Vom Jahre 1622. Des Oedenburger Landtags. Artic. IL Conditio 1. Quod universas et singulas Regni libertates, immunitates, privilegia, statuta, jura et consvetudines, simul et conclusionem tractatus Viennensis, omnesque articulos in eodem comprehensos (ita et reliquos ante et post coronationem modernae Sacratissimae Caesareae et Regiae Maj.) in ann. 1608 et 1609 editos, in omnibus suis punctis, clausulis et articulis Sua Majestas Regia firmiter et saucte observabit, per aliosque omnes inviolabiliter observari faciet.

Conditio 3. Quod quando de rebus et negotiis Regni Hungariae aut partium ei subjectarum agetur, ea per, Hungaros tractare et consul- tare dignabitur juxta artic. anni 1608, 9 et 10 ante coronationem editos.

Conditio 4. Confiniorum vero praefecturas, Capitaneatus et alia of- ficia, tam in hoc, quam aliis regnis annexis, Majestas Sua,-juxta articu lum undecimum ante coronationem ann. .1608 editum, conferet.

Conditio 5. Quod pro justitiae administratione, (sine qua regna consistere non possunt) secundum laudabilem et Deo gratam, in cele- brandis judiciis antiquam regni consvetadinem, judicia octavalia, pacis tempore, tam in superioribus, quam in inferioribus Regni partibus, juxta

8*

116 Unter Ferdinand II. gebrachte Gesetze die Religion betreffend.

Constitutionem anni 1609 Art. 70. continuo celebrari faciet; et juxta eundem articulum, tam in Tabula Regia, quam Apellationibus, sine dis- crimine Religionis, judices fiant.

Conditio 6. Quod Religionis negotium inter universos Status et Ordines Regni, in suis ac Fisci bonis, item et Confiniis quoque Regni Hungariae, militibus Hungaris, propter regni tranquilliorem permansionem, juxta constitutiones Viennenses, et Articulos ante coronationem editos, maneat liberum, illaesum et illibatum; ita videlicet, ut Religionis exer- citium tam Baronibus, Magnatibus et Nobilibus, quam Liberis etiam Civitatibus, universisque Statibus et Ordinibus Regni, in suis ac Fisci bonis, item in confiniis Regni Hungariae, nec non oppidis ac villis, illud sponte et libere aeceptare volentibus, ubique liberum relinquatur, nec quisquam. eujuseunque status et conditionis existens, in libero ejus- dem usu, ac exercitio Religionis, a Majestate Sua Regia, et aliis qui- busvis Dominis Terrestribus, quovis modo, aut quovis sub praetextu tur- betur aut impediatur.

Conditio 10. Quod coronam Regni ex Regno Hungariae nulla ex causa vel quaesito colore, nulla etiam industria vel arte Majestas Sua Regia auferet, aut auferi curabit, sed quod juxta veterem consvetudinem ac libertatem ipsorum regnicolarum, per certas, de eorum medio unanimiter ad hoc delectas et deputatas personas utriusque Religionis seculares, in Regno conservabit.

Artic. XXIII. Quantum ad Comaromiensem Supremum Capitane- atum, nativo Hungaro conferendum attinet: Majestati Suae Sacr. humil- lime gratificandi et pacis studio, uti et antea, ita et nunc pro hac vice eam postulationem (salva conditione 4. permanente) intermittunt. Hoc per expressum declaratur, ut idem Comaromiensis et supremus Jauri- nensis Capitanei, caeterique gentium praefecti, Palatino et legibus Regni subsint, juxta artic. a. 1608 ante Coronationem ad 11 et anni 1613 art. 7 utque Vice - Capitaneus Jaurinensis et Comaromiensis, sine ulla discretione Religionis, bene meritis et idoneis personis, nativis videlicet Hungaris, vel autem Nationibus huie Regno annexis, conferantur.

Artic. XXIV. Statuitur etiam: ut ab omni rerum Hungaricarum gubernatione, et publicorum Regni proventuum administratione, externae nationis homines arceantur; superindeque Articuli ante Coronationem ad 9 & 10 ann. 1608 editi, exacte observentur. Signanter autem sancitur, ut a modo deinecps universae et singulae Tricesimae, tam trans quam vero eis Danubium, in quibuseunque Regni hujus Hungariae, partiumque eidem annexarum, Comitatibus erectae, et earum universi proventus non ad Cameram Austriacam (prout hactenus factum est) sed ad Hungari- cam Posoniensem administrentur. Praefecturaeque et officiolatus earun- dem, non externae nationis hominibus, sed Hungaris nativis, et ex na tionibus, dicto Regno Hungariae annexis, oriundis, bene meritis et pos- sessionatis hominibus, citra ullam Religionis discietionem, conferantur, juxta Articulum 1608 ad 9 et 10 ante Coronationem editum.

Vom Jahre 1625. Artic. XVI. §. 2. —juxta anni 1608 ad 11 ac condit 4. officia Capitaneatus et Vice-Capitaneatus, ac alia, indigenis, bene meritis personis possessionatis, sine ullo discrimine Religionis, con ferantur.

Die unter Ferdinand EH. gebrachten Religionsgesetze. 117

Artic. XXII. In negotio Religionis, ut Articulus primus anni 1608 ante coronationem editus, et Conditio sexta in suo vigore maneat, sta- tutum est.

Vom Jahre 1630, des pressburger Landtags. Artic. XXXIII. In negotio Religionis Articulus primus anni 1608 ante coronationem edi tus, et Conditio sexta in suo vigore maneat.

Vom Jahre 1635 des oedenburger Landtags. Artic. XXIX. In negotio religionis, ut articulus primus anni 1608 ante coronationem editus, et conditio sexta in suo vigore maneat, statutum est.

Die unter Ferdinand III. gebrachten Religionargesetze.

Vom Jahre 1638. Artic. I. Wort für Wort das Diplom Ferd. II. v. J. 1622 im Art. 2. 1—10 Condit., welches Ferd. DJ. im J. 1625 ausgestellt hatte. Nur die 1. Condit. supplirt nach den Worten: poet coronationem —- 1608. 1609 „item modernae Imperatoriae ac Regiae Maj. a. 1622 editos et in praesenti 1625 ac in futurum edendos, in omnibus suis punctis, clausulis et articulis Sua Serenitas firmiter et sancte observabit u. s. w.

Artic. XVn. erneuert Art. 11 v. J. 1608 und Art. 23 v. J. 1622 „praefecturas militares, tam majores quam minores — bene meritis, idoneis, in re militari expertis ac bene possessionatis, indigenis, sine dis- cretione religionis, personis Sua Majestas conferat, necessum est."

Vom Jahre 1647. Artic. EU. werden aus „quator personis, utri- usque religionis, per Sacram Caes. Regiamque Maj. ad officium conserva- toratus Coronae denominatis" zweie, 11: Joh. Kery de Ipolyker, und Nie. Osztrosith de Gyletincz durch den Landtag, „unanimi voto et con- sensu" gewählt.

Artic. V. ist der ins Gesetz übergegangene linzer Frie densschi uss. Quandoquidem Sua Maj. Sacr., pro paterna sua clemen tia, nuper exortas in hoc regno internas dissensiones, placidis mediis componere, ac cum Illustriss. Principe Transylvaniae Domino Georgio Räköczy, et sibi haerentibus, medio certorum Commissariorum suorum, sub certis conditionibus, pacem facere clementer dignata fuerit; diplomatique super eadem pace emanato, ut Status et Ordines Regni, assensum suum praeberent, ab iisdem benigne postulaverit: iidem fideles universi Sta tus et Ordines Regni, benignae Suae Maj. requisitioni humillime annu- entes, idem Diploma Maj. Suae Sacr. praesentibus Constitutionibus inse- rendo (contradictionibus Dominorum Cleri, et aliorum quorumvis Secu- larium Catholicorum non obstantibus, imo iisdem in perpetuum nullum vigorem habentibus) aeceptarunt, approbarunt et confirmarunt, cujus qui- dem Diplomatis haec est series.

Nos Ferdinandus III. Dei Gratia electus Romanorum Imperator semper AugustuS, ac Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae, Cro- atiae, Sclavoniaeque Rex, Archidux Austriae,, dux Burgundiae, Braban- tiae, Styriae, Carinthiae, Carnioliae, Marchio Moraviae, Comes Habs- burgi, Tyrolis et Goritiae etc. Memoriae commendamus tenore praesentium

118 Die unter Ferdinand III. gebrachten Religionsgesetze.

significantes quibus expedit universis: Quod cum superioribus proxime elapsis temporibus certi motus intestini et hostilitates in Regno Nostro Hungariae exortae fuissent, exindeque pax et tranquillitas, regnique quies perturbata exstitisset, Nos paterna et benigna affectione moti ejusmod suscitatos tumultus ut christiani sangvinis effusioni parceretur, sublatis que in regno quibusvis dissidiis indigenae quiete et tranquillitate per- fruerentur, placidioribus potius transactionis mediis, quam armorum vi sopitos et compositos cupientes ad postulata et praetensiones Illustrissim Georgii Räköczy principis Transylvaniae, quarundam partium Regni Hun gariae Domini, Siculorum Comitis, ac eidem adhaerentium Hungarorum Nos clementer declaravimus, quarum etiam benignarum concessionum Nostrarum series (quemadmodum tam in tractatu Tyrnaviensi, quam etiam ultimato medio ablegati ad praefatum principem Transylvaniae fidelis nostri Egregii Joannis Törös, alias Camerae Nostrae Hungaricae Consiliarii conventum est) sequitur in hunc modum.

Primo: Quantum ad negotium religionis attinet: Art. 1. ann. 1608 ante coronationem edito, et Diplomatum Regiorum Conditione b) aliisque subsequentibus superinde Regni statutis, in vigore relictis, diversisque liactenus impedimentis et interpretationibus non obstantibus, declaratum et conclusum est: quod omnes Status et Ordines regni, ipsaeque Liberae Civitates, nec non oppida privilegiata, et milites hungarici, in confiniis regni, liberum habeant ubique suae Religionis exercitium, cum libero templorum, campanarum et sepulturae usu, nec quisquam in suae religio nis exercitio, a quoquam, quovis modo, au.t quovis sub praetextu, tur- betur et impediatur.

Secundo: De non impediendis seu turbandis rusticis, in sua con- fessione, declaratum et conclusum est, ut illi quoque, propter bonum pacis, et tranquillitatem regni, sive sint confinarii, sive oppidani, sive villani, in quorumeunque Dominorum terrestrium et Fisci bonis juxta vigo- rem praescripti articuli et Conditionis, in libero suae religionis exercitio ac usu, modoque ut supra simili, a Sua Maj. Regia, vel ejusdem Minis- tris, aut dominis suis terrestribus, quovis modo aut quovis sub praetextu, non turbentur, aut impediantur; hactenus autem impediti, coacti et tur- bati, liberum religionis ipsorum usum reassumere, exercere et continuare permittantur, neque ad alias, Religioni ipsorum contrarias Ceremonias peragendas compellantur.

Tertio: Concordatum est etiam inter Nos, ut in posterum, ab eo- rundem oppidanorum et villanorum parochiis, ecclesiae pastores, sive con- cionatores, per quoseunque neutiquam amoveri et exturbari possint, qui autem hactenus amoti fuissent, liceat ipsis reducere, vel alios loco ipsorum sub- stituere.

Quarto: Quaestiones vero circa gravamina, negotium religionis et occupationes templorum concernentes, tam quae anno 1638 Suae Maj. exhibita sunt, quam post subsecuta, in futura primitus celebranda Regni Diaeta, propter regni tranquilliorem permansionem, unionemque animorum ut vel amicabili Dominorum Regnicolarum compositione sopiantur, vel auetoritate Suae Maj. finaliter complanentur, cum satisfactione Evange- licorum: Ac pro quibus usus templorum determinabitur, proventus paro- chiarum quoque ad eosdem pertineant, nec ultra oecupationes templorum

Die unter Ferdinand III. gebrachten Religionsgesetze. 119

flaut: Ea autem templa, que hoc disturbiorum tempore violenter utrin- que occupata fderunt, statim post permutationem Diplomatum, praedictis Evangelicis restituantur, prouti etiam catholicis. Gravamina autem futuris quoque temporibus, in eodem negotio Religionis emergentia, tam Evan- gelicorum, quam Catholicorum, secundum septemdecim Conditiones, Sua Majestas singulis Diaetis plenarie complanabit, absque injuria Evangeli- corum.

Quinto: Accordatum quoque est, ut Sua Maj. contra transgresso- res Statutorum, etiam in negotio Religionis, in futura diaeta vel Artic. 8 Decreti Uladislai Regis renovandum curabit, vel etiam condignam poe- nam, cum certo executore statuere dignabitur.

Sexto: Praemissa autem omnia, quae uberiori declaratione Statuto rum, tollendisque ulterioribus Regnicolarum dissensionibus, ut in primi- tus celebranda Diaeta confirmentur, publicisque Regni Statutis inserantur conclusum est.

Artic. VI. Optime recordantur Status et OO. Regni, quantae hac- tenus fuerint inter Regnicolas, ratione occupationis templorum, dissensio- nes, quae ut in posterum praecaveantur, discordiarumque civilium fomes exstingvatur, et Regnicolae pace et concordia potius fruantur, post varias ultro citroque factas disputationes et propositiones, inter Status et Ordines Regni, tandem ad extremum, ratione occupationis templorum, ac aliorum accessoriorum (interveniere etiam Majestatis Suae Sacr. Auetoritate) ita et hoc modo est conventum: ut Evangelicis ex templis in gravaminibus anni 1638 exhibitis, ac post etiam subsecutis, specificatis, haec nonaginta templa restituantur: In Abaujvariensi: Somogy, Misle, AIso-Meczenzeiff. In Zempliniensi: Varano, Garan, Kuchin. In Särosieni: Szent-Peter, Fel-Sebes. In Scepusiensi: Kaposztafalva templum una cum sanctua- rio, Dunavecz, Krompak, in sacellum Chötörtökheliense pro Catholicis fiat ingressus ab extra, et non e templo parochiali. In Hontensi: Bätth Füzes-Gyarmath, Viszoka, Princzfalva; in Barsiensi: Velikopolye, Marött, Nagy-heresztyen, Keresztur, Fenyökosztolyän, Kiskeszy, Semlier. In Ni- triensi: Komjäthi unum templum extra oppidum adjacens, Sancti Petri nuncupatum pro Evangelicis, et loca idonea ac sufficientia pro structura parochialis domus et scholae in oppido assignentur, Sopronii cum filiali- bus: Negyed, Kass, Poruba, Hendlova, Krasna cum filialibus; in Galgöcz templum hospitale, una cum schola et domo parochiali, in eodem fundo hospitali habita, cum proventibus ad hospitale pertinentibus et sepultura extra oppidum, Szerdahely prope Pöstyen, Udvarnok, Bajna, Üjlak, Päszto, Deäky. In Trenchiniensi: Alsö-Hriko, Jeszenicze, Predmir ad Kis- Szuchän. In Thurocziensi: Szent-Andräs, Szent Märton, Mosötz, Turäny. In Comaromiensi: Nagy Megyer, Apaczaszakällos, Bälvänyszakällos. In Posoniensi: Nagy-Megyer cum filialibus, N6met-Gurab, Limpak, Süll, Taxon, Nagy-Mäched, Nagy-Szelli, Vizközyküst, Tarlös, Nagy-Szeg, Szent-Abraham, Iväny. In Szerdahely, siquidem templum parochiale pro catholicis cessit, pro structura templi, parochiae et scholae Evangelico- rum assignantur sessiones Providorum Joannis Megyeri et Stephani Bor- b6ly, ac deserta quaedam sessio, prae manibus Georgii Enyedi, in pig- nore existens, cum pertinentiis eorundem, et exemptione, nec non parti- cula fundi Matthaei Käll6. In Szempcz, locus sufficiens circa turrim, in

120 Die unter Ferdinand III. gebrachten Religionsgesetze.

medio oppidi habitam, pro struetura templi; coemeterii vero extra oppi- dum, si commode intra oppidum fieri non potest; pro domus vero paro- chialis et scholae struetura sessio Joannis Verboy, cum universis ejusdem pertinentiis et exemptione, per oppidanos Evangelicos, possessoribus de condigno pretio ejusdem contentatis, pro Helveticae Confessionis incolis assignantur; pro Augustanae vero confessionis hominibus sessio altera ex jam demonstratis pro templo, schola et parochia (siquidem ipsi ultro aeceptassent) permaneat. In Simigiensi: Kis-Komär in oppido. In Ca- striferrei: Gyarmat, Neuzidl, Szent-Groth, Opär, Perenye, Puszta-Szent- Mihäly, Kuken, - Mereny, Kiczladen, Bolffan, Chem, Hornsdorf alias Sam- falva; in oppido Vep restituitur sessio illa, ex qua concionator amotus fuisset, cum sessione sibi vicina Pauli Sipos (per oppidanos Evangelicos justo pretio deposito) adjacente, pro struetura templi, parochiae et scho lae, cum eorundem pertinentiis et exemptione. In Soproniensi: Sändorff. In Mosoniensi in Ovar templum minus pro duabus nationibus, Hunga- rica et Germanica; pro parochia vero et schola, loca idonea et sufficien- tia assignentur per Commissarios exmittendos; Miklosdorf, Level, Nemet- Jagendorf, Kemlye, Kanok, Szolnok, Czundorf; in Leben minus templum extra Abbatiam; Mecher. In Jaurinensi: Zamoly. In Veszprimiensi: Vaszar, Dobran. In Strigoniensi: Farnad-Eölved.

Artic. VII. Ad praescripta autem nonaginta templa, que hactenus prae manibus eorundem Evangelicorum habebantur, et quae sub distur- biis proxime praeteritis, fuissent occupata, nulla alia filialia restituenda, quam quae possident, et quae cum dictis nonaginta templis specifice iis- dem Evangelicis cessa fuissent; Hoc declarato: quod, si mater ecclesia sit apud Catholicos, et filia iipud Evangelicos, et e converso, mater apud Evangelicos et filia apud Catholicos, una pars ab altera non molestetur ita tamen, ut licitum sit rusticis evangelicis, si voluerint religionis ip- sorum ministrum eo indupere, et intertenere, aut ad conciones audiendas alio ire.

Artic. VIII. Quoad perturbatos et laesos Status; Primo: Ut Hel veticae et Augustanae Confess. hominibus in Libera et reg. Civitate Szakolczensi commorantibus, restitutis aedibus, pro exercitio religionis eorundem ordinatis, liceat reassumere praescriptae religionis ipsorum exer- citium, non obstantibns literis executionalibus Dominorum Commissario- rum Suae Majestatis nuper Senatui praescriptae Civitatis Szakolcza ex- tradatis; Secundo: ut fundi templorum et domorum parochialium, cum scholis Evangelicorum Tyrnaviensium, et aliorum, a quibuslibet contribu- tionibus et censibus civilibus libertentur et exempti habeantur; Tertio: Ne opifices seu mechanici Evangelici Tyrnaviae et alibi commorantes, ac in Cehis constituti, ad Ceremonias, religioni ipsorum contrarias, com- pellantur, et si qui post aeceptationem Diplomatis sub hac diaeta mulc- tati fuissent, in integrum restituatur.

Artic. IX. In Confinio Jauriniensi permittitur struetura templi in nova civitate, liberum exercitium vero tam intra, quam extra moenia ip- sius Confinii; et ut Minister Confessionis Evangelicorum, intra moenia dicti confini i habitare, atque etiam in domo concionari possit. In Leva quoque struetura admittitur pro Evangelicis Augustanae Confessionis. In Tihany propter angustiam loci et Abbatiam struetura commode fieri non

Die unter Ferdinand III. gebrachten Religionsgesetze. 121

potest; permittitur autem liberum exercitium, restituiturque domus, quam antea Minister Evangelicus inhabitabat. Oppidanis etiam Rev-Comaro- miensibus, sicut et Holicsiensibus Evangelicis, potestas aedificandi et re- staurandi templa, ac libere exercendae religionis facultas, salva per- maneat.

Artic. X. Quoad structuram: quando quidem ex occupatis, ac in gravaminibus speciiicatis templis, multo plura, quam quae Evangelicis restituta essent, prae manibus Catholicorum remansissent, liceat in tali- bus locis Evangelicis, pro exercitio religionis ipsorum, alia templa, pa- rochias et scholas aedificare, sufficientibus et ad id idoneis locis, pro ta- libus templis, parochiis et scholis, per dominos terrestres, coram Vice- Comitibus Comitatuum, et potioribus Nobilium, pari numero ex Catholica sicut et Evangelica religione, iisdem per Universitates Comitatuum ad- jungendis, intra spatium trimestre, a publicatis articulis, assignandis et libertandis; sepulturae tamen et campanarum usu, pro iisdem etiam Evan gelicis, consimili cum Catholicis, et aequali taxa, communiter deservien- tibus. Quam quidem structuram templorum, parochiarum et scholarum quandocunque Evangelicis talium locorum continuare oportunum et com- modum visum fuerit, id ipsis, absque quorumvis impedimento facere liceat.

Artic. XI. De solutionibus: prout Evangelici Status, Catholicis plebanis, ita et Status Catholici, Evangelicis Ministris, ad nullas solutio- nes pendendas sint obligati. Proventus porro ecclesiae Ungvariensis pa- cifice ab Evangelicis Ministris possideantur.

Artic. XII. Quantum ad solutiones miserae plebis: ubicunque ali- qui parochiarum vel templorum proventus (quos videlicet plebani Catho lici, pro sustentatione ipsorum perciperent) habentur, puta: Coloni, Iu- quilini, Molendinae, Terrae, Vineae, Prata, vel id genus alia; in talibus locis Evangelici ad nullam solutionem cogantur, verum plebanus illius loci contentus sit hujusmodi proventu parochiali, et auditorum suorum catholicorum solutione, sicuti et Ministri Evangelici in locis parochiarum eorundem. Ubi vero parochias non haberent; auditores Evangelici, solu tionem pendant suae religionis Ministris, quorum videlicet Ministerio seu opera usi fuerint; sicut et Catholici, parochis Catholicis. Ubi autem hac- tenus auditores Evangelici non solvissent plebanis Catholicis, in posterum etiam ad nullas solutiones praestandas, ullo sub praetextu cogantur; prouti nec Catholici Evangelicis. Quibus vero in locis, nulli plane proven tus parochiarum haberentur, verum plebani ex solutionibus dumtaxat per- sonalibus, seu sessionalibus sustentationes habuissent; ut in eiusmodi locis pro bono pacis deinecps tales per Catholicos et Evangelicos incolas prae- standae solutiones, per judices locorum talium exigendae, in duas rectas et coaequales partes dividantur, earumque una parocho, altera autem Evan- gelico Ministro ejus, vel alterius loci, cujus videlicet ministerio usi fue rint, absque defectu aliquo assignetur. Stolares autem proventus, seu so lutiones, in quibusvis locis, plebani Catholici et Ministri Evangelici, a suae religionis auditoribus totaliter pereipiant.

Artic. XIII. Restitui promissa templa, sicut et alia, quae sub disturbiorum temporibus, aut post oecupata, et nec ad praesens, ad bina

122 Die unter Ferdinand III. gebrachten Religionsgesetze.

riam etiam Suae Majestatis Commissionem Evangelicis essent restituta, vel post restitutionem iterum occupata; una cum scholis, parochiis, bonis et proventibus eorundem; sicut et illorum templorum, quae etiam hacte- nus prae manibus Evangelicorum haberentur, quoquo modo nuncupata, per Comissarios utriusque religionis, aequali numero e medio regnicola- rum, ad id, sub praesenti adhuc diaeta, quantocius exmittendos, resti- tuantur.

Artic. XIV. Quoad poenam: Quicunque sive sit Ecclesiasticae, sive secularis dignitatis, de caetero templa, parochias, scholas et proventus bonaque ad easdem pertinentia occupare; campanarum et supulturae usu status vel plebem privare, comperti fuerint; aut praescripta templa, una cum parochiis, scholis, bonisque et proventibus earundem, non restituerint; Iocaque seu fundos idoneos, ac sufficientes pro exstruendis templis, paro chiis et scholis, modo supra specificato, Evangelicis non assignaverint; vel statuta regni et Diploma Regium super religione, violaverint: tales primum et ante omnia, ubi quaerela ad Vice-Comites delata fuerit, per eosdem admoneantur, ut occupata templa et alia restituant, ac transgressa complanent. Quod si fecerint, nulli poenae subjacebunt. Si vero ne ad ejusmodi quidem admonitionom ea restituerint, aut complanaverint, exturne in Comitatibus per Vice-Comites, Judices Nobilium, et aequali numero potiores nobiles per Universitates Comitatuum, utriusque, Catholicae vi- delicet et Evangelicae religionis, deputandos, comperta prius rei veritate, toties quoties, in poena sexcentenorum florenorum hungaricalium, in quin- que ad confinia Regni in sexta vero partibus ipsis executioribus ce- dentibus, una cum restitutione templorum et aliorum occupatorum (abscis- sis omnibus remediis juridicis) convincantur: admissa nihilominus extra dominium unica appellatione, per Status et Ordines Regni, in generali diaeta Regni revidenda. Ad cujus quidem revisionis tempus, praescripti quingenti floreni, ad Confinia cedere debentes, pro tutiori conservatione in Liberis Civitatibus deponi, vel alias, ubi Universitatibus Comitatuum magis opportunum visum fuerit, tum praescripti Vice-Comites, rationes super proventibus bonorum executorum, ad terminum revisionis appella- tionis, perceptis, Comitatibus feddere debebunt. Iidem Vice-Comites, Ju dices Nobilium et Jurati Assessores, una cum sibi adjungendis ex utra- que religione, potioribus Nobilibus, quibus videlicet, vi statuti praesentis, ad praemissa inspicere et invigilare incumbet, ad eadem exequenda sub amissione ofiiciorum et bonorum eorundem, Confiniis per Supremos et Vice-Generales Regni applicandorum, obligati esse intelligantur. Hoc per expressum declarato, quod, si qui essent, qui praescriptae executioni sese opponere praesumerent, extunc tales Dominus Comes Regni Palatinus, vel Comes Judex Curiae Regiae, aut Supremus illarum partium Gene ralis, per Universitatem Comitatus, in quo videlicet ejusmodi violenta oppositio, aut executionis turbatio facta fuerit (qui nimirum in praemis- sis interessatus non exstiterit) requisitus, ex dictamine ofiiciorum suorum, super admittenda executione admoneat, qui si paruerint, nulli propterea poenae subjacebunt; si autem ejusmodi admonitioni non abtemperaverint vel vero praefatus dominus Comes Palatinus, vel Comes Judex Curiae Regiae, aut Supremus illarum partium Generalis, admonitionem facere recusaverint: extunc contra tales executionum oppositores, Uladislai Re

Die unter Ferdinand III. gebrachten fteligionsgesetze. 123

gis Decreti 6, Articulus 8 observandus, poenaque in eodem declarata, exequenda erit.

Artic. XV. §. 2. De mandatis porro declinatoriis, strictissime ob- servetur. Art. 70. A. 1618, et 31 A. 1638. Quibus extra solas causas matrimoniales, sub amissione beneficiorum, locus detur; Quae etiam ex superabundanti cum evocatione, Judices Regni ordinarii, eorundemque Magistri Protonotarii, ad instantiam partium, ex debito officii ipsorum extradare sunt obligati: Evangelicis vero, de vigore Articuli Anni 1608 ante Coronationem ad primum editi, in matrimonialibus in usu consveto permanentibus.

Artic. XIX. Similiter etiam ad querulosam Helveticae Confessio- nis Regnicolarum instantiam, statutum est: ut eadem Civitas Cassovien- sis, Magistratusque ejusdem Helveticae quoque Religionis exercitium, una cum campanarum et sepulturae usu, Concivibus et reliquis, eandem Civitatem inhabitantibus, Helveticae Confessionis hominibus, absque omni impedimento, liberum relinquat. Ac insuper pro continuatione ejusdem liberi exercitii, et intertentione concionatorum et Ministrorum, loco majo- ris, seu parochialis (unde non ita diu Concionatores Helveticae Confes sionis amovissent) teneatur eadem civitas locum idoneum, commodum et sufficientem, cum domo parochiali et schola, ejusdem Helveticae religionis concivibus, et reliquis ibidem commorantibus, statim et de facto, post publicationem Articulorum, realiter et effective assignare: neque de cae- tero civitas eadem, praenotatas Catholicae et Helveticae religionis incolas, in libero religionis ipsorum exercitio continuando, quovis modo turbare, aut exquisite sub praetextu impedire praesumat, sub poena in praede- claratis punctis accordatis superinde sancita, toties, quoties praemissis contraventum fuerit, incurrenda, et irremissibiliter exequenda.

Artic. LXH. Wird des Diploms Mathias H. Condit. 9 und 10 erneuert.

Artic. LXXVHI. Werden die freien, Königl. Städte, Bergstädte und privileg. Städte wegen der Verletzung der Gesetze 1608, Art. 13 und 1609, Art. 44 vorzüglich 1635, Art. 21. repraehendirt, und anbe fohlen, dass die zuKaschau ihrer Religion wegen vom Amte gestossenen Joh. Aranyosi und Joh Gyarmathi, in ihre Aemter wieder eingesetzt, die mit Geldbusse bestraften Paul Väradi, Mich. Bodony und die Gattin des Blasius Kekedy entschädigt werden sollen.

Vom Jahre 1649. Artic. IX. wird der 62. Art. v. J. 1647; und im X. Art. bestimmt darauf gedrungen, dass gegen die Uebertreter der Bestimmungen von 1648 nach denselben verfahren werde.

Artic. XI. Templa in possessionibus Maskfalva in Neogradiensi et templa in Liptoviensi Comitatibus existentia, ex numero nonaginta tem- plorum ex articulo 6 anni 1647 per inadvertentiam exmissa, iisdem an- numerentur, et pro annumeratis habeantur, ac pro exercitio Religionis Helveticae, sessio Matthiae Farkas in oppido Sellye, in platea Hetmin assignata, cum exemptione Helveticae Confessionis ejusdem oppidi incolis maneat, neque iidem in posterum in religione ipsorum turbentur.

Artic. XH. Wird die Stadt Kaschau repraehendirt, dass sie den Bestimmungen der Art. von 1647 in Bezug anzuweisender Plätze zur Erbauung der Kirchen, Schulen und Pfarrhäuser noch immer nicht nach

124 Unter Leopold I.

gekommen. Dies wird neuerdings scharf befohlen, und in Betreu* der Anstellung zu den Aemtern der 13 Art. 1608 erneuert.

Artic. XIX. Wird der 78. Art. 1647 im allgemeinen und beson ders in Betreff Kaschau's erneuert.

Vom Jahre 1655. Artic. XVIII. Ratione injuriarum et querela- rum, in negotio Religionis, quae ab A. 1647 contra Articulos Diaetae ejusdem emerserunt, vel emergent, juxta modum et formam, in articulis ejusdem anni et in artic. 10. a. 1649 expressam, statim post praesentem diaetam, juxta oblationem Suae Majestatis, semotis quibusvis impedimen- tis, utrinque procedatur.

Artic. XX. Decernitur praeterea, ut Artic. 62 a. 1647; art. 9. a. 1649 et alii passim de praefecturis et Capitaneatibus Confiniorum, bene meritis et idoneis, possessionatisque personis, sine longiori vacantia, ex Consilio Hungarico et Dominorum Generalium (nullo modo autem minorennibus) conferendis, sanciti, sine discretione Religionis, in suo vigore maneant, et exacte observentur, Dominorumque Terrestrium, quo- rumvis Confiniorum, ad officium Capitaneatus gerendum idoneorum, ante alios condigna habeatur ratio,

IXXXVE.

Unter Leopold I.

Vom J. 1659, des pressb. Landtags. Art. 1. Enthält das Diplom Leopolds, welches er 1655, vor seiner Krönung zu Pressburg ausgestellt, und welches Wort für Wort vom 1. Cond. — 10. dasselbe der kön. Ferd. II. und Ferd. III. ist, nur dass die Cond. 1. auch die seither gebrachten Gesetze erneuert. — Tractatus Viennensis, omnesque articulos in eodem comprehensos ita et reliquos ante et post coron. Matth. IL felicis reminiscentiae 1608, 1609; item praedefuncti beatissimae reminiscentiae Dom. Ferd. LT. 1622, 1625 et aliis etiam annis editos; nec non modernae etiam Imper. Reg. Maj. conclusionem, novissimi Trac tatus et Pacificationis Linczensis, omnesque articulos ibidem specificatos, simul et constitutiones regni ann. 1647, 1649 atque etiam praesentis 1655 in omnibus suis punetis u. s. w.

Art. XIV. Erneuert die frühern Gesetze wegen Besetzung der Aemter.

Vom J. 1681 des ödenb. Landtags. Art. XXV. Et quia propter bonum pacis, tranquillitatemque Regni publicam, in negotio religionis quoque, Sua Maj. sese benigne resolvere dignata est: ideo eandem etiam resolutionem Articulis Regni SS. et OO. inserunt. §. 1 Ac. imprimis quidem, cum liberum religionis exercitium, jam antea anno 1606 vigore pacificationis Viennensis, concessum, his motibus a parte non nullorum interturbatum fuisset: ideo confirmato hie loci Art. 1 dietae pacificationis, idem exercitium omnibus , et ubique per Regnum (salvo tamen jure Dominorum terrestrium) juxta Art. 1 ann. 1608 ante coro- nationem editum, liberum permittitur; §. 2. Ac praedicantibus quoque et scholarum magistris, alias vel proscriptis, vel propter certas reversales, munia suae professionis exercere non valentibus, liber in regnum reditus,

Unter Leopold I. 125

liberaque religionis suae professio et exercitium (cassatis eatenus etiam ipsorum reversalibus) conceditur; §. 3. Et nullus regnicolarum, in libero suae religionis exercitio , a modo in posterum, quoquo modo turbetur. §. 4. Sed neque Augustanae et Helveticae Confessioni addicti ad Ce- remonias, Confessioni suae contrarias, compellantur.

Art. XXVI. Ad haec: Templa quoque per Aug. et Helv. Confess. addictos aedificata et ritu Catholico necdum reconciliata, per certos com- missarios eisdem assignanda, in aliis vero locis, juxta benignam Suae Maj. resolutionem, loca pro aedificandis templis, scholis et Parochiis erigendis , pro commoditate eorundum Aug. et Hel. Confess. addictorum per eosdem Commissarios designanda, ordine infrascripto decernuntur, quemadmodum etiam in omnibus regni comitatibus et quidem signanter in Comitatu Castriferrei pro illis qui Aug. Confess. sequuntur: in Dömök et Nemes Csök; pro Helveticae vero Confess. incolis in Felso Eör. In Comitatibus Soproniensi: Vadosfalva et Nemes Ker. In Posoniensi: in Rbete et Puszta-Födemes. In Nitriensi: in Nyitra Szerdahely et Sträzsa penes Vagum. In Barsiensi in Simonyi et Szelezen. In Zoliensi: in Osztroluka et Garaszeg. In Tburocziensi: in Neczpäl et Ivänkafalva. In Liptoviensi: in Hybe et Nagy Palugya. In Arvensi: in Felsö Kubiny et Sztebnye. In Trenchiniensi: in Szulov et Zai-Ugröcz. In Scepusiensi: in Gerghö et Toporcz vel Batiszfalva; non obstante quorumvis contra- dictione sunt permissa. — In aliis vero Comitatibus, veluti in Szala- diensi, Veszprimiensi, Jaurinensi, Comaromiensi, Abaujvariensi, Säro- siensi, Zempliniensi, Ugochensi, Bereghiensi, Thornensi, Gömörieusi, Borsodiensi, Hontensi, Neogradiensi, Szolnok et Heves, nec non Pest- Pilis et Solt unitis; item Szabolcsensi, Ung. et Szathmariensi, siquidem de praesenti essent in actuali usu omnium fere templorum ibidem habi- torum; ideo eadem pro actualibus eorundem possessoribus usuanda re- licta sunt. Praeterea in Confiniis Regni, ot quidem in Generalatu contra Canisam : in Szentgröt. In Generalatu Jaurinensi: in Tihany, Väson, Päpa, Veszprim, Jaurini et Comaromii. In Generalatu Antemontano: Levae, Carponae et Fülekini. In Generalatu Superioris Hungariae: in Putnok, Onod, Szendrö, Tokay, Källö et Szathmär. In Liberis vero Civitatibus, utpote Posoniensi, Augustanae Confessioni addictis, liceat aedificare suis sumptibus templum unum in suburbio, in loco per eosdem Commissarios designando. Civitas porro Soproniensis maneat in posses- sione et exercitio suae religionis, quam modo profitetur, nec in hoc turbetur. Ac tandem in Liberis et Montanis Civitatibus, utpote Trenchi niensi , Modrensi, Kremnicziensi et Novizoliensi, ac in Superioris Hun gariae omnibus Civitatibus, similiter loca, pro aedificandis templis, scholis et parochiis assignanda conceduntur; §. 19. Templa deimim, in quorum actuali possessione iidem Augustanae et Helveticae Confessioni addicti de facto sunt, modo praevio prae manibus eorundem, propter bonum pacis, ut nimirum quiete et pacifice vivant, relinquuntur, usu sepulturae et campanarum pro Catholicis , ibidem degentibus , aequae ac ipsis, li bero relicto. §. 20. Interea vero nec Catholici, Ministris Augustanae et Helveticae Confessioni addictis, nec vero horum sequaces plebanis Catho licis, ad mentem Articuli H. anni 1647 solvere obligentur; §. 21. Omnibus porro Magnatibus et Nobilibus in Regno degentibus, in areibus et solitis

126 Rescript Leopold I. vom 28. Juni 1682.

residentiis suis, pro ritu professionis Oratoria et Sacella aedificare et dotare liberum sit; §. 22. Posthac vero nullae templorum, scholarum- que et parochiarum occupationes, vel exercitii turbationes ab utrinque, sub poena in Art. 8. Uladislai Decreti sexti expressa fiant; §. 23. Per hancque articularem Concessionem iisdem Augustanae et Helveticae Con- fessioni addictis, ulterior praetensionum suarum via, in futuris Diaetis, instantias suas promovendi (non obstantibus Cleri et aliorum Secularium Catholicorum contradictionibus) minime praecludatur ; §. 24. Salvis semper eatenus Legibus regni, Diplomate Regio firmatis.

L\mn.

Rescript Leopold I. vom 28. Juni 1682.

Reverende, Spectabilis ac Magnifice, Egregii item et Nobiles, Fi- deles nobis dilecti. Ex demissa nonnullorum fidelium Nostrorum relatione intelleximus, qualiter Augustanae et Helveticae Cofessionis addicti cives ac nobiles incolae, omnium fere liberarum ac regiarum civitatum Nostra- rum in hoc regno Nostro Hungariae existentes, loca pro exercitio reli- gionis suae inchoando, non exspectata articulariter sancita Commissione Nostra, propria auctoritate occupare, et in functiones parochorum, ac proventus parochiarum sese immittere praesumserunt, in tantum, ut haec ita etiam continuare licitum esse certo sibi persvadeant. Cum autem liberum exercitium non eo modo, ut pro eo inchoando loca pro arbitrio suo tumultuarie occupent, sit ipsis concessum, sed ut et ipsis per Com- missarios designetur, adeoque ab ejusmodi Commissione accomodationem exercitii suae religionis ipsi etiam praestolari debuissent et deberent etiam ulterius, ne tumultuario hujusmodi ipsorum processu communis civitatum quies et tranquillitas turbetur, cui alias in tempore obviare vestrae in- cumberet curae et diligentiae: Idcirco vobis harum serie benique com- mittimus et mandamus, quatenus, acceptis praesentibus, illico eum noveritis instituere ordinem, quo ab ejusmodi ausibus, sibi minus concessis iidem Aug. et Helv. Confess. addicti cives et incolae cujuscunque status et ordinis cuiusvis civitatis Nostrae inhibeantur et abstineant, et a via facti apprehensa vel instituta remittant, tandemque spoliatis in integrum et confusis in priorem statum restitutis, religionis suae et ejusdem exercitii accomodationem articulariter jam institutam praestolari velint ac debeant. Ne secus in defensionem jurium Nostrorum communisque civitatum quietis manutentionem ad congrua media capessenda Nos provocent. De reliquo vobis gratia et clementia Nostra Caesarea atque Regia propensi manemus. Datum in Castro nostro Laxenburg die 28. mensis Junii Ann. 1682. (L. S.) Leopoldus. Jahannes Gubassoczy Episcopus Nitriensis, Johannes Makolany.

Lxxxvm.

Vom Jahre 1687, des pressb. Landtags. Art. XXI. Licet quidem in negotio religionis Augustanae et Helveticae Confessioni addicti,

Resolution vom 2. April 1691. 127

Articulis 25 et 26 novissimae Diaetae Soproniensis oppositam iisdem per reclamationem abutentes, ipso facto eorumdem beneficii participes esse desiissent: propter bonum nihilominus domesticae unionis et pacis, internamque Regni tranquillitatem, cum Sua Maj. Sacr. ex gratia et dementia sua, praecitatos Articulos adhuc ratos fore benig- nissime resolvisset, eosdem Status quoque et Ordines, ad mentem paternae Resolutionis (Cleri et aliorum Secularium Catholicorum contradictione non obstante) pro renovatis, et priori firmitati restitutis censendos; ac si et in quantum bactenus ineffectuati, vel vero per aliquos abusus ab una, aut alia parte medio tempore introductos, violati fuissent, suae debitae executioni (et tempore eorundem conditorum articulorum vel expost occu- patorum, aut reoccupatorum , impendendae restaurationi) ut primum de- mandandos esse statuerunt.

Art. XXIII. Ad conservandam porro animorum concordiam, et publicam Regni tranquillitatem, quae in unitate religionis potissimum consistere, ex eaque in modo fatis Regnis (n. Dalmatiae, Croatiae et Sclavoniae) stabilita fuisse dignoscitur :

§. 1. Ex benigna Suae Majestatis annuentia conclusum est: ut in iisdem Dalmatiae, Croatiae et Sclavoniae Regnis secundum municipales eorundem leges hie loci confirmatas, tam in partibus sub jurisdictione eorundem ad praesens existentibus, quam in futurum juxta clementem Suae Majest. Sacr. Resolutionem ad eandem legitime reapplicandis; soli Catholici possessionis bonorum, uti bactenus, ita in posterum sint capaces.