutuus consensus, coram Ministro ecclesiae et aliis duobus adminus idoneis testibus, a neo-sponsis expresse declaratus.

Canon 8. Copulatio neo-sponsorum et hanc praecedens in ecclesia parochiali tribus distinetis dominicis diebus repetita promulgatio ad ma trimonium est necessaria; nisi sponsus ab obligatione hujus trinae promul- gationis per dioecesanum Superintendentem, aut alios, in canone specifi- catos, in casu urgentis necessitatis, testimonio localis parochi edocendae (observatis tamen circa promulgationem sponsorum publicis dispositioni- bus) dispensetur.

Canon 9. Si neo-sponsos diversarum ecclesiarum parochianos esse contingat, promulgationis in utraque ecclesia est necessitas; jus copulandi sponsae quidem Ministro competit, obtento tamen ejus consensu, et aceepto super trina promulgatione testimonio, liberum, est neo-sponsis, per paro- ebum sponsi copulari, qui ordinarie in templo jungi debent.

Canon 10. Nec matrimonium sie dictum conscientiae, nec coneubi- natus permissa sunt.

Canon 11. Copulatio quidem omni anni tempore licita est: diebus tamen dominicis et horis pomeridianis nonnisi necessitate urgente, noctur- nis vero nunquam admittatur.

Canon 12. Nec dispensatio in prohibitis gradibus consanguinitatis vel affinitatis obtenta, nec prostituta pudicitia, neo-sponsos ab trinae pro mulgationis necessitate liberat.

Canon 13. Ob polygamiae periculum neogami ex provineiis exteris oriundi, casu in illo, si coelibatum docere nequeunt, post trinam tantum edictalem promulgationem, in valvis ecclesiae portisque, et ephemeridibus publicis intra sex nienses peragendam, copulari possunt.

III. Impedimenta matrimonii. Canon 14. Impedimenta, quae matrimonium contrahendum impediunt quidem, sed jam contractum non dirimunt, sunt:

1. Tempus, lege ecolesiastica viduabus vetitum, quibus ob uterum, quem forte gerunt, ante menses sex, ad nuptias novas accedere non licet, salva in quibusdam circumstantiis dispensatione.

2. Interdictum judici^- ecclesiastici, quod lata pro divortio sententia alterutrum conjugum ab iileundo matrimonio abstinere jussit.

3. Defectus pubertatis, et quidem quoad mares ante decimum oeta- vum, quoad feminam vero decimum quartum aetatis annum.

4. Negatio per parentes liberorum et tutores aut curatores pupillo- rum in matrimonium consensus, nisi is per Dioecesanum Consistorium

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791. 305

suppleatur, dum forte parentes vel tutores ex causis illegitimis matrimo- nimn impedirent.

5) Mors prioris conjugis sufficienter et legaliter haud edocta, nisi de ea in loco tali publice constet, in quo vidui vel viduae matrimonio jungi volunt.

6) Adulterium inter partes, durante priori, alterius conjugis commis- sum, si nempe id judicialiter edoctum sit. . .

7) Furor, insania, et gravis melancholia, quorum tamen gradus, an matrimonium impedire possint, tractuali consistorio dijudicandum com- mittitur.

8) Impotentia fini principali matrimonii e diametro contraria. Canon 15. Impedimenta, quae non tantum matrimonium contrahen-

dum prohibent, sed etiam contractum dirimunt, sunt:

1) Vinculum matrimonii, quo quis viventi adhuc conjugi legitimo conjunctus est.

2) Consanguinitas, quae in linea recta ascendente et descendente, in infinitum impedit matrimonium; in collaterali vero, quam vis ex princi- piis religionis evangelicae secundus quoque gradus absolute prohibitus esse non censeatur; tamen cum lex novissima patriae hunc gradum prohibitum relinquat, copulatio in eodem sine dispensatione regia interdicta esto. Con- trahitur autem consanguinitas non per legitimum tantum, sed et illegiti- mum thorum.

3) Affinitas in primo duntaxat gradu, ut lege civili obstet matri monio, cum tamen principiis religionis evangelicae non adversetur, integrum sit, ad Regiam Majestatem pro dispensatione recurrere.

4) Raptus, nisi raptae parentumque ejus consensus accesserit.

5) Vir vel mulier, quae vitae conjugis insidiata fuerit, vel adulteriis commissis, complici hujus criminis, matrimonio jungi non potest.

6) Remoto impedimente dirimento in iis casibus, in quibus per prae- missos canones dispensationi locus est, validum redditur matrimonium, id, quod in gradibus plerisque fieri potest, per dispensationem a consistorio impetrandam.

Canon 16. Impedimenta matrimonii, eo tantum in casu dirimentia, si pars innocens jure suo uti, et matrimonium diremptum esse velit. Ta- lia sunt:

1) Vis et metus etiam in constantem cadens.

2) Dolus et fraus, sine cujus interventu matrimonium non coaluisset.

3) Error, eam conditionem personae respiciens, ad quam consensus in matrimonium ex una parte restrictus fuit, et quae ex altera parte falso si- mulabatur; verbi gratia: occultata sponsae graviditad^ et cet.

4) Impotentia vel praepotentia concubitum impediens, et ipsum ma trimonium praecedens, nec mora, nee medicamine tollenda; hanc ob cau sam, si conjux per triennium, a nuptiis computandvim, restitui nequit, dis- solvitur matrimonium, duorum artis peritorum, sub juramento referenda accurata inspectione.

5) Post consensum in matrimonium, sive expresse, sive taciteperspon- taneam conjugalis vitae continuationemdatum, et post compertum per par- tem laesam, errorem cessantemque metum renovatum, parti laesae nec vis- illata, nec error patrocinatur.

Kuzmäny, Urkunden!), z. österr. evang. Kirchenrecbt. 20

306 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

6) Casus fortuiti, morbus et impotentia, quae nimirum contracto ma- trimonio, superveniunt, dirimendo matrimonio non sufficiunt.

IV. De divortio. Canon 17. Divortium est actio forensis, vi cujus sententia a legali judice lata, legitimum viventium conjugum ma trimonium dissolvitur, iique pro non conjugibus publice declarantur.

Canon 18. In matrimoniis, ipso jure nullis, judex non divortii, sed nullitatis sententiam pronunciare debet.

Canon 19. Judiciaria conjugum a thoro et mensa separatio non sol- vit vinculum matrimonii, estque duntaxat temporaria, tentandae inter con- juges reconciliationis causa dictanda, nec ultra annum, ad summum bien- nium extendenda.

Canon 20. Privata conjugum ab invicem separatio, sive utriusque, sive alterutrius tantum conjugis voluntate fiat, est illicita; et conjuges ausu proprio ab invicem segregati ad continuandum matrimonium cogendi sunt.

Verae et genuinae causae divortii sunt:

a) Adulterium, seu coneubinatus conjugis cum alio, vel alia, non conjuge suo, vel sua.

Canon 21. Actio ex capite adulterii ad divortium aeque adultero vel adulterae non competit; censurae tamen ecclesiasticae utraque pars subja- cebit, condonato vero parti Iaedenti adulterio, inchoata actio divortii cessat.

b) Malitiosa desertio, cujus reus est conjux, privato proprio- que ausu, et invito conjuge, et viceversa matrimonium dirimet.

Canon 22. Actor probare debet, desertionem animo vitam conjuga- lem violandi esse factam, quod fieri potest, per testes, epistolas et diuturna nulla probabili causae innixa absentia.

Canon 23. Reus post frustra adhibita opportuna reconciliationis re- media, praefixo ei triplici termino, citari debet, et quidem, si locus, ubi degat, ignotus est, citatione edictali ephemeridibus publicis salvis templi in oppido et vico illo, quem reus inhabitaverat, adfigenda, nec non per competentes jurisdictiones publicanda.

Canon 24. Elapso termino peremptionis duorum annorum contra reum non comparentem divortii sententia fertur, desertaeque parti nuptiae novae conceduntur. Eedux vero ante elapsum terminum peremptorium conjux a deserto quidem conjuge recipi potest, quin pro ratione circum- stantiarum, judicis arbitrio expendendarum, recipi debet.

c) Insidiae vitae conjugis struetae.

Canon 25. Quod alteruter conjugum vitae alterius insidias struxis- set, dum ab actore probatur, tum parti laesae novae nuptiae concedi, reae vero prohiberi debent.

d) Odium irreconciliabile.

Canon 26. Irreconciliabile, et cum perfracta debiti conjugalis dene- gatione conjunetum odium, justa est petendi per partem laesam divortii ratio. Quo in casu judex conjuges, per unius anni spatium thoro et mensa separet, occasionem reconciliationis iisdem praebiturus; spe reconciliationis non sublata, judex dietatum tempus separationis a thoro et mensa repetat, eoque elapso, ac omnibus remediis frustra tentatis, matrimonium dirimat, partem autem laedentem intra tempus a judicio matrimoniali definiendum, a novo matrimonio arceat.

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791. 307

Canon 27. Mutuas divortiorum, ex nexu divorti i enatas praetensio- nes, huc intellectis etiam quaestionibus, educationem prolium involventibus, judicium matrimoniale in conformitate legum patriarum dijudicabit.

Canon 28. Si conjuges post promulgatum divortium iterum matrimo- nium invicem contrahere volunt: denuo circa illos illa omnia fieri debent, quae ad ineundum quodvis aliud matrimonium requiruntur.

Canon 29. Pars nocens, quae nempe divortio causam dedit, sumtus, in litem factos, ferre debet.

Canon 30. Si qui rariores casus occurrerint, qui in praemissis cano- nibus non attinguntur, judicia sese consuetudini protestantis ecclesiae, in exteris ditionibus observatae, legibus his tamen matrimonialibus non con- trariae, accommodabunt.

Canon 31. Quum primarius justi matrimonii fructus sint legitimi li- beri, qui et parentum haeredes sunt; multum interest, ne illegitima proles succedat familiamque turbet.

Canon 32. Cum copula carnalis copulationem sequi debeat: conse- quens est, partum ex concubitu copulam pastoralem praecedente natum, nonnisi per subsequens matrimonium legitimari, sed et tunc, in eo tantum casu, si nimirum pars utraque illum suum esse recognoscat, et contrarium evidenter doceri nequeat.

Canon 33. Partus legitimus est, qui ex justo matrimonio in lucem editur.

Canon 34. Partus perfectus est, qui justo et ordinario, a naturaque destinato tempore nascitur, finitis nempe novem circiter, mensibus solari- bus: quia vero diversae causae terminum illum naturalem variare possunt, in casibus illis, ubi justa dubitandi ratio subesset; artis periti consuli debent.

Canon 35. Nisi constet aliunde, uxorem, praeter maritum suum ante nuptias, cum alio commixtam fuisse, partus ille legitimus esse cen- setur, qui ad minimum mense septimo editus est, si per artis peritos pro semestri recognoscatur: igitur, qui et mense octavo editus est, sub eadem cautela pro legitimo habeatur. Quodsi vero mulier ante nuptias non cum solo marito, sed et cum alio, aut aliis concubuisset: tunc stabit in arbi- trio mariti, aut sponsi, sobolem natam pro sua agnoscere, vel minus, ea tamen cum conditione, ut simulae uxorem, aut sponsam talem gravidam esse comperit, foetum suum non esse declaret, et ab uxoris, aut sponsae talis concubitu abstineat. Foetus porro imperfectus, et minus vivax (cujus inspectio in casibus dubiis medicos, chirurgos et obstetrices spectat) etiam quinto et sexto mense editus, legitimus esse censetur.

Canon 36. Denique posthumus a morte, et concubitu mariti, vel post divortium (si maritus concubitus capax fuit) in principio mensis so laris decimi editus, si sit perfectus, pro legitimo adhuc habetur, nec ex alio conecptus praesumitur, si contrarium doceri non possit, et retardatio partus ex naturali parentum constitutione testimonio medicorum probanda sequatur.

Procedurae judiciales.

§. 1. Cum singula fora ordini, lege publica stanti, in procedendo alligata sint:

§. 2. Litigantibus statuitur, coram foris ecclesiasticis utriusque con'

20*

308 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

fessionis matrimonialibus illum tenendum esse modum, quem regni leges statuerunt. Ita lite certatur.

§. 3. Libellum actionalem, legalibus qualitatibus instructum (secus fine correctionis reddendum), duplici exemplari exhibebit, expositionemque probis fnlciet.

§. 4. Praeses judicii, non exspectato consessu, terminum tringinta dierum incato (communicatis omnibus exhibitis) ea cum monitione statuet, ut idem dicto die omnibus defensionis mediis instructus adesse teneatur.

§. 5. Citationem peragit unus consistorialium, ex secularibus aut ecclesiae vel V. D. Ministris exmittendus, locali parocho ab onere exhi- bitionis dispensato.

§. 6. Si nihil obstiterit, eam personaliter institui oportet; quod tamen, si fieri nequiret, transmissio ubu veniens, adeoque per jurisdictio- natos vel familiares effectuanda locum habebit. Id vero per se intelligi- tur; quod

§. 7. Citans citationis seriem scripto consignare debebit, illi, quem respicit, tradendam.

§. 8. Citato jus erit, nisi ad personaliter comparendum vocetur, vel per se, vel per advocatum comparendi.

§. 9. Etiam exceptionibus frivolis, protelatoriis et in canonibus haud fundatis, locus non detur.

§. 10. Actor levatam praesidi matrimonialis judicii praesentabit, actionem cum provocatis exhibebit; incatus contra, omne, quod defensionis suae adjutorio futurum videbit, processui inferet; ne vero seu Assessores, lite defluente, seu partes loco judicii alligari oporteat:

§. 11. Processus (securitatis gratia bis describendus) actori pro re- sponsione, et vice versa tradendus, atque post superatas exceptiones le gales, tribus utrique parti concedendis statutoque pro ratione circumstan- tiarum tempore, parandis replicis, concludendus erit.

§. 12. Dum de authenticandis testibus agitur, vel status causae ocu- latam exigit, aut vero de fide instrumentorum agitur, neque, nisi his prae- missis, ad ulteriora procedi potest; casu in eo judex per sententiam inter- locutoriam testes in judicio audiendos, oculatam inspectionem suscipiendam et authographa communicanda decernet.

§. 13. Inspectionem oculatam duo artis periti sub juramento pera- gent, et judicio scripto referent, authenticatione testium, si fieri potest, in pleno consessu semper instituenda.

§. 14. In causis matrimonialibus sententiae ex contumacia ferendae in primo termino non erit locus; unde contumax novis ter repetendis ci- tatoriis obstringendus veniet.

§. 15. Si nullis coactivis mediis ad comparendum adduci poterit, renitentia ejus pro desertione babenda, et qua talis tractanda erit; quam- vis vero.

§. 16. Confessio spontanea perfectissimis probationum modis ac- censeatur; in causa nihilominus divortiali nudae confessioni credendum non erit.

§. 17. Confessio peccati alicujus unice confitenti, non autemtertio cuipiam officere poterit; quae vero testimonio humano probantur, illa testes omnibus legalibus requisitis praeditos requirunt.

Canones Ecclesiastio.i Synodi anno 1791. 309

§. 18. Testes, unus ex Ministris ecclesiae, alter ex secularibus, praevie sine discrimine juramento adstringendos, penes Inspectoris, Se- nioris vel praesidis judicii matrimonialis solennem commissionem collate- raliter examinabunt, fassiones verbis idiomateque testium consignabunt, consignatas testibus perlegent, refractariis marcali, sua via vindicandao poenae obnoxiis futuris.

§. 19. Testes legales duo integram (si nihil obstet) faciunt quidem fidem, consequenter depositio seu testimonium verum

§. 20. Fassione unius, uti ex confessione extrajudiciali semiplena proba, vim habitura, id quod decrit, teste vel juramento per judicem, cum omni cautela deferendo explendmn erit.

§. 21. Circa juramenta, per judicia imponenda, vel a partibus mu- tuo de et referenda, cautelae articulo 17. 11. 1729. praescriptae obser- vandae, atque juramenta tam suppletoria, quam et purgatoria, ad ductum articuli hujus admittenda venient.

§. 22. Talis, qui testem agere nequit, neque suppletorii, neque pur- gatorii juramenti capax erit: quia juramentis in defectu probarum opus est, videre est,

§. 23. Parti, alios modos probandi ingredi volenti, juramentum im- ponendum non esse : quia porro juramentum actus religiosus esset, videre itidem est,

§. 24. Jusjurandum jurandis religioni accommodandum esse: cete- rum citra monitionem patet,

§. 25. Juramentum (ubi locum habebit) per partes sibi mutuo de- latum, et depositum, finem liti facere, neque appellatam recipere. Ex adverso vero,

§. 26. Impositum per judicem, beneficio appellationis ante deposi- tionem in casu conformitatis sententiarum, ad forum saltim appellationis admittendo gaudere.

§. 27. Perjurii casu subversante, laeso tam ad poenam , quam et ad novum consequendum judicium, salva manet, ibi coram civili, hie ec- clesiastico, primae instantiae foro excitanda actio. Cum vero ultra decla- ratos probandi modos documentis porro litteralibus veritas evolvi possit et soleat, documenta vero publica et privata essent, ex indole utriusque generis documentorum intelligitur,

§. 28. Documenta publica vel personarum, auetoritate publica prae- ditarum, qua talium manu confecta, omni exceptione fortiora esse.

§. 29. Litteras falsas conficiens, vel iisdem injudicio scienter utens, lata prius circa falsitatem litterarum in judicio matrimoniali sententia, ad recipiendam poenam erga actionem laesi seculari foro subjiciendus erit; denique cum nonnunquam ipsa evidentia facti res probari queat,

§. 30. Oculatam inspectionem judex sensu jam allato decernendam, hanc vero peracturi, scriptam de compertis relationem praestandam habe bunt; bis serie praevia decurrentibus processu submisso,

§. 31. Judicia matrimonialia cum inserendis judicati rationibus, sen- tentiam ferent, eamque partibus vel earum advocatis pronunciabunt.

§. 32. Sententia pro pronunciatione intra biduum appellanda erit; hie vero iterum

§. 33. Liberum relinqixi debebit, quod appellans motiva sua ad alle

310 Canones Ecclesiastiei Synodi annn 1791.

gandam sententiam, appellatus vero ad eandem tuendam, sed unica dun- taxat deductione exhibere possint. Ceterum

§. 34. Apellata in causis matrimonialibus ante executionem admit- tenda est; processus vero appellatus in origine ad forum appellationis sub sigillo judicis matrimonialis, quantocius transmittatur; ultimum.

§. 35. Executio, quae rem judicatam excipit, in conformitate legum patriae peragatur.

§. 3ß. Matrimonii vinculo, per sententiam rupto, novarumque nup - tiarum facultate admissa, novo judicio nonnisi quoad accessoria locus dari potent.

§. 37. Veluti circa generalia agendi judicandique principia fora ec- clesiastica, constitutioni civili semet accommodanda, ita relate ad expen- sarum quoque ad vel abjudicationem, illam pro analogia sibi defigendam habebunt, hac tamen cum reflexione, quod inquirentium testiumque et aliorum diurna, uti et taxas quasvis judiciales, observata in schemate taxarum infra delineato, exposita quantitate, non ultra illud procedant. His fere processus solemnes absolvendi erunt, ex quibus etiam liqui dum est.

§. 38. Omnem processum scriptum esse debere, et siquidem fora ecclesiastica matrimonialia publica sunt futura, advocatos nulla habita re- ligionis attentione, adhibendos venire.

Taxae judiciales.

§. 39. Pauperes nulli et contribuentes rustici; alii autem quieunque integiae taxae subjacent. Competunt vero:

fl. xr.

A sigillo localis ecclesiae consistorii — 10

— — senioralis consistorii — 30

— — superintendentialis consistorii 1 —

— — generalis consistorii 2 —

A scriptura cujusvis expeditionis sine discrimine objecti ab

una facie 34 ad minus lineas continente — 6

Pro dispensatione a singulo promulgationis actu 3 —

Pro dispensatione ad ineundum matrimonium in seeundo co-

gnationis gradu f KWl W^ ihowvi fcotiVv^v^c^X-J .. . 300 — Pro dispensatione ad ineundum matrimonium in primo affini-

tatis gradu 200 —

Pro levata causae matrimonialis ad divortium aut diremtionem

ex impedimentis privatis 25 —

Pro levata alterius cujusvis causae 2 —

Pro sententia quacunque interlocutoria 1 —

Pro decisione causae matrimonialis coram prima instantia . 12 —

Pro decisione alterius cujusvis causae 1-mae classis ... 3 —

2-dae classis ... 2 —

3-tiae classis ... 1 — Ciassem vero judex pro ratione substrati determinabit. Pro exhibitione citatoriarum, insinuatoriarum, admonitionis,

aut inbibitionis, exhibenti absque victu et occasione curruli 1 —

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791. 311

Cum victu et occasione 1 —

Seniori, Inspectori et Praesidi judicii matrimonialis, aut vices

horum supplenti, pro singulo officioso actu 2 —

Pro revisione causae matrimonialis in foro revisorio, aut su-

perrevisorio 12 —

Pro revisione simili alterius cujusvis cause 1-mae classis . 6 —

2-dae classis . 3 — 3-tiae classis . 2 — Classis determinabitur juxta factam in prima instantia solu- tionem.

§. 40. Qui causa cadit, refusione expensarum tenetur, a qua tamen judicis arbitrio relevari potest.

In causa amicae compositionis expensae quaevis communes sunt. Expensae etiam tum, cum ex officio contra Ministrum, Ludimagi strum , aut etiam quemcunque ecclesiae officialem, vel Servitorem, pro- ceditur, locum habent.

Pars quarta. De scholarum directione et librorum censura.

I. De scholarum directione. Canon 1. Scholarum infima- rum seu trivialium directionem localis conventus habet, qui communi con- sensu et collata opera, tam litteralia, quam et oeconomica, earumdem objecta procuret: et quidem ita, ut de rebus scholasticis etiam ludimagistri audiantur, peculiaris vero et immediata scholarum inspectio uni e membris conventus specialiter concedatur.

Canon 2. Scholae majores, quae a singularibus erectae sunt, et sustentantur, pariter directioni localis conventus subsint: quae vero non per illas, in quibus erectae sunt, ecclesias sustentantur, directioni inspec- torum localium, cum influxu tamen extraneorum, ex patronis et benefac- toribus a Superintendentiali Conventu delegandorum, pareant. Ubi autem in loco idoneae ad directionem personae in promptu non fuerint, ibi per Conventum Superintendentialem directio scholarum localis constituatur. Ceterum harum quoque scholarum peculiaris et immediata inspectio uni e membris localis directionis commissa esto: docentibus quoque et Pro- fessoribus in partem hujusmodi consultationum venientibus.

Canon 3. Ut de statu scholarum competenti superioritati, ut par est, constet, infimarum quidem seu trivialium necessitates et incommoda, quae fundum v. gr. aut ponenda aedificia, similiaque concernunt, localis Conventus seniorali Consistono tempestive insinuabit: visitationes vero earumdem annue per viros a seniorali Consistorio ex utroque ordine deli- gendos, secundum instructionem eatenus extradandam, peragentur, et re- lationes de comperto earum universo statu, eidem Consistorio Seniorali praestabuntur, Conventui Superintendentiali transmittendae.

Canon 4. Informationes de scholis majoribus, in quibus ultra Lo- gicam, Philosophia, et aliae altiores disciplinae traduntur, immediate Con ventui' Superintendentiali, de aliis autem inferioribus, Conventui Seniorali per locales directores submittentur.

Canon 5. Qnemadmodum non tantum optandum, sed et omni nisu

312 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

eo allaborandum est, ut ad roborandam mutuam inter utriusque confes- sionis evangelicos caritatem et fiduciam, in scholas, in quibus discentes utriusque confessionis sunt, docentes etiam ex altera confessione vocentur, et vocati in munere suo quovis meliori modo protegantur, defectu ordi- nationis aut ordinatione ad ministerium praehabitae, nihil applicationi eorum obstante: ita aequitati consentaneum est, ut scholae tales privati- vae mixtae, puram habeant directionem localem, quae ab illis solum pen- deant, qui scholas ejusmodi etiam quoad docentes alterius confessionis propriis sumtibus intertenent.

Canon 6. Mixtae communes scholae, utpote, quae communibus utri usque confessionis evangelicorum expensis erigentur et sustentabuntur, mixto conventui locali suberunt, ita tamen, ut ejus membra suis singula superioribus necessarias relationes faciant. Docentes vero, ubi plures ne- cessarii fuerint, illo, quem proportio ab alterutra confessione in erectionem et sustentationem scholae collatorum sumtuum requirit, numero, ex utra- que confessione adhibeantur: ubi autem unus tantum docens necessarius fuerit, ejus vocatio penes illam, quae numero potiori est, confessionem maneat.

Canon 7. Suprema tandem, tam purarum utriusque confessionis, quam mixtarum scholarum directio ad supremum mixtum consistorium pertinebit, ad quod de cunctis scholis anniversariae, et aliae, quae desi- derabuntur, informationes per Superintendentias praestentur.

II. De librorum censura. Canon 8. Cum libri symbolici, se- cundum quos utraque evangelica confessio recepta est, nulli amplius cen- surae sint obnoxii: in iisdem recudendis censorum est officium, ut absque omni mutatione typis mandentur.

Canon 9. In reliquis libris theologicis, et ad pietatis exercitium spectantibus, quemadmodum regulae honesti et decori ab ipsis auctoribus semper prae oculis habendae sunt: ita summa censoribus cura incumbet, ne unquam illis scommata, aut sarcasmi in religionem Romano-Catholicam, quibus eadem contumelioso despectui, aut acerbae vel petulanti irrisioni exponeretur, inserantur. Quod etiam, quoad praefationes, adnotationes aliaque additamenta, libris symbolicis nefors praemittenda vel subjun- genda, intelligendum est.

Canon 10. In censura librorum scholasticorum apud nos vel recen- ter edendorum, vel recudendorum, nostri quoque censores eandem nor- mam, quae in legibus circa libertatem preli in futuris regni comitiis fe- rendis generatim praescribetur, prae oculis habebunt.

Observatio. Videtur quidem restare, ut de censura etiam libro rum theologici argumenti non nihil praescribatur, sed cum legem publicam de libertate preli ferendam anticipare noluerimus, canonem eatenus con- dere, praematurum esse censuimus.

Pars quinta.

De Oeconomicis.

Canon 1. Fundationes et beneficia quaevis ecclesiarum, scholarum et pauperum quorumvis, per Superindententias quantocius conscribantur, et conscriptio Generali Consistorio submittatur, ac de tempore in tempus continuetur.

Canones Ecclesiastici Synodi 1791. 313

Canon 2. Cassarum ecclesiasticarum, uti et nosocomiorum admini- stratio nulli, nisi probo viro committatur, et qui domi suae rem oecono- micam recte constitutam habet, nullo respectu, an aliud quod quis publi cum gerit officium, habito.

Canon 3. Singula ecclesia inventarium bonorum suorum mobilium et immobilium per suum conventum conficiat, ejusque exemplar, alterum in cista publica conservet, alterum autem curatori vel oeconomo suo, cum aditu officii tradat, qui res in eo consignatas, ne pereant, singilatim revideat, diligenter curet, et munere defunctus successori intacte resignet.

Canon 4. Quidquid cassae cujusvis ecclesiae quocunque nomine in- fertur, seu in ecclesiam, seu scholam, seu quodcunque aliud, vel proprium ipsius ecclesiae, vel senioratus, vel superintendentiae, vel denique omnium ecclesiarum Aug. Conf. pium institutum concernat; prouti et illud, quid, cui, quando, cujus jussu, et quem in finem, ex eadem erogabitur, libro rationum in suas rubricas fideliter inscribatur; in ecclesiis autem minori- bus, si alter idoneus scriba praesto non esset, talia libro rationum inse- rantur per ipsum loci Ministrum, praesente uno vel altero e senioribus ecclesiae, eorum nominibus ibidem adscriptis.

Canon 5. Ex cassis quibusvis ecclesiasticis et scholasticis sine prae- scitu et consensu localium conventuum, et respective consistoriorum, pe- cuniae nulli elocentur, neque locales conventus, vel respectiva consistoria aliis pecuniam credant, quam qui sufficientem fundum habent, ut cautio- nem praestiterint: intabulationis necessitate prudenti eorum arbitrio relicta.

Canon 6. Administratores cassarum, ad singulas ecclesias pertinen- tium, rationes perceptorum et erogatorum conventui locali, praesentibus primoribus ecclesiae illis, qui ad perceptionem et erogationem non influ- xerunt; aliarum vero cassarum perceptores concernentibus consistoriis red- dere teneantur; visitatione cassarum intermedio etiam tempore Conventui locali et Consistoriis inspectionem immediatam habentibus , in salvo relicta. In genere vero omnes ii, qui sive facto proprio, sive ex dispositione testa- torum fundationalia capitalia, aut legata perceperint, aut administraverint, oneri reddendarum rationum, et quoad dispensationem proventuum, supe- riorum dispositionibus, pro re nata faciendis, atque adeo responsionis etiam, et de damno, si hoc culpa administratoris evenisse doceatur, satisfactionis oneri subjiciantur.

Canon 7. Fundationes, capitalia et qualescunque tam in aere, quam et naturalibus percipiendi provendus collegiorum, gymnasiorum et majorum scholarum, per constituendos locales inspectores et perceptores cum prae- scitu concernentium partium localium conventuum, partim senioralium con sistoriorum , et cointelligentia primarii professoris, vel scholae rectoris ad- ministrentur; annuae vero rationes iisdem concernentibus conventibus, et respective consistoriis reddantur, superrevisione illarum pro superintenden- tia in salvo permanente, seu per suum consistorium, seu tempore cele- brandorum conventuum, aut superintendentialium visitationum exercenda: inspectione etiam quoad securam originalium documentonlm et fundatio- nalium conservationem, eidem superintendentiae competente, proprietatis tamen jure scholae in salvo relicta.

Canon 8. Pro conflando fundo Ministrorum et Ludimagistrorum de- ficientium, eorumque viduarum, orphanorum, non tarnen aliorum , quam

314 Canones Ecclesiastici Synodi anno 1791.

qui sufficientibus vitae mediis destituerentur, et se publice subsidio indi- gnos non reddiderunt, singuli Ministri ecclesiarum, vel Ludimagistri ex proventibus ecntum rhenenses florenos superantibus annuatim unum et medium per ecntum, ecclesiae autem tantumdem, quantum earum Ministri, conferent. Novi tamen Ministri ab hac solutione per biennium immunes erunt, spontaneae vero pro hoc fundo oblationes in salvo relinquuntur. Pecuniae denique seu a Ministris, Ludimagistris et ecclesiis, seu ex spon taneis quorumvis oblationibus per Senioratum tempore visitationis colligen- dae elocentur, et dispositioni Superintendentiarnm subsint, quantum, et quibus ex eorum censu subministrandum sit.

Canon 9. Fundo superintententiali ad exhibenda judieibus causarum matrimonialium quarumvis, item consistoriorum futuris Assessoribus coni- petentia diurna, aliasque communes necessitates explendas erigendo, uni- versae tam per judicia matrimonialia, quam et consistoria incassandae eujuseunque Hominis taxae, fideliter inferantur.

Canon 10. Pro ampliori autem supranominati superintendentialis fundi adminiculo statuitur, et praeter benevolas quorumlibet ecclesiae mem- brorum singultivas oblationes, cuivis in salvo relictas; singula ecclesia una per annum vice, tempore, quod maxime opportunum videbitur, publi cum in gremio sui offertorium ordinare, collectumque hac ratione subsi- dium medio superioritatis suae ad eandem cassam administrare teneatur.

Hi sunt, Augustissime Domine! canones illi, quibus regimen eccle siarum Aug. et Helv. Conf. stare cupimus. Erunt hi humanitatis, magna- nimitatis, justitiae atque aequanimitatis Leopoldinae aeterna symbola: erunt nunc vivis amoris vineula, victuris vero viva imitationis incitamenta; erunt posteris nostris perennia erga Augustam Augustae Domus posterita- tem gratitudinis monumenta, et saecnli, quod agitur, vera ornamenta.

Sistunt hi nihil nobis prius, nihilque fuisse optabilius, quam com- muni regimine ecclesiastico, cum illis, quibus nos fundamentalia dogmata, pacificationes, leges, fataque junxerunt, regi, agereque, ut suprema regia Inspectione, uni dehinc corpori vacatura, curas Majestatis Vestrae Sacra- tissimae Regias minuamus, contribuentibus vero, coram consistoriis mixtis, minoribus impensis et fatigiis, causam acturis subveniamus: etc.

Siquidem canones hos finibus societatis publicae amicissimos credi- mus: approbationem illorum synodaliter publicandam, fiduciae junetam, cum humilitate oramus. Ex nationali Augustanae Confessionis Synodo nostra in Libera Regiaque Civitate Pestiensi anno 1791-mo a die 12 mensis Septembris, usque 14 Octobris diem continuative celebrata.

Majestatis Vestrae Sacratissimae humillimi perpetuoque fideles subditi Evang. Aug. Conf. in Hungaria synodaliter congregati.

B. Ladislaus Pronay m. p. Praeses.

Michael Torkoss, m. p. Superinten-

dens. Michael Szinovitz, m. p. Superinten-

dens. Samuel Hrabowszky, m. p. Super-

intendens.

B. Gabriel Pronay m. p. Petrus Balogh m. p. B. Joseph Podmanitzky m. p. B. Alexander ab Hellenbach m. p. B. Alexander Pronay m. p. Joannes Radvanszky m. p.

Oanones Ecclesiastici Synodil791. 315

Samuel Szontagh, m. p. surrogatus Superintendens.

Daniel Crudi, Senior m. p.

Michael Institoris Mosotzi, V. D. Ministrer, Com. Poson. Deputa tus m. p.

Paulus Jezsovitz, Senior m. p.

Martinus Hamaliar, Sen. m. p.

Joannes Sztraka, Senioratus Nagy- Honthensis Consenior m. p.

Joannes Michalitska, V. D. Minister, Zoliensis Deputatus m. p.

Adamus Karasz, Senior m. p.

David Perlaky, Senior Comar. Al- bensis m. p.

Michael Szepesy, Con-Sen. m. p.

Andreas Plachy m. p.

Joannes Godofredus Gotthardt m. p.

Samuel Toepler m. p.

Samuel Horvath, Ecclesiae Aug. Conf. Nat. Germ. V. D. M. m. p.

Andreas Sztehlo, Con-Sen. m. p.

Georgius Hrabowsky, V. D. Minister Palotensis m. p. Ecclesiarum Vesz- prim. Deputatus.

Daniel Cerva, Kesmarkiensis V. D. Minister m. p. et Sex Reg. Lib. Civitatum Sup. Hung. Ablegatus.

Sam. Thesedik, Decanus et Depu tatus Bekessiensis m. p.

Samuel Schmäl, Consenior Sub- mont. m. p.

Ezechiel Csernota, Senioratus Zem- plino-Sarossiensis Deputatus m. p.

Adamus Lovich, Gymnasii Neosol. Rector m. p.

Joanes Rojko, Cassoviensis Rector m. p.

Joannes Molnär, Ecclesiae Ev. A. C. Pestano-Budensis V. D. Eccle siarum Pest-Pilis et Solth ad Sy- nodum Ablegatus.

Paulus Pronay m. p. de Toth-Prona.

Stephanus Szilvay, Distr. Cis-Danub. Inspector. m. p.

Paulus Matkovits, Trans-Danub. In spector m. p.

Balthazar Pongracz de Sz. Miklos et Ovär, Senioratuum Pest. Bekess Deputatus m. p.

Ladislaus Zerdahely m. p.

Carolus Fejerväry m. p.

Joannes Jeszenowszky m. p.

Mich. Balogh de Eadem m. p.

Steph. Solyom m. p.

Georgius Just. J. Comitatus Thur. O. V. Comes et Deputatus m. p.

Georgius Pongrätz, J. Cottus Lipt. S. V. Comes et Dep. m. p.

Georgius Lehotzky m. p.

Paulus Petko, Eccl. Evang. J. Cot tus Nitriens. Deputatus m. p.

Joannes Bogady, Eccl. Cottus Trents. Deputatus m. p.

Josephus Hrabowszky Lib. et Reg. Civitatis Poson. Senator, ac hujus nec non aliarum trium Lib. Reg. Civitatum I-ti nomonis ejusdem Comitatui ingremiatarum Depu tat. m. p.

Samuel Kevitzky de Eadem, Depu tatus Ecclesiarum Mosoniensis Co mitatus m. p.

Sen. Stephanus Okolitsahy de Eadem, Senioratus Neogradiensis Deputa tus m. p.

Andreas Csäszär, Senioratus Gömö- riensis Deputatus m. p.

Adamus Potkonyitzky, Kesmarkien sis Profess. et Deputatus. m. p.

Daniel Mesterhäzy, Trans-Danub. Deputatus m. p.

Martinus Schwartner, Gymn. Sopron. Deputatus m. p,

Jorolus Neuholt, Sopron. Köszeg. et Rustensis Deputatus m. p.

Josephus Ujhäzy de Budamer, Sce- pusiensis Deputatus m. p.

316 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

CWMIU.

Canones Synodi Budensis Evangelicorum II. C. anni 1791.

Sacratissima Caes. Reg. Apost. Majestas D.D. Clementissime; Quod sub novissimis Regni Comitiis, Evangelicis August. et Helv. Confessionis, mirabili Dei Omnipotentis Providentia obtigit solatium; ut tandem votorum suorum in re Religionis maximam partem compotes redderentur; illud Benignitati, et Aequitati Majestatis Vestrae Sacratissi- mae, totum ferme in acceptis referendum esse, grati et venerabundi, hie etiam profitemur; tantum, tamque eximium beneficium sempiterna memo ria recolendum, ad posteros etiam transmissuri. Etsi enim major pars DD. Statuum et Ordiuum RCatholicorum, aequum et propensum in nos animum, tam verbis, quam re ipsa toties testata fuerit, cujus aequitatis memoriam, nunquam in animis nostris oblitterari patiemur; non tamen aliter, quam Regiae Majestatis Vestrae Sacratissimae protectione effici potuit, ut Status et Ordines Regni, fine stabiliendae inter se perpetuae harmoniae, ac Unionis, lege publica art. quippe 26. labentis anni 1791 justum esse agnoscerent, ut negotium religionis intra ambitum Regni Hungariae, ad statum legum annorum 1608 et 1647 reponatur, ac per consequens pro basi et fundamento in perpetuum restabiliti liberi Religi onis exercitii Regnicolarum Evangelicorum tam Aug. quam Helv. Con- fessioni addictorum, adsumatur, tenoresque Pacificationis Viennensis Art. 1. ante Coronat. anno 1608 citati, ac in Legum Tabulas relati, Paci ficationis item Lincensis Art. 5. 1647 insertae, quarum sensu religio nostra utriusque Confessionis recepta est, renoventur. Quem in finem annuente Majestate Vestra Sacratissima, inter alia plura, sequentia etiam statuta sunt; Religionis Evangelicae exercitium, nullibi jam privatum, sed ubique publicum esse; Evangelicos utriusque confessionis in iis, quae ad religionem pertinent, unice a religionis, suae superioribus dependere; ut autem gradualis in re Religionis Superioritas suo certo ordme con- sistat, reservare sibi Majestatem Vestram tam relate ad coordinationem praedietae Superioritatis, quam et reliquas diseiplinae partes, intacta cae- teroquin Religionis libertate eum stabilire ordinem, qui, tam secularium, quam religionis Ministrorum consensione maxime congruus reputabitur Hinc Majestatem Vestram Sacratissimam, pro suprema Inspectionis, sibi competentis potestate, Evangelicos utriusque Confessionis, ulterius audi- turam, atque una curaturam, ut hac in re certus, prineipiisque ipsorum religionis aecomodatus ordo constabiliatur; interea vero Canones circa religionem per synodos nostrarum Confessionum, suo modo conditi, in quorum nempe actuali usu existimus, et deinecps ratione per hanc legem deffinita condendi, neque per Dicasterialia mandata, nec per Regias Re- sulutiones possint alterari. Liberam proinde nobis futuram, non modo consistoriorum quorumvis celebrationem, sed et synodorum; praevie ta men, tam quoad numerum personarum, ad illas coneurrentium, quam etiam objecta ibidem pertraetanda per Majestatem Vestram Sacratissimam de casu ad casum determinandam, ad locum quem nos ipsi praevie Al- tefatae Vestrae Majestatis adsensu delegrimus, convocationem; ita tamen, ut ad has Superintendentiarum Evangelicarum, unius aut alterius Con

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791. 317

fessionis synodos, praevie ut dictum, Regiae Majestati insinuandas, si Altefatae Regiae Majestati ita visum fuerit, Regium quoque Hominem suum, sine Religionis discrimine, non quidem pro directione, aut prae- sidio, sed solum pro inspectione admittere teneamur; Canonesque et sta tuta taliter condita, non nisi, postquam superinspectionem Regiam tran- siverint, et approbationem obtinuerint, robur sortiantur firmitatis; salva alioquin in omnibus suppremae Regiae inspectionis, via legalium Regni Dicasteriorum, exercendae potestate, salvis item reliquis juribus Regiis, Regiae Majestati, circa sacra Evangelicae Ecclesiae utriusque Confessionis competentibus.

Eadem Lege statutum quoque est, ut universae causae matrimo niales, Evangelicorum, utriusque Confessionis, propriis ipsorum consisto- riis dijudicandae reliquantur, et ad omnigenam partium litigantium secu- ritatem, Consistoria haec debite organisentur; sed et ipsa principia, jux- ta quae Consistoria haec Causas Matrimoniales dijudicandas habebunt, fine Inspectionis et Confifmationis Matti Vrae exhibeantur.

Ad praescriptum itaque hujus Legis, facta prius per Status Evan- gelicos Matti Vrae Sacratissimae demissa Infirmatione, obtentoque Beni- gno ejusdem ad Celebrationem, utriusque Confessionis Synodorum indultu, in termino et loco, praevio Altae fatae Mattis Vrae Sacratissimae adsensu delecto; 12. quippe Septembris, anni labentis, Synodus Omnium quatuor Superintendentiarum Aug. Conf. Pestini, Synodus vero pariter omnium quatuor Superintendentiarum Helv. Conf. Budae, praesentibus Hominibus Mattis Vrae Sacratissimae Regiis, et quidem in priori comite Josepho Brunszvik de Korompa, Consiliario Majestatis Vestrae Actuali status Intimo, Comitatuum Pest, Pilis et Solt, Articulariter unitorum officii Su- premi Comitis Administratore, ac Tabulae Septemviralis Adsessore, in posteriori vero Paulo Almäsy de Ladäny Consiliario ibidem actuali Sta tus intimo, Comitatus Aradiensis Supra Comite ac Tabulae Majestatis Vestrae Regiae Judiciariae Barone congregata est; et posteaquam inter easdem duas Synodos in eo coalitum fuisset, quod utriusque Confessio nis Superintendentiae, atque Ecclesiae, communia alioquin jura habentes, et ab Antiquo fraternam inter se conjunctionem colentes, exceptis Dog- maticis et ritualibus, quae alioquin etiam Synodorum praesentium objecta non sunt, eodem quoad praecipua regimine et disciplina uti, paribusque Superioribus gubernari possint; mutuis tam secularium,' quam ecclesiasti- corum ad hanc Helv. Confessionis Synodum congregatorum virorum con- siliis, et unanimi consensione circa stabiliendos Ecclesiarum Helv. Con fessionis Superiores, regimen item, atque disciplinam ecclesiarum et scho- larum nostrarum causasque matrimoniales pro Helv. Confess. Superin tendentiis ac ecclesiis sequentes Canones Ecclesiastici conditi sunt, quos pro Suprema inspectione et approbatione Regia, Majestati Vestrae Sa cratissimae demisse exhibemus.

Sectio 1. De Regimine et Superi oribus Ecelesiasticis. Ca put 1. De Ecclesia Evangelica in Hungaria.

Ecclesiae Evangelicae, Helveticae, et Augustanae Confessionis in Eegno Hungariae existentes, velut vigore Legum Regni de annis 1608 et 1647, ac in his citatarum Pacificationum Viennensis de anno 1606 et

318 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

Lincensis, de anno 1645, sensu quarum Evangelica utriusque Confessio- nis Religio recepta est; per articulum quoque 26 novissimae diaetae anni labentis 1791 pro basi, et fundamento in perpetuum restabiliti, et ad statum Legum annorum 1608 et 1647 reponendi religionis earum exercitii, Juriumque eo pertinentium assumtarum et renovatarum, Libero et ubique Publico Religionis Suae exercitio gaudentes, quia legales so- cietates Religiosas constituunt, habent jus Regimen Suum Ecclesiasticum et Religiosum, cum Suprema Super-Inspectione et approbatione Regia emendandi ordinandi atque constituendi.

Societat.es hae Religiosae, Jus hoc ordinandi et constabiliendi In- terni sui Regiminis exercent per repraesentantes suos in Legali Synodo congregatos; et quia Ecclesiae ex auditoribus, et Doctoribus constant, cuivis membro aequale ad potestatem Ecclesiasticam Jus esse debet. Ipsum vero ejus exercitium, seu Regimen Ecclesiasticum ex consensione et ecclesiarum utilitate, Ministris quoque Religionis defertur, adeoque Presbyteriale esse debet.

Cum vero utriusque Coufessionis Evangelici, Fraternam, quae inter eos ab initio obtinuit, conjunctionem colere, atque eam arctius adstrin- gere cupiant; neque ulla in eo, quod Regimen attinet contraria principia habent: utraque Synodus in eo coaluit, ut Ecclesiae ambarum Confessi- onum, Salvis Dogmatibus et ritibus, cuique Confessioni propriis, in Re- gimine Ecclesiastico, et constituendis sibi superioribus, Saltem in prae- cipuis, uniformitatem observent.

Caput 2. De Localibus Ecclesiis, earundemque Presby teriis.

Singula Ecclesia, cujuslibct loci, habet Jus, et Obligationem, se secundum Canones Ecclesiasticos, per suum Presbyterium Locale re- gendi, quod constat ex Patronis Ecclesiae ejusdem Religionis, ex V. D. Ministro, nec non Curatoribus et Scnioribus, qui Curatores et Seniores inodis hactenus consvetis eligentur, et adjurabuntur; Patronorum autem erit in Ecclesias, quarum Nutritii quidem, sed simul etiam membra sunt, nullum exercere Dominatum, sed eam Consilio et quavis alia ratione re gere et protegere; in majoribus porro Ecclesiis etiam Prefessores Majorum Scholarum ad Presbyterium Locale eligi possunt.

Canon 5. Filiales Ecclesiae, quae quoad funetiones stricte Mini steriales, alterius, certae tamen Ecclesiae Matris Locali Ministro provisae, Parochi opera utuntur, seu habeant Domi suae Templum et praeorantem, seu non, in Presbyterio Locali Matris Ecclesiae Partem proportionatam habeant, Conventus vero Presbyterii semper in Loco decenti con- sideat.

Canon 6. Officia Localis Presbyterii sunt:

1. Curare ut eultus Divinus (quem Ecclesiae membra frequentare oportet) rite et decore peragatur.

2. Cura et Inspectio Scholarum Suarum, ut illae a Pueris et Puel- lis frequententur, pauperibus vero gratuita institutio procuretur.

3. Cura Elecmosynae omnis generis et pauperum.

4. Cura Jurium, Immunitatumque, quibus fundi Templorum, Paro- chiarum et Scholarum gaudent, item Templorum, aedificationum Parochia

Canones Ecclesiastici SynodiH. C. anni 1791. 319

lium et Scholasticorum, nec non Fundorum, et cujuslibet Nominis bonorum ac proventuum Ecclesiae, cum obligatione exigendarum inter se et red- dendarum Seniorali Consistorio rationum.

5. Quidquid pertinet ad diseiplinam Ecclesiasticam, in omni consve- tudine Christiana exercendam, in quantum haec Limites Localis Presby- terii non excedit.

6. Observatio et executio eorum, quae per Superiora Consistoria praescribuntur, et commercium cum iisdem Litterarium.

7. Exactio Salariorum Ministri, Ludi magistri, et Cantoris, sive sint illa in parata pecunia, sive in naturalibus quibusvis determinata, secun- dum Conventionem in qualitate et quantitate debita praestanda; ita quidem ne restantiae accumulentur. In casu vero renitentiae Parochianorum, cum consensu Superiorum civilis etiam adsistentia imploretur.

8. Jus Ministrum et vocandi et dimittendi Ecclesiae competit, sed cum consensu Superiorum , ea ratione exercendum, ut in majoribus Eccle- siis in quibus huedum etiam in usu fuit, non ab omnibus Patribus Familias, sed tantum ab illis Ecclesiae repraesentantibus, quibus id ex antiqua consvetudine commissum est, modis hactenus consvetis vota colligantur.

9. Vocatio et dimissio Ludi Magistrorum et cantorum cum praescitu Superiorum exercenda.

10. Nomine Ecclesiae Curator v. Inspector ejusdem active et pas sive litigabit, salva tamen, si Locali Presbyterio ita vitum fuerit, actoratum Tractuali seu Seniorali Curatori deferendi facultate.

11. Protocollum Actorum Ecclesiae Localis cum necessariis deduc- tionibus rite formabit idem presbyterium; Litteraria Instrumenta ejusdem in ordine et diligenter conservabit elenchumque eorum conficiet.

12. Ii, quibus perecptio aut qualiscunque administratio proventuum Ecclesiam concernentium concreditur, et quaevis Inferiora in Ecclesia munia obeuntes, Instructioni per Locale Presbyterium dandae, ac per Tractuale et Superintendentiale Consistoria approbandae, semel ad Amussim con- formare obligentur.

Canon 7. Evangelici Augs. Confessionis ad Simultaneum Templi Helv. Conf. addictorum usum, quam et extraordinaria in iis per suae Con fessionis Ministros celebranda sacra, accedente Localis Presbyterii assensu, prout vice vera, et Helv. Confessioni addicti pari ratione, salva partis ad- mittentis proprietate, admitti possunt; ut et in illis locis in quibus utriusque Confessionis Evangelici degunt, Templa utrique communia viribus, et ex- pensis communibus, accedente utriusque partis consensu exigere liberum erit.

Caput III. De Tractuali seu Seniorali Consistorio.

Canon 8. Mutui inter Ecclesias singulas nexus, et directionis causa plures Ecclesiae eidem Inspectioni proximae subordinatao, constituunt Senioratum seu Tractum; cui Inspectionis et directionis causa praecst In spector seu Curator Secularis et Senior, quibus adjunguntur ex Seculari- bus et Ecclesiarum Ministris aequali numero, omnium Localium Presby- teriorum votis electa Consistorii Senioralis commembra, salva in extra- ordinariis Casibus .totum Senioratum, aut majorem ejus partem concernen- tibus unum aut alterum per singulam Ecclesiam deputandum, nunquam tamen aliter, quam cum praescitu et consensu Superintendentialis Consi

320 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

storii convocandi facultate, ita tamen ut Liberum sit Ecclesiis, etiam pluri- bus in unum eundemque compromittere Deputatum. Praecxposita porro Tractus consistoria, toties, quoties necesse fuerit, adminus bis per annum celebrabuntur.

Canon 9. Consistorii Tractualis seu Senioralis Functiones erunt sequentes:

1. Inspectio in Ecclesias, seu Tractus Localia eorum Presbyteria, Ministros, Ludi magistros, et quaevis inferioria Munia in Ecclesia obeuntes.

2. Annua Ecclesiarum et Scholarum Visitatio, per Seniorem, et Curatorem aut alios horum loco per Tractuale Consistorium Deputandos peragenda, et per ipsum Tractuale Consistorium semper revidenda atque cum Observationibus suis Consistorio Superintendentiali submittenda. Con- sistorio huic Seniorali seu Tractuali incumbet omnium Ecclesiarum, tarn Matrum, quam Filialium, Scholarumque, ministrum item et Ludi Magistro- rum sui Tractus, nec non fundationum communium et Particularium, fun- dorumque, et beneficiorum intra ambitum sui Tractus existentium Elenchum, quotannis conficere et Consistorio Superintendentiali submittere.

3. Dispositionum Superintendentiae, si quae adsunt publicatio, effec- tuamdorumque effectuatio.

4. De omnibus, quae in Consistorio proponentur, exhibentur, refe- rentur, agentur, concludentur, ac expedientur, Protocollum bene ordinatum concinnabit, cum brevi, sed sufficienti rerum, et Circumstantiarum declara- tione, servatoque ordine, et numero exhibitorum; non secus acta omnia ra ordine debito per Notarium conservabit. Protocolla prioris Sessionis, num- que ejus conclusa debito modo in effectum iverint, vel ineffectuata man- serint, adnotabit, quid item Senior vel Inspector intermedio tempore in rebus ineidentibus egerint, ex protocollis eorum cognoscet, quodve in bis omnibus emendandum ne fors, aut supplendum se obtulerit, emendabit, et supplebit.

5. Rationes singularum Ecclesiarum, per ipsa Localia eorum Consi storia revideri curabit, et observato per Visitatores, aut secus aliquo in iis defectu, easdem ipsum Tractuale hoc Consistorium revidebit, ac defectus accomodari faciet, non secus rationes etiam de administratione communium intra ambitum Tractus existentium piarum Fundationum examinabit, et pro re nata emendabit aut Consistorio Superintendentiae repraesentabit.

6. Gravamina, quaerelas, et causas quaseunque Ecclesiarum, ant etiam singulorum membrorum sui Tractus, sive contra Ministros aut Ludi Magistros et horum seu inter se, seu contra Ecclesiam spectant, tamquam primae Instantiae forum adsumet, investigabit et audita utraque parte deci- det; ubi autem partium seu una, seu utraque deciso contenta non esset et ad Superintendentiale Consistorium provocaret, executione'sententiae suae interea suspensa, acta universa in origine erga remissionem Consi storio Superintendentiali submittet.

7. In quibuseunque causis Ecclesiasticis modum litigandi verbalem, aut Summarium processum observabit, ne longis litibus et advocatis vexen- tur Ecclesiae; admittet tamen partibus scriptam expositionem atque defen- sionem. Ea vero, quae verbis agentur, per Notarium calamo excipiantur, Protocollo inserantur, et ante ferendam sententiam praelegantur.

Canones Ecclesiastici Synodi H.C. anni 1791. 321

8. Disciplinam ecclesiasticam in quantum Tractum concernit exer- cebit, officium haud facientes, aut excedentes, pro rei gravitate commone - faciet aut coarguet, et rem si necessarium fuerit, Consistorio Superinten- dentiali referet: imo in casibus gravioribus, ubi nempe aliquem per Senio- ratum a Communione Sacrae Domini Coenae arceri contingeret, Minister- que ab officio, aut salario suspenderetur, amoveretur et deponeretur, apel- latam ad Consistorium Superintendentiale ante executionem admittere debebit.

9. Caussas quidem Matrimoniales non abjudicabit, sed partes ejus erunt tantum conjuges dissidentes, ad partis alterutrius vel presbyterii Localis recursum reconciliare; non succedente autem reconciliatione, si pars altera vel utraque divortium aut diremtioncm Matrimonii peteret, pro utraque parte inquisitiones peragere, ad earum desiderium vel honorificam Judiciorum Matrimonialium requisitionem, easque cum relatione eorum, quae coram se acta sunt, ad Judicium Matrimoniale dirigere.

10. Jura, immunitates, proventus, beneficia Ecclesiarum, Ministro- rum, Ludimagistrorum, et horum etiam honorem, contra eos a quibus laederentur, modis legalibus et idoneis tuebitur, et horum laesionem pro rei gravitate, Consistorio quoque Superintendentiali repraesentabit.

11. Filialium Ecclesiarum coujunctio aut separatio, atque novi Lo calis Ministri et Religionis exercitii introductionis necessitas, ubi illa per unius aut alterius loci incolas peteretur, antequam eatenus in casibus, lege definitis, ad eam quam .concernit Jurisdictionem recursus sumatur, per Tractuale Consistorium expendetur et respective determinabitur, salva ad Consistorium Superintendentiale provocatione.

12. Quando Tractus, aut Tractualis Consistorii, vel etiam Ecclesiae alicujus ea propter recurrentis nomine coram Foro Seculari jure agendum est, Inspector vel Curator Secularis actoratum quidem habeat, sed transi- gere cum parte altera non aliter possit, quam ad ratificationem Consi storii Tractualis.

13. Quoad mutationem Ministrorum in sequentibus principiis essen- tialibus, hactenus quoque observatis, inter utramque Synodum convenit.

1. Jus vocandi Ministrum Ecclessiis competere;

2. Dimitteretam en absque praescitu et consensu Superiorum iisdem liberum non esse,

3. Prout nec Ministris Ecclesiam deserere.

4. Consensum, vel ad vocationem vel ad dimissionem Ministri, abs que sonticis rationibus per Superiores denegari non posse.

5. Ministros praevio modo loco motos, nisi suspensionem vel depo- sitionem meruerint, ad alias Ecclesias transferri debere.

Cum tamen in modo et tempore vocationis, aut mutationis divers'a fuerit utriusque'Confessionis Ecclesiae consuetudo, tum ex aliis gravibus causis, tum vefo ad evitandas majores innovationes, placuit, ut utriusque confessionis Ecclesiae suam cum quibusdam circumscriptionibus consuetudinem retineant. Statuitur ergo ex parte Helv. Confessioni addictorum, ut in casibus, qui Ministerium immediate infruetuosum reddunt, majoris ut- pote in obeundis Ministerii funetionibus negligentiae aut inhabilitatis aut gravium publico datorum scandalorum, ConsistoriaTractualia, id postulante praesertim illa, quam res concernit, Ecclesia, Ministrum, praevie tamen au- Kazmäny, Urkunden!), z. Osten-. evang. Kirchenrecht. *\

s

322 Canones Eeclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

ditum et convictum, dum et quando loco movere, alioquoque idoneo et per Ecclesiam vocato eandem providere teneantur.

Et cum parte ab una manifesta seu Ministri ab auditoribus suis seu vero auditorum a Ministro animorum alienatio saepius spem Ministerii cum fructu continuandi, nullam relinquat; hincque vocatio, quae ad Mini sterium absolute necessaria est, ad totum vitae vocatorum tempus per Ec- clesias extendi, aut hac sub conditione per ipsos Ministros acceptari, salva utriusque libertate nequeat; parte vero ab altera, ex annua, quae hac- tenus exercebatur, vocationis renovatione, licet hactenus quoque non pro private cujuslibet Ecclesiae arbitrio, sed sub inspectione Senioralium Consi- storiorum exercita, frequentibus in utramque partem abusibus occasio quae- sita sit; hinc, ut et jus vocandi Ecclesiis salvum maneat, et abusibus in quantum fieri potest, limites ponantur; vocationes in posterum quovis dundaxat triennio renoventur; casus vero renuntiationis, non amplius ipsi ministro, sed directe tractuali Consistorio significabuntur; Consistorium vero hoc de allegatis Ecclesiam linquendi aut Ministri dimissionis caussis, audita utraque parte, cognoscet; dum nulla alia praeter alienationem animo rum allegaretur causa, num duae tertiae votorum, ad probandam hanc requi- sitae, servata in collectione vototorum antiqua Ecclesiae cujusvis, Canone 6. Numero 8. declarata consuetudine, dimissionem Ministri urgeant, solicite rcsciet, absque favore et partium studio judicium feret, salva partis utriusque ad Superintendentiale Consistorium provocatione. Quo fine, et ut omnibus, quae evitari nequirent mutationibus in idem tempus incidentibus, tam Mini- strorum, quam Ecclesiarum quas sors haec tanget, convenientiae et commodi- tati melius prospici queat; Senioratus singulo triennio stato tempore pecu- liare celebrabit Consistorium ; in quo introductionem novorum et translatio- nem veterum Ministrorum, communibus omnium, ejusdem Consistorii mem- brorum votis determinabit, et sicut novos Ministros Ecclesiis invitis non ob- trudet, nec obtrudere admittet;ita in temerarias Ministrorum dimissiones, aut Ecclesiarum per Ministros derelictiones non consentiet, sufficientibus dimis sionis rationibus adduetis, aut alienatione modo jam indicato probata, de- siderio Ecclesiarum deferre tenebitur, salva partis non contentae ad superin tendentiale Consistorium provocatione.

Canon 10. Numerus Assessorum Tractualis Consisterii pro Trac- tuum extensione et subjectorum copia Tractibus ipsis determinandus relin- quitur; ita tamen, ut incluso Seniore et Curatore seu Inspectore Seculari, non sint infra sex, sed nec supra 12, praeter Notarios.

In electione Senioris, Inspectoris seu Curatoris, Assessorum Secu- larium et ex Ministris Ecclesiae deligendorum, atque Notariorum Tractualis Consistorii hie ordo observabitur, ut Localia singularum Ecclesiarum pres- byteria, in quibus Ministri etiam Ecclesiae comprehenduntur, singula ferant vota primum quidem ad Candidationem, quibus electis, quatuor illi, qui plurima vota habuerint, pro Canditatis proponantur, atque ex bis, collectis iterum eodem modo localium Presbyteriorum votis, sub sigillo semper submittendis, ad quamvis vacantiam unus eligatur; salva pro electione Senioris Superintendentiae confirmatione, per hanc sine gravi causa nunquam deneganda, quoad reliquos autem relatione per Senioratum eidem pro notitia praestanda. Tam in Canditatione, quam in electione spec- tentur sincerus Religionis amor, prudentia et auetoritas.

Canones Eeclesiastici Synodi H. C. anni 1791. 323

Si necessitas postulabit unus Assessorum ex Ministris eligatur in Proseniorem, ex secularibus autem in Vice-Inspectorem, qui vices ewum gerent, usque novi electionem, ubi autem Prosenior, et Vice^Curator neces- sarius non censebitur is, qui inter Assessores senior fuerit, illius quidem Minister Ecelesiae, hujus autem secularis, vice fungatur, quod in casibus etiam morbi aut aliorum impedimentorum observabitur.

Praesidium Curatori Seculari et Seniori Tractuali competit, ita tamen, ut in Dogmaticis et ritualibus in casu paritwtis suffragiorum decisivum votum soli Seniori, in caeteris vero omnibus Curatori competat.

Caput IV. De Jndiciis Mattfimoniali'bus.

Canon 11. In singula Superintendentia, pro omnibus Tractibus et Senioratibus simul sumtis erigatur unum Matrimoniale Judicium, quod omnes Matrimoniales caussas, in eadem Superintendentia enatas, quorum- vis, et cujuscunque conditionis Augustanae vel Helv. Confessioni addictorum revideat, atque definiat; ab hoc Judicio vero appelletur ad ipsum ejusdem Superintendentiae Consistorium.

Loca Judiciorum Matrimonialium Helv. Confessionis erunt in Trans- Tibiscana Superintendentia Debrecinum, Cis-Tibiscana Miscolcinum, Cis- Danubiana Ketskemet, Trans Danubiana Vesprimium.

Canon 12. Coustabunt haec judicia ex uno Praeside seculari, Assessoribus quatuor, binis Secularibus et binis Ministris, et uno Notario.

Hos omnes eligent Deputati Tractuum in conventu Superintenden- tiali congregati, et quovis Triennio restaurabunt, medio autem tempore ad vacantias emersuras substituent. Considebunt haec judicia sub illis quibus Judicia Regni terminis, (excepto solum termino S. Martini) donec caussas finiverint; ubi autem necessitas postulaverit, per prasidem denuo convocabuntur.

Canon 13. Salaria fixa non habebunt,, sed diurna praeter expen- sas itinerales accipient, pro diebus sessionum Praeses Florenos tres, Assessores et Notarius duos; aliunde autem proficiscentium diurna a die cepti itineris usque reditum computabuntur.

Canon 14. Membra Judiciorum per Tractuum Deputatos, in con ventu Superintendentiali congregatos eligi poterunt ex utriusque Confessio nis hominibus sine respectu Confessionis. Et quia quoad caussas coriimu- nia sunt isthaec judicia, ita ut uuius Conf. conjuges possint pro com- moditate sua caussam in judicio alterius Confessionis promovere, servato tamen districtu in quo habitant, et appellata ad Consistorium ejusdem Confessionis, cujus judicium matrimoniale fuerit, Superintendentiale.

Canon 15. Superintendentiaepro electioneSuperintendentis, Supremi Curatoris, Notariorium Superintendentiao, et Cousistoralium Assessorum, aliis item extra ordinariis, et gravioribus negotiis Conventus cclebrabunt, qui Couventus constabunt ex Superintendente, Supremo Curatore, duo- bus Notariis, uno Seculari, altero ex Ministris eligendo, Tractuum Inspec- toribus seu Cur'atoribus Secularibus, et Senioribus, hisque per Tractus adjungendis, binis Tractuum deputatis, uno Ministro, altero Seculari;. praeter quos unus alterque e Viris dignitate et gravitate, prudentia, atque experientia conspicuis, tam Secularibus, quam Ministris, Consilii causa convocari poterit.

21*

324 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

Conventum pro electione Superintendentis Supremus Curator, pro electione autem hujus Superintendens indicet.

In electione Superintendentis, Supremi Curatoris, et Notariorum, idern ordo, qui in electione Tractualis Consistorii servatur.

Electio Superintendentis, ut hactenus Regiae Majestati, medio Gene ralis Consistorii repraesentabitur.

Canon 16. Consistorio Superintendentiali praesidebunt Supremus aut Vice Curator ßecularis et Superintendens, ita tamen, ut in Dogmaticis v. ritualibus in casu paritatis Suffragiorum decissivum votum soli Super intendent), in caeteris autem Politicis, Oeconomicis, Ecclesiasticis, atque Matrimonialibus Supremo aut Vice Curatori competat.

Assessores autem erunt quatuor e Ministris Ecclesiarum, quatuor ex Secularibus. et ad integritatem Judicii praeter Praesidem sex Asses- sorum praesentia erit neccssaria.

Assessores et Notarios Consistorii hujus eliget, et quovis triennio restaurabit vel confirmabit Conventus Superintendentiae, loco absentium alios substituendi jure ipsi Consistorio delato.

Consistoriales post electionem jure jurando adstringentur juxta for- mulas sequentes: Formula Juramenti Superintendentis. Ego N. N. juro per Deum Vivum Patrem, Filium et Spiritum Sanctum, me in hoc Superintendentis officio, ad quod per Evangelicos Helv. Conf. addictos Dioecesis hujus electus sum , Sacratissimae Matt. Regiae inteme- ratam fidein servaturum; puritati Doctrinae Evangelicae prout ex Sacra Scriptura, per Helv. Confessionem proposita est, invigilaturum, eamque pro viribus conservaturum; in regimine Ecclesiae legitimos Canones Eccle- siasticos observaturum, et adimpleturum; in Ecclesiasticis et Matrimonia libus caussis odio, timore; favore, precibus, praemiis ac quibusvis huma- nis respectibus postpositis, justum et Canonibus conforme judicium laturum; pacem, aedificationem et commoda Ecclesiae pro viribus allaboraturum et adnisurum, ut me talem exhibeam, qualem Episcopum esse debet. Sic me Deus adjuvet. Amen.

Formula Juramenti Supremi et Vice Curatorum et Asses- sorum Secularium: Ego N. N. Juro per Deum, Patrem, Filium et Spiritum Sanctum, me in officio Suppremi aut Vice Curatoris ad quod per Superintendentiam N. N. Confessionis electus sum, Sacrae Regiae Majestati intemeratam fidem servaturum; puritati doctrinae Evanglicae prout ex sacra scriptura per Helv. Confessionem proposita est invigilaturum; in caussis Ecclesiasticis et Matrimonialibus odio, favore, timore, precibus, praemiis, ac quibusvis humanis respectibus postpositis, justum ac Canonibus con forme judicium laturum, pacem, aedificationem, et commoda Ecclesiae pro viribus allaboraturum. Sic me Deus adjuvet. Amen.

Canon 17. Ad hoc Superintendentiale Consistorium pertinebit: , 1. Inspectio omnium eorum, quae per Tractualia Consistoria per- tractabuntur, et caussarum inde appellatarum, aliorumque negotiorum et pro- vocatarum revisio.

2. Censura Librorum per exmissos ad revisionem cujusvis Libri Deputatos exercenda.

3. Quoad fundationes totam superintendentiam concernentes imme- diata, quoad reliquas autem, superinspectio.

Canones Ecclesiastiei Synodi H. C. anni 1791. 325

4. Habeat prae oculis omnium Ecclesiarum accurate confectam Ma- trium et Filialium, Scholarum, Ministrorum, Ludimagistrorum, fundatio- num item communium et particularium, fundorumque et beneficiorum con-

/ signationem.

5. Filialium Ecclesiarum conjunctio aut separatio per Superinten- dentiale Consistorium semper superrevideatur.

6. Series item visitationum Senioralium et Superintendentialium et quod ex his in commodum cujuspiam Ecclesiae providendum emendandumque fuerit, disponet et emendabit.

7. Caussae contra Seniores et Inspectores in puncto officii in prima instantia huc pertineant.

8. Revisio caussarum Matrimonialium a sententia Judicis Matrimonialis appellatarum.

9. A prima promulgatione Conjugum copulandorum dispensandi nempe in casibus moram non ferentibus, ad unam reducendi facultatem habebit non modo Consistorium, sed seorsim quoque et privatim seu Super- intendens seu suppremus Curator seu Inspectores et Seniores Tractuales, pro- ut quis propior fuerit.

10. Examen et ordinatio Ministrorum, ita ut nulli amplius per Se- nioralia Consistoria seu ad praedicationem Verbi Divini seu ad sacramento- rum administrationem exmittantur: sed per solos Superintendentes in Consistorio aut Conventu praevio severo Candidatorum examine tam ex Theologia quam ex caeteris Disciplinis, et Lingvis originalibus, productis- que de ante acta Canditatorum vita, more hactenus quoque consveto Testi- monialibus; ita tamen, ut non tam multifariam eruditionem, quam sanum judicium, solidam Religionis cognitionem, pietatem et mores bonos re- quirent. Censura tamen haec in casibus urgentioribus extra etiam Consi storium peragi poterit per Superintendentem, in praesentia unius alteriusve Senioris, et aliquot Ministrorum, nec non Curatorum et Assessorum Se- cularium seu Superintendentialium seu Tractualium. Hujusmodi censuram omnes seu ex Academiis reversi, seu Ludirectoratu defuneti Ministerium suseipere cupientes subire teneantur, et qui ex his ad ministerium obe- undum bona conscientia et sine favore ullo apti judicati fuerint, albo Candidatorum inscribantur, liceatque Ecclesiis seu ex his seu ex aliis, pari tamen examini subjiciendis Ministrum sibi deligere atque petere; sed nullus Candidatorum prius ordinetur, quam illi vocatio alieujus Ecclesiae obtigerit, et ordinatio ipsa non in privata Domo, sed publice in Templo coram Ecclesia peragatur, et Matriculae ordinatorum inscribatur, datis Nco-Ministro super ordinatione sua testimonialibus, per totum Regnum hoc valituris, consveta forma expediendis.

11. Protocolla semper cum fine sessionum authenticentur et cum initio sequentis sessionis relegantur.

12. Expeditiones quaevis sigillo Superintendentiae et subscriptione Praesidis, Supremi nempe Inspectoris, aut Superintendentis prout sub- stratum, mixtum et rituale fuerit, nec non alterutrius Notariorum.

13. Nullae expeditiones Consistoriales valeant, nisi ex publica Con- sistorii determinatione factae.

14. Pacem tarn inter se, quam cxnfg$m$$k %8Sref"^ßfcter eos, qui inspectioni suae subsunt concilia*^«t*neat jG»B9Jf£>rium. ^u\ fine

326 Canunes Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

mansvetudinem et moderationem in omnibus dictis et scriptis obser- vabit.

15. De lite, Ecclesiam quampiam coram foro judiciario civili active vel passive concernente, si necessarium fuerit disponet, salva tarnen et illaesa Ecclesiae proprietate.

16. Fungitur suprema per Snperintendentiam rei litterariae etScho- lasticae inspectione.

17. Superintendens cum concursu Secularis Curatoris Tractus, et pro ratione necessitatis, Ecclesias visitabit.

18. Cum illa quae hactenus obtinuit Tractuum inproportio, et ad plures comitatus extensio cum multis conjuncta sit incommodis, quaevis Superintendentia Tractus suos in quos divisa est, in generali conventu suo rectificabit.

Canon 18. Singula Superintendentiarum utatur inposterum quo- que Sigillo, antiqua cujusque emblamata retenturo, cum Inscriptione: Si- gillum Superintendentiae, Ecclesiarum Helv. Conf. addicto- tum Cis vel Trans-Tibiscanarum Cis vel Trans-Danubianarnm renovatum Anno 1791. Ipsa vero hactenus usuata Sigilla in Archivis Superintendentiarum pro futura literarum hactenus expeditarum securitate diligenter conserventur.

Caput IV. De Generali Superintendentiarum Conventu seu Generali Consistorio.

Canon 19. Ut in Regimine Ecclesiastico per Superintendentias, in illis quac essentialia sunt uniformitas conservetur, in casibus gravioribus, ubi Superintendentiae in diversas abeunt sententias, eorum oppiniones et vota concilientu i ; ut res communi consilio decidatur, ut causae per Superintendentialia Consistoria revisae ultimum appellationis forum habeant; ut in illis, quae rem Ecclesiarum Evangelicarum Com- munem quoquo modo concernunt communis seu simultanea consultatio fieri possit; denique ut cum Dicasteriis regni communicatio et corres- pondentia servetur: Superintendentiae Aug. v. Helv. Conf. addictae conventus etiam generales s. Consistorium generale celebrabunt.

Qui tamen Conventus non erit fixum et continuum aliquod colle- gium v. Dicasterium, sed ex solis Superintendentiarum deputatis et re- praesentantibus constabit. Praesides erunt alteruter Superintendentia- lium Inspectorum seu Curatorum , prout res hujus vel illius Confessionis Ecclesias concernent; in communibus autem alternatim, in Dogmaticis, vero et ritualibus Superintendens ex praesentibus Senior.

Canon 20. Generalis Curator seu inspector, prouti etiam ad casum alicujus impedimenti vicesgerens, eligatur per Superintendentias in Gene- ralibus Domesticis conventibus; quando autem Synodus considet, in Syn- odis. Si e numero Superintendentialium, illa, quam res concernit loco ejus alium sibi in Supremum Curatorem eligat. Modus autem electionis Cu ratoris Generalis seu Inspectoris, et horum vices gerentium per Superinten dentias idem observetur, qui supra Canonibus X. et XV. de electione Seniorum et Superintendentium, Supremorumque et Tractualium Curato rum nec non membrorum Consistoriorum horum praescriptus est: nempe nunc quidem post impetrandam a Sacratissima Matte Regia Actorum Syn- odalium et Consistorii Generalis iis ipsis quibus illud per Synodus institui

^ . ' '"':,.-'.. '-.... - '

\ *-v—;.... . ' .-

Canones Fxclesiasticis Synodi H. C. anni 1791. 327

intenditur cautionibus, confirmationem : Superintendentiae mutuo consensu ad colligenda primum pro Candidatis vota procedant, collecta ad conven- tum Generaleni omnium Superintendentiarum hoc fine et ad formam eri- gendi Generalis Consistorii mutuo partium consensu celebrandum sub Si- gillis transmittantur, ac tandem ex his quatuor Viros qui plurima habu- erint vota pro candidatis Superintendentiis denuo proponant, quae col- lectis rursus Ecclesiarum votis pluralitatem votorum rursus submittant eum in finem praefigendo generali Conventui, qui vota Superintendentia rum connumerabit, eumque, qui pluralitate electus fuerit, pro tali declarabit.

Canon 21. Deputati Superintendentiarum Suppremi quidem Cu- ratores v. Superintendentes ex officio erunt. Sed quia hi non semper adesse poterunt, et Superintendentiae habebunt jus alios etiam reprae- sentantes mittendi; ideo bini adhuc ex Singula Superintendentia deputati; unus ex Secularibus, alter ex Ministris eligentur, qui semper ad Con- ventum comparere teneantur; eligendi autem bi ad unum annum per ge- neralem cujusvis Superintendentiae Conventum.

Consessus hujus consistorii alter sit plenus, alter particularis: plenus celebretur bis per annum, in fixis terminis 1. Martii et 1, Septembris. ineipientibus; ad plenum Consessum requirentur praeter Praesidem 16 Deputati utriusque Confessionis; ad particularem vero 10 Deputati praeter Praesidem. Secretarii erunt Agentes - Budenses utriusque Con fessionis.

In pleno consessu tractabuntur negotia administrationem totius per Regnum Evangelicae Ecclesiae concernentia, quaeve ad curam et defen- sionem jurium Ecclesiae pertinent, et necessarium de his commercium literarium. Dum in Generali Consistorio acta unius vel alterius Consi storii Superintendentialis revidebuntur, tali in casu qui jam Judices egerunt, vel quos res quaeunque ratione contingeret, pro hoc actu ex sessione recedent.

Quidquid nomine Generalis Consistorii expeditum fuerit, Praesidis vel ejus vices gerentis subscriptione firmetur.

In casibus etiam pluralitatis votorum, liceat uni v. pluribus membris sententiam suam a pluralitate abeuntem, cum rationibus scripto proponen- dam, pro futura cautione Protocollo inseri facere.

Si quis, cujus res in Consistorio tractatur, unum vel plures inter membra Consistorii cognatione intra secundum gradum junetos deligeret, vel gravibus ex causis ipsius Consistorii Judicio removendos peteret, eos omnes tali in casu e consessu abesse, et alios idoneos Viros surrogari oportebit.

Canon 22. Consistorium hoc Generale Scripturam Sacram, prout per Helv. Conf. proposita est, et Canones Synodales pro norma decisio- num suarum sum et nec ab his unquam recedet.

Defectus in electione Superintendentium aut Supremorum Inspecto- rum, si qui contigerint cognoscet, iisque pro re nata oportune medebitur.

Revisio caussarum ex Consistoriis Superintendentialibus provocata- rum ad particularem Generalis Consistorii consessum, prima Maji et 1. Sept. necessitate vero ita exigente aliis etiam per Generales Inspectores praefi- gendis terminis celebrandum pertinebit.

Protocolla Superintendentialium Consistoriorum, non alias quam ubi

328 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

de horuiu defectu, aut vitio querela ad se deferetur, sibi submitti faciet, tum vero si quae emendanda fuerint, emendabit.

In casibus exigendae novae Ecclesiae aut mutandae affiliationis, aliisque quibusvis similibus decisa Superintendentiarum in casu provo- cationis revidebit.

Administration! stipendiorum et quarumvis fundationum, tam Eccle- sias quam scholas, et pauperes Evangelicos concernentium inspiciet, prout etiam Collegiis et Gymnasiis Majoribus atque Seminariis theologiae unius cujusque Confessionis Evangelicorum.

Si quae spontanearum oblationum collectae generales, pro communi- bus et extraordinariis Ecclesiarum necessitatibus, uti pro scholis et Semi nariis exigendis necessariae forent, tales ordinabit.

Locus celebrandi Generalis Consistorii, tam pro pleno, quam pro Particulari consessu erit Civitas Pestiensis.

Canon 23. Ubi omnes vel tres utriusque Conf. Superintendentiae Synodi suae Confessionis convocationem petierint, tenetur Generale Con- sistorium pro indultu ad Regiam Majestatem recursum facere ; quale de- siderium alterutrius Conf. Superintendentiis praevie insinuare teneatur; quo sie, si illis etiam ita visum fuerit, utriusque Conf. Synodus eodem tempore et loco celebrari valeat.

Quum aequum esse non videatur, ut alterutrius e duabus Confessionibus addictorum negotia unius Superintendentiae facto contra intentionem trium dirigantur: hinc in eo conventum est, ut quandoeunque in Consistorio Generali isto tres ejusdem Conf. Superintendentiae in aliqua re consen- serint dissensus unius nulla ratio habeatur, et factum pro facto omnium quatuor reputetur.

Ubi vero in quocunque negotio utrique Confessioni Communi, sex Superintendentiae consenserint, id pro facto totius Consistorii mixti Ge neralis censendum erit.

Canon 24. Auctoritas Consistorii hujus Generalis, ne in domi- natum vel hierarchiam degenerare possit, sequentibus cautionibus limi- tata est.

1. Nullas leges novas Ecclesiasticas ferre, sed tantum secundum Sacram Scripturam Confessiones et Canones Synodales indicare atque re- gimen exercere possit.

2. Ut ei integrum non sit, quidquam contra jura proprietatum, et Libertates Ecclesiarum, Tractuum, et Superintendentiarum, aut in earum diminutionem agere vel praescribere.

3. Ut membra ejus tantum in caussis Ecclesiasticis et matrimoniali- bus aliisque ordinariis negotiis suo proprio Judicio vota dare possint; in aliis autem extraordinariis casibus et gravioribus quibusvis instruetionem suarum Superintendentiarum exspectare, ac non alia, quam horum vota per eos depromi, ab iisque aeceptari possint.

4. Generale Consistorium hoc, relate ad conclusa, reddendis Synodo (si illa desideraverit) rationibus obnoxiatur. Cui casum in eum, si suc- cessu temporis Institutum hoc sonticis ex rationibus inutile vel praejudi- ciosum esse videretur, idem abrogare vel modificare liberum erit.

5. Si autem Synodus ad petitionem Superintendentiarum quacunque demum ex causa celebrari non posset, in hoc casu liberum sit Superin

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1 791. 329

tendentiis unius etiam Confessionis vel unanimiriter vel pluralitate votorum in id consenticntibus extra etiam Synodnm Generale Consistorium sua ex parte abrogare.

Caput VI. De Synodis.

Canon 25. An et pro quibus obj ectis Synodus hujus vel illius, aut utriusque Confessionis convocanda sit? non pendebit ab arbitrio Generalis Consistorii, sed a consensu omnium, vel verum cujusvis confessionis Superintendentiarum, pro convocanda scilicet ejus- dem confessionis Synodo. Quodsi tamen Consistorium Generale sy nodi celebrationem necessariam esse censeret, primum objecta synodi et rationes suas Superintendentiis perscribet, locnmque et terminum projecta- bit, additis etiam circa haec motivis et rationibus, ut superintendentiae quoad haec omnia, vel alia, quae synodi objecta esse possent, deputatos suos instruere, ac per hos in Generali Consistorio vota dare possint. Ab eorum vero Deputatione nulla alia, quam in instructione praescripta vota acceptabuntur, hisque computatis pluralitas concludet.

Canon 26. Quoniam Ecclesiae Evangelicae in hoc regno exis tentes Helv. et Aug. Confessionis tamquam societates religiosae habent jus circa regimen suum religiosum, doctrinae puritatis conservationem, disciplinam ecclesiasticam, et quaevis Ecclesias concernentia, canones Ec- clesiasticos, ratione per Articulum 26-um novissimae Diaetae anno 1790 definita condendi, et quos ratione hac lege praescripta condiderint, ii, nec aliter quam per Synodum alterari possunt; quoniam item Canones in synodis earum Generalibus seu nationalibus per Deputatos et Repraesen- tantes ipsarum Ecclesiarum et Superintendentiarum adeoque voto omnium Ecclesiarum conduntur, hinc quoad omnes Ecclesias, et quaevis singu- laria earum membra vim obligandi habent.

Canon 27. Circa ordinem convocandae et celebrandae in futurum Synodi sequentia statuuntur:

1. Numerus deputatorum secularium atque ex Ministris religionis ad synodum unius confessionis mittendorum centenarium ne excedat, potest tamen aliquantum esse minor, sed non infra 72.

2. Ex singula superintendentia aequali numero deputati mittantur.

3. Eligantur in Generali cujusvis Superintendentiae conventu supra Canone declarato modo. Superintendens tamen et supremus Curator vi officii jam pro deputatis reputentur.

4. Si autem hi ad Synodum venire non possent, loco sui non ipsi deputabunt, sed consistorium superintendentiale.

5. Deputari possunt ad Synodos non tantum nobiles, sed alii quo- que, eujuseunque conditionis, idonei tamen probique viri.

6. Omnes ad synodum deputati legitimabunt se ante praesidis electi- onem, coram generali confessionis suae curatore, sive inspectore, creden- tionalibus litteris sub sigillo superintendentiae suae expeditis.

7. Idem generalis curator s.- Inspector Synodum quoque aperiet.

8. Praesidem ex secularibus ipsa Synodus 1-a statim sessione sibi eliget, prout etiam Notarios ex Secularibus et ex Ministris Ecclesiarum; in Dogmaticis tamen et Liturgicis senior officio Superintendens praesidium tenebit, votumque inter suffragia paria decisivum habebit.

9. Synodus juribus et libertatibus Ecclesiarum conservandis semper intenta erit.

330 Canones Ecclesiasticis Synodi H. C. anni 1791.

Canon 28. Cum omnia instituta humana ita sint comparata, ut saepe occultis naevis talibusque, qui dum illa introducuntur, perspicacis- simorum etiam vigilantiam effugiunt, et non nisi ipsa experientia in apri- cum producuntur, laborare poterunt; cum porro leges quantum vis bonae tractu temporis, et mutatis rerum circumstantiis emendationem admittant, immo requirant; cum denique mala vel negligenti observatione, optima quaeque instituta enervari, ac obsolescere possint; hinc ut et leges nostrae Ecclesiasticae pro temporum ratione emendari, et accurate earum observationi invigilari possit: synodus, quolibet decenaio regulariter cum iis quas lex Regni novissima requirit conditionibus, eo magis convocanda erit, quod bonum ordinem in societatibus omnis generis, ab omni parte rite obser- vari, ipsius etiam principis et Regni intersit.

In casibus vero extraordinariis si Synodus necessaria judicaretur, interea illud etiam tempus, observata superius memorata Lege regni et canonibus determinata ratione convocetur, celebreturque.

Sectio II. De Disciplina Ecclesiastica. Caput I. De Ministris Ecclesiae et Obligatiobus eorum.

Canon 29. Ecclesiam quibuscunque viis et modis venari, se illi obtrudere, illam ope secularis potestatis violenter quasi occupare, aut retinere nefas esto: contravenientes progravitate rei et circumstantia- rum, pro breviori aut longiori tempore ab officio suspendantur, aut plane amoveantur.

Canon 30. Ministro per ecclesiam quamcunque propria auctoritate a functione remoto, nemo licet vocatus per illam, sine annutu superiorum succedere ausit.

Canon 31. Qui Ecclesiae vocanti operam policitus majore et opiniore conditione interim obveniente fidem fallit, ei, si extra ministe- riale officium sit, anno eodem nulla Parochia dabitur; si vero in mini- sterio actuali fuerit, medii anni salario ad fundum deficientium Ministrorum Ecclesiae inferendo mulctetur; sed vicissim Ecclesia quoque semel legitime vocatum et senioralis consistorii consensu munitum recipere tenetur.

Canon 32. Vocatio ad Ministerium Ecclesiae, vigorem amittit, nisi a tempore perceptarum vocatorialium]intra mensem unum acceptetur.

Canon 33. Doctrina salutis in sacra scriptura revelata et moralia Jesu Christi praecepta praecipuum sermonum sacrorum scopum constituant oportet.

Canon 34. Singulis diebus dominicis et festis pro concione dicat; festa vero, quae per Ecclesias Helveticae confessioni addictas praeter dies dominicas celebrantur sunt: festum novi anni, passionis, et ascensionis singulis diebus, paschatis, item pentecostes et nativitatis duobus duntaxat diebus celebranda.

Canon 35. Auditoribus suis non tantum concordiam cum illis, qui aliam religionem profitentur fovendam, sed charitatem Christianam erga illos exercendam, omnibus quibus poterit commendet.

Canon 36. Haereses populo ignotas, nec memoret, nec alterius religionis asseclis errores, quos non habent appingat, eo minus scommati- bus afficiat.

Canon 37. Ritualia et liturgica, hactenus recepta, vel in posterum

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 17Ö1. 331

mutuo Superintendentiarum consensu introducenda, interea etiam, donec Synodaliter stabilirentur, privato suo arbitrio ne mutet.

Canon 38. Festo nativitatis, et quocunque tempore a saeris noctur- nis et ante lucanis inposterum quoque abstineat.

Canon 39. Peccata publica publice quidem redarguat, at dum id facit a personarum nominatione, aut qualicunque designatione sibi caveat. Privatas vero sive veras, sive putatitias injurias ex suggestu nunquam ulcißcatur.

Canon 40. Cum catechisationibus praesertim apud plebem princi- piis religionis Christianae imbuendam longe plus effici certum sit, quam longis sermonibus nexu haud interrupto recitatis: eam ob causam cateche- sis dominicis diebus horis pomeridianis diligentissime inculcetur; hocque scopo in catechisationibus utendum catechesi Heidelbergensi.

Canon 41. In messem alienam falcem ne mittat; sed nec ipse pa- tiatur quemeumque demum sine consensu suo in Ecclesia, sive pro con- cione dicere, sive alias muneris ministerialis partes obire; Superintenden- te et Seniore suo ex officio procendentibus, prout item aliis extraordinariis casibus exceptis.

Canon 42. Initium eultus publici horis localis Presbyterii consensu determinatis faciat, nec ex commodo suo, aut privato conplacendi studio illud vel retardet, vel acceleret.

Canon 43. Infantes primoquoque tempore per Ministros Ecclesia- rum baptisentur et sacramentum hoc procrastinantes admonitioni localis pres byterii, ac pro re nata censurae quoque superiorum obnoxii erunt.

Canon 44. Infantem expositum, quem baptisatum esse non con- stat, Minister Ecclesiae baptiset, nulla conditione adjecta.

Canon 45. Catechumeni nondum sacra coena usi patrinos agere non permittantur.

Canon 46. Patrini ad minimum duo esse debent.

Canon 47. Parochus ad sacram coenam accedere volentes, seu proprios auditores seu peregrinos et itinerantes proprio ausu ne removeat; sed de iis, quos indignos esse censeret, consistorii senioralis instruetionem exspectet eique se conformet.

Canon 48. S. coenam nemini seu sano, seu aegro invito obtrudat; verum in contemptores hujus sacramenti ad frugem revocandis etiam alio- rum proborum virorum opera utatur.

Canon 49. Sicut nulla societas sine diseiplina subsistere potest, hanc vero naturae, et scopo cujusvis societatis semper accommodatam esse oportet; ita diseiplina quidem in Ecclesia quoque necessaria, sed non poenae, aut ignominiae, verum emendationis, atque tollendorum scan- dalorum causa exercenda; atque adeo charitate, et mansvetudine tem- peranda est, quamobrem senioratuum erit, ministros et presbyteria Eccle- siarum edocere, ut hac in re modum teneant, omnemque prudentiam adhibeant, neque suo judicio quemquam a communione sacrae coenae, qui ultimus diseiplinae Ecclesiasticae gradus est arceant: verum eos quidem, qui palam et cum publica offensione in peccato quopiam vivunt, primum per Ministrum, aut alium qui aptissimus videbitur, denique per unum atque alium, semper tamen privatim; tandem vero, si ne ita quidem resiperet, coram locali, si fieri potest, presbyterio admoneatur. Atrocioribus vero

. 332 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

criminibus implicitos, ac de his non tantum convictos; sed etiam confessos resipiscere tamen nolentes, tractuali consistorio denuncient, cujus erit rem totam cognoscere, et judicare, an communione seu coena sint arcendi ? Modus in reconciliandis iis, quibus sacrae coenae communio judicio tractualis consistorii interdicta esset, hie observabitur, ut compuneti se coram Ministro localis Ecclesiasae sistere, seque poenitentes declarare, Minister vero ad- hibito uno alterove e Presbyteiüi membris eundem reconciliare, actandem prima, quae se praesentabit, occasione, ad communionem sacrae Domini coe nae, quod publicum reconciliationis testimonium erit admittere teneatur. Si- qui tamen censura tali notatorum , ad conscientiam suam magis adhue tran- quillandam , publicam, seu coram toto presbyterio, seu ipso etiam Eccle- siae coetu poenitentiam, ac reconciliationem subire desiderarent, id vero talibus non denegabitur.

Canon 50. Catechumenos doctrina Cbristiana fixo tempore diligen- tissime instruat, nec nisi praevie, secundum formulam in liturgia praescri- ptam, vel in posterum universaliter praescribendam examinatos, ad sacram coenam admittat.

Canon 51. Ministri Helv. Confessionis, vocati, Evangelicis Aug. Confessioni addictis et viceversa aug. confessionis Helv. confessioni ad- dictis in Parochia eorum degentibus absque praejudicio ministri relate ad baptisma, copulam matrimonialem, sepulturam, pariter et captivis opera eorum uti volentibus adsistere eosque ad mortem praeparare tenebuntur.

Canon 52. Infantibus sine baptismate decedentibus honesta sepul- tura in eodem cum aliis coemeterio deneganda non est.

Canon 53. Manus violentas sibi inferentes, qui ex melancholia, aut alia animi impotentia necem sibi inferunt, honeste quidem, sed in si- lentio sepeliendi sunt.

Canon 54. Rom. Catholicis et utriusque ritus Graecis intra fines pa- rochiae Evangelicae decedentibus nec coemeterium, nec parocho sepelienti ingressus in coemeterium cum solitis cerimoniis denegari debent.

Canon 55. Peregrinis aut extraneis sepultura in coemeterio illius parochiae intra cujus finem mortui sunt, ne denegetur. Qui vero paupe- riores domestici seu extranei fuerint, gratis sepeliantur.

Canon »56. Aegrotos, et captivos, praecipue vero malefactores' ul timo supplicio adficiendos invisere, solari et praeparare, inter praecipuas sui muneris curas reputet minister Ecclesiae , nec ut evocetur semper ex- spectet; sed officium etiam non vocatus sua sponte faciat. Pro locata vero in praeparando ad mortem malefactore opera proemium minister praeten- dat null um.

Canon 57. Ecclesiae vicinae, cujus parochus abest vel decessit, rogatu absentis, aut jussu superiorum operam locaturus, nullos reditus sibi retineat, quippe absenti ministro vel viduae aut successoribus fatis funeti competentes.

Canon 58. Pro fixo Ministri salario tota Ecclesia tenetur, qui ex suggestu reditus suos nunquam urgeat, necnomina benefactorum esuggestu promulget, verum protocollo Ecclesiae et rationibus oblatum tale inscribi curet.

Canon 59. Nulli matriculas extra parochiam evolvere volenti, ne erga reversales quidem tradere audeat.

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791. 333

Canon 60. Extractus matricularum pro documento nativitatis copulae item et mortis petitos, de verbo ad verbum sine ulla qualicun- que mutatione et additione describat, et descriptos nomine sigilloque mu- niat suo.

Canon 61. Infantes in partu mortuos, adeoque non baptisatos, aut etiam abortivos, de quibus ipsi certo constiterit, matriculae ad suas ru- bricas inserat.

Canon 62. In spuriorum, praeprimis infantum expositorum parentes anxie ne inquirat, matribus talium patrem nominantibus fidem ne adhibeat, nec in matricula nomen ejusmodi patris, nisi ipse se patrem confiteatur annotet.

Canon 63. Eadem fide Minister Ecclesiae cujus presbyterium ido- nco notario destituitur, protocolla, rationes Ecclesiae, quaecunque superio- rum jussa, inventarium item rerum ad Ecclesiam pertinentium et historiam Ecclesiae domesticam in se continentia conficiat continuet, et conservet. In casu mutationis aut mortis per eum aut viduam, vel successores sine omni mora et quaestione locali consistorio, una cum matriculis resignanda.

Canon 64. Parochus sanetimonia vitae aliis praelucendo sit gregi suo exemplum et meminerit semper, verba docere tantum exempla vero trahere. Proinde non a sceleribns tantum, sed ab ipsa etiam horum suspi- cione solicite sibi caveat.

Canon 65. Auditores suos honoret, semet erga ipsos blandum, mi- tem ac patientem omni tempore exhibeat, imperium in illos haud exerceat; ne poenas pecuniarias, eo minus corpus afficientes illis irrogari faciat. Rixas et litigia serio caveat, quantum tempus et occasio admittet, honestam cum iib conversationem exercere studeat; vitam improbam ducentium soli- citam curam habeat, eosque omni occasione, cum prudentia et summa cum mansvetudine emendare conetur. Ad proventuum vero Ecclesiae immedia- tam perecptionem et erogationem se se haud immittat.

Canon 66. Cum ministris vicinis aut collegis, omnibusque confra- tribus suis fraternam colat concordiam, eos reverenter observet, infirmita- tes illorum pallio charitatis tegat, doctrina vel animi dotibus inferiores doceat potius quam contemnat. Fratribus vicinis sive aegrotantibus, aut medio tempore decedentibus, sive domo absentibus, petitam aut per supe- riores juxta canones demandatam operam suam alacriter praestet.

Canon 67. Scholae Rectores et Ludimagistros observantia et cha- ritate prosequatur, iisdem dominari minime studeat, neque illis ullam sive verbis sive factis injuriam inferat, scholam localem saepe visitando, exami- nando tam discentes quam docentes, ad pietatem et studium litterarum ex- stimulet, nec officium, seu a magistris seu a diseipulis, quod non debetur exigat.

Canon 68. Erga suos domesticos sit moderatus, placidus, phis, a pugnis alienus, frugalis, familiam honeste alens, ac liberos in timore Dei educans.

Canon 69. Ab occupationibus secularibus, cum impedimento et neglectu f unetionum suarum et studiorum conjunetis abstineat, nec rebus civilibus velut ad se non pertinentibus sese ingerat, nec in jura domino- rum terrestrium involet.

334 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

Canon 70. Ab intempestivis et justo freqtientioribus excursionibus abstineat.

Canon 71. Decorum quod Religionis Christianae Evangelicae mi- nistris convenit tum in moribus, et omni occupatione, tum vero in vestitu semper quidem, sed imprimis sub eultu divino, et actu quovis ministeriali observet, nec sine usitato ministris Ecclesiarum Evangelicarum vestitu, aut alio quam nigro in funetionibus illis utatur, objectis omnibus statui suo non convenientibus vestinm speciebus a quibusvis luxum et vanitatem redolentibus ornamentis.

Canon 72. Nec familiae suae inordinatam etluxui, scandalosisque conversationibus deditam vitam admittat.

Canon 73. Synodalibus decretis absque exceptione obtemperet. Praepositos sibi Seniores, et Superintendeutes, Inspectoresque seu Curatores seniorales et superintendentiales, horumque consistoria debita cum pietate colat, quibusvis praescriptis ac sententiis absque tergiversatione obse- quatur, congregationibus Ecclesiasticis vocatus diligenter intersit, tanto magis citatus ad illas compareat, ibique summa cum modestia et demis- sione agat.

Canon 74. Ministri Ecclesiae suo dum valebant munere, debito cum zelo et pietate defuneti, gravi et longiori aegritudine aut senio con- fecti, non illico ideo Ecclesiis exturbandi, sed dandi sunt ipsis per senio- ratum cum consensu tamen Ecclesiarum subsidiarii seu vicarii ad mi- nisterium obeundum capaces (quibua nisi aliter inter se conventum fuerit) una tertia proventuum ordinariorum pars una cum integra stolari obven- tione per senioratum deputanda veniet, conventione etiam amica apud eun- dem Seniorem indicanda et inprotocollanda.

Caput II. De Censura Ecclesiastica. Canon 75. Jurisdictio Ecclesiastica non aliam ministro censuram irrogare potest, quam quae statum et officium ejus ministeriale et quae cum eo conexa sunt, tangit, mitiorem quippe repraehensionem, suspensio nem a salario vel officio et finalem' depositionem.

Canon 7(5. Errores in intellectu verbis et scriptis manifestati, uti sunt: Atheismus, Irreligio, Haeresis, Doctrinaque Helv. Confessioni ad- versa ministrum Ecclesiae ad obeundum munus suum inhabilem redduut, nisi vel sua sponte, vel monitus, non tantum vel praedicatione vel quali- eunque disseminatione talium prineipiorum abstenturum se promiserit, verum etiam errorem suum agnoverit, ac revocaverit.

Canon 77. Delicta Ecclesiastica sunt facta quaecunque eultum di vinum, administrationem sacrorum Dei, resque sacras, et officium ministe riale profanantia , obstinata erga praepositos inobedientia, simonia, pecu- latus, maledicentia, ebrietas et vita offensionum plena, ac incorrigibilis,' idque omne, quod ex iis quae ad muneris sacri' partes pertinent, malitiose neglectum, aut aliter, quam fieri debeat factum est. Ad eulposos omissio- nis, vel commissionis actus refertur, quidquid in munere Ecclesiastico citra malitiam quidem , minus tandem licite intermissum aut factum est; jurgia item, simultates et quaecunque similia statui et muneri Ecclesiastico incon- venientia facta privata.

Canon 78. Delicti Ecclesiastici talis quod religioni adversum, aut toti Ecclesiae, quam minister delinquens administrat, noxium aut etiam

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791. 335

cum publico scandalo conjunctum non est, defectus porro et excessus cujus- cunque suspectus vel reus Minister, primum quidem privatim, et in silentio per Senioreni et Inspectorem tractualem, postea per Superintendenten), et si his nihil profici poterit in consistorio seniorali admoneatur, et serio cor- ripiatur.

Canon 79. Si corrigi noluerit, sua forma citetur, suspendatur, aut penitus amoveatur.

Canon 80. Reus autem delicti, quod ipsi religioni adversum, aut toti Ecclesiae cui praecst noxium vel cum scandalo publico conjunctum est, directe ad consistorium seniorale deferatur, citatusque et debite audi- tus, pro ratione delicti suspendatur, amoveatur, aut deponatur.

Canon 81. In criminalibus gravioribus, in quibus in ministro nec vehemens praesumtio ex capite dati scandali ferri potest, postquam illa ex investigatione per consistorium seniorale praemittenda probata, nec per delatum elisa fuerit, suspensio vel pro gravitate circumstantiarum amotio dictetur.

Canon 82. Per forum civile propter crimina ad suplicium capitis aut poenam corporis adflictivam damnatus Minister, antequam poenam subiverit, per tractuale consistorium Ministerio verbi Dei exuatur, et de- gradetur.

Canon 83. Ministri possunt ex justis causis cum superioribus prae- vie communicandis et approbandis funetionibus muneris sui semet abdi- care, et privatam vitam ducere. Uli vero qui Ministerio pertaesi, illud nulla de justa causa deseruerint, per superiores Ecclesiasticos ab omnio funetione Ministeriali inhibeantur, eorumque incapaces publice declarentur.

Canon 84. Ministri in rebus ad Ministerium et funetiones eorum pertinentibus, unice a Seniore, ac Superintendente, ac consistoriis depen- deant, in rebus alius civilibus et criminalibus tamen Magistratui sub- jecti sint.

Canon 85. Parochis tamquam religionis Ministris ab Ecclesiae membris publice, et privatim conveniens honor debetur; qui vero in per- sonam eorum imperium fecerint, tanto magis dum muneris sui partibus de- funguntur eos turbaverint, aut superioribus Ecclesiasticis obstiterint, eos- que quoeunque modo laecserint, si censura Ecclesiastica insufficiens fuerit, a civili etiam Magistratu competens satisfactio peti potest.

Canon 86. Quisquis evangelicae confessionis in loco Ecclesiae matris aut filialis habitat, pro parochiano reputatur, adeoque Ecclesia filialis ' ad onera matris in rata conventa vel proportione, per superiores Eccle siasticos determinata, coneurrere tenetur.

Canon 87. Ecclesiarum quarumvis membra, consistoria, Superin- tendentem, supremum Inspectorem, Seniores, atque seniorales et locales inspectores velut legitimos Ecclesiasticos superiores decenti honore pro- sequantur, eorum dispositionibus quas canonibus conformes esse oportet, de- bitum praestent obsequium, salva tamen ad altius consistorium provoca- tione, ratione circa appellatam stabilita.

Canon 88. Nemo auditorum a proportionato coneursu in salaria, aut alias ordinarias, vel extraordinarias Ecclesiae suae necessitates com- muni consensu recognitas se substrahat; ad casum vero morositatis ad- sistentia civilis jurisdictionis expetatur.

336 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

■>

Canon 89. Determinatum semel et seniorali protocollo illatum sa- larium nec Ecclesia, nec parochus absque praescitu, et consensu superio- rum Ecclesiasticorum diminuere amplius potest. Casu vero simili ad se- nioratum delato idem quantocius pro justo et aequo, rem accomodare tenetur, si quis tamen patronorum, aut Ecclesia ex peculiari munificentia sua, et singulari erga personam respectu, parocho quidpiam contulerit, id pro ordinario et fixo salario reputandum non erit. Enatas vero circa modum et Proportionem salarii Parochorum, Ludimagistrorum, inter eos et Ecclesias quaestiones, idem tractuale consistorium, salva ad superiores provocatione pro aequo et justo dirimet, et in defigendis parochorum re- ditibus justam pro viribus parochianorum proportionem inducet.

Caput III. De Rectoribus, Professoribus et Ludima gist r i s. Canon 90. Si quidem scholae sint seminaria Ecclesiae toti- usque Reipublicae, plurimum interest, ut juventus ibidem egregie forme- tur. Ideo professorum in majoribus collegiis et gymnasiis docentium Ludi- magistrorumque minorum scholarum officium est, concreditam sibi juven- tutem in doctrinis, et religionis studio solerter erudire , ac vitae et iam 4 exemplo bonis moribus imbuere, instruetioni porro sibi dandae semet ad

amussim accomodare.

Canon 91. Cuncti hi diligenter sibi caveant, ne prineipia religioni et bonis moribus adversantia inter concreditam sibi juventutem seu tacite seu aperte disseminent, dispositione Canonis 76 ad hos quoque extensa, et pro majori securitate Theologiae Professoribus in scholis majoribus, mi- nistrorum juramento adstringendis.

Canon 92. Libros scholasticos cum primis theologicos et cateche- ticos ad instituendam juventutem sibi a superioribus praescriptos, prout etiam normam et ordinem docendi sine ejusdem superioritatis scitu et annutu mutare haud sustineat.

Canon 93. Vocationis jus in collegio Patakiensi ad munus profes sorum per Consistorium superintendentiae Cis-Tibiscanae eo cum tempe- ramento jexercebitur, ut idem pro professore Theologiae candidatos omnibus superintendentiis proponet, et superintendentiae votorum pluralitate deli- gent; reliquos vero professores, ipsum nominatum superintendentiale Con sistorium et publico designabit, et reliquis superintendentiis pro statu notitiae insinuabit. In collegio vero Debreciensi pro Theologiae professore quatuor superintendentiae quatuor individua, pro reliquis vero professori- *bus ipsa superintendentia Trans-Tibiscana candidabunt; ex quibus Localis ' ' Curatoratus scholae et Ecclesiae Debreciensis unum deliget, idque eidem

superintendentiae insinuabit. » Canon 94. Professores et Rectores scholarum nulla statuta in

scholis pro suo arbitrfb condere possunt; si quae vero hactenus condita fuissent, praevia eorum per consistoria superintendentialia, in quorum gremio jacent, revisione, pro re nata vel confirmentur vel abrogentur.

Canon 95. Horas publicas juventutis institutioni destinatas sine gravi causa superioribus indicanda, non negligant, multo minus vocationes seu multiplicare, seu abrogare sustineant.

Canon 96. Superioribus suis Ecclesiasticis omni cum honore, et obsequio subordinati sunto.

Canon 97. Vocatus ad Ecclesiam Ludimagister, nisi Testimoniali-

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791. - 337

bus Professorum scholae, ex qua vocatus est, cum seniore communicandis, munitus sit, Seniori aut Seniorali Consistorio se sistat; Examen non ad docendum in casu inhabilitatis, aut vitae minus castigatae senioratui talem rejiciendi jus esto.

Canon 98. Publicum cultum Divinum secundum Ecclesiae cujus- vis consvetudinem, et localis Presbytern dispositionem una cum suae re- ligionis scholaribus frequentet.

Canon 99. Denique Professor, et Ludimagister-. officium non fa- ciens, aut alio turpi vitio contaminatus, eidem cum aliis peccantibus, disci- plinae Ecclesiastice subjectus esto, nimirum monendus primo privatim, deinde publice in consistorio aut presbyterio corripiendus, postremo amo- vendus, aut alias pro ratione delicti puniendus.

Sectio III. De Directione Scholarum.

Caput I. De Scholis in specie.

Canon 100. Scholarum infimarum, seu trivialium proximam di- rectionem locale presbyterium habeat, quod communi consensu et collata opera tam litteraria quam et oeconomica et earum objecta procurabit, ipsis etiam Ludimagistris de rebus scholasticis auditis, peculiari vero et immediata inspectione scholarum, uni ex commembris Presbyterii specialiter concre- denda.

Canon 101. Scholae majores, quae a singularibus E'cclesiis erectae sunt, et sustentatur, pariter directioni localis in medio earum Presbyterii subsint, quae vero non per solas illas, in quibus erectae sunt Ecclesias sustentantur directioni Inspectorum, seu Curatorum localium, cum influxu tamen etiam extraneorum ex patronis et benefactoribus a Superintenden- tiali Consistorio delegandorum , pareant, ubi autem in loco idoneae ad directionem personae in promptu non sunt, ibi per Consistorium Superin- tendentiale Directio ejusmodi scholarum ita dicta Localis constituatur. Caeterum harum quoque scholarum peculiaris et immediata inspectio uni ex commembris localis Directionis credatur, non secus Docentes et Pro- fessores in partem consultatiönum scholasticarum veniant.

Canon 102. Ut de statu harum scholarum superioribus Ecclesia- sticis ut par est» constet, infimarum quidem, seu trivialium necessitates et incommoda ne fors intervenientia, quae fundum v. g. aut ponenda aedificia scholaria et alia concernunt, Presbyterium locale Consistorio Tractuali tem- pestive .insinuabit; visitationes vero earundem anniversariae per viros ad id ab eodem tractuali seu Seniorali Consistorio, ex utroque ordine de- ligendos juxta instructionem eatenus extradandam peragantur, a quibus etiam relationes, de comperto earum universo statu, ad idem consistorium praestabuntur; inde tamen ad Consistorium Superintendentiale transmit- tendae.

Canon 103. Informationes de scholis majoribus, in quibus ultra

Logicam Philosophia quoque et aliae altiores disciplinae traduntur, im-

mediate Consistorio Superintendentiali, quae vero his inferiores sunt, de

eorum statu tractuali per locales Directores submittantur. Denique quod

'Canon 104. Ad scholas adtinet, quae non discentium tantum, sed

Kuz.miny, Urkundeub. z. österr. evang. Kirehenrecht. 22

338 Canones Ecclcsiastici Synodi H. C. anni 1791.

v

imprimis Docentium ntrique confessioni Evangelicae addictorum intuitu, vel jam actu, mixtae essent vel in posterum consensu Proprietariorum mixtae evaderent, dupplices sunt, vel uni confessioni propriae vel utrique communes.

Quoad priores, quemadmodum non tantum sincere optandum sed omni nisu, salvo tamen libero cujusvisEccle.siae et scholae curatorum consensu, elaborandum est, ut ad roborandam mutuam inter utrasque confessiones charitatem et fiduciam in scholis ejusmodi Docentes ex altera etiam con- fessione vocentur vel acceptentur, et vocati vel acceptati, in functione muneris sui quovis meliori modo protegantur et foveantur, defectu ordi- nationis ad Ministerium, nibil eorum appliacationi obstante, ita aequitati consentaneum est, ut scholae tales privatae mixtae puram habeant Di- rectionem localem, hoc est una cum suis Docentibus ab illis solum pen- deant, qui scholas ejusmodi etiam quoad Docentes ex altera confessione propriis sumptibus provident. Posteriores vero:

Canon 105. Seu mixtae communes scholae, quae scilicet communibus utrique confessioni addictorum expensis erigentur et sustentabuntur, mixto presbyterio seu mixtae Directioni locali suberunt, ita tamen, ut ejus mem- bra suis singula propriis superioribus necessarias relationes faciant. Do centes vero si plures necessarii sunt, illo, quem proportio ab alterutra confessione in erectionem et sustantationem scholae collati fundi requirit numero, ex utraque confessione adhibeantur. Ubi autem unus tantum Do- cens necessarius fuerit, ejus vocatio illi, quae numero et proportione potior est, confessioni competat.

Canon 106. Suprema tandem tam purarum utriusque confessioni, quam mixtarum scholarum Directio ad generale mixtum consistorium per- tinebit, ad quod de cunctis scholis universariae et aliae quae desidera- buntur informationes per Superintendentias transmittendae erunt.

Caput II. De Censura Librorum.

Canon 107. 1. Cum libri Symbolici, secundum quos utraque con- fessio Evangelica in Hungaria recepta est, nulli amplius censurae sint ob- noxii, in iisdem recucendis censorum id nnum erit officium, ut illi absque omni mutatione typis mandentur.

2. In reliquis libris Theologicis et ad pietatis exercjtium spectan- tibus quemadmodum regulae honesti et decoris ab ipsis auctoribus semper prae oculis habendae sunt, ita summa Censoribus cura incumbet, ne un- quam in religionem Romano Catholicam aut aliam quamcunque Christia- nam in regno receptam scommata, sarcarmique, quibus illas contumelioso despectui, aut acerbae vel petulanti irrisioni exponerent inserantur, huc quoque intellectis quibusvis praefationibus, adnotationibus, aliisque addi- tamentis librorum symbolicorum, novae editioni nefors praemittendis vel subjungendis.

Sectio II. De Oeconomicis.

Canon 108. Fundationes et beneficia quaevis Ecclesiarum, schola rum, et pauperum quorumvis per superintendentias, quantotius conscri- bantur et conscriptio Generali consistorio submittatur, et de tempore in

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791. 339

tempus continuetur formula conscriptionis ex protocollis consistorii extra- danda.

Canon 109. Cassarum Ecclesiasticarum et Scholasticarum, nti et nosocomiorum administratio nulli nisi probo viro committatur, et qui domi suae rem oeconomicam bene constitutam habet, nullo respectu ad aliud, quod quis publicum gerit officium, habito.

Canon 110. Singula Ecclesla inventarium bonorum suorum mobi- lium et immobilium per suum presbyterium conficiat, ejnsque exemplar alterum in cista publica conservet, alterum autem curatori, cum aditu officii tradat, qui res in ea consignatas, ne pereant, singillatim revideat, dili- genter curet, et munere defunctus successori intacte resignet.

Canon 111. Quidquid cassae cujusvis Ecclesiae quocunque nomine infertur, seu id Ecclesiam seu Scholam seu quodcunque aliud vel pro prium ipsius Ecclesiae vel Senioratus vel Superintendentiae vel denique omnium Ecclesiarum Helveticae Confessionis pium institutum concernat, prout et illud: quid? cui? quando? cujus jnssu? et quem in finem ? ex eadem erogabitur, libro rationum in suas rubricas fideliter inscribatur, in Ecclesiis autem minoribus si aliter idoneus scriba praesto haud esset, talia libro rationum inserantur per ipsum loci ministrum, prae- sente uno vel altero ex Senioribus Ecclesiae eorumque nominibus ibidem adscriptis.

Canon 112. Ex cassis quibusvis Ecclesiasticis, Scholasticis, sine praescitu et consensu localium presbyteriorum aut consistoriorum pecuniae nulli elocentur, neque Presbyteria vel Consistoria aliis pecuniam credant, quam qui sufficientem fundum habent, aut cautionem praestiterint, intabu- lationis necessitate prudenti eorum arbitrio relicta.

Canon 113. Administratores cassarum ad singulas Ecclesias per- tinentium rationes perceptorum et erogatorum presbytorio locali, praesen- tibus primoribus Ecclesiae illis, qui ad perceptionem et erogationem non influxerunt, aliarum vero cassarum perceptores, concernentibus consistoriis reddere teneantur, visitatione cassarum, intermedio etiam tempore presby- terio locali, et Consistoriis inspectionem. immediatam habentibus in salvo relicta. In genere omnes ii, qui sive facto proprio, sive ex dispositione testatorum fundationalia capitalia, aut legata perceperint, administraverint- que, oneri redendarum rationum, et quoad dispensationem proventuum, superiorum dispositionibus pro re nata faciendis, atque adeo responsionis etiam et de damno, si hoc culpa administratinis evenisse doceatur, satis- factionis oneri subjiciantur.

Canon 114. Fundationes, capitalia et qualescunque tam in aere quam in naturalibus percipiendi proventns collegiorum, gymnasiorum et majorum scholarum per constituendos locales perceptores administrentur, ea ratione, ut ordinariae quidem errogationes cum praescitu localis pres- byterii aut Directionis, seu Curatoratus, et cointelligentia primarii Profes- soris vel Scholae Pectoris, extraordinariae autem per Consistorii Superinten- dentialis, aut alterius, cujus immediatae Inspectioni subsunt adsignationem, semper in Superintendentiae Consistorio referendam fiant, proprietatis jure Scholae salvo permanente; annuas vero rationes Superintendentiae, seu immediate, seu medio delegandae deputationis aut localis Presbyterii red

22*

340 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

dere teneatur, inspectione, quoad securam originalium documentorum et fundationalium conservationem, Superintendentiae competente.

Canon 115. Pro conflando fundo Ministrorum, et Ludi-Magistrorum deficientium , eorumque viduarum et orphanorum, non tamen aliorum, quam qui sufificientibus vitae mediis destitnerentur, et se publico subsidio indignos non reddiderunt, singuli Ministri et Ludi Magistri, ex proventibus 100 Rt florenos superantibus annuatim duos et medium per centum conferent, Ecclesiae autem tantumdem, quantum earum Ministri; novi tamen ministri ab hac solutione per biennium immunes erunt. Spontaneae pro hoc fundo oblationes in salvo relinquantur. Pecuniae seu a Ministris, Ludi-Magistris et Ecclesiis seu ex spontaneis, quorumvis oblationibus per senioratus, tempore visitationis colligendae Superintendentiae referantur, per eandem elocen- tur, et quantum ? quibusve ? ex iis earumque censu subministrandum sit, disponatur. Quantitas vero determinata proventus cujuslibet Ministri, per Superintendentias in omnibus Ecclesiis conscribenda procuretur.

Sectio V. De negotiis Matrimonialibus.

Caput I. De Sponsalibus.

Canon 116. Sponsalia sunt consensio personarum matrimonii ca- pacium maris et feminae, de matrimonio invicem contrahendo, coram duobus ad minimum testibus idoneis inita, quae quibuslibet solemnitati- bus firmata nullam ad contrahendum, vel consumandum matrimonium obligationem inducunt. A sponsalibus vero solemnitate canonica destitutis impune resiliri potest.

Canon 117. Contra resilientem a sponsalibus canonice initis parti repudiatae competit actio damni, et vinculi si quod stipulatum est coram competenti judicio matrimoniali.

Canon 118. Sponsalia per subsecutam copulationem V. D. Mini stri in contractum matrimonialem transeunt.

Canon 119. Impraegnatio seu sponsalia sequatur, sive sub matri monii secuturi promissione antecedat, nullum jus tribuit inpraegnatae co- gendi inpraegnantem ad conjugium..

Caput II. De Conjugio.

Canon 120. Matrimonium est societas maris et feminae, liberorum procreandorum et educandorum, mutui item adjutorii causa secundum for- inimi lege praescriptam contracta.

Canon 121. Jus matrimonii ineundi omnibus, qui ejus capaces sunt, nisi quibus illud ex speciali causa, vel in totum, vel in certum dun- taxat tempus lege vel sententia judicis ademptum est, competit. Sunt vero matrimonii capaces omnes illi, qui et potentia generandi, et facul- tate in matrimonium consentiendi praediti sunt, ideo surdis et mutis, qui in id consensum suum signis declarare possunt, matrimonium contra- here licet.

Canon 122. Ad validitatem matrimonii requiritur expressus par tium mutuus consensus, coram Ministro Ecclesiae et aliis duobus adminus idoneis testibus, a neo-sponsis expresse declaratus.

Canon 123. Copulatio neo-sponsorum, et hanc praecedens in Ec- clesia parochiali tribus distinctis Dominicis diebus repetita promulgatio

Canones Ecclesiastiei Synodi H. C. anni 1791. 341

ad Matrimonium legitimum est necessaria, nisi ab obligatione hujus trinao promulgationis, per dioecesanum Superintendentem aut alios in canone 17. §. 9. specificatos in casu urgentis neeessitatis, testimonio localis parochi edocendae (observatis tamen circa promulgationem sponsorum publicis di- spositionibus) dispensatum fuerit.

Canon 124. Si neosponsos diversarum Ecclesiarum Parochianos esse contingat, promulgatio in utraque Ecclesia est necessaria. Jus copu- landi sponsae quidem Ministro competit, obtento tameu ejus consensu, et accepto super trina promulgatione testimonio liberum est neo-sponsis per parochum sponsi copulari, qui ordinarie in templo copulari debent.

Canon 125. Nec matrimonium sie dictum conscientiae nec coneu- binatus permissa sint.

Canon 126. Copulatio omni quidem anni tempore licita est, diebus tamen dominicis et horis pomeridianis non nisi necessitate urgente, noctur- nis vero nunquam admittatur.

Caput III. De Impedimentis matrimonii.

Canon 127. a) Impedimenta, quae matrimonium contrahendum impediunt quidem, sed jam contractum non dirimunt sunt:

1. Tempus lege Ecclesiastica viduabus relietum, quibus ob uterum, quem forte gerunt, ante menses sex ad nuptias novas accedere non licet; salva in quibusdam circumstantiis dispensatione.

2. Interdictum judicis Ecclesiastiei, qui lata pro divortio sententia, alterutrum conjugum ab ineundo matrimonio abstinere jussit.

3. Defectus pubertatis et quidem quoad mares ante 18. quoad fae- minas 14 aetatis annum.

4. Negatus per parentes liberorum et tutores aut curatores pupil- lorum in matrimonium consensus, nisi is per dioecesanum consistorium suppleatur dum forte parentes vel tutores, ex causis illegitimis matrimo nium impedirent.

5. Mors prioris conjugis sufficienter haud edocta, nisi de ea ex loco tali publice constet, in qua vidui vel viduac matrimonio jungi volunt.

6. Adulterium inter partes durante priori alterius conjugio commis- sum, si nempe id judicialiter edoctum sit.

7. Furor, insania et gravis melancholia, quorum tamen gradus an ma trimonium impedire possint, tractuali consistorio ad judicandum committitur.

8. Impotentia fini principiali matrimonii e diametro contraria. Canon 128. b) Impedimenta, quae non tantum Matrimonium con trahendum impediunt, sed etiam contractum dirimunt sunt:

«) Vinculum matrimonii, quo quis viventi adhuc conjugi legitimo con- junetus est.

ß) Consangvinitas, quae in linea recta ascendente, et descendente in iniinitum impedit matrimonium, in collaterali vero, quamvis ex princi- piis religionis evangelicae secundus quoque gradus aequalis absolute pro- hibitus esse non conseatur, tamen cum lex patriae novissinia hunc gradum prohibitum relinquat, copulatio in eodem sine dispensatione regia inter- dieta esto. Contrahitur autem consanguinitas non per legitimum tantum, sed et illegitimum thorum.

l) Affinitas in primo et secundo gradu , utut lege civili obstet ma-

342 Canoncs Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

rimonio, cum tamen principiis religionis evangeliae non adversatur, integrum sit ad regiam Majestatem pro dispensatione rccurrere.

d) Raptus, nisi raptae parentumque ejus accessit consensus.

s) Vir, vel mulier, quae vitae conjugis insidiata fuit, vel adulterium commisit, cum complice hujus criminis matrimonio jungi non potest.

Canon 129. Remoto impedimento dirimente in iis casibus, in qui- bus per praemissos canones dispensationi locus est, validum redditur ma- trimonium, id quod in casibus plerisque per dispensationem fieri potest.

Canon 130. Impedimenta matrimonium eo tantum in casu diri- mentia, si pars innocens, jure suo uti et matrimonium diremtum esse velit, sunt:

1. Vis et metus, etiam in constantem cadens.

2. Dolus et fraus, sine cujus interventu matrimonium non coaluisset.

3. Error etiam conditionem personae respiciens, ad quam consensus in matrimonium ex una parte restrictus, et quae ex altera parte falso simulabatur, vgr. occulta sponsae gratuiditas etc.

4. Impotentia vel praepotentia concubitum praepediens, et ipsum matrimonium praecedens , nec mora nec medicamine tollenda. Hanc ob causam si conjux per triennium a nuptiis computandum restitui nequit, dissolvitur matrimonium, duorum artis peritorum sub juramerito referenda accurata ispectione.

Canon 131. Consensum in matrimonium sive expresse, sive tacite per spontaneam conjugalis vitae continuationem, post compertum per par- tem laesam dolum et errorem, cessantemque metum renovanti parti lesae nec vis illata, nec dolus, nec error patrocinabitur.

Canon 132. Casus fortuiti, morbus et impotentia, quae nimirum contractO matrimonio superveniunt, dirimendo matrimonio non aufnehmt.

Canon 133. In matrimoniis ipso jure nullis judex non divortii sed nullitatis sententiam pronunciare debet.

Caput IV. DeDivortio.

Canon 134. Divortium est actio forensis, vi cujus sententia a , legali judice lata legitimum viventium conjugum matrimonium dissolvitur, iique pro conjugibus solutis publice declarantur.

Canon 135. Judiciaria conjugum a thoro et mensa separatio non solvit vinculum matrimonii, estque duntaxat temporaria, tentandae inter conjuges reconciliationis causa dietanda, nec ultra annum, ad summuni biennium extendenda.

Canon 136. Privata conjugum ab invicem separatio, sive utrius- que sive alterutrius tantum conjugis voluntate fiat, est illicita, et conjuges ausu proprio ab invicem segregati ad continuandum matrimonium co- gendi sunt.

Canon 137. Verae et genuinae causae divortii sunt:

A. Adulterium, seu coneubitus conjugis cum alio vel alia, non con- juge suo vel sua.

Canon 138. Actio ex capite adulterii ad divortium aeque adultero vel adulterae non competit; censurae tamen ecclesiasticae utraque pars subjacebit; condonato vero parti laedenti adulterio, inchoata actio divortii cessat.

B. Malitiosa desertio.

Canones Ecclesiastici SynodiH. C. anni 1791. 343

Canon 139. Malitiosa desertio, cujus reus est conjux, privato pro- prioque ausu et invito conjuge, et vice versa matrimonium dirrimet.

Canon 140. Actor probare debet, desertionem animo fidem con- jugalem violandi esse factam, quod fieri potest per testes, epistolas, et diuturna, nulli probabili causae innixa absentia.

Canon 141. Reus post frustra adhibita oportuna reconciliationis remedia, praefixo ei triplici termino, citari debet; et quidem si locus ubi degat, ignotus est, citatione edictali ephemeridibus publicis et valvis templi in oppido et vico illo, quem reus inhabitaverat affigenda, et per compe- tentes jurisdictiones erga matrimonialium judiciorum requisitionem, more consveto publicanda.

Canon 142. Elapso termino peremtorio duorum annorum, contra reum non comparentem divortii sententia fertur, desertaeque parti novae nuptiae concedentur. Redux vero ante elapsum terminum peremtorium conjux a deserto quidem conjuge recipi potest, quin pro ratione circum- stantiarum judicis arbitrio expendendarum etiam debet.

C. Insidiae vitae conjugis structae.

Canon 143. Insidiae, dum nempe alteruter conjugum vitae alterius insidias struxisse ab actore probatur, parti laesae novae nuptiae concedi, laedenti vero prohiberi debent.

D. Odium irreconciliabile.

Canon 144. Irreconciliabile et cum praefacta conjugalis debiti denegatione conjunctum odium, justa est petenti per partem laesam di vortii ratio. Quo in casu judex conjuges per unius anni spatium a thoro et mensa separet, occasionem reconciliationis iisdem praebiturus. Spe reconciliationis non sublata judex dictatum tempus separationis a thoro et mensa repetat, eoque elapso ac omnibus remediis frustra tentatis ma trimonium dirimat. Partem autem laedentem intra tempus a judicio ma trimoniali definiendum a novo matrimonio arceat.

Canon 145. Mutuas divortiorum ex nexu divortii enatas praeten- siones, quaestionibus educationem prolium involventibus huc pertinentibus, judicium matrimoniale in conformitate legum patriarum dijudicabit.

Canon 146. Si conjuges post promulgatum divortium iterum ma trimonium invicem contrahere volunt, denuo circa illos illa omnia fieri debent, quae ad eundem quodvis aliud conjugium requiruntur.

Canon 147. Pars nocens, quae nec divortio causam dedit, sumtus in litem factos ferre debet.

Canon 148. Si qui rariores casus oecurrerint, qui in praemissis canonibus non adtinguntur, judicia se consvetudini Protestantis eccle- siae, in ceteris dictionibus observatae, legibus tamen bis matrimonialibus non contrariae aecomodabunt.

Caput V. De legitimitate liberorum. .

Quum primarius justi matrimonii fruetus sint legitimi liberi, qui et parentum haeredes sunt, multum interest, ne illegitima proles succedat, familiamque turbet.

Canon 149. Cum copula carnalis copulationem sequi debeat; conse- quens est partum ex coneubitu copulam pastoralem praecedente natum, non- nisi per subsequens matrimonium legitimari, sed et tunc in eo tantum casu, si

344 Canones Ecclesiastici SynodiH. C. anni 1791.

nimirum pars utraque illum suum esse recognoscat, et contrarium evidenter doceri nequeat.

Canon 150. Partus legitimus est, qui ex justo matrimonio in lucem editur.

Canon 151. Partus perfectus est, qui justo et ordinario, a naturaque destinato tempore nascitur, finitis nempo novem circiter mensibus solaribus, quia vero diversae causae terminum illum naturalem variare possunt: in casibus illis ubi justa dubitandi ratio subesset, artis periti consuli debent. Canon 152. Nisi constet aliunde, uxorem propter maritum suum ante nuptias cum alio commixtam fuisse, partus ille legitimus esse cen- setur, qui ad minimum mense septimo editus est; si per artis peritos pro semestri recognoscatur. Igitur qui et mense octavo editus est, sub eadem cautione pro legitimo habeatur. Quodsi vero mulier ante nuptias non cum solo marito, sed et cum alio aut aliis concubuisset, tunc stabit in arbitrio mariti aut sponsi sobolem natam pro sua agnoscere vel minus; ea tamen cum conditione, ut simulac uxorem aut sponsam talem gravidam esse comperiret, foetum suum non esse declaret, et ab uxoris aut spon- sae talis concubitu abstineat. Foetus porro imperfectus et minus vivax (cujus inspectio in casibus dubiis medicos, chirurgos et obstetrices spectat) etiam quinto et sexto mense editus legitimus esse censetur.

Canon 153. Denique posthumus, a morte concubitu mariti, vel post divortium (si maritus concubitus capax fuit) in principio mensis so laris decimo editus si sit perfectus, pro legitimo adhuc habetur, nec ex alio conecptus praesumitur, si contrarium doceri non possit, et retardatio partus ex naturali parentum constitutione testimonio medicorum compro- banda sequatur.

Caput VI. De modo procedendi in matrimonialibus.

Canon 154. §. 1. Cum singula fora ordini, lege publica stanti in procedendo alligata sint, statuitur litigantibus coram foris evangelicis utriusque confessionis in negotio matrimoniali illum tenendum esse modum, quem regni leges statuent: et ita litem suscitabunt.

§. 2. Libellum actionalem legalibus qualitatibus instruetum (secus fine correctionis reddendum) praesidi matrimonialis judicii in duplici exem- plari exbibebit, expositionemque probis fuleiet.

§. 3. Praeses judicii non expectato consensu, terminum 30 dierum incato (communicatis omnibus exhibitis) ea cum monitione statuet, ut idem dicto die defeusionis mediis instruetus adesse teneatur.

§. 4. Citationem peragit unus consistorialium ex secularibus aut vero quiseunque ecclesiae ministrorum, excepto locali ministro.

§. 5. Si nihil obstiterit, eam personaliter institui oportet, quod si tamen fieri nequiret, transmissio usu veniens, adeoque per jurisdictionatos vel familiares effectuanda locum habebit. Id vero per so intelligitur quod

§. 6. Citans citationis seriem consignare debebit, illi quem respicit tradendam.

§. 7. Citato jus erit nisi ad personaliter comparendum vocetur, per se vel per advocatum comparendi.

§. 8. Exceptionibus frivolis, proletariis, et in canonibus haud fun- datis locus non detur.

§. 9. Actor praesidi matrimonialis judicii levatam praesentabit, acti

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791. 345

onem cum provocatis cxhibebit; ineatus contra orane quod defensioni suae adjutorio futurum videbit processui inseret. Nc vero seu assessores lite defluente fcriari, seu partes loco judicii alligari oporteat.

§. 10. Processus (securitatis causa bis describendus) actori pro re- sponsione et vice versa tradendus, atque post superatas exceptiones legales, tribus utrique parti concedendis, statutoque pro ratione circumstaniarum tempore parandis replicis concludendus ent.

§. 11. Dum de authenticandis testibus agitur, vel status caussae oculatam exigit, aut vero de fide instrumontorum quaeritur, neque nisi his praemissis ad ulteriora procedi potest; casu in eo judex per senten- tiam interlocutoriam testes in judicio audiendos oculatam inspectionem suscipiendam, et autographa communicanda deceruet.

§. 12. Inspectionem oculatam duo artis periti sub juramento pera- gent et judicio scripto referent, authenticatione testium, si fieri potest in pleno consensu semper instituenda.

§. 13. In causis matrimonialibus sententiae ex contumacia ferendae in primo termino non erit locus. Unde contumax, uovis ter repentendis citatoriis adstringendus veniet.

§. 14. Si praemissis citationibus sufficienter probatis reus vel rea ad comparendum adduci non potuerit, actore, occasione citationis, id po- stulante (nisi collusionis partium fundata adsint indicia) renitentia ejus pro malitiosa desertione babenda erit, reusque qua talis tractandus veniet.

§. 15. Confessio spontanea perfectissimis probationum modis accen- seatur; in causa nihilominus divortiali nudae conjugum confessioni creden- dum non erit. Porro

§. 16. Confessio peccati alicujus unice confitenti non autem tertio cuipiam officere poterit. Quae vero- testimonio hurhano probantur, illa testes omnibus legalibus requisitis praeditos requirunt.

§. 17. Testes, unus ex ministris occlesiae, alter ex secularibus praevio sine discrimine juramento adstringent, penes inspectoris, senioris vel praesidis judicii matrimonialis, solennem commissionem, collateraliter examinabunt, fassiones verbis idiomateque testium consignabunt, consi- gnatas testibus praelegent, refractariis marcali sua via vindicandae poenae obnoxiis futuris.

§. 18. Testes legales duo integram (si nihil obstet) facient fidem, consequenter depositio seu testimonium horum plenam constituet proba- tionem. E converso

§. 19. Fassione unius, uti et confessione extrajudiciali semiplenae probae vim habitura, id quod decrit, teste vel juramento per judicem cum omni cautela deferendo, explendum erit.

§. 20. Circa juramenta per judicia imponenda, vel a partibus mutuo de et referenda, cautelae Articulo 27, 1729 praescriptae observandae, at que adco juramenta tam suppletoria, quam et prorogatoria, ad ductum articuli hujus admittenda venieut.

§. 21. Talis, qui testem agere nequit, neque suppletorii neque pur- gatorii juramenti capax erit, et quia juramentis partium in defectu pro- barum locus est.

§. 22. Parti, alios probandi modos ingredi volenti juramentum im- ponendum non est. Quia porro juramentum actus religiosus esset:

346 Canones Ecclesiastiei Synodi H. C. anni 1791.

§. 23. Jusjuramdum, jurantis religioni accomodandum est. Ceterum suapte patet,

§. 24. Juramentnm (ubi locum habebit) per partes sibi mutuo de- latum et depositum finem liti facere, neque appellatam recipere, ex ad- verso vero

§. 25. Impositum per judicem beneficio appellationis, ante dcposi- tionem in casu conformitatis sententiarum ad forum saltem appellationis admittendae gaudere

§. 26. Perjurii casu subversante, succumbenti tam ad poenam, quam ad novum consequendum judicium salva maneat, ibi coram civili, hie ecclesiastico primae instantiae foro excitanda actio. Cum vero ultra declaratos probandi modos, documentis quoque litteralibus veritas evolvi possit, et soleat; documeuta vero publica et privata essent, ex indole unius cujusque generis documentorum intelligitur.

§. 27. Documenta publica vel personarum auetoritate publica prae- ditarum, qua talium, manu confecta, omni exceptione fortiora esse.

§. 28. Literas falsas conficiens vel iisdem in judicio scienter utens, lata prius circa falsitatem literarum in judicio matrimonial! sententia, ad recipiendam poenam, erga actionem laesi, seculari foro subjiciendus erit. Denique cum nonnunquam ipsa evidentia facti res probari queat

§. 29. Occulatam inspectionem judex modo supra jam allato decer- nendam, hanc vero peracturi scriptam de compertis relationem praestandam habebunt.

§. 30. Judicia matrimouialia cum inserendis judicati rationibus sen- tentiam ferent, eamque partibus vel earum advocatis pronunciabunt.

§. 31. Sententia post pronunciationem intra triduum appellanda erit: haec vero inter .

§. 32. Liberum relinqui debebit, ut appellans motiva sua ad eliden- dam sententiam, appellatus vero ad eamdem tuendam, sed unica tantum deduetione exhiberc possint. Ceterum

§. 33. Appellata in causis matrimonialibus ante executionem admitta- tnr. In casu vero conformium sententiarum duorum fororum nullatenus ad- mittenda est. Processus vero appellatus in origine ad forum appellationis sub sigillo judicis matrimonialis, quod a Superintendentiali inscriptione tantum differet, quantotius transmittatur. Ultimum

§. 34. Executio, quae rem judicatam excipit, in conformitate legum patriae peragatur.

§. 35. Matrimonii vineulo per sententiam rupto, novarumque nuptia- rum facultate admissa, novo judicio nonnisi quoad accessoria locus dari poterit.

§. 36. Veluti circa generalia agendi judicandique propria fora eccle- siastica constitutioni civili semet accomodabunt, ita relate ad expensarum quoque ad- vel ab-judicationem illam pro analogia sibi defigendam habe bunt; hac tamen cum reflexione, quod inquirentium, testiumque et aliorum diurna, uti et taxas quasvis judiciales, observata in subnexo schemate taxa- rum exposita quantitate, non ultra illud procedant.

Schema taxarum in foris ecclesiasticis observanda

§. 37. Pauperes nulli, contribuentes rustici mediae, alii autem qui- eunque integrae taxae subjacent

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791. . 347

Rfl. xr. Competunt vero

A sigillo localis consistorii — 10

Senioralis consistorii , — 30

Superintendenlialis 1 —

Generalis consistorii 2 —

A scriptura cujusvis expeditionis, sine discrimine objecti, ab una facie 34 ad minus lineas continente taxa in foris civi- libus consveta observetur

Pro dispensatione in singulo promulgationis actu ... 3 — Taxa processus matrimonialis cujuslibet, in medietate oc- casione levatae, in altera vero medietate post deci-

sionem caussae deponenda 25 —

Prodecisione alteriuscujuscunque caussae, classis primae . 3 —

classis secundae 2 — classis tertiae . 1 — Classem vero judex pro ratione impensi laboris in sententia determinabit.

Pro exhibitione citatoriarum, insinuatoriarum, admonitionis

item aut inhibitionis, exhibenti absque victu dietim . 2 -—

cum victu et occasione 1 —

Pro quovis actu judiciali, item pro inquisitoribus, seniori

inspectori, praesidi judicii etc. diet 2 —

Pro revisione caussae matrimonialis in foro appellatorio et

superrevisorio ,....12 —

Pro revisione similis alterius cujusvis caussae, classis primae . 6 —

classis secundae 3 — classis tertiae . 2 —

Classis determinabitur juxta factam in prima instantia solutionem.

Qui caussa cadit, refusione expensarum tenetur, a quo tamen ju- dicis arbitrio relevari potest.

In casu amicae compositionis expensae quaevis, nisi alitcr conven- tum fuerit comunes sint.

Expensae etiam tunc cum ex officio contra ministrorum, ludimagi- strorum aut etiam quemcumque ecclesiae officialem vel servitorem pro- ceditur, locum habent.

Si quando judicia matrimonialia ad postulatum alicujus extraordi- narie celebrarentur, is diurna judicis ipse ferre tenebitur.

§. 38. Omnis processus in re matrimoniali scriptus esse debet, et siquidem fora haec ecclesiastica matrimonialia publica sunt futura, advo- catos nulla habita attentione religionis, promiscue admittere debebunt.

Canon 155. Ad judicia matrimonialia et generale consistorium deputatis e cassis deputantium superintendentiarum, more hactenus quoque in similibus observato, pendentur, ac ea etiam de causa cunctae proces- suales, et quarumlibet expeditionum taxae cassis, quas concernent absque omni defectu inferentur.

Supplicamus proinde Majestati Vestrae Sacratissimae in profundis- sima subjectione, ut insertos Canones Ecclesiasticos, quos ad constabili- endum in ecclesiis scholisque nostris ordinem, caussasque matrimoniales

348 Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791.

per consistoria nostra dijudicandas, necessarios aut proficuos esse duxi- mus, auctoritate sua regia munire, aliasque regni jurisdictiones, et alios quoscunque observarc facere dignetur.

Benignam Majestatis Vestrae sacratissimae Resolutionem synodaliter publicandam praestolaturi, atqne persöverantes Budae ex sessione synodali die 13. Oct. Anno 1791 celebrata

Sacratissimae Majestatis Vestrae

Samuel Szalai, Superintendens Cis- Tibiscanus m. p.

Jos. Halasz, Superintendens Trans- Danubianus m. p.

Sam. Veg Veresmarti, Superinten dens Cis Danubianus m. p.

Franciscus Hunyadi, Superintendens Trans-Tibiscanus m. p.

Abrah. Paxi Szatmari, Notar. Qrl. et oppidi Keresztes Praedicans m. p.

Jos. Karmän, Gen. Notar V. D. Mi nister Lossoncziensis m. p.

Joh. Tormäsi, Gen. Not. et ecclesiae Halasensis Pastor m. p.

Dan. Hetzei, Gen. Notar m. p.

Franc. Szöke, Notar. Tractus Borso- diensis et Rima-Szombatiensis Mi nister m. p.

Stephanus Somogyi, Tractus Ves- prem Senior et ecclesiae Vämos Minister m. p.

Steph. Kapczi, Senior Tr. Abaujvar Ecclesiae Szend Minister m. p.

Petrus Molnär, Tractus Szabolcs Se nior, ecclesiae Väja Minister m. p.

Georg Szikszai, Pastor Debrecinen sis m. p.

Franc. Ki, Tract. Sümeg Senior et ecclesiae Szokoly Pastor m. p.

Casparus Göbölly, Pastor ecclesiae Ketskemet m. p.

Paulus Ttft, Pastor Eccl. Ats m. p.

Sigism. Kecskemeti, Polgard. Mini ster m. p.

Mich. Odor, Tract. Medii, Szolnok Notb m. p.

Sam. Hunyadi, Tractus Ermelly6k

humillimi perpetuoque fideles subditi Deputati et Repraesentantes Suporintendentiarum ac ecclesiarum in Hungaria Helveticae Confessionis ad synodum congregati

Josephus Teleky, Praeses m. p. Senior Gedeon Rädai m. p. Junior Gedeon Rädai m. p. Franc. Rhedey, de eadem Superin-

tendentiae Trans-Tibiscanae su-

premus Curator m. p. Stephanus Vay de Väja m. p. Franc. Darvas m. p. L. B. Dan. Vay de Väja m. p. Joseph. Vay m. p. L. B. Nicol. Vay m. p. Jos. Kiräly de Szathmär m. p. Lud. Domokos m. p. Junior Emericus P6chy de Pech-Uj-

falu m. p. Jos. Päzmändy m. p. Jos. Szilassy m. p. Sam. Fay m. p. Gabr. Kandö m. p. Franc. Puky m. p. Georg Csanädi de Telegd m~ p. Joh. Petes Jablontzay m. p. Ladis Domokos m. p. Anton Kenessey m. p. Emer. Bitheskuty m. p. Joh. Vekhelvis m. p. Ladisl, Ilosvay m. p. Joh. Eöry m. p. Jos. Lipcsey m. p. Andr. Nagy de Päl m. p. Senior Joh. Hollösy m. p. Andr. Pombay m. p. Adam Horväth m. p. Joh. Visky m. p. Ladisl. Tonka m. p. Gevr. Horväth de Palötz m. p. Ivan Boka m. p.

Canones Ecclesiastici Synodi H. C. anni 1791. 349

Senior Ecclesiae Ottomäny Mini ster m. p.

Sigism. Kömlei, V. Tr. Bereg Ord. Not. et ecclesiae Vaniensis Mini ster m. p.

Joannes Kun Szabö, Tractus Solt Senior et ecclesiae Dabiensis Pa stor m. p.

Steph. Bako, Tract. Barsiensis Se nior et ecclesiae N. Sallöiensis Minister m. p.

Abr. Nanäsi, Tractus Marmaros Se nior et ecclesiae Szigeth Pastor m. pv

Sam. Ercsei, Tractat. Bihariensis Senior et ecclesiae Szabonta Pa stor m. p.

Jos. Marton , V. Tractus Cserhat Assessor, ecclesiae Tötfalu Pastor m. p.

Samuel Hevesy, Tract. Tat Asses sor m. p.

Jacobus Torkos, Ecclesiae Papensis Pastor et Tractus ejnsdem Se nior m. p.

Stephamis Patai, Pastor Janosiensis m. p.

Paul Sarkany , Joltsvaiensis Pastor m. p.

Stepb. Szekely de Tasnad, Scepusi- ensis Minister m. p.

St. Szent-Györgyi, CsegeiensisPastor et Tract. Sümeg Proseuior m. p.

Joh. Polya, Harsäny ecclesiae Pa stor m. p.

And. Tot, Miskolcz. Minister m. p.

Dan. Ertsei, Tr. Cumaniensis Dep. et ecclesiae Tür. Minister m. p.

Sigism. Vecsei Tract. Borsod Asses sor et Szikszoviensis Minist. m. p.

Franc. Kabai, Tract. Szatmar. Not. et ecclesiae Lazar Pastor m, p.

Steph. Otvös, Tract. Tolnaensis De- put. et Sz. Györgyiensis Pastor m. p.

Steph. Dobos, Minister Vetero Bu- densis m. p.

Mart. Vah, Tractus Ungv. Not. m. p.

Paul Pazmandi m. p.

Paul Särközy m. p.

Gabr. Jösa de Pankota et J. Füred

m. p. Sam. Szabö Laicus m. p. Fr. Petery m. p. Fr. Szemere m. p. Emer. So<5s m. p. Paulus Gäspar in. p. Ludovicus Pogäny de Cseb, qua

Primar Synodi Notar m. p. Jos. Szilay, qua ejusdem synodi V.

Notarius m. p.

350 Verordnung vom 10. Februar 1850.

Gabr. Szilvasi, Minister ecclesiae Ve-

rötziensis m. p. Mich. Vägh, eccles. Het6ny Minister

et Tractus Comar. Assessor m.p. Beniam. Szönyi, Senior m. p. Jos, P6tzeli, V. D. M. Komaromi-

ensis et Assessor Consistorialis

m. p. Stepb. Török, V. D. Minister Vätzi-

ensis m. p. Mich. Rätz, V. Tr. Inf. Bar Not.

et Pastor Karantsiensis m. p. Gabr. Tilap de Eör, SS. Theologiae

Doctor et Professor in colleg. Re form S. Patak m. p.

Coram me Paulo Almasi, qua ad praesentem V. Synodum benigne delegato homine regio m. pr.