De Scismate inter Adrianum 'et Octauianum, qui deinde Victor dictus, item mortuo Adriano inter eundem Victorem et RouT. *) Cancellarium Ru. 2) Will. ») Siculo astrictum.

Incipil ila bic tractatus: Et quia placuit prineipum prineipi, vniuersse monarchioe Imperium ac diadema tenenti, et reuerendissi-

1) Heinricum. 2) Heinricnm.

a) Cfr. Fertz Mouumeata Gennaniae, Legum Tom. II. p. 121 —127. — Con- cüium Papiense in Harduin's Acta ConcUiorum Tum. VI. Pari II. p. 1566— 15S2 und in Labbcu» Concilia Tom. X. p. 1387 — 1403. — Radevid conünuatio chro-

nicae Ottonis Frisingeuiis Libcr II. cap. XLIII; L —LVI; LXIV— LXXII.

o

1) Bomanum. - 2) tiulandus. 3) Willelmo.

No. XXIII. Ибо. M

rais dominis ac pa tribus, in nomine domini congregatis, vt quah'ta- tem et ordinem electionis Romani pontificis in medium proponaraus, imploramus dementi a m auditorum, vt non verborum leporem, non eloquij vrbanitatem, sed tanlum facti Seriem difígenter attendant. Cum de electione verbum propouere intendamus, ad maiorem rei euidentiam et causam discordia declarandam paulo altius exordiri com- pellimur, ut tam de causa discordia?, quam de electione pontificis copiosam lectori notitiam faciamus. '.

Fuit inter dominum Papam Adrianum et Serenissimom Dominum nostrum Imperatorem amicitia? foedus contractum, scriptis utriusque partis firraatum, et vtriusque principis sigillo signatum, iuramentis hinc inde coroboratum , cirograpbo tum et collaudatum. Illius autem foederis tenor et continentia talis erat, vt neutra istarum partium sine alterius partis consensu et volúntate cum Greco aut cum Siculo aut cum senatoribus Romanis amicitiam, vel pacem vel treugam com* poneret, manifestos etiam Romani Imperij 4) post ternam admoui- cionem non resipiscerent, Romana Ecclesia excommunicaret, et e conuerso Romanee Ecclesia? aduersarios diuus Imperator uiribus Im perij coerceret. Hoc foedus nisu et operations Romani Cancellarii suorumque complicium non sine periurio est refragratnm , ruptum et euacuatum. Cum Siculo namque pacem et firm a m amiciliam sine consensu diui Imperatoris fecerunt, manifestos hostes Imperij Medio- lanenses post ternam et cenlesimam commonicionem non excommu- nicauerunt. Imo, vt plenius dicamus , omnibus hostibus Imperij vi res5) audaciam modis, quibus poterant, prestiterunt, ad maiorem autem Imperij et Ecclesia; confusionem Ducatum Apulia? et Calabria; ac principatum Capue cum adiacentibus prouincijs Siculo per tria vexilla concesserunt et priuilegio confirmauerunt. Atlendite, quis est hie, cui secta Roman*) Cancellarius 7) tanta concessit. Certe i He est, de cuius terra ad sedem apostolicam nullus appellat. Nemo sine volúntate et iussu Siculi in Episcopum eligitur; nec etiam ad sedem Apostolicam vocatus quis venit, nec 8) cum illius mandato. Nullus canonicus, nullus archidiaconus, vel abbas, vel prepositus, vel alius Ecclesia? prelatus sine illius iussu promouelur. Nullus le gatos Romane Ecclesie vel ipse Apostolicus terram eius ingreditur, nec •) nominatim et specialiter ab eo vocatus; et cum terram eius ingressus fuerit, conductum vel cibaria, vel hospicium non habet, nisi per manum et dispositionem scutiferi Siculj , cui hoc erit in- iunctum , et cui litere a Siculo date sunt, in quibus modus et mensura

4) Hier fehlt: ho»tes, si. 5) Hier fehlt: et. 6) Romani. 7) Cancellarii. 8) nisi. 9) nisi.

64 No. XXIII. 1160.

victualiuni est desiguata. Et si aliquis regum, vel principum, ma nifeste terram Siculj inuaserit, Romana Ecclesia ex tenore priuilegij debet illum excommunicare. In his tani nefarijs tamque borribilibus factis iura Imperij confusa sunt et Romana 10) Ecclesise diguitas in- minuta. lbi Imperium est deumbratum. Ibi Ecclesia est mutilata et anciilata. Ecce qualiter Romana Ecclesia per Romanum Cancella- rium et suos coniuratos est exaltata, qualiter est decorata, cuios temeritas atque iniquitas, nisi religiosorum ac dominum timentium consiiio reprimatur, deteriora postmodum sine dubio perpetrabit. Attendile facta Siculi. Attendite etiam facta diui Imperatoris et iu- dicate, in qua istarum partium Romana Ecclesia sit anciilata et in seruitutem redacta. Certe ex omnibus iniquilatibus Siculj , quas su- pra memorauimus, non inuenitur aliquid a Cesare simile perpetratum. Sed quid dicemus, magis 1X) obtinuit Siculus a Gancellario et a suis coniuratis, quam sercuissimus Augustus per suam iuefTabilem benigni- tatem, hoc priuilegio concesso, hoc tarn iniquo tamque nefario scelere uouitcr perpelrato. Adhuc fumante periurio adhuc plaga iniuriarnm san- guine radiante, Romanus Gancellarius, qui illius sceleris auctor extite- rat, in Gallias transire disposuit, vt ibi principes si posset subuerteret, et in ea parte Imperium deuuo deumbraret. Num 12) usurpata sunt1 *) legatiune, aput14) Bisuutium *), nescio quo ausu, quo fronte ad preseutiam augustalem peruenit et quasi re bene gesta diualibus aspe- clibus se presentauit. Bene quidem per clementiam diui Imperatoris receptus, iuhoneste vero per superbiam et falsitatem carlarum, quas detulerat, dimissus. Et rede quidem, quod diilicile est, vt, que malo sunt inchoata principio, bono fine compleantur. Nemo loeu- pletandus est cum aliena iactura. Sed qui Imperio contumeh'am pleno cipho propinauerat, recte ornalo plausto 1S) confusionem recepit. Que confusio maioris odij seminarium fuit. Couuersus itaque retror- sum, cum ad vrbem redisset16), dum scelera commissa deflere et deflenda non commiltere debuisset, quasi sanguinem ad Imperium 17) et Ecclesia: destructionem iulendeus, renouata iuter se coniuratione cum Mediolanensibus et Siculo, sub iure iurando foedus composuit, vt altera pars sine altera cum Imperio nuuquam pacem teneret, quod, si interim Adrianum papam niori contingeret, secta illa cancellarii ex debito iuramenti vnum ex bis in papam eligeret, qui iam diclo iuramento Mediolanensibus et Siculo tenebantur et electus eodem iuramenlo tenerelur. Hec coniuratio ab ipsis Mediolanis et a quibus-

10) Romanx. 11) majus (plus). 12) Nam. 13) sibi statt sunt. 14) apud. *) Cfr. Pertz Monumenta Germaniae, Legum Tom. II. p. 105. 15) plaustro. 16) re-

diisset. 17) imperii.

No. XXIII. 1160. 65

dam ipsius sceleris iuratoribus deprehensa est et manifeste com- perta. Et sunt quidam ex nostris cardinalibus, qui ad coniurandum fnerunt inuitati, et18) scisma Ecclesie hodie euidenter ostendit, per quam duntaxat coniuratione 1') assumpta audatia Caucellarius, in uiscera ecclesiae manus extendens, statuit ut dominus Octauianus qui hodie victor diuino munere Apostolica dignitale censetüret fratres eius cardinales, qui in presentiarum esse noscuntur, per potentiam Siculi caperentur et in Siciliam mitterentur perpetuis exilijs cruciandj. Tuuc secta illa Cancellarii vocala est Giciliana esse20) manifeste se contra Imperium erexerit. Tuuc iniquitas iniquitas21) eorum in tantum perualuil, vt spiritu et consilio Siculj fere per omnia Romana curia uerteretur. Quo uiso cardinales, qui eorum iniquitatibus con- sentire noluebant2a), manus suam23) ab illorum coniurationibus et prauissimis operibus continentes, sicut consiliorum noluerunt esse participes, ita etiam turpis lucri eorum partem penilus contempserunt, et (andern ab eorum consortijs se subtrahentes, exierunt ab Ecclesia malignantium et cum imperijs24) non sederunt*), et ita turbationes illiusmodj vsque ad obitum pape Adriani equanimiter sustinuerunt. Defuncio autem Papa et cardinalibus omnibus in basilica beati Petri ad celebrandam electionem ponlificis congregatis, dum secta cancel larii iuxta predictam consuetudinem vnura de suis in Apostolicatum promouere intenderet, Dominus Octauianus cum multis cardinalibus, qui illius coniurationis erant exortes, iniquam illorum intentionem cognoscentes a6) et scisma modis omnibus vitare desiderantes 2«), et congregatis in vnum vtriusque partis cardiualibus, ad hoc tandem coosilium deduxerunt 27), vt ab omnibus communiter in verbo veri- talis compromitteretur, quod sine consensu omnium nullus eligeretur, etiam si duo tantum dissentirent. Facta igitur compromissione in verbo veritatis et a quibusdam de fratribus in hoc quasi curatoribus cnnslitutis, inuenti sunt quidam cardinales, memorata coniuratione perplexi, qui cancellarium esse volebant pontiticem, et ecouuerso iuuenti sunt alij, ab illa coniuratione penitus alieni, qui volebant Dominum Octauianum Cardinalem; atque in hoc proposito vtraque pars ßnna videbatur. Uli enim vnum de coniuratis, sicut coniura- uerunt, querebant pontificem, isti vero econtrario sceleri tarn nefario resistere nitebantur. Quare huius partis cardinales, scissuram Ec clesia; metuenles et promissionem in verbo dominj factam memoriter retinentes, consilium dederunt, ut alia ex persona extranea ageretur

18) vL 19) coniurationem. 20) et statt esse. 21) iniquitas steht einmal über flussig. 22) nolebant. 23) suas. 24) impiis. *) Psalm XXV. 5: com impiii non sedebo. 26) cognoscens. 26) desiderans. 27) dedoxit. Sudeadorf Registrum 5

66 No. XXIII. 1160. XXIV. H63.

«o, quod ex cardinalibus aliquis sine discordia eligi non posse vide- batur. Hnic consilio coniurati cancellarii se velle acquiescere simu- lantes*8). Dum isti in crastinum differre voluissent consilium, qui- dani ex ipsis cardinalibus coniuratis, manto furtiue conquisito, Ro- tnanum Cancellarium sine fratrum consensu subito induere volueruat. Quorum intentio vtpote execrabilis, non est sortila effectum, quod saniorj et meliori parte cardinalium prahibente Cancellarium per man- luni nullomodo tetigerunt. Vcrnmtamen per eos non remansit. Com igitur per huiusmodj iniuriam et presumptionem secta cancellarii in periurium decidisset *•).