Um die Verbindlichkeit, vermög welcher sowohl die Protestanten, als auch die Katholischen die Leistung der Hand- und Zugarbeiten bei Errichtung der Kirchen und Pfarrgebäuden wechselseitig auf sich hatten, in den Schranken der natürlichen Billigkeit einzuschliessen, haben S. k. k. Maj. überhaupt alle protestantischen Gemeinden, welche nach dem ältern, und die Kundmachung der Toleranz vorangehendem usus ver bunden waren, Hand und Zug - Roboten zu den katholischen Kirchen ' und Pfarrgebäuden zu leisten, von dieser Verbindlichkeit allergnädigst loszusprechen, und auf die nämliche Weise die Katholischen, der ihnen durch die unterm 31. Juli 1787 Nr. 27450 allgemein kundgemachter allerhöchster Entschliessung auferlegten Schuldigkeit, zu den protestanti schen Kirchen - und Pfarrgebäuden zu coneurriren zu entledigen ge ruhet , dass also andurch die Verbindlichkeit der Katholiken und Pro testanten bloss auf diejenigen Gebäude, die ihrem eigenem Gebraueh gewidmet sind, beschränkt werde. Was hingegen die Schulgebäude anbelangt, so wollen allerhöchstdieselben , dass in Ansehen derjenigen, welche zum Gebrauch beider Religionsgenossen dienlich sind, die bis herige wechselseitige Verbindlichkeit auch künftig statt finde. Welche allerhöchste Resolution demnach diesem Comitat zur nöthigen Wissen schaft und Richtschnur und allgemeiner Kundmachung im Comitat, an- mit bekannt gemacht wird. Ex Consilio etc. Ofen 10. März 1789. Carl Gr. Zichy.

cxv.

Articulus XXVI. Diaetae Anni 1790/1.

Cum Status et Ordines Regni fine stabiliendae inter se perpetuae har- moniae ac unionis justum esse agnoverint, ut negotiumReligionis, intra ambitum Regni Hungariae solum, ad Statum Legum Annorum 1608 et 1647 reponatur,

154 Art. 26 vom Jahre 1790/1.

ac ut per consequens pro basi et fundamento in perpetuum restabiliti liberi Religionis exercitii Regnicolarum Evangelicorum tam Augustanae, quam Helveticae Confessioni addictorum adsumatur, et renoventur tenores pacificationis Viennensis Artic. 1. ante Coronationem Ann. 1608 citati, ac in Legum tabulas relati, pacificationis item Lincensis Art. 5. 1647 in- sertae, hinc clementer adnuente Sua Majestate Sacratissima, contradic- tionibus Dominorum Cleri, et alicujus partis Secularium Catholicorum non obstantibus, imo iisdem in perpetuum nullum vigorem habentibus, statuitur:

1. Ut non adtentis posterioribus Constitutionibuc et Articulis uti et Privilegiis, Resolutionibus et Explanationibus , a modo in posterum Re- ligionis exercitium, cum libero templorum, turrium , campanarum , scho- larum, coemeteriorum et sepulturae usu, tam Baronibus, Magnatibus et Nobilibus, quam Liberis etiam Civitatibus universisque Statibus et Or- dinibus in suis et Fisci bonis, Oppidis item , ac Villis ubique liberum relinquatur, nec quisquam omnium, eujuseunque Status et Conditionis existat, in libero ejusdem usu ac exercitio quovis sub praetextu a Sua Majestate, aut aliis quibusvis Dominis terrestribus quovis modo turbetur, aut impediatur ', Rustici quoque, sive sint oppidani, aut villani in quorum- eunque Dominorum terrestrium et Fisci bonis, propter bonum pacis et tranquillitatem Regni, m libero Religionis Exercitio, usu et modo simili, a Sua Majestate Sacratissima, vel ejusdem Ministris, aut dominis suis terrestribus quovis modo, aut quovis sub praetextu non turbentur, aut impediantur.

2. In uberiorem taliter declarati liberi Religionis Exercitii corrobo- rationem ultro declaratur: Nullibi jam privatum, sed ubique publicum esse; et hinc distinetione inter privatum et publicum exercitium penitus cessante, liberum fore Evangelicis modo infranotato in posterum ad illa etiam loca, quae hactenus pro filialibus habita sunt, et euneta illa, in quibus Evangelici necessarium existimaverint, Ministros introducere, templa cum rel sine turribus , parochiasque et scholas , ' prout indistinetim in illis etiam locis, ubi exercitium habent, sine ullo ulteriori recursu erigere aut reparare, ea nihilominus sub cautela, ut, cum conservatio contri- buentis plebis praecipuam publicae providentiae partem constituat, in locis illis, ubi dehinc cum introduetione liberi Religionis Exercitii novum quodpiam templum , vel oratorium exstruendum, aut Minister illocandus veniret, praevie ope mixtae Deputatioms, per concernentem Comitatum exmittendae, absque tamen influxu hominis dioecesani, necessarii sumptus, et expensae, viresque contribuentis plebis , numerus item sive animarum sive familiarum, ibidem sedem fixam habentium , intertenendo deinecps etiam publico Religionis exercitio suppar, in coneursu dominii terrestralis investigentnr, cognoscantur, et comitatui referantur, ubi obtentis super eo testimonialibus, quod fundo sufficienti provisi sint, adsit item congruus intertenendo Religionis exercitio numerus, dominus terrestris nonnisi convenientem fundum intravillanum, vel cespitalem pro ecclesia, ministro et schola adsignare tenebitur, communitates autem catholicae ad erec- tionem, vel dotationem similium ecclesiarum , vel scholarum sumptibus, seu operis currulibus, seu manualibus coneurrere nulla ratione obliga-

' buntur; quod ipsum ex parte etiam dominorum Terrestrium, ac com

Art. 26 vom Jahre 1790/1. 155

munitatum Evangelicarum relate ad neo erigendas ecclesias aut parochias Romano Catholicas observabitur: Jure Nobilium , aut Dominorum Terre- strium Evangelicorum quoad introductionem liberi Religionis Exercitii, erectionem item, aut restaurationem templorum et parochiarum semel pro semper pro irrestricto et illimitato declaratur.

3. In sequelam liberi Religionis exercitii Evangelicis competentis, seu sint hi opifices, aut altcrius cujuscunque status et conditioriis ho- mines, non attentis etiam privilegiis caehalibus nec ad Missae Sacrificium, nec ad processiones, neque ad alias ceremonias, et actus religioni suae contrarios ullo titulo, ullisque muletis adigantur, aut dacias cujuscun que nominis hoc titulo praestandas compellantur.

4. Evangelici utriusque Confessionis in iis, quae ad Religionem per- tinent, unice a Religionis suae Superioribus dependeant; ut autem baec gradualis in re Religionis superioritas suo certo ordine consistat, reser vat sibi Sua Majestas Sacratissima tam relate ad coordinationem prae- dietae superioritatis, quam et reliquas diseiplinae partes, intacta caetero- quin Religionis libertate, eum stabilire ordinem, qui communi virorum ejusdem Religionis tam saecularium, quam Religionis Ministrorum con- sensione maxime congruus reputabitur. Hinc Sua Majestas Caesareo Regia pro suprema Inspectionis sibi competentis potestate Evangelicos utriusque Confessionis ulterius audiet, atque una curabit, ut hac in re certus, prineipiisque ipsorum Religionis adcommodatus ordo constabiliatur; interea vero statuitur, ut Canones circa Religionem per Synodos suarum Confessionum suo modo conditi, in quorum nempe actuali usu existunt, et deinecps ratione per hanc legem definita condendi, neque per dica- sterialia mandata, nec per Regias Resolutiones possint alterari. Liberam proinde illis futuram non modo Consistoriorum quorumvis celebrationem, sed et synodorum, praevie tamen tam quoad numerum personarum ad illas coneurrentium, quam etiam objecta ibidem pertraetanda per Suam Majestatem Regio - Apostolicam de casu ad casum determinandam, ad locum, quem ipsi praevio Altaefatae Suae Majestatis adsensu delegerint, convocationem, ita tamen, ut ad bas superintendentiarum Evangelicorum unius aut alterius Confessionis synodos praevie, ut dictum est, Suae Majestati insinuandas, si Altaefatae Suae Majestati ita visum fuerit, Re- gium quoque hominem sine discrimine Religionis non quidem pro di- rectione aut praesidio, sed solum pro inspectione admittere teneantur, canonesque, et statuta taliter condita , non nisi postquam superinspec- tionem Regiam transiverint, et approbationem obtinuerint, robur sorti- antur firmitatis, salva alioquin in omnibus Regiae supremae Inspectionis, via Legalium Regni dicasteriorum exercendae, potestate, salvis item reli- quis Juribus Regiis Altefatae Suae Majestatis circa Sacra Evangelicae Ecclesiae utriusque Confessionis competentibus, quibus Summe fata Sua Majestas praejudicium aliquod inferri nullo unquam tempore patietur.

5. Scholas quoque tam triviales quam grammaticas , non solum quas habent, sed et novas, ubieunque iis necesse visum fuerit, prout et altiores, accedente tamen praevie quoad hasce adsensu Regio, erigere, ibique Ludimagistros, Professores, Rectores, Subrectores vocare et di- mittere, numerum eorum augere , vel minuere, nec non directores, seu curatorw scholarum quarumvis tam locales, quam superiores et supre

156 Art. 26 vom Jahre 1790/1.

mos e suae Confessionis hominibus eligere, rationem , normam , et or- dinem docendi atque discendi (salva Altefatae Suae Majestatis quoad echolas etiam hasce Regiae supremae Inspectionis, uti praemissum est, via legalium Regni Dicasteriorum exercendae potestate) ordinare futuris semper temporibus liceat Evangelicis utriusque Confessionis. Coordina- tione tamen literariae Institutionis erga demissam Statuum et Ordinum proposiiionem per Suam Majestatem determinanda ad has perinde scholas, huc tamen haud intellectis Religionis objectis, quae cuivis Religioni pro- pria manere debent, extendenda, Studiosis praeterea ipsorum non modo benefactores eorum, pro recipienda stipe et adjuvando Ministerio tuto accedere, sed etiam studiorum causa peregre ad academias exterorum sine ullo impedimento proficisci, eaque, quae sibi constituta habent stipendia percipere permittantur. Libros porro tam symbolicos, quam theologicos, et ad pietatis exercitium spectantes sub inspectione peculia- rium per ipsos constituendorum, ac Consilio Regio nominetenus referen- dorum Censorum Suae Confessionis, libere typis excudi facere, ea tamen lege admittantur, ut nulla in Religionem Catholicam scommata vel sarcasmi libris his inserantur, onere responsionis quoad eadem scom mata vel sarcasmos imprimi admittentes mansuro ; ordinatione item Regia, ut librorum novitus excusorum tria semper Exemplaria via Regii Locumtenentialis Consilii Suae Majestati submittantur, ad hos etiam libros extensa.

6. Solutio stolae aut lecticalis, hactenus per Evangelicos parochis Catholicis et ludimagistris, aut aliis ecclesiae servitoribus seu in aere parato , seu in naturalibus, seu in laboribus praestita in posterum ex integro cesset, et a trimestri publicationis articulorum praesentis diaetae computando, nuspiam amplius exigi valeat, nisi Evangelici opera dic- torum parochorum sponte usi fuerint, quo casu pro illis actibus stolam cum Catholicis aequalem deponere tenebuntur. Quaenam autem modo Catholicis parochis pro amissis hisce reditibus resarcitio praestanda sit? desuper Consilium Locumtenentiale audietur, una vero illi significabitur: nunquam Suam Majestatem ad id accessuram, ut hujus indemnisationis titulo aut contribuenti populo, aut aerario Regio Camerali quidquam oneris adcrescat. Occasione autem erectionis, aut reparationis templorum, parochiarum aut scholarum, nec catholica plebs Evangelicis , nec Evan- gelica plebs catholicis manuales aut currules operas dare obligetur, eatenusque initi contractus pro cassatis habeantur.

7. Ministri utriusque Confessionis Evangelici aegrotos et captivos suae Confessionis adhibitis solitis politiae cautelis libere semper et ubi- que visitare, ad mortem praeparare ac ad supplicium condemnatis publice etiam in loco supplicii, quin tamen ad concionem dicant, adsistere pote- runt; sacerdotibus autem Romano-Catholicis, cum per aegrotos captivos, et condemnatos advocati fuerint, accessus, adhibitis solitis politiae cau telis, nulla ratione denegetur.

8. Quoad officia publica tam majora, quam minora statuitur, ut illa patriae filiis de Republica Hungarica bene meritis, ac requisitas per legem qualitates habentibus nullo interposito Religionis discrimine con- ferantur.

9. Evangelici etiam a depositione Juramenti decretalis, quoad clau

Art. 26 vom Jahre 1790/1. 157

sulam: (Beatam Virginem Mariam, Sanctos et Electos Dei) immunes de- clarantur.

10. Fundationes Evangelicorum pro ecclesiis eorumque ministris, scholis item cujuscunque nominis, nosocomiis, orphanotrophiis et quibus- cunque pauperibus, vel juventnte Augustanae et Helveticae Confessioms constitutae, auf in posterum constituendae, prout etiam elecmosinae ab iisdem nulla ratione adimantur, nec e manibus aut administratione eorum ullo sub praetextu eximantur. Directio praeterea harum fundationum iis de ipsorum medio, quibus de recto ordine competit, salva et illabata relinquatur, illae vero fundationes, quae Evangelicis utriusque Confessio nis sub ultimo regimine nefors ademtae fuissent, iis illico restituantur, superinspectione Regia, ut hae fundationes ad mentem fundatorum ad- ministrentur ac dispensentur, ad easdem quoque oxtensa.

11. Universae causae matrimoniales Evangelicorum utriusque Con fessionis propriis ipsorum Consistoriis dijudicandae relinquantur: Sua tamen Majestas Sacratissima pro Regio Suo munere auditis ipsis Evan gelicis utriusque Confessionis congruam praevie initura est rationem, non modo ut ad omnigenam litigantium partium securitatem Consistoria haeu debite organisentur, sed et ipsa prineipia, juxta quae Consistoria haec suo tempore causas matrimoniales dijudicandas habebunt, fine Inspectio- nis et confirmationis sibi exhibeantur. Interea autem causae hae matri moniales judicabuntur secundum prineipia posterioribus bis annis vigen- tia, per fora secularia, quippe in Comitatibus et districtibus foro proprio judiciario provisis, per sedes eorundem judiciarias; in Liberis autem ac Regiis et Montanis Civitatibus coram eorundem Magistratu, salva ad Ta- bulam Regiam, ac pro re nata etiam ad Septem viralem appellata; eo tamen per expressum subnexo, quod divortii sententiae nonnisi quoad effectus civiles ubique pro validis habeantur, Episcopos autem ad agnos- cendam talismodi vineuli nullitatem, illamque ad Catholicos extendendam obligare nequeunt. Quantum ad dispensationes in gradibus lege patria prohibitis, secundum prineipia vero Evangelicorum permissis, eosdem Evangelicos Sua Majestas Sacratissima a necessitate hujusmodi dispen- sationum, quippe in tertio vel quarto gradu, quemadmodum jam autea per piae memoriae Augustum Imperatorem et Regem Josephum Secun dum, Fratrem Suum desideratissimum, constitutum erat, apud se quaeren- darum semel pro semper eximit.

12. Evangelicis utriusque Confessionis penes conditae hae ratione ac perpetno duraturae legis provisionem circa liberum Religionis suae exercitium, conservationem item templorum, scholarum et parochiarum suarum, nec non fundationum omni ratione securis redditis, pro amplius confirmanda inter illos ac Romano - Catholicam Religionem profitentes regnicolas pace et concordia statuitur: ut quoad proprietatem dictorum templorum, scholarum parochiarum et fundationum (salva tamen quoad fundationes Szirmaianam et Hrabovszkyanam, uti et Apaffyanam, in quan- tum illam probis fuleire possent, pro Evangelicis praetensione) status possessionis actualis, utrinque pro cynosura ea ratione adsumatur, ut fundationes Catholicorum pro Catholicis, Evangelicorum autem pro Evan gelicis deinecps convertautur, adeoque non modo ab ulteriori harum repe- titione pro futuro ab utrinque praescindatur; verum etiam nullae unquam

158 Resolution Ferd. V. vom 8. Juli 1843.

deinceps quocunque sub praetextu admitti possint templorum, scholarum ac parochiarum occupationes; Illos autem, qui talium violentarum occu- pationum se reos fecerint, poena 600 florenorum Ungaricalium Articulo 14. 1647 sancita maneat.

13. Quum transitus a catholia Religione ad alterutram ex Evan- gelicis in sensu pacificationum receptis Catholicae Religionis principiis adversetur, ne is temere fiat, occurrentes ejusmodi casus ad Sacratissi- mam Suam Regiam Majestatem referendi venient; injungatur praeterea sub severa poena, ne quiscunque demum ullum Catholicum ad amplecten- dam Religionis Evangelicae professionem quocunque praesumat alliceremedio.

14. Jam superius declaratum est, Jura haec Evangelicorum solum intra ambitum Regni Hungariae suum habere vigorem; Regna proinde Dalmatiae, Croatiae et Sclavoniae in ulteriori usu municipalium suarum legum relinquantur, ideoque Evangelici intra eorundem Regnorum limi- tes nec bonorum nec officiorum sive publicorum sive privatorum sint capaces; Liberum tamen maneat Evangelicis Augustanae et Helveticae Confessionis avita sua jura possessionaria in medio eorum etiam regno- rum ordinaria juris via revindicare, in qua si possessionem aliquam adepti fuerint, Sua Majestas sibi reservat, de eorundem indemnisatione providere, praeterea illae aliquot in inferiori Sclavonia possessiones partim Augustanae partim Helveticae Confessioni addietae, ultro etiam non modo nulla ratione molestentur, sed et in libero Religionis Exercitio ea, qua nunc perfruuntur, ratione ultro relinquantur; Denique commercii atrt fa- bricarum causa liberum maneat Evangelicis utriusque confessionis domi- cilium jure locationis adeoque absque ulla seu nobilitaris seu civilis fundi propietate ibidem sumere.

15. Proles e mixtis matrimoniis, quae semper coram parochis ca- tholicis ineunda erunt, quibus tamen impedimenta quaepiam quocunque sub praetextu in contrarium ponere cautum esto, susecptae et suseipi- endae, si pater Catholicus fuerit, illius religionem sequantur, si vero mater fuerit catholica, tunc nonnisi proles masculae patris religionem sequi possint.

16. Causae matrimoniorum tam eorum, quae jam tempore, quo illa inita sunt, mixta erant, quam et eorum, quae per transitum alteru- trius partis a sacris Evangelicis ad sacra Catholica mixta effecta essent, cum utrobique de veri nominis Sacramento agatur, sedibus Catholicorum spiritualibus deferuntur.

17. Festivitates Catholicorum nunc usitatas quoad forum externum non tamen in privato, ubi praeter strepitosos quivis alii labores peragi poterunt, ad evitandas publicas offensiones Augustanae et Helveticae Confessioni addicti observandas habebunt, eo addito, ut Dominis Terres- tribus eunetisque patribus familias sub Actione fiscali interdictum sit, subditos ac servitores suos seu Catholicos, seu Evangelicos ab observa- tione festorum suiqui ritus ac devotionis impedire.