Ad sacram caesaream maiestatem 1. May 1568.

in manus proprias *•).

Sacra caesarea maiestas et domine clementissime! Antequam aliquid dicam de BoSmia, rogo caesaream maiestatem

4) facta.

*) Der Frieden wurde am 17. Februar 1568 geschlossen, cfr. J, von

No. CHI. 150&. 285

vestram, ut dignetor me gratiose audire velle de quibusdam alijs non minus vlilibns.

Audio pacem factam esse inter caesaream maiestatem vestram et regem Turcorum in octo aut nouem annos •), hoc autem prius a Venetis significatum fuisse caesarea; maiestati vestrae, quam nuncius legatorum maiestatis vestrae venisset, in ea autem pace inclusos fuisse Venetos. Hec tria capita quid sibi portendant, maiestas vestra sapientissima facile intelligcre potest. Ego quidem hoc coniectura coneipio, aut legatos nostros, hoc est caesarea; maiestatis vestrae nuncios, fuisse nimium sim- plices, aut dragumanos siue interpraetes, quorum opera petitiones lega torum regi Turcorum exponi solent, fuisse nugaces, ne quid grauius dicam. Et ut caesarea maiestas vestra planius intelligat, quae dicere velim, sciat caesarea maiestas vestra, cum aliqua legatio Constantinopolim auditur aduenire, omnes aliarum gentium legatos in hoc vnum ineum- bere, vt sciant, ad quam rem tractandam illa legatio mittatur. Hoc autem ut consequantur, magnis promissis clam agere cum dragumanis eins genlis, cuius legatio aduenire dicitur, solet *), ut petita legationis, qua; expectari dicitur, cum omnibus circumstantijs sibi exponatur *). Praemia autem erunt saepe 1000 A numeratae pecuniae. Hinc fit, ut nostra legationis (exempli sit causa dictum) petitiones ante Venetijs, perscriptae a legato Yeneto, sciantur, quam nostri legati habere possint aut audien- tiam aut dimissionem responsionemue. Fiunt autem a legatis hec dili- genter et cum summo silentio. Modus autem iste seruatur: Cum venit (ut dixi) legatio, quae aduentare dicebalur, Constantinopolim, tunc conueniunt omnes eius gentis dragumani ad legatum. Meo tempore Venetorum dragumani erant quinque, Gallorum tres, patris caesarea) maiestatis vestrae duo atque alij aliorum. Ex dragumanorum numero legatus eligit, cui mandata suae legationis exponit, ut is illa complecti oratione et proponere decenter possit. Praeterea mittuntur etiam ex composito viri, qui sub honoris praetexlu prandere cum legato, percontari, conijcere possint, quid est cur venerit ea legatio, quid petitura sit, quibus

Hammer Geschichte des osmanischen Reiches. Dritter Band Pest 1828, 8V°. pag. 514—517.

*") Diese von derselben Hand geschriebene Aufschrift und der von einer andern Hand angemerkte Tag des Empfanges »1. May 1568« stehen auf der Aussenseite des sehr fluchtig geschriebenen und mit vielen Correcturen von ersterer Hand versehenen Original-Schreibens. Es ist an demselben noch das kleine Siegel vorhanden, womit es ver siegelt gewesen ist. Es zeigt sich auf demselben ein zweiköpfiger Adler und darunter eine Krone oder Mutze.

1) solent. 2) exponantur.

•280 No. CHI IT) 08.

conditionibus. Atque ila fit, ut, nisi legatus sit solers et prudens et dragumanus sit Fidelis et lacitus, omnia ab omnibus sciantur, de quibus talis legatio aduenerit, quam3) petita legatorum sint regi Turcorum exposila. lnlellectis capitibus petitionum legati, quilibet aliarum gen tium legatus maxime is, qui videt, aliquid faecre ilias petitiones. si impediantur aut expediantur, quae coram rege Turcorum proponi debenti ad suos magistratus per nuncios dispositos perscribunt, Venetus ad Venetos, Gallus ad Gallife regem elc, monenlque ut significetur, quid sibi sit in ea re faciendum. Atque ad hunc modum Gt, ut sapissime Venetijs in senatu recitentur, qua? legati putant Constanlinopoli neminem scire. Sicut autem dragumanis magna summa pecunise proponitor, si detexerint legatorum, quorum sunt dragumani, consilia, ita magistratus, si in bis technis struendis fuerint diligentes et seduli sui legati, magnis solent ornare suos legatos benefieijs. Huius rei aliqua possum proponere exempla, que meo tempore acciderunt, si tempus pateretur. Soleit autem dragumani aliquando esse infideles vel ob non soluta stipendia annua vel ob morbum animi, quod sint infideles, vel ob id, quod plus sperent ab co, qui eos rogat, ut sibi manifestet4), quam meluant ean, qui secretum suum illis credit. Aliquid tale accidisse in hac caesare» maiestatis vestrae legatione animaduerlere possum et ob id, quod prius Veneli pacem factam nunciarint, et ob id, quod in pace sint Yeneli inclusi. Qua? pars quid sit, nulli melius intelligere possunt, quam hi, qui deliberationes superiorum annorum patris caesare® maiestatis vestne aeeeperint in manus. Nam si in hac pace erunt inclusi Veneli, cogetar caesarea maieslas vestra, non tanquam rex Vngariae, quo nomine pax petebatur, sed tanquam imperator Romanoram, cui ineumbit res cbristi- ani nominis contra inuasores defendere, permiltere Venetis, vt ob naui- galionem maris Adriatici exigere possint vectigal a nauigantibus, qu* res quantum dernget maiestati Romani imperij, ostendunt etarma sompU contra Venetos et olim a Bononiensibus, ab Anconitanis, a Maximiliano primo, a Julio secundo pontifice Romano et nostro tempore a Carolo quinto et comitia imperij toties habita, quibus coacti sunt Veneli deiislere a petendo tarn iniquum vecligal a ebristianis, quod ne peterent quidem a Turcis pro maris Adriatici nauigatione. Et destiterunt quidem olim et nostro tempore Veneli a feda isla exaetione ad illud vsque tempus, quo pater caesarea! maiestatis vestrae sub vltima senecta in- ocio velle viuere existimaretur. Tunc enim iterum dictum vectigal ceperunl, hoc est ante tres annos, exigere. Qua de re quid sit deliberatum, caesarea maiestas vestra oplimc nouit. Quarc, si in liac pace erunl inclusi Veneli,

3) nntcquam stall quam. 4) rrwmjfestent.

No. CHI 1508. 287

lola illa deliberalio patris caesarea? maiestalis veslrae euanescet, quod esse non potent sine magna iactura et libertatis chrisliauae in nauigaudo et decoris imperij Romani et damnis maxirnis iniserorum subditorum caesarea; maiestalis vestra, qui littora maris Adriatici incolunt. Quod si ita est (quod nolim), vt suspicor, quod propter ineuriam legatorum aut infidclitatem dragumanorum Veneti inlellexerint legationis causam lega torum caesarea maiestalis veslrae, non exislimo, lllus rcuersuros ad dos, nisi summis diü'icultatibus superatis. Plura liic dicerem, si negocia caesarea? maiestalis vestrse paterentur tarn longa scripta perlegere.

Intelligo quoque, legationem regis Carasophiani siue Parthorum fuisse Constantinopoli. Si hanc sibi occasionem conueniendi cum rege Sopho effugere e manibus passi sunt nostri legati, durioribus conditio- nibus a Turco confectam cum Turco pacera conieclo. Nam quemadmodum Turci plus alios quam Romanum imperium diligunt, ita e contrario Sophiani nihili dueunt alias gentes prae bonore, quem Romano imperio propter communem hostem Turcum deferunt. Quare si de uia aliquis dam, vt5), quibus nota sunt ingenia illarum nationum, facere potuisset, missus fuisset ad illos, qui significaret, ne prae metu, quem Turci illis ineutere possent, quod, nisi ad petitiones regis Turcorum illi conde- scenderent, periculum esse8), ne rex Turcorum, facta pace cum impera- tore Romanorum, omnes suas vires in illos verteret, vt, inquam, dimissus ille, quicunque esset, prudens et sagax legatis regis Sophi significaret, ne propter hec et alia similia terriculamenta mouerenlur, sed alteri alleros iuuarent cogerentque persistendo in sententia vtrique regem Turcorum ad aequas conditiones pacis descendere, cum viderent, Tur- cicum regem nondum sibi constabilisse regnum sed vrgeri ab Arabibus non permissurumque, ut hinc Romanum imperatorem inde regem Sophum habere pro hostibus deberet, sed complexurum qualescunque pacis con ditiones, si hec, inquam, acta et agitata fuissent, prodesse potuissent ad pacem celerius et aequioribus conditionibus fieri'), nec mentio Vene- torum in tarn aliena et insolita re facta fuisset, maxime cum Turcus odiat8) Venetos et inhiet totus Cypro et Corcyr® a mullis annis et iste rex Turcorum Selymus, adhuc viuente patre Solimano, ssepius dixerit verba alijs audientibus in hanc sentenliam: regnum Turcorum ab infi- delibas (ita vocant Turci christianos) defendi non posse, nisi capla Cypro et Corcyra. Hec sciunt Veneti et donis captare non desinunt amicitiam Turcorum et sub vmbra pacis Tureicae vellent se legere, ne ipsorum quietem vires Romani imperij interturbare possent. Interea ipsi illo fedissimo vecligali non quiescunl maiestati Romani imperij detra- here. Hoc quoque significare volui etc.

5) hier fehlt »quis eorum«. ti) esset statt esse. 7) faciendam. 8) oderit.

No. CHI. 1508.

Nunc aliqua dicam de regno Boemiae.

Sunt aliqui in Boemiae gubernatione, benignissime caesar, qui doo promouent, vnuni, vt caesarea maiestas vestra sit inops consilij et reddatur incerta, quid sit agendum pro regni pace tuenda et reddendo regno opulento et splendido, vt olim fuit, alterum, vt vestra caesarea maiestas fiat aegena et cogatur opus habere alieno subsidio pecuniario.

Ad vtrumque autem uia quedam paratur his ralionibus. Diceit, cum presens eril caesarea maiestas vestra, regnum esse collapsum, opibis exhaustum, ut nihil videre possint, qua ratione subsidio humano reparari possit, proponentur autem multa desparata, confusa, turbata consili» dicentque, in litis componendis hominibus prouidis et solertibus el gnaris legum Boemicarum esse opus, seque dicent impares esse ad tantum onus subeundum et sustinendum. Hec cum dicent, expeclabunt, ut audiant, quid caesarea maiestas vestra sit responsura. Aut enira illis remotis alios in locum illorum substituet, aut illos ipsos confirmabit in illis ipsis muneribus, que hueusque exercuerunt et ob que sunt fere toü regno exosi aut clam aut palam, que quidem ipsi sciunl et animaduer- tunL Quorum si hoc acciderit, nullam spem restitutionis regni in pn- stinum nitorem prouidebunt fore, quod sciant, nullum esse ausurura, qai contra ipsos quidquam proponere velit vestrae caesareae maiestali, cun uideant, se, si in eisdem offieijs remanseriut, ex autoritate dignitatis obturare ora omnium, qui contra se dicere aliquid possent, uel amore uel metu posse. Sin autem illud euenerit, ut vestra caesarea maiestas illos officio mouere et alios substituere pro suo arbitratu voluerit, con- queri et expostulare possint, quod nulla sit habita preteritorum serui- tiorum ratio, et senes morluos esse, inuenes regnare cepisse, vbi bene- meritorum memoria sit exlineta. Mittentur quoque persona:, qai') intercedent apud cssaream maiestatem vestram pro illis, ut, si fieh possit, in pristinum munus reslituantur. Hec, proposita et saepius repe- lita ab vno, a duobus, a pluribus, facient, vt caesarea maiestas vestra incerta reddatur, quid agere debeat. Ad inopiam autem pecuniariam illa sternitur uia. Permiltent et promouebunl, qualemcunque bernam imponere uoluerit caesarea maiestas vestra ad parandas opes. Sed illae bernae in speciem quidem videbuntur cedere in beneficium caesarea? ma- iestalis vestrae, cum reuera sint delriinentosae caesareae maiestali veslrx et aecommode illis, qui proponent, et damnosae populo. Quod ita esse, caesarea maiestas vestra inlelligere polest ex collectione bernae prece- dentis anni. Nam cum fuisset proposita veluti exaetio, qua; augere posset fiscum caesareae maiestatis vestra; ultra omnes omnium preceden- tium aelatum bernas, attamen, collecla cum fuisset, ad illud vsque lempus,

9) que.

No. CHI. 1568. 280

quo ego eram Prag«, inuentum est, fiscum caesarea; maiestalis veslra; fecisse iacluram plus quam 100 milium talerorum, cum lamen tarn seuere fuerit collecta, vi etiam casulas et habitaliunculae ereclae in vineis soluerint duas sexagenas cum dimidia, et taminiqua ratione fuerit traclala exaclio, vt miseri pauperes lantum soluerint pro humuli casula, quanlum quiuis baro pro amplissimo et capacissimo palatio. Narrabo iiic caesarea ma- iestati vestrae, quid ego feci. Cum audirem miscrorum clamores vide- remque, ab ea domo, que olim soluebat 50 taleros, peti pro berna duos taleros et dimidium et tantumdem peti a domuncula, qua; olim quinque cruciferos soluebat, facere non potui, quin libere cum domino protono tario hac de re fuerim locutus. Dixi autem: apud omnes gentes omnibu^ in aetatibus beruas collectas fuisse ad rationein conditionis ciuium et plus soluisse, qui plus possidebat; hic vero plus soluere, qui minus possidere cognoscitur, animaduerto. Respondit ille, nescio, inquit, quomodo isti collectores berna; faciant; vnum scio, hanc non fuisse vnquam volun- tatem nostri clemenlissimi regis, vt plus petcretur ab eo, qui minus haberet, et minus daret is, qui opulenlior esset.

Et tarnen cum bac iniqua colligendi beniam ratione, qua publicani vlebantur, fieri non potuit, quin et pauperes et fiscus caesarea; maiestatis vestrae magnain fecerit10) iacturam, pauperes quidem plus dando, quam consuctudo esset, caesarea maiestas veslra uero minus habendo ex hac colligendi bernam ratione, quam superioribus annis.

Hec autem duo damna fisci caesarea; maiestalis Vestrae et pauperum in vtilitatem illorum cesserunt, qui autores fueruut, ut hec ratio colli gendi bernam proponeretur. Alque ila, cum ostenderent, se in animo habere, vt caesarea maiestas vestra ditesceret, depauperabant caesaream maiestatem vestram, ut ipsi fierent ditiores. Hec Pragae volui significare caesareae maiestati vestrae, antequam ipsa inde discederet, sed non potui. Dixi tarnen illuslri comiti Gasparo, ut nomine meo significaret caesarea; maiestati vestrae, quod pelitiones caesareae maiestatis vestrae non eo diri- gerentur ab omnibus, quo volebat caesarea maiestas veslra, et quod berna, qua; colligenda erat pro caesarea maiestate veslra, colligebatur a fisco caesareae maiestalis vcslrae et quod caesarea maiestas vestra fieret pauperior per illam ralionem, cum ob id proponeretur, vt fieret opulentior.

Hec sunt, quae faciunt, vt ego pro amore et debito meo, quo sum' deuinctus caesarea; maiestati vestrae pro innumeris caesareae maiestatis vestrae beneficijs in ine, non solum velim esse hortalor sed etiam monitor, vt caesarea maiestas vestra, cum veneril Pragam, in illis turbis et tumul- tibus consiliorum audiie velil omnes sed nullius sequatur consilium prae-

10' feenrint.

19

290 No. CHI. 15ÜR.

terquam, pnslquam res expenderit, suum seilicet vestrse caesarcae ma- iestalis. Coosilium, iaquara, caesarea: maieslatis vestra consulo vt seqoa- tur vestra caesarea maiestas. Vestra caesarea maieslas est rex, dominus et pater regni, in omnibus autem hominibus insita sunt semina legon diuinarum, que sunt fontes omnium, que vnquam lata? sunt, legum. Oue- cunque leges humana? cum his fontibus conueniunt, sunt bonee et vtile«, que nun conueniunt, sunt mala: et damnosse. Accedit, quod caesarea maieslas vestra multa vidit, audiuit et (vt cognosco) legit. Pratere» cajsarea maiestas vestra habet deum secum, qui Semper prasto est his, quos ipse in regna et imperia erexit et quos cognoscit a se petere consiliaa et a se solo pendere. His omnibus, lege natura?, experienlia dace et deo promotore caesarea maiestas veslra sustenlata facile per se sibi con- sulere rede poterit in omni deliberalione quanlumuis difficili et eligere ex omnibus sententijs, quae dicuntur, quod bonum et quod aequum sibi uidebitur. Nec caesarea maiestas veslra patiatur sibi persuaderi, regnon Boemiae non posse nisi per hos aut illos gubernari, qui sciant iura et consuetudines regni, sed illud potius cerlissimum sibi slaluat, illos Boemia? regno posse prospicere, quos, Boemi cum sint nati et nutriti inter leges et mores Boemiae, caesarea maiestas vestra indicauerit esse bonos et nplos, iustos homines, qui nec praemijs nec spebus palianturse» rectitudine deduci. Leges aulem Boemia? esse credal caesarea maiestas vestra non, qua? ab hoc aut illo pro legibus narrantur, sed quae firmae sunt a multis annis ad noslra tempora deduetae. Sunt enim in Boemia, qui id dicml esse legem et statuta regni, quod ipsi vellent ad ipsorum vtilitatem pro lege et statuto haberi. Vnde animaduerti, vno tempore in eadem causa ab hisdem11) iudieibus contrarias fuisse datas sententias; cum autem causam quererem, inueni, culpam non esse legum regni Boemiae sed lllorum, qui, ut erat qui donaret, ita varias pariebant sententias et sux impudentiae praetendebant, regni leges ita velle. Quare ita dicerem esse rem constituendam, vt, postquam caesarea maiestas vestra se ab illis duubus, quas dixi difTicullalibus, inopia? consilij et aegestatis peca- niae, in quus multi volent impellere ca?saream maieslatem veslram, cum venerit Pragam, se extricauerit, illis duabus rationibus, se solam, post quam omnium audierit sententias, consulendo et a nullo dependendo, quanlumuis dicatur hic aut ille scire statuta regni, et illas bernas impo- nendo, qua? in vtilitatem vnius solius caesarea? maieslatis vestne cedunt, cui soli regni incola? prospicere debenl,12). Postquam inquam itafecerit, proponi debent aut hi, qui nunc prasunl rebus, si iasti si boni es« videbuntur caesarea? maieslati veslra?, aut, si illos cognoscet esse munerum

II) iisilem. I >) hier fclill etwa: »insistendum sit".

No. CHI. 15(18.

appetentes, iuslicia? muncra peruertere, vt ipsi dilescant, pra>ponendi erunt alij a cajsarea maiestale vestra publica? guhernationi regni, illis deinde dandas sunt leges, quas sequantur, leges inquam regni Boemiae et non priuatorum hominum. Et si quid durum in illis legibus esse uidebitur, caesarea maieslas vestra sit, qua? emolliat, non priuati homi- nes. Et si uidebitur ca?sarea? maiestati vestra?, ut prudentes et sapientes viri emollire aliqua in legibus Boemicis durinscula nunc ob temporum mutationcm, qu.e olim erant salubria, debeant, hoc non permittalur fieri, vt pro lege illud habeatur, quod iIii aut mutauerint aut emendauerint, sine scitu vestra? caesarea? maiestalis. IIa enim fiel, vt.caesarea maiestas vestra calleat leges regni et omnes sciant, cssaream maiestatem leges regni scire; nec audebit aliquis pro lege regni illud proponere, quod legibus regni aduersatur. Opulentum est reguuin Boemiae, clementissime ca?sar, viris et nobilibus et bonis et industrijs, qui poterunt et volent pro maiestale regia omnem laborem subire et ea exequi, quae caesarea ma iestas veslra iusserit. Quare si ca?sarea maiestas veslra animaduerterit, aliquos in iudicijs non pro dignitale se gerere, pauperum esse oppres- sores, osores ciuium, eos moueat, in lociim illorum mcliores substituat. El sunt sane boni et meliores et optimi, gralia deo, in regno Boemiae, qui in locum malorum possunt substitui. Nam quemadmodum ca?sarea maiestas vestra iusta est, saneta est, hoc vnum desiderat, ut omnes recte habcanl, nulli quantumuis minimo iniuria inferatur, ita curare debet, ut hi viri, qui ca?saream maieslalem veslram representant in suis regnis et imperijs, tales sint, qualis est caesarea maiestas vestra. Aliter enim deus a ca?sarea maiestale vestra repelet rationem malefactorum, non qui- dem qua? ipsa facil, si recte viuit, sed qua? a minislris caesarea? inaiestatis vestra? fierent, si male viucnles non deponeret caesarea maiestas veslra a publicis administrationibus et puniret. Magna res est imperium, sapien- tissime cesar, summas vires, ut digne pro maiestale geratur, requirit non solum ob id, quod reges tenentur bene imperare, quod est omnium commune, qui imperia exercere in alios possunt, sed etiam quod cogun- tur deligentes esse, vt illorum vicarij iuste imperent. Hac enim parte benc constilula, nihil est, quod in regni recta adminislratione amplius desiderari possit; hoc enim vere est illud, et regem esse iuslum, vi qui velit et desideret iuste et viuere et rempublicam curare el iustis, vi iuste viuant, imperare, vt qui eos habeat administros, qui se iuslum regem imitandum intueantur et pro exemplo proposilum habeant. In bis iudi cijs et funetionibus, in quibus ca?sarea? maiestalis veslra? autoritas repre- sentatur, curandum quidem est, ut omnes sint interIJ) amici et bernc sibi

1.1) Iiier fehlt »je«.

292 No. CHI. 1508.

velint vnique regni benefieio el opibus iuste accumulandis summa con- tentione studeatur. Non est lamen permitendum '*), ut plures sint ex eadem familia. Hoc magnum damnum infert regno Boemiae et est com mune malum. Nam extant etiam in alijs regnis leges, ne plures admi- tanlur13) ex eadem familia in publicis adminislrationibus: sat est, ei singulis singulos admitti ad publica munera familijs. Eo autem magts hoc curandum est in Boemiae regno, quo a certis iudicijs nulla est appel- latio ne ad regem quidem, nisi capitis discrimen quis subire velit, si rex statueret id ipsum, quod publicum iudicium statuisse cognosceretur. Ra tio enim eiusdem generis et familia; facit, vt isle in hoc iodicio in gra- tiam sui agnali, cognati, affinis hoc slatuat, quod agnatus, cognatus. affinis desideral, quod sperat, hoc ipsum in illo iudicio, cui illi intersual aut presunt, in gratiam sui facere illos oportere; et ita opprimuntur miseri. Cum enim maior habetur ratio cognalionis, affinitatis, amicitic, quam iusliciae et legum, quid boni sperari polest? Quare hanc ansan diuertendi a iusticite administralione ab omnium iudiciorum formis eue- runcandam lfl) esse dico statuendumque, vt, si vns ex vna familia ad- missus est in aliquo publice munere, ne in omnibus alijs publicis ofueijs alius quiuis ex eadem familia admitti possit. Hec sunt, qua? in pre- sentia satis esse videntur ad monitionem vestrae cesarea- maiestatis, quid ab aliquibus cogiletur et quomodo uitari illa possint, quaesi, ut desidero, animaduerlet caesarea maiestas vestra, plus salis bonorum consiliorum et rationum parandarum opein habebit et presens absens rede gubernari et florere regnum Boemia; et audiel et videbit. Qua? restant, conscribam diligentissime et otferam caesarea? maiestali vestrae, cum primum Pragam venerit. Spero sane, cum omnia perlegerit caesarea maiestas ve»tra, quae mihi videntur ad salutem regni pertinere, quod boni consulet, qae scribo, eligetque, que recte dicta videbuntur, reliqua respuet, omnia autem et hec et similia existimabit ex bono animo meo erga decus et honores caesareae maiestatis vestra; manare. Ne tarnen videar sine causa hec scripsisse, narrabo aliqua, ex quibus caesarea maiestas vestra intel- liget, locumtenentes seu vicarios caesareae maiestatis vestrae in adminw stratione publica regni Boemiae in aliquibus a iusticia deuiasse. Tacebo nomina, quoniam non hec scribo, vt cuiquam nocere velim, cum desi- derem, omnes feliciler in gratia caesarea? maiestatis vestrae viuere, sed ut regno prosit, proponendo et narrando caesarea? maiestali vestrae, que fiunt et facta sunt, omnibus videntibus et spectantibus. Ab alijs autem narrantur quidem publice, ad cssaream maiestalem veslram vero noa deferunlur, quoniam forsan non audent. Ego uero cur audere non debeo.

14) permitlemlum. 15) admittuntur. 16) extruncandam.

No. CHI. 15C8. 293

cum et ab incolis regni maximis sim beneficijs affeclus et a caesarea ma- iestate vestra tantum pecuniae acceperim, ut omnia mea persoluere pos- sim debita, quud maximum est inier ea, que hoc tempore mihi contingere potuissent beneficia? Cur, inquani, audere non debeo, cum hec et ad respondendum beneficijs, que a regno Boemia; accepi, facere videantur et a fide mea, obslricta vcslrae cesarea; maiestati, hec requirantur? Hul- cera"), clemenlissime cesar, ostendo regni, ut sanentur. Caesarea) maiestatis vestise erit iudicare, sintne hec hulcera18) nec ne, et, qua ratione sanari debeant, cogitare. Sibi tarnen persuadeat caesarea ma- iestas vestra, nihil in regno Boemia) promoucri posse, quod ad salutem regni pertineal, nisi caesarea maiestas vestra eo venerit. Quod vt quam primum hoc eueniat rogo; scio enim, cxsaream maiestatem vestram plus sua presentia effecluram quam innumeris scriptis, cum, scripta et man- data cesarea) maiestatis vestra) absentis nihil proinouere posse, cogni- tum esse possit omnibus. Et quamuis mulli sint, qui nollent, caesarearn maieslatem veslram vnquam Pragum venire aut regnum Boemia; inuisere, (amen maxima pars tunc regnum felix iudicat fore, cum caesarea ma iestas vestra ipsa presens eius aliquant curam dignata fuerit suscipere.

Principio scribam aurifabrorum Pragensium causam, qua; tota est de priuilegijs et de iure ciuitatis. Imperator Ferdinandus confirmauit priuilegia aurifabrorum Pragensium, que erant, ne quis arlem eara exerceret nisi permitente ") primale collegij aurifabrorum, quod ob id factum erat, ne aurum falsum aut alchimicum et vniones et lapides preciosi falsi admit- terentur in exercitium eius arlis. Yenit Pragam Judsus quidam, is clam omnibus exercere eam arlem cepit. Hoc intelligentes alij aurifabri conquesli sunt in senatu, mittilur iudex cum satellitibus, fugit Judeus ad N. feminam pro auxilio. lila commouet omnia, quare iussu serenissimi principis capiunlur aurifabri primarii tres, conijciuntur in carcerem et damnantur a iudicibus mille sexagenarum multa atque dimiluntur20). Cum autem ex Ulis Iribus aurifabris vnus esset pauper nec pars illa ab illo dissolui posset, pro qua fuerat damnatus, et omnino peteretur pecunia, ille pauper dimissus est liber et coacli sunt illi rehqui duo totam summam mille sexagenarum soluere. Quis hic non videl duo fuisse mala, vnum quod damnati sint, quod exercerent suam arlem quemadmodum cesarea maiestas imperatoris Ferdinandi in priuilegio iubebat, alterum quod duo cogebantur soluere penam teitij? Quare discedente serenissimo principe Ferdinande aurifabri illi duo conquesli sunt coram caesarea maiestate vestra et, cum iussisset vestra caesarea maiestas, vt illorum causa cogno- sceretur, decretum fuit, ut illi duo non tenerenlur soluere penam terlij.

17) Vlcera. IS) vlcera. 19) permittente. 20) dimittuntur.

294 No. CHI. 1568.

Hoc cum intellexissel (ertius ille, recurrit Aenipnntum ad serenissimim principem Ferdinandum et audio, suam serenilalem parare sc et venire velle Pragam, cum audieril, veslram caesareani maiestalem Präge esse, non magis propter alia quam propler hoc, quod sententia, lata tempore suae serenitatis, fuerit veluti iniqua iudicata Vienn®. Ego, cleinenlissi«e cesar, scio, suam serenitatem optimi esse animi, synceri et candidi et amantissimi vestrae caesarea; maiestatis, et felicissimam fore iudico familua Austriacam, cum inter se amaucrint omnes quemadmodum serenissimos prineeps amat et veneratur vestram ca?saream maiestalem et omnia sua consilia. Sed praeter hec dico, iudices illius temporis, qui adhuc illi ipsi sunt, multa per adulationis Vitium iudicasse, que nunc imponunl m Serenissimi prineipis humeros, cum tarnen illi ipsi illorum malorum fue- rinl autores. Quare illi deberent ferre penas et soluere tertiana illits multa; partem el nun illi duo miseri, qui satis dederunt penarum pro eo, quod sua priuilegia conseruare voluerunt, quin potius ob id ab oui pena deberent absolui, quod nihil peccasse inuenicbanlur; nam a null« »Iiis significatum fueral, quod permissione suae serenitatis clam opera- retur ille Judaeus, nec atligeran! res N. I'eminae, vt Judaeus dicebat, ot inuidia grauaret aurifabros.

Huic simile est illud de iure successionis proposilum dubium. Nam cum mortua fuisset quedam femina et diuulgalum fuisset, bona illius cessisse fisco cresareae maiestatis vestra?, illico accessit vnus ex bis, quos dico, primarijs regni iudieibus ad aulicum quendam sua; serenitatis dixit- que, vi peteret illi21 j bona. Atque ita vendita sunt bona illa et, pe- cunia aeeepta, sumina erat 4 millia. Inlerea ceperunt contendere agnati, ad quos iure successionis illa bona pertinebant, et, cum non audirentur, venerunt recta ad caesaream maiestalem vestram. Et vestra caesarea maiestas mandauit cognosci causam. Cognila causa iudicalum est, hec bona ad illos agnatos pertinere et non ad fiscum vestra; caesarea; maiestatis, quare, cum pelerelur restitutio et bona essenl diuendita, damnatus est fiscus caisareae maiestatis vestra;, vtscilicet illi agnati ex fisco ersarea? maiestatis vestrae 4 millia aeeiperent. Cum fiscus non habere!, vnde daret, cogunturiüi quotidie ad cameram accedere et omnibus narrare, que passi sunt. Ego idem dicerem hic fieri oportere. Illorum iudicum bona aeeiperem ad suminam, qua illi agnati sunt priuati, et i 1 Iis agnatis dissolaerem nec vellem, vt fiscus regius solueret penas male ab alijs iudicalorum, et, si diceretur, bona illa in beneficium regni cessisse, ob id vel maxime eos puniendos esse dicerem, quod contra leges iudicassent, quod posterior senlentia ostendit, illos a prineipio male iudicasse. Sunt huiusnodi exempla mulla.

'iij illa stutt illi.

No. CHI. I5Ü8. 293

Sed quid dicara de facto illo? Mortuus esl N. Inier bona relicta post mortem erat equus elegantissimus. Is primarius, quem dico, signi- ficauit mortui vxori viduse, bona eius mariti addicta esse cesareo fisco. Reclamauit vxor vidua. Ac ille, audio, inquit, elegantem equum reli- quisse, qui si mihj placeret, emerem. Libenter, inquit vidua, vendam et quidem eo precio, quo meus maritus emit. Quid dicam? Vidua vxor missit") equum, dixit, precium, quo emerat ab initio maritus, fuisse 50 ff. Accepit ille equum et, quum vidua mississet") famulum ad pe- lendam pecuniam rogaretque, vi aut equum aut 50 ff soluere ille vellet, ille accepto gladio incurrit in famulum, vt vulnus aut melum incuteret, dicens, si vnquam postbac ad me hac de causa veneris, peribis.

Ouid est, quod plura dicam? Itane fieri a iudicibus et locumte- nentibns caesarea) maiestalis vestra debent")? Quid faciet populus egenus, cum primarii ditissimi et potentissimi isla faciant? Dico, nullam esse vrbem caesarea; maiestatis vestra, abs qua isli primarij iudices non acceperint inagnam vim pecuni«, rautui quidem nomine, sed quod nun- quam persoluetur. Vnde fit, vt, si questores vestra caesareae maiestatis quererent aliquam summam pecuniae pro vestra caesarea maieslate, in- uenire non possint. Poterunt aulem, si vestra caesarea maieslas cura- uerit, dissolui vrbibus regni aes alienum, quod iliis debetur ab his, qui extorserunt mutui nomine maguam pecuniae vim. Dicebant litis: „Vultis negocia vestra expediri? Faciam libentissime, sed date mihi mutuo (hoc est dono) duo aut tria millia et ego illico vestra negocia absoluam; metuent uos vestri aduersarij, facile modo quod ego suadeo; domi non habeo pecuniam, phasianos, apros nec aliquid. Quid, mihi non suc- curretis?" Hec sunt, que depauperant vrbes et regnum, vnde, cum cae sarea maieslas vestra indiget pccunia, inuenire ") non potest nisi per- soluta vsura, quoniam isti fuci exhauriunl regnum omni succo. Sed istis illa sunt peiora, cum horum primariorum, quos dixi, gratia iura regni inter ciues euertuntur. Si quis est in carcere, qui parua pena esset plectendus, si aliquem ex primarijs habuerit hostem et contra eum ille literas scripserit, statim aut exilio aut morte punitur; e contrario vero, si mortem mereretur, horum primariorum intercessione aut exilio triennij aut parua multa punitur. Atque ila in voluptatibus et desiderijs eorum, qui presunt, illi, qui secuntur, sunt assentatores, adulatores ne- farij, et ciues et senatus horum secundorum causa quiduis faciunl etiam impia et iniqua. Qua ralione euertitur regni ratio, cum non legibus iu- dicatur sed hominum inalesanorum voluntate.

Clemenlissime cesar, vellein regnum Boemiaj florenliesimum videre. Alia ralione eius in me beneficia rependere non possum nisi desiderio misit. 23) misisset. 24) ü>bet. 25) iuueniri.

29ö No. CHI. 1568.

l'elicis successus, indice oplimae mcse erga se voluntalis. Nee . l'uit a mullis annis rex Boemiae, qui eain oecasionem conslituendi regnoii optimis legibus habuerit, vt nunc habet caesarea maieslas veslra. P« a Turco, ainicicia et reuerentia a prineipibus imperij, benevolentia i Gallorum rege, qui nunquam Carolum quintum siuil quiescere, pronpli- tudo parendi regni Boemiae, amor omnium ordinum erga ca?saream ma- iestatem vestram, quae res moucre deberent caesaream maiestalem vestraii ad suseipiendam curam de regno et ad respondendum expeclalioiu omnium ordinum, que est de prouidentia et studio erga se. Caesarea ma ieslas vestra et sanc omnium expectalioni respondebit, si querelis com- munibus regni caesarea maieslas vestra volueril remedium apponerere- mouendo improbos, praeficiendo muneribus publicis, quos vtiles fore caesarea maiestas veslra iudicaueril, aul illos esse remouendos, autalios in eorum Iocum sufficiendos.

Essen! alia mulla scribenda, sed, vt videt caesarea maiestas veslra, quam longa est presens scriplio, tarn molcstum est caesarea) maieslati vestrae tarn mulla vna leclione percurrere. Esset enim scribendum de supplieibus libellis; quj cum humanissime excipiantur a caesareama- iestate vestra et legantur atleulissime mandelque legi et expediri, iltili tarnen aut pauci expediunlur, vnde pauperum querele non conlra caesa ream maiestalem vestram, que et amice audit et palienter tarn diulumam audientiam perfert, sed contra cos"), qui nullum dant responsum, cum tarnen iIiis sit mandatum a caesarea maieslate veslra, ul respondereoL Illi^siquidem saspe reijeiunt supplices libellos miserorum el mandanl, alios scribi et offerri vestrae caesareae maiestati, que res et äuget mo- Iestiam caesareae maiestatis vestrae et impensas accumulat miseris. Noi enim putant iIii sine munere el donarijs aliquid confici posse. Hinck. vt sepenumero fiant venalia iura. Scio ego, missam fuisse causam dili- gentissime perscriptam ad caesaream maiestatem vestram a regno Boerni« Viennam. Rogabant autem illi per deum, nc veslra caesarea maieslas vellet illas eorum, qui scribebant, querelas ad hoslem ipsorum prima- rium locumlenentem cirsarea) maiestatis vestrae mittere. Atquc posl pao- cos dies illa) ipsae litlerae cum omnibus actis nomine caesarea; maieslatis vestra? Pragam sunt missae ad illum ipsorum hoslem, de quo rogabant, ne illas illorurn querelas ad illum mittere vellet caesarea maiestas vestra, ne aliquid mali conlra ius in illos exercere ille vellet. Hec sunt, qoe deterrent subditos, ne audeant proponere suas qucrelas coram cssarea maieslate vestra. Nam videnl, nec suis malis, qua; patiunlur, remedum vllum adferri et suas querelas innotescere suis aduersarijs et ob id de-

2fi) hier fehlt »diriguntur«

No. CHI. CIV. 1508. 207

rideri, cum exprobratur, quod, quamuis sint cnnquesti, nullum lamen subsidium impelrauerinl. Narrabatur Prags, 5 millia supplicum libel- lüi'um humanissime babuisse caesaream maiestalem veslram, quibus tarnen nullum fuisset datum ob negligentiam illorum, ad quos pertinebat, re- sponsum, et si in illis libellis supplicibus aliqui2') erant de querelis, ad illos, contra quos proposite erant ilia; querele, tales supplices li- bclli, peruenire potuisse.

�?е�? sane, benignissimc cesar, inquiétant regnum et cogunt ad deum homines recurrere petercque, vt earn deus del patientiam ministris �?ж- sare �? maiestalis vestra ad expediendos supplices libelles pauperum, quam dat caesarea; maiestati vestra; in recipiendo et alloquendo pauperes ot consolando.

Sed hic finem faciam, ne nimia scriplione sim grauis caesarea; ma- ieslati vestra. Cetera scribam el offeram aut hie aut Praga;, nam de- sidero voluntatem meam explicare caesarea; maiestati vestra; de omnibus, quae ad hanc causam pertinent. Valeat féliciter cœsarea maieslas vestra. Caesarea; maiestati vestrae offert humiliter presens

J. P.