Hoc est decretum Hildebrandi, in quo a doctrina et flde catholica errauit, sicut ex subsequenlibus auctoritalibus ei opponitis1) declaratur.

Gregorius papa Roman» synodo*) presidens dixit: Nos sancto- rum predecessorum nostrorum statuta tenentes, hoc'), que') ex- comraunicatis fidelitate aut sacramento constricti sunt, apostolica auctoritate a sacramento absoluimus et, ne sibi fidelitatem obser- uent, omnibus modis prohibemus. Item et quoniam multos, pec- catis nostris exigentibus, pro causa excommunicationis perire cotti- die cernimus, partim ignorantia, partim etiam nimia siraplicitate, partim timore, partim etiam necessitate, deuicti unam4), anathema-

S) Evang. Matth. V. 14, 15. 29) obtinere. 30) oramus.

*g) Roman. I. 7. gg) II. Timoth. IV. 8. 31) venerabilis.

f) In dieser Schrift wird auch Pabst Urban II. angegriffen wegen Be- stimmungen, welche am 1. März 1095 auf dem Concile zu Piacenza getroffen wurden.

x) Nämlich Concilio Romano IV im Jahre 1078. Die Acta dieses Con- cils sind enthalten in Harduin's Acta Conciliorum Tom. VI. Pars I. pag. 1575 bis 1578 und in Labbeus Concilia Tom. X. pag. 369—371.

1) oppositis. 2) hos. 3) qui. 4) misericordia statt unam.

46 No. XXXIV. 1095.

tis sententiam ad tempus, prout possuraus, temperamus oportune"). Apostolica itaque auctoritate ab anatheraatis uinculo hos sublrahi- mus, uidelicet uxores, liberos, seruos, ancillas seu mancipia, nec- non rusticos et seruientes et omnes alios, qui non adeo curiales sunt, ut eorum consilio scelera perpetrentur, et illos, qui ignoran ter excoramunicatis communicant, seu illos, qui communicant cum eis, qui communicant excommunicatis. Quicunque au lern aut ara- tor6), siuc peregrinus, aut uiator in terram excommunicatorura de- uenerit, ubi non possit emere, et non habet unde eraat, ab ex communicatis aeeipiendi licentiam daraus, et si quis excommunica tis non pro sustentatione superbiae sed humanitatis causa aliquid dare uoluerit, non prohibemus*).

Dominus per Ezechielem huiusmodi errores damnauit, sicut manifestum est ex uerbis ipsius Ezechielis diccnlis °): Et factum est uerbura doraini ad me dicens: Die ad domum exasperantem: Nescitis quid ista significenl? Die: Ecce uenit rex Babilonis1) Jhe- rusalem et assumet regem et prineipes eius, et adducet eos ad semetipsum in Babilonem, et tollet de semine regni ferietque cum eo fedus et aeeipiet ab eo iusiurandum, sed et fortes terra tollet ut sit regnum humile et non eleuetur, sed custodiat pactum eius et seruet illud. Qui recedens ab eo misit nuncios ad Aegiptam, ut daret sibi equos et populum raultum. Nunquid prosperabitur uel consequetur salutem, qui fecil hsec, et qui soluit pactum, nun quid cQugiet? Viuo ego, dicit dominus deus. Quoniam in loco regis, qui constituit eura regem, cuius fecit irritum iuramentum et soluit pactum, quod habebat cum eo, in raedio Babilonis monetär. Et non in exercitu grandi neque in populo raulto faciet contra eura Pharao proeliura in iactu aggeris et in extruetione uallorum, ut interficiat aniraas multas. Spreuerat enim iuramentum, et sal- uerat foedus, et ecce dedit raanum suain. Et cum omnia h«ee fecerit, non effugiet.

x) Obiger Auszug aus den Akten des im Jahre 1078 zu Rom gehalte nen Concils ist mitgelheilt in: (Orthuini Gratii) Fasciculus rerom expetenda- rum ac fugiendarum. Coloniae 1535. fol. XL1II. Mathiae Flacii Illyrki Ca- talogus testium verilatis, Basileae 1556. pag. 340 und 341. Argenlinae 1562. pag. 230 und in den folgenden Ausgaben, auch in Melchioris Goldasti Apo- logiae pro imperalore Henrico IV. Hanoviae 1611. pag. 15 u. 16.

0) Prophetia Ezechielis Cap. XVII. v. 11—19.

5) opportune. 6) orator. 7) hier fehlt in.

No. XXXIV. 1095. 47

Jeronirous, libro V. super Ezechielen) hunc locum exponens, ait'): Hoc est enigma, hfec est parabola, quod sub duabus aqui- lis et uinea duos reges Babilonis et Aegipti scriptura monstrum'), et regem Sedechiam, qui contra iusiurandum, deserta araicitia Na- boduchoniser'), se ad regem Aegiptium transtulit. Ferietque, in- quamJ), cum eo foedus et aeeipiet ab eo iusiurandum, ut custodiat pactum eius et seruet illud. Qui dissoluit, ait, pactum, nunquid effugiet? Ex quo diseimus, etiam inter hostes seruandam fidem et non considerandum, cui sed per quem iuraueris. Molto enim fide- lior timendus4) est ille, qui propter noraen dei tibi credidit et de- ceptus est, te, qui per occasionem diuinse maiestatis hosli tuo, irao iam araico, es molitus insidias. Quoniam, inquam"), in loco regis, qui constituit eum regem, cuius fecit irrilura iuramentum et soluit pactum, quod habebat cum eo, in medio Babilonis morietur. Legimus enim Sedechiam captum duetum esse in Eblatha'), ibique, interfectis filijs, excecatum et instar fere clausuni in cauea Irans latum in Babilonem. Unde et scriptura, tum') uideatur sibi esse contraria, tarnen in utroque uerissima est. Dictum enim erat ad Sedechiam»): Et intrabis Babilonem, non uidebis eam. Inlrauit enim, quia duetus est Babilonem, et non uidit, quia fuerat ex- cecatus.

Augustinus in libro de raendacio*): In hoc errant homines, quod subdunt praeciosiora uilioribus. Cum enim concesseris ad- raittendum esse aliquod malum, ne grauius admittatur aliud, non ex regula ueritatis sed ex sua quisque cupiditate atque consuetu- dine metitur; et malum id putat grauius, quod ipse amplius ex- horrescit, non quod amplius re uera fugiendum est. Hera**): Cor- rupta auetoritate doctrinse nullus aut cursus aut recursus esse ad castitatem animi potest. Est anirai castitas araor ordinatus, non subdens maiora minoribus.

Primum***) est euitandum capitale mendatium longeque fu-

•) cfr. Operum D. Hieronymi Tom. V. sumptibus Friderici ducis Saxo- niae etc. Francoforti ad Moenum et Lipsiae 1684. fol. pag. 362 und 363. 8) Jerem. XXXIV. 3.

*) cfr. Operum D. Aurelii Augustini Tom. IV. Basileae 1569. fol. pag. 26: De mendacio ad Consentium Über I. **) ibidem pag. 28. xxx) ibidem pag. 20.

1) monstraret. 2) Nabuchodonosor. 3) inquit. 4) inuentus. 5) inquit. 6) Reblatha cfr. IV. Regum XXV. 20. 7) cum.

48 No. XXXIV. 1095.

giendum quod fit in doclrina rcligionis, ad quod roendatium nulla conditione quisquara debet adduci. Quisquisx) esse aliquod genas dixerit mendacij, quod peccatura non sit, deeipiet seipsum turpiter, tum ') honestum se deeeptorem arbitratur aliorum. Tanta porro cecitas hominum animas occupauit, ut eis parura sit, si dicamus, qusedam mendatia non esse peccata, nisi etiara in quibusdam pec catura esse dicant, si raendaciura recusemus.

Quomodo**) igitur') raendatiura rede potero persequi? Ad latrocinio latrocinia et sacrilegio sacrilegia et adulterio sunt adul- teria persequenda? Si autera ueritas dei in raeo raendatio abunda- uit, nunquam*) nam et nos dicturi sumus: faciamus mala, ut ue- niant bona? Quod uides queraadmodum detestatur Apostolus. Quid est enira aliud, mentiamur ut hereticos raendaces ad ueritatem ad- ducaraus, nisi faciamus mala ut eueniant bona")? An aliquando bonum est raendatiura, vel aliquando mendatium non est malum? Et paulo postxx): Nonne cernitur, quantum adiuuet baec dispuü- tio eos ipsos, quos pro magna uenatione mendaeijs nostris capere moliraur? Legio Tebea') propositam prophetiara Ezechielis et ex- positionem Jeronimi spiritum') secuta est, sicut hoc loco sab- iungit6).

Erat***) eodem tempore in exercitu legio militum, qui Thebti appellabantur. Legio autem uocabatur, qua? tunc sex railia ) et sexcentos uiros in armis habebat. Hi in auxilium Maximi') ab orientis partibus ueniant') accersiti, uiri in bellicis rebus strenui, uirtute nobiles, sed fide nobiliores, trga imperatorem fortiludine, erga Christum deuocione certabant. Euangelici prsecepti etiam sab arcanis ") non immeraores, qua; dei deo et qua; Caesaris Csesari reslituebant. Itaque cum hi, sicut et csetcri militum ad dilaoian- dam Christianorum multitudinem destinarentur, soli crudelitatis

£) cfr. Operum D. Aurelii Augustini Tom. IV. pag. 30. £x) ibidem pag. 31. Contra mendacium ad Consentium Uber I. XJ) ibidem pag. 31.

Das Folgende ist entnommen aus der Pissio SS. Maurltii et Thebaeorum martyrum auetore S. Eucherio Lugdunensi episcopo, gedruckt in Acta Sanct- orum Septembris Tom. VI. Antverpiae 1757. fol. pag. 342 und 343 unter dem 22 September. 00) Rom. III. 8.

1) cum. 2) hier fehlt mendacio. 3) nunquid. 4) Thebaea. 5) spiritualiter. 6) subiungitur. 7) millia. 8) Maximiano.

9) uenerant. 10) armis.

No. XXXIV. 1095. 49

misteriura ') detrectare ausi sunt atque huiusmodi praeceptis se obteraperaturos negant. Incitamentum tarnen raaxiraum fidei in illo tempore penes secundum') Mauritium fuit, qui cum Exsuperio et Candido, Senatore militum, accedebat et, exhortando singulos. et monendo, fidelium causam militonum*), etiam martyrum exempla ingerens, pro Christi sacramento pro diuinis legibus, si ita neces- sitas ferret, omnibus mori suadebat, sequendosque socios admone- bat iilos et contubernales suos, qui iam in coclum prrecesserant. Milites sumus, imperator, tui, sed tarnen serui, quod libere confi- temur, dei. Tibi militiam debemus, iili innocentiam. A te Stipen dium laboris accipimus, ab illo ante4) exordiura sumpsimus. Sequi imperatorem in hoc nequaquam possumus, ut authorem negemus deum, utique authorem nostrum, dominum autem, uelis nolis, tuum. Si non tarn sinistra agere compellimur, ut hunc offendamus, tibi, ut fecimus hactenus, adhuc parebimus, sin autem, Uli potius pare- bimus, quam tibi. Offeremus nostras in quemlibet hostera manus, quas sanguine innocentum') cruentare nephas') dicimus'). Dex- terse istse pugnare aduersus impios atque inimicos scimus*); la- niare pios et ciues nesciunt. Meminimus, nos pro ciuilibus9) potius, quam aduersus ciues arma sumpsisse. Pugnauimus Semper pro iustitia, pro pietate, pro innocentum10) salute. Hoc1') fuerunt nobis hactenus precia periculorum. Pugnauimus pro fide, quam quo pacto seruamus") tibi, si hanc deo nostro non exhibemus? Jura mus1') primum in sacramenta diuina, iuramus") inde in sacramenta regia. Nihil nobis de secundis, credas, necesse est, si priora pr;e- rumpimus. Christianos ad poenam per nos requiri iubes. Jam tibi ex hoc alij requirendi non sunt; habes nos hic confilentes deum patrem authorem omnium et filiura eius Jhesum Christum. Uide- mus laborum periculorumque nostrorum socios, nos quoque, eorum sanguine aspersos, trucidare") iube ferro. Sanctissimorum quoque commilitonum raortes et fratrem ") Simeon ") non fleuimus, non doluimus, sed potius laudamus18) et gaudio prosecuti sumus, quia digni habiti essent pati pro domino deo eorum. Nunc nos uel hsec ultima uitte necessitas in rebellionem non cogit, non nos ad-

1) ministerium. 2) sanctum. 3) commilitonum statt causam

militonum. 4) uite statt ante. 5) innocentium. 6) nefas. 7) du- cimus. 8) sciunt. 9) ciuibus. 10) innocentium. 11) Hec. 12) seruabimus. 13) Jurauimus. 14) iurauimus. 15) trucidari.

16) fralrum. 17) funera statt Simeon. 18) laudauimus. Sndenderf Kegijtrnm. II. 4

50 No. XXXIV. 1095.

ucrsum te, imperator, armauit ipsa saltem, qua; fortissima est in pcriculis, desperatio. Tenemus, ecce, arraa et non resisteraus, quia mori, quam occidere sanctos, maluimus et innocentes interire, quam noxij nunc') praoptamus. Si quid in nos ultra stutueris, si quid ad hoe iusseris, si quid admoneris*), ignes, tormenta, ferrum sub- irc pati3) suraus. Christianos nos fateraur, persequi Christianos non possumus.

Nota prudens lector, quam saneta4) legio Thebea iurauit sa- cramenta pagani Cscsaris, qua? primo iurauerant') in sacramenta dei et, ut prius iuramentum obseruaret, Christum in membris suis persequi recusauit. Ut iuramentum secundum non uiolaret, ipsi pagano Caesari, cui iurauerat, armis resistere noluit. Denique ut utriusque iuramenti fidem inuiolatam conseruaret, medium eligens pio martyro') ad exemplum sanetorum deuote se obtulit. Hoc spiritu Gregorius omelia X™* super Ezechielem ait°): Rote animalia secuntur7), quia in sanetorum patrum uita cognoseimus, quid in sacra scriptura uolumine inteliigere debeamus. Illorum quippe nobis actio aperit hoc, quod in suis pradicationibus pagina tesu- mentorum dicit. Dominus ipse per Ezechielem prophetam seueris- sima ultionc Sedechiam regem punit") eo, quod foedus, initum per nomen dei cum pagano rege Babilonis, uiolare prasumpsit. Et beatus Jeronimus, fidehissimus expositor ipsius Ezechielis, quinto libro super ipsura Ezechielem, diuina iudicia adrairans et damnatio- nem Sedechiae manifestius exponens, inter cetera dicit: Non con- siderandum, cui, sed per quem iuraueris. Utriusque testameDti dominus Jhesus, ne paganum Ciesarem ucl ministros eius scanda- lisaret, tributum, quod non debebat, cum ab hoc debito Uber esset, pro se et pro Pctro solui iussit, et Petrus, prineeps apostolorum, (actus forma et exemplum ecelesiae, pro se et pro domino tributum soluit"), et tum5) Christus Caput sit ecelesiae et tributum pagano Caesari soluit10), docet, ut omnis sapientis oculi in capite eius sint, docet, ut raembra ecelesiae oculos mentis in caput suum figat"), ipsum pra oranibus intuatur") ipsum, quantum datur boni, toto corde, tota anima, totis uiribus sequatur "). Qui sequitur me,

*) cFr. Divi Gregorii papae I. cogDOtnento Magni operum Tomus II. Pa risiis 1586. fol. pag. 151. •) Evang. Mallh. XVII. 23 — 26.

1) uiuerc statt nunc. 2) admoueris. 3) parati. 4) sanrtf. 5) iurauerat. 6) martyrio. 7) sequuntur. 8) puniit. 9) cum stall tum. 10) soluerit. 11) figant 12) intueantur. 13) sequantur.

No. XXXIV. 1099. 51

ioquit, non ambulat in tenebris*). Qui1) contrarius Hildebrandus aut membrum Antichristi fuit, aut ipse Antichristus. Arriano *) Caesari Ualentiniano quse sunt Csesaris soluit et soluenda docet bcatus Ambrosius, probat etiam, si prsecepta*) Valcntiniani eccle- siae non Arrianis') sed Catholicis tradantur, et propter bonura pacis cum ') uocat imperatorem christianissimum"), qui*) per ex- eraplas') manifeste arguit ut Arrianum"). Ambrosius de basilica non tradenda Arrianis *), docens, Caesari Augusto heretico et Ar riano10) in secularibus seruiendura, ait"'):

Quoniam omnibus epistolis ferc sollicite queris de ecclesia, accipe quod") agatur. Posttridie") quam accepi literas tuas, qui- bus significaueras, quod") exagitarent coma") tua, moles inquie- tudinum grauium cepit moueri. Nec iam Porciana boc est extra- raurana basilica petebatur sed basilica") hoc est intermurana"), qua; maior est. Conuenerunt me primo") uiri comites Consista- riani") et"), ut basilicam tradem'") et procurarem, ne quid po- pulus Thebarum") momentis"). Respondit'3), quod erat ordinis, templum dei tradi a sacerdote non posse. Adclamatum est se- quenti die in ecclesia, etiam pnefectus eo nomine"), cepit suadere, velim") Porciana basilica cederemus. Populus reclamauit. Ita tunc discessum est, ut intiraaturum se imperatorem") dicent") sequenti die. Etinfra: Quid praesentius dici potuit a christianis uiris, quam id") hodie in nobis") spiritus sanetus locutus est? Rogamus, Auguste, non pugnaraus, non timemus, sed rogamus. Hoc Chri- stianos decet, ut et tranquillitas pacis optetur et fidei ueritatis

*) Evang. Joh. VIH. 12.

") AmbroBÜ epistolarum über II. epistola XI. ad imperatorem Valentinia- nnm in Operum S. Ambrosii Mediolanensis episcopi Tom. V. Lutetiae Parisio- rum. 1661. loL pag. 193.

"') Das Folgende ist entnommen aus Ambrosii epistolarum liber 11. epi stola XIV. ad Marcellinam sororem in Operum S. Ambrosii Mediolanensis episcopi Tom. V. LuU Paris. 1661. fol. pag. 205—209.

1) Cui. 2) Ariano. 3) pr.tccpto. 4) Arianis. 5) eum. 6) quem. 7) exempla. 8) Arianum. 9) Arianis. 10) Ariano. 11) quid. 12) Postridie. 13) hier fehlt te. 14) somoia statt coma. 15) hier fehlt noua. 16) intramurana. 17) hier fehlt prineipes vir-

tutum. 18) Consistoriani. 19) et mufs ausfallen. 20) traderem 21) lurbarum statt Thebarum. 22) moueret statt momentis. 23) Re- spondi. 24) uenit statt nomine. 25) vt statt velim. 26) imperatori. 27) diceret. 28) hier fehlt quod. 29) uobis.

4*

52 No. XXXIV. 1095.

quod1) constantia, nec mortis uocatur') periculo. Est enim presul dominus, qui saluos faciet sperantes in se. Et infra: Mandatar denique: trade basilicam. Kespondeo: nec mihi fas est tradere, nec tibi acciperc, iraperator, expedit. Dornum priuati ullo') potest iure temerari, domum dei existimas auferendam? Alligatus4): impe- ratorem*) licere omnia, ipsius esse uniuersa. Respondeo: noli te grauare, iraperator, ut putes, te in ea, qua; diuina sunt, imperiale aliquod ius habere; noli') extollere, sed, si uis diutius imperare, esto deo subditus. Scriptum est: Qua; deo') deo, qua; Caesari') Csesari*). Ad imperatorem palacia pertinent, ad sacerdotem eccle- sise. Publicorum tibi menium ius commissum est, non sacrorum. herum dicitur, mandasse imperatorem: Debeo et ego unam basili cam habere'). Quid tibi cum adultera? Adultera") enim, qu« non est legitimo Christi coniugio copulata.

Ambrosius in tractatu de obitu Theodosii docens, fidem firrai- ter obseruandam circa paruulos pupillos augustorura imperatorum ad detinendum iraperium et uitam et salutem eorum, ait**):

Hoc nobis motus terrarum graues, hoc ingentes") pluuie mi- nabantur et ultra solitum caligo tenebrosorum ") denunciabat, quod clementissimus iraperator Theodosius recessurus esset exteris1'). Ipsa igitur excessum eius elementa mouebant"), coelum tenebris obduetum, aer perpeti horrens caligine, terra conijciebatur raotibus, replebatur aquarura alluuionibus. Quidni mundus ipse defletur"), eura prineipem continuo esse rapiendum, per quem dona") mundi istius temperari solent"), cum criminum poenas indulgentia praeneni- ret. Et ille quidem abijt sibi regnura quod") non deposuit sed mutauit in tabernaculara") Christi, iure pietatis adscitus in illam Jherusalem supernara ubi nunc positus dicit: sicut audiuimus ita et uidimus in eivitate domini uirtuturo, in ciuitate dei nostri quam deus fundauit in eternum"'). Sed plurimus") tanquam paterno

•) Evang. Matth. XXII. 21.

**) Das Folgende ist entnommen aus Ambrosii eonrio in obitn Theodosii imperatoris in Operum S. Ambrosii Hediolanensis episcopi Tomas V. L e. pag. 116-125. •") Psalm. XLVII. 9.

1) neritatisqae statt neritatis quod. 2) reuocetur. 3) nnllo.

4) Allegatur. 5) imperatori. 6) hier fehl te. 7) dei. 8) Ccsaris. 9) hier fehlt Respoodi. 10) hier fehlt est. 11) iages. 12) tenebro- sior. 13) e terris. 14) moerebant 15) defleret 16) dora statt dona. 17) solerent. 18) regnumque statt regnum qood. 19) taber- nacula. 20) plurimos.

No. XXXIV. 1095.

destitutos presidio et1) dereliquit ac potissimos') filios. Sed non sunt destituti, quos pietatis suce reliquit heredes, non sunt desti- tuti, quibus Christi acquisiuit gratiam et exercitijs') fidera, cui do- cumeDto sunt4), deum fauere pietati ultioneraque') esse perifidiae. Et infra: Nihil gloriosius exitus tanti principis habuit, quia orania iara filijs tradidisset, regnura, potestatem, noraen Augusti. Et infra: Ergo tantus imperator reccssit a nobis, sed non totus recessit; reliquit enira nobis liberos suos, in quibus eum debemus agnoscerc et in quibus eum et cernimus et tencraus. Nec moueat setas; fides militum imperatoris perfecta aetas est. Est cnim perfecta aetas, ubi perfecta est uirtus. Reciproca haec, quia et Ildes imperatoris militum uirtus est. Recognoscitur6) nempe, quos nobis7) Theodosij fides triumphos acquisiuerunt8). Cum Iocorum angustijs et irape- diuntur") colonum10) agmen exercitus paulo serius in aciem descen- derunt") et in aequitate hostis mora belli uidentur"), desiluit equo princeps et ante aciem solus progradiens") ait: vbi est Theodosij deus? Jam hoc Christo proximus loquebatur. Quid") enim pos- sit") hoc dicere, nisi qui Christo se adherere cognoscetur ")? Quo dicto excitauit omnes, exemplo omnes armauit, etiam certe senior aetate sed ualidus fide. Fides ergo äuget actatem. Denique nec Abraham, ut in senectute gencrare") filium, considerauit seta- tem, nec Sara*), ut parere"). Nec roirum si äuget aetatem fides, cum reputat") futura. Quid est enim fides, nisi rerura earum, quae spcrantur, substantia")? Sic nos scripturae docent. Ergo si substantia eorum, quae sperantur, fides est, quanto magis corum, quae uidentur! Bona fides, de qua scriptum est: Justus autem ex fide uiuit; quod si subtraxeris ") si"), non placcbit animae meae""). Nos autem non subtrahamus nos ad dispendium aniina?, sed inhe- reamus fidei ad animae nostrae acquisitionem, quoniara in hac fidei mililia testimonium consecuti sunt seniores nostri Abraham, Isaac et Jacob et ideo hereditatem nobis fidei reliquerunt. Fidelis Abra-

•) Genes. XXI. 1. u. 2. Hebr. XI. II. ") Hebr. XI. 1. Hebr. X. 38.

1) et mufs ausfallen. 2) potissitnum. 3) exercitus. 4) fuit. 5) ultoremque. 6) Recognoscitis. 7) uobis. 8) aequisiuerit.

9) impedimentis. 10) calonum. 11) dcscenderet. 12) uideretur. 13) progrediens. 14) Quis. 15) posset. 16) cognosceret. 17) ge- neraret. 18) pareret, 19) representct. 20) subtraxerit. 21) se.

54 No. XXXIV. 1095.

ham, qui non cx operibus sed ex fide iustificatus est, quoniam deo credidit*); Isaac, qui per fidem nec gladium ferituri parcitis1) expauit"); Jacob, qui paterne fidei uestigijs intentus, dum Her agit, angelorum uidct') excrcitum et uocauit concilium s) dei ***). Alibi quoque, id est in libris reguraf): Eliseus erat intra Sama- riara et subito cum4) circumfusis') Syrorura obsedit exercitus. Uidit eos') et ait ad dominum suum: o domine, quid faciemus? Et dixit Heliseus, prophetam7): noli timere quoniam nobiscum plu- res sunt, quam cum illis. Et rogauit, ut aperiret deus oculos Giesi"). Et aperti sunt oculi eius et uidit pleuum montem equis et curribus in circuitu Helisei. Et rogauit Heliseus, ut percutetur') eos deus cecitate, et percussi sunt. Et introicrunt in ciuitatero, quo ingrederentur nequaquam uidentes. Audistis certe, milites, qui circumfusi estis, quia ubi perfidia, ibi cecitas est. Veeto") igitur cecus erat exercitus infideliura. Ubi autem fides, ibi exer citus angelorum. Bona itaque fides, qure frequentcr Operator in mortuis. Denique aduersaueris") et legiones suse cottidiana mar- tyri") uirtute torquentur; vnde arbitror, quod fila chordarum cy- tbarae ideo fides dicantur, quoniam mortua et sonum reddant. Quo magis et magis enitendum est, ne in hoc uiuendi munere sumus") ingrati, sed pij pignoribus prineipis scdulum ac patrium impenda- mur") affectum. Soluite filijs eius, quod debetis patri. Plus de- betis defuneto, quam debuistis uiuenti. Etenim") in libris") prt- uatorum non sine graui scelere minorum iura temerantur, quaoto magis in filijs imperatoris. Et infra: Beneficium se putabat acee- pisse auguste memoriae Tbeodosius, cum rogaretur ignoscere, et tunc propior erat uenise, cum fuisset coromotio maior iraeundix. Prerogatiua ignoscendi erat indignatum fuisse, et optabatur in co, quod in alijs timebatur, ut irasceretur. Hoc erat reraedium reoruui, quoniam, cum haberet supra oranes potestatem, quasi parens ex- postulare malebat, qui") quasi iudex punire. Sa>pe trementes uidi- mus, quos obiurgabat, et conuictos sceleris, cum desperassent, so- lutos crimine. Uincere enim nolebat18), non pleclere equitatis iudex,

•) Genes. XV. 6. ") Genes. XXII. 9. 10. ~) Genea. XXXII. 2. t) IV. Reg. VI. 14-21.

1) parentis. 2) uidit. 3) caslra. 4) eam. 5) circumfusus. 6) hier fehlt Gieii. 7) propheta. 8) Giezi. 9) perentereL

10) Rede. 11) aduersarius. 12) martyrum. 13) simua. 14) ira- pendamus. 15) hier fehlt si. 16) liberis. 17) quam. 18) uolelat.

No. XXXIV. 1095. 55

noo pene arbiler, qui nunquam ueniara petcnti negaret. Aut si quid esset, quod occulta conscientia iuuolueret, deo seruabat. Haue uocem eius homines amplius quam poenam tiraebant, quod tanta imperator1) agetur*) verecundia, ut mallet sibi homines religione quam tiraore astringere. Maxiraum philosophura impunitatera ferunt dedisse his facinoribus, qua per iram commissa forent. Scd scri- ptura diuina melius ait: irasceraini et nolite peccare"). Maluit pec- catum recidere, quam excusare. Satis3) est in indignatione laudem dementia; reperire, quam ira in ultionem excitare4). Quis ergo dubitabit filijs eius apud dominum maximum pra'.sidium fore? Do mino fauente Archadius imperator iara ualidus inuectus1) est. Ho- norius continuo pulsat adolescentiae foras"), profectior7) setate quam Yosyas. Ille enira destitutus patre orsus imperium usque ad tri- cesimum et primum annum regni sui perduxit aetatem et placuit domino, quoniam prse ceteris regibus Israhel diu8) pascha celebra- uit et ceremoniarum aboleuit errores"). Asaph") quoque adhuc inualidus corporis robore, ad10) regnandi curriculam1') reeepisset, XL annis regnauit in Jherusalem""). Qui cum Ethiopum infinita negeretur1') atque innumerabili multitudine, non sperauit in domino, sed a rege Syrie auxilium postulauit et medicos adhibuit ad pedis dolorem. Accepto enim inditio domini fauoris, auxiliatorera suum non debuit derelinquere sed tenere. Ideo et nec medici profucrunt et quasi incredulus mortem impleuitf). Sed illorum patres Abyasff) etAmosfft) ambo infideles, Theodosius non") plenus timoris dei, plenus nunc14). Speramus, quod liberis suis apud Christum prasul existat, si dominus propitius sit rebus humanis. Bonus est misericors horao, qui dum alijs subuenit, sibi consulit et in alieno remedio uul- nera sua curat. Agnoscit enira se esse hominera, qui nouit ignoscere et uias Christi sequitur, qui carne suseepta maluit in hunc muudum redemptor uenire, quam iudex. Vnde pulchre psalmista dixit: Dilexi, quoniam exaudiet dominus uocem orationis mesa'J. In quo psalmo,

*) Psalm. IV. 6. ") IV. Reg. XXII. u. XXIII. ~> III. Reg.

XV. 8—10. .

t) II. Paralip. XVI. tt) »• P«alip. XIII. ftt) IL Paralip. XXXIII.

0) Psalm. CXIV. 1.

1) imperatorem. 2) ageret. 3) Satius. 4) excitari. 5) inuen- tus. 6) fores. 7) prouectior. 8) domini. 9) Asa. 10) cum statt ad. 11) curricula. 12) urgeretur. 13) uero statt non- 14) misericordi« statt nunc.

56 No. XXXIV. 1095.

dum legitur, velut ipsum Theodosium loquentem audimus. Dilexi, inquam1). Agnosco uocem piam, cuius testimonia uocis agnosco. Et uere dilexit, qui offitia diligentis') impleuit, qui seruauit hostes, qui dilexit iniraicos, qui his, a quibus est appetitus, ignouit, qui regni affectationes*) perire non passus est. Non raediocris sed per fecta;4) in lege nox") ista est dicere: dilexi. Plenitudo enim legis dilectio est*). Sed quid dilexerit, audiamus. Cum tarnen lacet, magis6) nos. Dilectionis utique diuinae charitatis gratia significare*), quia8) diligimus illud, quod est super omnia desiderabilia deside- rabile, de quo scriptum est: diliges dominum deum tuum"). Ergo discedens ex terris') anima et sancto repleta spiritu, quasi inter- rogantibus his, qui sibi occurrentur**), cum sesc ad sublimia et superna subrigeret, dicebat: dilexi. Nihil hoc plenius, nihil ex- pressius. Interrogabant angeli et archangeli: quid egisti in terris? (occultorum enim solus cognitor dcus), dicebat: dilexi. Hoc est dicere: legem impleui, euangelium non pretium"). Hoc est dicere; morti me obtuli et tota die estimatus sum, sicut ouis occisionis***). Et ideo confido, quia nequc mores1'), neque uita, neque angeli, neque virtutes, neque altitudo, nequc profundum, neque caterua13) alia potuit") nos separare a charitate dei, qua; est in Christo Jhesu, domino nostrot). Hoc mandatum legis etiam in euangelio dominus Jhesus docet esse seruandam"), cum dicit ad Petrum: Simon Joannis, diligis me? Et ille respondit: tu scis domine, quia diligo te. Et iterum dixit: Simon Joannis, diligis me? Et iterum respondit: Etiam domine, tu scis, quia diligo te. Et tertio inter- rogatus ait: Omnia tu scis, tu nosli, quia amo teft). Confirmauit itaque charitatem trina responsione, uel aboleunt") trina3 negatio- nis errorem. Ethictuam") responsionem, si queriraus, inuenimus: Dilexi, quoniam exaudiet dominus uocem orationis raese, dilexi, quoniam inclinauit aurem suam mihi et") in diebus raeis inuocarem eum, dilexi, quia tribulationem et dolorem inuenifff) et") nomine

*) Roman. XIII. 10. M) Deuter. VI. 5. ~) Psalm. XLIII. 22. Roman. VIII. 36. t) Roman. VIII. 38. 39. tt) Ev. Joan. XXI. 15-18. ttt) P«»lm. CXIV. 1. 2. 4.

1) inquit. 2) diligentius. 3) affeclatores. 4) perfecti. 5) uox. 6) iirget statt magis. 7) significatur. 8) qua. 9) hier fehlt pia. 10) occurrerent. 11) preteriui statt pretium. 12) mors. 13) ereatura. 14) poterit. 15) seruandum. 16) aboleuit. 17) trioam statt tnam. 18) vt statt et. 19) hier fehlt pro.

No. XXXIV. 1095. 57

dei mei pericula inferni non refugi, sed expectaui, ut comprsehen- dere et inuenire rae possent. Et pulchre att: dilexi, quia iam cur- sum uit« huius impleuerat. Vnde et Apostolus, in passione iam positus, ait: certaraen bonum certaui, cursum consumaui, fidem seruaui; quod reliquum est, reposita est mihi Corona iustitise°). Magnus dominus, qui nobis dedit certamina, quibus mereatur qui uixerit') coronari. Et infra: llle uicit, qui gratiam dei sperat, non qui de sua uirtute presumit. Cur enim non presumas gratiam, cum habeas presulera certaminis misericordem? Misericors enim est iustus dominus et deus noster raiseretur"). Bis misericordiam posuit, semel iustitiam. In medio iustitia?') est, gemino septa') inclusa misericordia"). Superabundant enim peccata, superabundet ergo misericordia. Apud dominum omnium uirtutum abundantia est, quia dominus uirtutum est*"). Neque tarnen iustitia sine materia') est, neque sine miseratione iustitia, quia scriptum est: noii esse nimium iustusf). Quod supra mensuram est, etsi bonum est, ta rnen tu non sustines; mensuram serua, ut secundum mensuram re- cipias. Non impedit tarnen iusticia misericordiam, quia misericordia ipsa iustitia est. Dispersit, dedit pauperibus, iustitia eius manet in seculum seculiff). Nouit autem iustus, debere se infirmis at- que inopibus subuenire. Unde dominus ueniens ad baptismum, ut nobis infirmantibus peccata donaret, ait ad Joannem: sine modo, sie enim decet nos implere omnem iustitiam ttt). Liquet ergo, misericordiam esse iustitiam. Et infra: Ipse custodit paruulos aut certe eos, qui se paruulos humuli confitentur affectu. Bona igitur humilitas, qua liberal periclitantes, iacentes erigit. Nouit eam ille qui dixit: ecce sum ego peccaui et ego pascor6) male feci. Et isti in hoc grege quid fecerunt? Fiat manus tua in me'). Bene hoc dixit, qui regnum suum deo subiecit et penitentiam gessit et, pec- catum suum confessus, ueniam postulauit. Ipse per humilitatem peruenit ad salutem. Humiliauit se Christus, ut oranis7) eleuaret. Ipse ad Christi peruenit requiera, qui humilitatem Christi fuerit8) secutus. Et ideo, quia humilem se praebuit Theodosius imperator et, ubi peccatum obrepsit, ueniam postulauit, conuersa est anima

*) II. Timoth. IV. 7 u. 8. ") Jacob. V. 11. ~) Psalm. XXIII. 10. t) Ecclesiastes VII. 17. tt) Psalm. CXI. 9. ttt) Malth. III. 15.

0) II. Reg. XXIV. 17.

1) uicerit. 2) iustitia. 3) septo. 4) misericordise. 5) miseri- • cordia statt materia. 6) pastor. 7) omnes. 8) fuent.

68 No. XXXIV. 1095.

eius in requiem suara, sicut habet scriptura, qua; dicit*): conuer- tens'), anima mea, in requiem suani1), quia dominus benefecit mihi1) Et infra: Dilexi uirum misericordem, humilem in imperio, corde puro et pectore mansueto prœditum, qualem dominus amare cod- sueuit dicens: supra quem requiescam, nisi supra humilem et man- suetum? Dilexi uirum, qui magis arguentem, quam adulantem pro- haret. Strauit enim omne, quod') utebatur, insigne regium, defleuit in ecclesia publice peccatum suum, quod ei aliorum fraude obrepse- rat, gemitu et lachrimis orauit ueniam. Quod sanati*) erubescunL non erubuit imperator, publice agere penitentiam. Neque и11ш postea dies fuit, quo non ilium doleret errorem. Quod')? pre ciare 7) adeptus uictoriam, tamen quia hostes in acie strati saut, abstinuit a consorcio sacraraentorum, donee domini circa se gratiam filiorum experiretur aduentu. Dilexi uirum, qui, cum iam corport soluctur8), magis de statu ecclesiarum, quam de suis periculis auge- batur9). Dilexi ego, fateor, et ideo dolorem racum intimo uiscere dolui, et prolixiore sermonis persecutione solandum putaui. Dilexi et presumo de deo domino, quod suscipiat uoeem orationis meat, quia 10) persequor 1 ') animam piam. Circumdederunt me dolore: mortis, pericula inferni inuenerunt me"). Multorum enim pericoli sunt, sed remedia paucorum. In omnibus sacerdos periclitalur, ш omnibus reis angitur. Quod enim alij paciuntur, ipse sustinet, et iterura liberatur, cum alij, qui tenentur, periculis liberantur. Сов- teror corde, quia ereptus est uir, quem") uix possumus inuenire. Scd tamen tu solus es, domine, inuoeandus, tu rogandus, ut tum in fîlijs reputes"). Et infra: Quisquís bene hic dum") paseha celebrauit, in lumine perpetuo erit. Qui15) splendidius celebrauit, quam qui sacrilegos remouit errores, clusit16) templa, simulacra de- struxit? In hoc Josias rex superioribus antelatus est""). Maott ergo in lumine Theodosius et sanctorum cetibus gloriantur"). lllk non"), complectitur graciam"), iam sua uulnera non merentem, quia inuenit vltionem"), qui licet indigna morte praereptus sit, re quiem anime suae possidet. Illic bonus uterque et pietatis inter-

•) Psalm. CXIV. 7. -) Psalm CXIV. 3. —) IV. Reg. XJL1II. 21-23 1) conuertere. 2) tuam. 3) tibi. 4) quo. 5) priuali

statt sanati. 6) Quid quod? 7) praclaram. 8) soluerelur. 9) >a- gebatur. 10) qua. 11) prosequor. 12) qualcm. 13) represtntes. 14) domini statt dum. 15) Quis. 16) clautit. 17) gloriitur

18) nunc statt non. 19) Gralianum statt graciam. 20) vltorem.

No. XXXIV. 1095.

pres largns1) nunc') sie3) consortio delectantur4), de quibus bene dicitnr: dies diei eruetat uerbum"). Contra autem Maximus et Eugenius in inferno quasi: nox nocti indicat scientiam **), docentes exemplo miserabili, quam durum sit, arma suis prineipibus rogare'), de quibus pulchre dicitnr: uidi impium superexaltatum et eleuatum sicut cedros Libani, et transiui et ecce non erat***) inpius, qui esse desinit") iniquus. Non7) si8) auguste memorie Theodosius regno9) recognoscit, quoniam in regno est domini Jhesu et conside- ralur1") templum eius. Non") sibi rex est, quoniam reeipit etiam fiüuin Gracianura et Pulcheriam, dulcissima sibi pignora, quos") bic amiserat, quando et") Flacilla1*) adheret, fidelis anima deo, quoniam patrem sibi redditum gratulatur, quando Constantino ad heret. Cui licet baptismatis gratia in ultimis constituto otnnia pec- cata dimiserit, tarnen quod primus iraperatorum credidit et post") hereditatem fidei prineipibus dereliquit, magni raeriü locum reperit. Et infra: Visitata est Helena, ut imperatores redimeret. Misit ita- que filio suo Constantino dyadema gemmis insignitam"), qua") prse- ciosorem18) ferro innexam") crucis redemptionis diuioae gemma"). Misit et frenum. Utroque vsus est Constantinus et fidem trans- misit ad posteros reges. Principium itaque credentium imperatorum sanetum est. Quod super frenum, ex illo fides, ut persecutio ces- saret, deuotio succederet. Et infra: Inde reliqui prineipes Christi") praeter unura Julianum, qui salutis tu»**) reliquit authorera, dum philosophite se dedit errori. Inde Gratianus et Theodosius. Non ergo mentita est prophetia dicens: ambulabunt plane et maxime Gratianus et Theodosius prse cseteris prineipes, non iam armis mi- litum, sed meritis suis tecli.

Leo Fulonerie") Augustet): Res human« aliter tute esse non possunt, nisi, quae ad diuinam confessionem pertinent, et regia et sacerdotafis defendat authoritas.

*) Psalm. XVIII. 3. ") Psalm. XVIII. 3. •••) Psalm XXXVI. 35. 36.

t) efr. Leonis papae I. epistolae et decreta, epistola XXXI. ad Pulcheriam Augustam in Leonis magni Romani pontificis ejus nominis I. opera Lutetiae 1623. fol. pag. 342, und in Labbeus Concilia, Tom. III. pag. 1311.

1) largius. 2) misericordix statt nunc. 3) suse statt sie. 4) de- lectatur. 5) irrogare. 6) desiuit. 7) Nunc statt Non. 8) sc. 9) regnare. 10) considerat. 11) Nunc. 12) qua;. 13) ei stattet. 14) Flacilla. 15) hier fehlt se. 16) insignitum. 17) quas.

18) praiciosior. 19) innexas. 20) hier fehlt connecleret. 21) Chri stian!. 22) suse. 23) Pulcherie.

60 No. XXXIV. 1095.

Ambrosius Valentiniano imperatori, adhuc eathecumino *), in tractatu, cuius initiura est: »Dalmatius nie tribunus et notarius et ceterat)* etc.*):

Venissem, imperator, ad consistoriura clementise tuse, vt haec coram suggercntur3) si me') episcopi uel populus perraisissent, di- centes, de fide in ecclesia coram populo debere tractari. Atque vtinam, imperator, non denunciasses, ut quo uellem pergerem. Cot- tidie prodibam, nemo me asseruabat. Debuiste me quo nolueras') destinare, quem ipse omnibus offerebam. Nunc mihi a sacerdotibus dicitur: non multum interest, utrum nolens') relinquas, an tradas altare Christi, cum enim reliqueris, trades. Atque utinam liquido mihi pateret, quod Arrianis') ecclesia minimc tradentur"), sponte me offerrera tusc pietatis arbitrio. Sed si ego solus interstrepo, cur etiam de alijs omnibus inuadendis ccclesijs est praeceptum? Utinam confirmetur, ut ecclesijs nullius') molestus sit! Opto, ut de me, qualis uidetur, sententia proferatur etc.

Beatus Gregorius, non improbans ordinationem iussione prin- cipis factam, ait in epistola ad Maximum ") Salonitanum episco- pumft): Cognouimus, quod uel subrepta ucl simulata pijssimorum principum iussione, dum uita dignus non fueris, te ad sacerdotij ordinem cunctis venerabilem prorupisse. Et paulo post: Precipimus, ut, usque dum dominicis diebus") ucl responsalis nostri cognoui mus") a piscibus"), quod non subrepticia sed uera fueris iussione ordinatus, nullatenus tu ordinationesque14) tui attrcctare quicquam praesumatis sacerdotalis officij.

Estras ") propheta priuilegium sacerdotij accepit a paganis regibus Persarum, Cyro, Dario, Atarxese1') propler pacis bonum et eorum auxilio templum domum17) Jherosolymis restituit*). Jo-

t) cfr. S. Ambrosii epistolarum Uber II. epistola XIII. ad Imperalorem Valentinianum in Operum S. Ambrosii Nediolanensis episcopi Tom. V. 1. c- pag. 203 —205.

ft) cfr. D. Gregorii papae I. epistolarum ex registro Uber III. epistola XX. in Divi Gregorii papae I. operum Tom. II. Parisiis 1586. pag. 700, und in Labbeus Concilia Tom. V. pag. 1148.

*) I. Esdr. I-X.

1) catechameno. 2) ait statt etc. 3) suggererem. 4) hier fehlt Del. 5) uolueras. 6) uolens. 7) Arianis. 8) traderetur.

9) nullus. 10) oder Maximianum. 11) diebus mufs ausfallen.

12) cognouerimus. 13) apicibus statt a piscibus. 14) ordinatoresque. 15) Esdras. 16) Artaxerxe. 17) domini.

No. XXXIV. 1095. 61

nathas*) per paganum regem Alexandrum constituitur sumraus sa- cerdos et eius decreto induit se scolam1) sanctam*), quantura sit salua fide pacis bonura. Hildebrandus non') quanto alauis4) sine pennis pacis et fidei uolauit, tanto inferius corruit, liquefactis ac dissolutis alis perfidise, quas, nouo erroris figmento compactes, St eile destruxit calor, splendor et sol ueritatis.

In ira discretio spiritualis medici, beati Ambrosij, diuersos egros sed in') qualitates morborum et .temporum diuersis raodis curat. Theodosium, quem uidet humiliter iraplorantem penitentise remedia, ualidioribus remedijs curare non dissimulat et publice ipsum communione ecclesiae priuat. Valentinianura, non manus medici et medicinale ferrura adhuc pauescentem, leuioribus fomen- tis doetrinse deraulcet et christianissiraum imperatorera in cpistolis appellat, quem per epistolas easdem ut fautorem et tutorem Arria- norum *) increpando competere7) reuocat, non immeraor, quid in Salomone spiritus dicat ecclesijs: Qui prouocat inquaru *) regem, quasi qui prouocet leonera"). Cum plane intelligeret, salua pace ecclesiae acriori medicamine curari posset9) Theodosium, asperiori manu prseceptorura uirus peccati extorquebat. Cum non '*) pre- caueret pacis periculum, cum pax fidera ecclesise foueat et nutriat, Valentinianum adhuc adolescentem effrenem et indomitum blandiore manu ubi1') sapienter demulcebat.

Hildebrandus Neriraanno ") Episcopo in epistola, cuius »Multa interrogantis ") a me«f): initium est: Eis, qui dicunt, regem non oportere excommunicare "), licet pro magna fatuitate nec etiara respondere debeamus, tarnen ne impatienter illorum insipientiam prseterire uideamur, ad sanctorum patrum dicta uel facta illos mit- timus, ut eos ad sanam doctrinam reuocemus. Legatur") itaque beatus Petrus in ordinatione sancti Clementis quid populo Chri- stiano praeceperat") de eo, quem scirent non habere gratiam pon-

t) cfr, Gregor» papae VII. Registrum oder Epistolae, Liber IV. No. II. (in Harduin's Acta Conciliorum Tom. VI. Pars I. und in Labbeus Concilia Tom. X.).

•) L Machab. X. 20. 21. ••) cfr. Proverb. XX. 2.

1) stola. 2) sancla. 3) uero statt non. 4) alacrius statt alauis. 5) secundum statt sed in. 6) Arianorum. 7) competenter. 8) inquit. 9) posse. 10) uero statt non. 11) ubi mufs ausfallen. 12) Heri- manno Hetensi. 13) inlerrogando. 14) excommunicari. 15) Legant. 16) prsceperit.

62 No. XXXIV. 1095.

tificis. Addiscant, aut') apostolus dicat: Habentes in prompto ulcisci omnera inobedientiam*). Et de qnibus dicit: Cum eius- modi nec cibura snmere"). Considerent, cur Zacharias *) regem Francorum deposuerit et oranes Francigenas a uinculo iurameoti, quod si3) fecerant, absoluerit. In registro beati Gregory addiscant, quia in priuilegijs, qua? quibusdain ecclesijs fecit, reges et duees, contra sua dicta uenientes, non solum excomraunicauit, sed etiam, ut dignitate careant, iudicauit. Et cetera de beato Ambrosio et Theodosio et de Christo, quod dedit potestatem beato Petro ligandi et soluendi. Et infra: Qui4) si sancta sedes apostolica diuinitus collata sibi principali potestate spirituali*) decernens dijudicat, cur non et secularia? Et infra: Et discant, quod6) beatus Anastasius papa Anastasio imperatori de his indignatibus7) dixit8). Et infra: Episcoporum autem, qui regi9) communicare prasumunt, ordinalio et consecratio apud dominum, teste Gregorio beato, fit execratio. Et infra: Ut autem maledicti excommunicato possunt") benedicere et diuinam gratiam, quam non timent operibus denegare, alicui largiri, in nullius sanctorum patrum prascepto potest inueniri. De M.") non"), communi nostra filia et beati Petri ancilla, quod uis uolo. Sed in quo statu sit mansura, deo gubernante, adhuc cer- tum non teneo. Godfridi autem, quondam uiri illius, indubitanter scias, quod frequenter apud deum, licet pcccator, babeam raemo- riam, quia non nie illius inimicitia uel aliqua impedit uanitas, sed motus fraterna dilectione tua et M.") deprecatione, illius exopto salutem.

Dominus ait ad Chaynf): Si rede offeras et non recte diui- das, precasti14). Et tu quidera, Hildebrande, recte obtulisti domi num13) prseceptum beati Petri ad medium reduxisti14) dicentisff): Cui Clemens non loquitur, nec no»17) ei loquiraur1S). Non recte autem diuisisti, imo non recte diuidendo peccasti, dum beatissimo

f) Genesis IV. 7. nach dem Texle der LXX. und der ltala. ff) Epistola Clemenlis ad Jacobum fratrem domini (in Harduin's Acta Conciliorum Tom. 1. pag. 43, und in Labbeus Concilia Tom. I. pag. 88.)

*) II. Corinth. X. 6. ••) I. Corinth. V. 11.

1) cur statt aut. 2) hier fehlt papa. 3) sibi. 4) Quod.

5) spiritualia. 6) quid. 7) dignitatibus. 8) dixerit. 9) bier fehlt excommunicato. 10) possint. 11) Malhilda. 12) uero staU non. 13) Mathilda?. 14) peccasti. 15) dum statt dominum. 16) produxisli. 17) uos. 18) loquimini.

No. XXXIV. 1093. 63

Clementi, clementissimo et moderatissimo pastori, neminem nisi ac- cusatum et canonice conuictum in iuditio uel sponte confessum a eolloquio suo renionenti'), te, crudelissim') et omnem ordioem ca nonicum prsecipitantera, ad placitum et non serui3) legem domini, irao contra apostolos et prophctas et ipsum Jhesum, contra fidem catholicam predicantem, inique comparasti. Recte obtulisti, dum apostoli sententiam reputasti dicentis: Habentcs in promptu et ul- cisci omnem inobedientiam*). Non recte autera diuisisti, dum contra eundem apostolum quemlibet pauperem Christianum, neque legitime accusatum, neque in iuditio sponte confessum uel canonice con uictum, contra sacros canones sola abusione potestatis excommu- nicare posse estimasti. Recte obtulisti, dum Uildricum, solo no mine regem Francorum, nihil preter nomen de potentia regni ha- bentern, cum raaiores domus ei potius imperarent, cum nihil nisi iussus loqui prsesumeret, iubente Roraana sede nomine regis pri- uatum dixisti. Non recte autera diuisisti, cum de roinori et solo nomine rege argumentum contra Csesarem fecisti, cum ecclesia Ro mana etiam paganis uel Arrianis') Caesaribus ius Cresaris redden- dum docuerit nec unquam a fidelitate illorura quicquam absoluere prxsumpserit. Qui in sacramenta regia iurauerit, iurauerit idera cum deo sentiens, idem cum prophetis asserens, idem cum ecclesia, quas iam in coelis regnat, docens, cum iuxta Ezechielem phrophetara et ex- positionem beati Jeronimi, propheciam Ezechielis super hac re expo- nentis, Sedechias, rex Jherusalem, ideo ab ipso deo seuerissime cum domo sua sit damnatus, quia foedus, quod cum rege Babilonis per nomen dei iurando Crmauerat, soluere prsesumpsit, licet rex Babilonis gentilis esset et Sedechias de statu ecclesia; illius temporis, id est bap- tisatus baptismate circumcisionis. Cuius rei discretionem legio The- bea spiritualiter tenuit, cum Csesari, qu« C;esaris erant, redderet, et tarnen ei in idolo uel in sacramentis idolorum communicare nec sub gladio acquiesceret. Recte obtulisti, dum priuilegium cuiusdam abbacie, qua; in partibus Galliaa apud Augustura") sita est, a beato Gregorio dictatum et firmatum in autboritatem reuocasti. Ut autem euidentur") '), quia non recte diuisisti, non est nobis

•) II. Corinth. X. 6.

1) remouenti. 2) CTudelissimum. 3) secundum statt serui.

4) Arianis. 5) Augustudunum. 6) euidenter. 7) hier fehlt

appareat.

64 No. XXXIV. 1095.

pigrum interpoliere seriera ciusdera priuilegij, cuius cxcraplum se ita habet f):

Quando ad ea, ad qua; catholicorum regura corda pontifica- libus sunt raonitis prouocanda, ita ardenti desiderio diuine') prae- ueniente succenduntur, ut ab eis ultro poscantur, tanto sunt alacri et lato animo concedenda, quanto in ea ipsa, qua; cupiunt, si nollent facere, pati') debuerant. Proinde iuxta scripta filiorum nostrorum prsecellentissimorum regura Brunildis*) ac nepotis ipsius Theodrici4) raonasterio sanctse Mari», ubi ancillarum dei est con- gregatio constituta, in urbe Augustudunensi a reuerende memoria; Suagrio") episcopo condita'), cui prasse dinosceris, buiusmodi priuilegia presentis authoritatis nostrse de oreto') indulgemus, con- cedimus atque firraaraus, statuentes, nullum regum, nullum antisti- tum, nullum quacunque praditum dignitate, uel quenquam alium') his, qua; eidera raonasterio a supradictis filijs nostris regibus iam donata sunt, uel in futuro a quibusdam alijs de proprio fuerint iure collata, sub cuiuslibet causa; occasionis9) spetUe") imminuere uel auferre et sine") usibus applicare uel alijs quasi pijs causis pro sua; auaritise excusatione concedere, sed cuncta, qua; ibi oblata sunt uel offerri contigerit, tarn a te, quam ab eis, qui1*) in tuo officio locoque successerint, a presenti tempore illibata et sine in- quietudine aliqua uolumus possideri, eorura") tarnen usibus, pro quarura sustentatione gubernationeque concessa sunt, raodis oranibus profutura. Item constituimus, ut, obeunte abbatissa supradicti rao- nasterij, non alia ibi quacunque obreptionis astucia ordinetur, nisi quem ") rex eiusdem prouintia; cum concessu ") raonacharum se- cundura dei timorem elegerit ac prouidit") ordinandam. Hoc quo- que capilulo pro sancti sequenti") subiungimus, ut locura auaritix secludaraus, nullum de regibus, nullum de sacerdotibus, uel quem-

t) cfr. dieses Priuilegium unter der Ueberschrift: Gregorias Thilassiae (Thessaliae) abbalissae in Stephani Baluzii Miscellaneorum über V. Parisiis. 1700. 8*. pag. 474 — 476 und in D. Gregorii papae I. epistolarum ex regislro über XI. epistola XI. (cfr. epistola X.) in Divi Gregorii papae 1. Operum Tom. II. Parisiis. 1586. fol. pag. 1065 (cfr. pag. 1064), und in Labbeus Con- cilia Tom. V. pag. 1518 cfr. pag. 1517 u. 1518.

1) diuina gralia. 2) peti. 3) Brunichildis. 4) Theoderici. 5) Syagrio. 6) condito. 7) decreto statt de oreto. 8) hier fehlt de. 9) occasionisue. 10) specie. 11) suis statt sine. 12) qoe.

13) eanim. 14) quam. 15) consensu. 16) prouiderit. 17) pre senti statt pro sancti sequenti.

No. XXXIV. 1095. 65

cunque alium per se suppositamne') persona*) de ordinatione eius- dem abbatisse uel quibuscunque causis ad monasterium ipsum per- tinentibus audere in auro uel alia qualibet spetie') commodi quic- quam accipere, neque eandem abbatissimara4) ordinationis suse causa dare presumere, ne hac occasione ea, quse a fidelibus pijs locis offeruntur aut iam oblata sunt, consumantur. Et quoniam multae occasiones in deceptione') religiosarum personarum a prirois') illic, ut dicitur, hominibus exquiruntur, abbatissam predictam7) raona- sterij nullo modo priuandam deponendamque censeraus, nisi causa specialiter criminis exigente. Unde necesse est, ut, si qua contra ea8) huiusmodi querela surrexerit, non solum episcopus ciuitatis Augustudunensis causam examinet, sed, adhibitis sibi sex alijs episcopis suis, subtili hac") inuestigatione inquirat, quatenus, cun- ctis concorditer iudicantibus, canonice districtionis censura aut ream ferire aut innocentem possit absoluere. Haec ergo omnia, quae huius precepti decretique nostri pagina continet, tani tibi, quam cunctis, qui10) in eo, quo es, ordine locoque successerunt"), uel eis, quorum interesse potuerit, in perpetuum seruanda decreuimus '*). Si quis uero regum, sacerdotum, iudicum atque secularium perso narum, hanc constitutionis nostrae paginam agnoscens, contra eam uenire temptauit,3), potestatis honorisque sui dignitate careat, reum- que se diuino iuditio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et, nisi uel ea, quae ab illo sunt male ablata, restituerit, uel digna poenitentia illicite acta defleuit14), a sacratissirao corpore ac san- guine dei ac doraini nostri Jhesu Christi alienus fiat atque in eterno examine districte ultioni subiacet"). Cunctis autera eidem loco iusta seruantibus sit pax domini nostri Jhesu Christi, quatinus et hie fruetura bonae actionis reeipiant et apud districtum iudicem praemia asterne pacis inueniant.

Hactenus series priuilegij, quod beatus Gregorius cuidam ab- bacie concessit specialiter, et non generaliter omnibus abbaeijs. De hac serie illud tantura, Hildebrande, detrunasti"), quod tibi uide- batur aliquatenus conuenire tuae intentioni, illud scilicet, quod in- precatur, quod quisquis contra illud priuilegium uenire tentantium,

1) suppositamue. 2) personam. 3) specie. 4) abbatissam.

5) deeeptionem. 6) prauis. 7) predicti. 8) eam. 9) hoc.

10) que. 11) successerint. 12) deceroimus. 13) temptauerit. 14) defleuerit. 15) subiaceat. 16) delruncasti.

Sudendorf Regiilroa. U. 5

ßß No. XXXIV. 1095.

sine1) rerum5) sine') sacerdos4), potestatis honorisque sui dignitate caret'). Hoc recte obtulisti, sed non rede diuisisti, dum inpre- cationis uerba non inprecantis sed iubentis esse uoluisü. Uel si iubentis sunt, non recte diuisisti, dum prseceptum, aduersus pro- uintiarum6) regem compositum, Caesari opposuisti, quasi nulla sit differenlia Csesaris et cuiuslibet prouinciali7) regis. Non recte di uisisti, dum priuilegium Csesaris, celitus donatum, uerbo Christi consecratum, paganis et Arrianis8) Caesaribus conseruatum, priui- legio beati Gregorij immutatum estimasti, quasi beatus Gregorius contraria euangelio senserit uel domino, dicenti ipse9) pagani Cse- saris: Reddite qure sunt Csesaris Caesari*). Et ipse Jhesus, ne scandalisaret et ipsura paganum Csesarem uel ipsos ministros pa gani Csesaris, pro se et Petro tributum solui iussit"), in quo eui- dcnturl0) mores ecclesiae et ordinauit et instruxit. Et Roinana ecclesia, Christi pedissequa, temporibus Arrianorum ") Caesarum eorum ministris ius Csesaris soluendum non negauit, et beatus Am brosius, qui Theodosium, deuote poenitentem, sponte confitentem, non impcrio, non tributo, sed coramunione ad tempus priuauit, ipse idera Arriano1J) Caesari Valentiniano ius Csesaris non negauit, imo soluit et soluendum predicauit. Et cum Romana ecclesia mi nores reges uel quoslibet tyrannos uel Csesarem crebro expugna- ucrit, ipsi Csesari, licet Arriano"), nunquara armis temporibus antiquis sed sola fide restitit. Non recte ergo diuisisti, dum re- clamantem scripturam distorsisti, dum beatissimo Gregorio, longe ab intellectu tuo recedenti, inanus parricidales iniecisti et, quantum in te fuit, ei fecisti. Et satis probabile est, quod, beato Gregorio super tanta iniuria apud deum proclamante, non solum spiritualiter sed etiam corporaliter diuino iudicio exclusus sis a sede ipsius beati Gregorij, cuius doctrinam crudeliter detraxisti, imo, dum distrahere uoluisli, miseros illos et simplices homines, qui te audie- runt, dum terra admirata est, post bestiam tecum ad inferos de traxisti, hoc tantum solacij habens, ut estimo, quod cum mulus perijsti. Sed, queso, quare de eodem priuilegio subtraxisti uel tacendo surapsisti, quod abbatissa loci illius non debeat depooi

*) Evang. Matth. XXII. 21. •») Evang. Matth. XVII. 23-26.

1) siue. 2) regum. 3) siue. 4) sacerdotum. 5) careat. 6) prouincialem. 7) prouincialis. 8) Ariaois. 9) tempore statt ipw- 10) euidenter. 11) Arianorum. 12) Ariane 13) Ariano.

NO. XXXIV. 1095. 67

minus quam a Septem episcopis et non nisi pro crimiue, non nisi iudiciario ordine prsecedente, secuodum canonicum ordinem discreta examinatione, cum uel rusticanus presbytcr minus quam a Septem episcopis non possit canonice deponi? Sed uideo quare, scilicet ne idem beatus Gregorius in eodem priuilegio tibi obuiaret, qui Ossärem, non legitime accusatum, non sponte confessum in iuditio nel coniunctum'), ad placitum deponere disponebas. Quare, inquam, sumpsisti, quod sine rege prouintise abbatissa eidem loco eligi eodem priuilegio inhibetur, nisi quia religiosos Caesares excludere uolebas ab eo, quod non est negatum regi prouinciali? Sed tu, sapienlior Gregorio, sanclior uniuersis, quorum praecepta concul- cando ab eorum collegio excidisti, non recte, imo pessime diuisisti, dum Caesarem ante iure Ccesaris spoliasti, ante a fidelitate, quam per Domen dei iurando principes ei firmauerant, eosdem principes absol- uisti, ante periuria praedicasti, ante proditiones inimicas et pessimas ordinasti et in oculis simplicium consecrasti, quam in eum precedent') ordo iudicij. Non rectediuisisti, si beati Gregorij et religiosorum prin- cipum tempora a temporibus apostolorum, sub paganis principibus pro tempore pro re decernentium, nihil differre aestimasti. Sub pa ganis principibus apostoli decreuerunt, ne quisquam per secularem potestatem ecclesiasticam obtinet3) dignitatem. Sub principibus or- thodoxis et ecclesiae defensoribus secure beatus Gregorius decreuit in praedicto priuilegio, ne sine rege prouintise eligeretur abbatissam') uel locum regiminis obtineret. Beatus Augustinus ait: diuide tempora et soluisti qusestiones. Recte obtulisti, dum Tbeodosium Caesarem a bealo Ambrosio excommunicatum dixisti. Non recte diuisisti, dum modum excommunicationis tacuisti. Saluo enim Caesaris honore ad tempus eam saeramentorum ecclesiasticorum communione sponte coofitentem et deuote poenitentem priuauit. Aliquando enim noue- rat regulas ecclesiae, quibus praecipitur, neminem esse ligandum de exterrta confessione. Primus Alexander papaf) confessio, in- quit, in talibus non extorta sed spontanea esse debet. Pessimum est, inquit, de suspitione aut extorta confessione quenquam iudi- .care. Omnis, inquit, confessio, quse fit ex preeiuditio seu ex ne-

i) cfr. Deereta Alexandri papae, Alexander episcopus Omnibus ortho- doxis etc. No. II. (in Ilarduin's Acta Conciliorum Tom. I. pag. 83 und in Lab- beus Concilia Tom. I. pag. 545).

1) conuictum. 2) precederet. 3) oblineret. 4) abbatissa.

5*

68 So. XXXIV. 1095.

cessitate, fides non est. Et beatus Augustinus!) in libro de poe- nitentia plerumque '), inquit, boni Cbristiani propterea tacent et suflerunt aliorum peccata, qua? nouerunt, quia documentis saepe deserunt*) et ea, quae ipsi sciunt, iudicibus ecclesiasticis probare non possunt. Quamuis enim5) sunt4) qusedam, non tarnen iudici facile cedenda') sunt, nisi qua3') certis indicijs deraonstrantur7). Nos non*) a communione quenquam prohibere non possumus, quamuis haec prohibitio nondum sit raortalis sed medicinalis, nisi aut sponte confessum aut in aliquo sine') seculari sine10) spirituaii") ecclesiastico iuditio nominatura atque conuictum. Quis enim sibi utrumque audeat assumere, ut cuiquam ipse sit et accasator et iudex? Et paulo post noluit, inquit, apostolus hominem ab ho- mine iudicari ex arbitrio suspitionis, uel extraordinato") usurpato iuditio, sed potius ex lege dei secundum ordinem ecclesiae, siae ultro confessum, siuc accusatum atque conuictum. Alioquin illud cur dixit: si quis frater nominatur aut formicator ") aut idolis seruiens*) et caetera, nisi quia eara nominationem intelligi uoluit, quae fit quemcum sententia et11) ordine iudiciario atque integri- tate profertur? Nam si nominatio sufficit, multi damnandi sunt in- nocentes, quia sacpe falso in quoquam crimine") nominantar. Et Nicenis") canon aitff): Incerta uero ") vmquam pontificum iudi- care prscsumat, quia quamuis19) sint, non tarnen accedere ea1*) sunt, nisi qua; manifestis iuditijs") comprobantur"), quae iudiciario ordine publicantur. Criminationes maiorum natu per alios non") fiant, nisi per ipsos, qui crimina intendunt, si tarnen ipsi digni et

v) ffr. Aurelii Augustini Uber quinquaginta homiliarum, Homilia L. de utilitate ac necessitate poenitentiae in Tom. X. operum D. Aurelii Augusüni 1. c. pag. 560 u. 561.

tt) cfr. Julii papae I. Rescriptum contra" Orientales pro Athanasio et ee- teris (worin einige Capitula concilii Niceni enthalten sind) cap. XIX. u. XX. (in Ilarduin's Acta Conciliorum Tom. I. pag. 565 und in Labbeus Coneilia Tom. II. pag. 489).

•) I. Corinth. V. 11.

1) plerique. 2) deseruntur. 3) hier fehlt uera. 4) sint—

5) crcdenda. 6) qua mufs ausfallen. 7) demonstrentur. 8) uero statt non. 9) siue. 10) siue. 11) spirituaii mufs ausfallen.

12) extraordinario. 13) fornicator. 14) in quenquam statt quem.

15) ex statt et. 16) crimina. 17) Nicenus. 18) nemo statt uero. 19) hier fehlt vera. 20) credenda statt accedere ea. 21) indicijs.

22) hier fehlt nisi. 23) ne statt non.

No. XXXIV. 1095. 69

inreprehensibiles apparuerint et actis docuerint publicis, omnium se carcere ') suspitione atque inimicitia et inreprehensibilem fidem ac conuersationem ducerc. Item Nicenum conciliumf): Similiter nee') summorum quispiam minorura accusationibus impetatur aut dispereat, neque in re dubia certa detur sententia, nec ullura in- ditium') nisi ordinabiliter habitum teneatur. Item ff): Omnis'), qui aduersus patres armantur, infames esse censemus, neque eos, qui cum inimicis morantur, ad accusationem uel ad testimonium re- eipiendos. Item ff f): Nemo pontificum deineeps aliquem episcopum, suis expoliatum rebus aut a sede pulsum, exeommunicare aut iudi- care praesumat, quia non est priuilegiura, quo spoliari possit iam' nudatus. Pari tenore decernimus non credi accusatori, qui absente aduersario causam suggescerit'), ante utriusque partis discussionem, nec accusatores uel testes suseipi, qui non sunt idonei. Item'): Primates, accusatum discutientes episcopum, non ante sententiam proferant damnationis, aposlolica freti authoritate, qua*) aut reum seipsum confiteatur aut per innocentes et canonice examinatos re- gulariter testes conuincantur'). Irritam esse injustam episcoporum damnationem *) ideirco a synodo retractandam, ita ut oppressis ab omnibus in cunetis subueniatur causis. Placuit") semper in ac- cusatione clericorum'), primo persona, fides, uita et conuersatio plasphemantium10) perscrutetur, nam fides omnis11) actus hominis praecedere debet, quia dubius in fide infidelis est, nec eis1') om- nino esse13) credendum, qui ueritatis fidem ignorat. In bis omni-

t) cfr. Julii papae 1. Rescriplum 1. c. cap. XXVIII. (in Harduin's Acta CoDciliorum Tom. I. pag. 565 und in Labbeus Concilia Tom. II. pag. 490).

tt) cfr. Julii papae 1. Rescriplum 1. c. cap. X. (in Harduin's Acta Con- ciliorum Tom. I. pag. 564 und in Labbeus Concilia Tom. II. pag. 488).

ttt) cfr. Julii papae I. Rescriptum 1. c. cap. VIII und IX. (in Harduin's Acta Conciliorum Tomus I. pag. 564 und in Labbeus Concilia Tomus II. pag. 487 und 488).

•) cfr. Julii papae I. Rescriptum 1. c. cap. XXVI und XXVII. (in Har duin's Acta Conciliorum Tom. I. pag. 565 und in Labbeus Concilia Tom. II. pag. 489 und 490).

**) cfr. Julii papae I. Rescriptum 1. c. cap. XI. (in Harduin's Acta Con ciliorum Tom. I. pag. 564 und in Labbeus Concilia Tom. II. pag. 488).

1) carere. 2) ne statt nec. 3) iudicium. 4) Omnes. 5) sug- gesserit. 6) quam. 7) conuincatur. 8) hier fehlt decernimus, et. 9) hier fehlt ut. 10) blasphemantium. 11) omnes. 12) ei. 13) est

70 No. XXXIV. 1095.

bus, Hildebrande, Nicenos canones conculcasti. Publico1) irjirnieo*) Ceesaris ad accusationem ipsius absentis admisisti, neque sponte confessum neque legitime conuictum excomraunicare prsesumpsisti. Sed quoniam iustc cxcommunicatores dominus reuelauit'), qui ex ore tuo, ex uerbis tuse excommunicationis te fidem catholicam ignorare absque dubio ostendisti et non solum dubium in fide sed penitus infidelem demonstrasti, dum4) Csesarem et episcopos com- municantes Caesari excommunicare presumens') et communicantes eis ab excommunicatione excipies'), eum7) etiam paruulus nondum natus, si subito nascatur, sicut ait beatus Augustinust) in epistola ad Auxilium, etiam in periculo mortis non possit ad salutem ab excommunicatis baptisari. Et ut error tuus euidentior esset, er- rorem secuudi Anastasij et decretum eius renouasti, quo simulauit, non esse laesos baptisatos et ordinatos a iam damnato et publice excommunicato Acacio, pro quo ipse Anastasius ab ecclesia Ro mana prius daranatus et postmodum diuino nutu est percussus tt)- Quomodo igitur in queraquam iuditium ferre potuisti, qui in syn- odo te a fide catbolica errare luce clarius ostendisti et, senatori- bus sanctse sedis te frustra reuocantibus, inreuocabilis permansisli et aures tuas, ne legem dei audiens9), diuinilus induratus obtura- sti? Cum ergo in synodo contra fidem catholicam publice insanie- ris, iure Romana ecclesia illud uerbum domini ex euangelio tibi intendit: ex ore tuo te iudico serue ncquam*). Magis enim here- ticum facit defensio erroris, quam ipse error, si non defenderis. Non declines, inquit psalmista, cor meum in uerba malitiae ad ex- cusandas excusationes in peccatis"). Recognitio enim et humilis confessio peccati ueniam parit, defensio non, et pertlnatia in dia- bolicam tentationem inducit. Hinc est, quod patres sancti, cum Arrij *) errorem damnarent, ipsum Arranum I0) primum non dam- nauerunt; sed quia irreuocabilitcr errauit, diuino nutu cum errore suo percussus interijt. Tu quoque, postquam irreuocabiliter er-

t) Aurelii Augustini epistolarum liber, epistola LXXV. in Tom. II. operum Aurelii Augustini 1. c. pag. 340.

tt) efr. Anastasii bibliotbeearii de vitis Romanorum pontificum Tom. III. Romae. 1728. fol. pag. 206 u. 207.

*) Evang. Lue. XIX. 22. ••) Psalm CXL. 4.

1) Publicum. 2) inimicum. 3) hier feblt etwas, oder es mufs der Satz: Sed quoniam — reuelauit ausfallen. 4) cum. 5) presumeres. 6) exciperes. 7) cum. 8) audires. 9) Arij. 10) Arium.

No. XXXIV. 1095. 71

rasti, a patribas Romane ecclesiae deseri meruisti, a quibus Cle mens papa postmodum canonice inuitatus et electus non apostolici pontificis sed heretici et fidei catholicse proditionis ') supplantator accessit, sicut plenius inuenitur in libro, quem transcripsiraus de Ro- raanse ecclesiae gestist). Rede obtulisti, dum priuilegium beati Petri, celitus fundatum, interposuisti, cui dictum est: quicquid li- gaueris super terram, erit ligatum et in coelis*). Non recte autem diuisisti, dum sub occasionem') huius prinilegij contra expositionem ipsius Petri et beati *) aliorum sanctorum te quemquam4) inordi- nata') posse soluere, ligare, uel ad libitum huiusmodi potestatem exercere significasti. Beatissimus Petrus üdelissimus expositori')

•) Evang. Matth. XVI. 19.

1) proditoris. 2) occasione. 3) beati Petri et statt Petri et beati. 4) quecunque. 5) inordinate. 6) expositor.

t) Eine Abtheilung dieses »Liber de Romans ecclesix geslis« haben viel leicht die »Gesta Roman* Eeclesi* contra Hildebrandum, qui fuit dictus Gre gorius septimus* gebildet, welche im Manuscripte der vorliegenden Abhandlung vorhergehen und identisch sind mit der »Vita et gesta Hildebrandi, qui, Ro manus pontifex faclus, Gregorius septimus dictus est, dcscripta per Benonem Cardinalem, archipresbyterum sanctae Romanae ecclesiae, qui eo tempore vixit« etc. (in Orlhuini Gratii Fasciculus rerum expetendarum ac fugiendarum. Coloniae 1535. fol. XXXIX—XLIII., in Mathiac Flacii Illyrici Catalogus le- stium veritatis, qui ante nostram aetatem reclamarunt papae. Basileae. 1556. 8°. pag. 315 —340, editio Argentinae 1562. fol. pag. 220 — 229 und in allen folgenden Ausgaben; auch in Melchioris Goldasti Apologiae pro D. N. Imp. Henrico IV. Ilanoviae 1611. 4°. pag. 1—15 unter der Ueberschrift: »Benno- nis Cardinalis presbyteri S. Romanae Eeclesiae de vita et gestis Hiltebrandi, qui, Romanus Pontifex factus, Gregorius VII. est dictus Liber I. II.*). Ab gesehen von sehr vielen Schreibfehlern enthält das Manuscript der »Gesta Romans Ecclesix contra Hildebrandum, qui fuit dictus Gregorius septimus» manche Lesearten, durch welche die genannten Drucke unläugbar verbessert werden, und schliefst mit folgendem Satze, welcher in jenen fehlt:

Cum autem innumerabilium hominum corporalis interfectio morti unius aninue, ut ait beatus Augustinus in epistola ad Auxilium episeopumt), equi- parari non posset1), Hildebrandus innumeras innocentum') animas, heretica decreta saneti') Anastasij, ab ipso deo fulgure damnato4), in auetoritatem re- uocando, inferno et seterne morti prodidit, dum, ex uerbis Anastasij extra eedesiam salutem predicando, baptistum 9) paruulos ab exeommunicatis con- cessit et doeuit.

t) Aarelii Augustini Hipponensis episcopi epistolarum liber, epistola LXXV. in Tom. II. Operum D. Aurelii Augustini. Basileae 1669. fol. pag. 341.

1) possit. 2) ianocentium. 3) secundi statt saneti. 4) damnati.

6) baptisari.

72 No. XXXIV. 1095.

sui priuilegij, cum successori suo Clement! idem priuilegium tra- deret, sequissimam expositionem faciens, aitf): Si raundialibus curis fueris occupatus,, et te ipsum decipies et eos, qui te andient. Non enim poteris, qua; ad salutera pertinent, plenius singulis quibusqae distinguere, et ex eo fiet, ut et tu, tamquam qui non docueris qua; ad salutera hominum pertinent, deponaris et discipuli per ignorantiam pereant. Idcirco tu quidera ad hoc solum uocato, ut oportune1) et sine intermissione doceas uerbura dei, per quod sa- lutem consequi possunt. Uli non') cum tanta reuerentia tua uerba suscipiant, ut sciant, legatura te et preconera esse ueritatis, et qua- cunque ligaueris super terram esse ligatum1) et in coelis, et quse- cunque solueris super terram, ctiam ibi soluendum4) esse, quando') quidem et tu, ut dixi, qute oportet ligans") et qua; expedit solu.es. Item idernft) etc.T):

Clementi trado a domino mihi traditam potestatem ligandi et soluendi, ut de omnibus quibuscunque decreuit*) in terris, hoc decretum erit9) et in coelis. Ligabit enim, quod oportet ligari, tt soluere"), quod expedit solui, tanquam qui ad liquidum ecclesix regulas nouit"). Hac fideli expositione beati Petri liquido osten- ditur, non ad placitum, sed ex regulis ecclesiae ligandura esse et soluendum. Tu uero uerbis domini nullum honorem dedisti, dum ea falso exponere non timuisti, dum ipsum Jhesum tua; peruersi- tatis authorem, nequissimo spiritu erroris repletus, pessime meDti- tus es et hoc mendatio corda simplicium euertisti. Testatur autem spiritus sanctus per os beati Gregorij in pastoralibus, quanta sit heresis et idolatria distorquere praecepta legis aliter, quam con- uenit. Cum ergo luteum parietem erroris sedificares, improuide egisti, quod uerba sancti spiritus interposuisti, sub quorum pon- dere paries luteus subsistere non potuit. Minus enim peccasses, si deum mendacij contestera non inuocasses. Sed ipse deus causam suam contra te manifeste defendit, dij19) per pusillos suos non se testen) uel fautorem tui mendacij uel tua; peruersitatis sed

t) cfr. Epistola Clementis ad Jacobum fratrem domini (in Harduin's Acta Conciliorum Tom. I. pag. 40 und in Labbeus Concilia Tom. I. pag. 84).

tt) Epistola Clementis ad Jacobum fratrem domini (in Harduin's Acta Conciliorum Tom. I. pag. 39 und in Labbeus Concilia Tom. I. pag. 83).

1) opportune. 2) uero statt non. 3) ligata. 4) soluenda. 5) quoniam statt quando. 6) ligabis. 7) ait stattete. 8) decreuerit. 9) tit. 10) soluet. 11) nouerit. 12) dum.

No. XXXIV. 1095. 73

damnalionera') euidenter ostendit. Accipe et alias fidelissimas ex- positiones diuini uerbi. Leof) in serraone de passione beati Pe- tri etc.'):

Dicitur beatissimo Petro: tibi dabo claoes regni coelorum; qusecunque3) ligaueris super terraro, erit ligatum et in coelis et q. s. ter. erit sol. et in coelis*). Transiuit quidem et in alios apo- stolos uis istius potestatis, sed non frustra uni coramendatur quod omoibus'). Petro cnim ideo hsec") singulariter creditur, quia cunctis ecclesiae rectoribus Petri forma prseponitur. Manet ergo Petri pri- uilegium ubicunque ex ipsis") fertur aequitate iuditium. Nec nimia est uel seueritas uel remissio, ubi nihil erit ligatum, nihil solutum, nisi quod beatus Petrus aut ligauerit aut soluerit etc.

Jeronimusft) super nu. h.')

Quodcunque ligaueris et ecclesia'). Isturn locum presbyteri et episcopi non intelligentes, aliquid sibi de Phariseorum sumunt super- cilio, ut uel damnent innocentes, uel soluere se noxios arbitrentur, cum apud deum non sententia sacerdotura sed rerum°) natura quse- rantur").

Gregorius in dialogo ftt): Nuncquam11) nam, Petrus"), in hac carne adhuc non erat, quod") audiebat quodcunque ligaueris s. t. e. 1. et in coel. et q. s. s. ter. e. s. et in coelis")? Cuius non14) uicem in ligando et sol- uendo obtinent, quod ") locum sancti regiminis fide et moribus tenent.

t) Leonis papae I. Sermon», sermo III. in anniversario die assumptio- nis ejusdem ad summi pontificis munus in Leonis raagni Romani pontifixis hujos nominis I. opera 1. c. pag. 9 u. 10.

tt) «fr- Commentariorum Hieronymi in Maltbaeum Liber III. Cap. XVI. in Operum D. Hieronymi Tom. IX. sumptibus Friderici ducis Saxoniae etc. Francofurti ad Moenum et Lipsiae 1684. fol. pag. 41.

frt) Gregorii papae ejusque diaconi Petri dialogus, liber II, cap. XXIII. in Gregorii papae I. operum Tom. I. 1. c. pag. 1314.

*) Evang. Matth. XVI. 19. Obige Abkürzung heifst: quodcunque solueris super terram, erit solutum.

**) Evang. Matth. XVI. 19. Obige Abkürzung heifst: super terram erit ligatum et in coelis, et quodcunque solueris super terram erit solutum.

1) damnatorem. 2) ait statt etc. 3) quodcunque. 4) hier fehlt intimatur. 5) hoc. 6) ipsius. 7) Matthaeum statt nu. h. 8) ce tera statt ecclesia. 9) reorum. 10) quaeratur. 11) Numquid. 12) Petre. 13) qui. 14) nunc statt non. 15) qui.

74 No. XXXIV. 1095.

Gregorius t):

Fit, ut ipsa ligandi ac soluendi potestate se priuet, qui banc pro suse uoluntaüs motibus exercet.

Simplici') pape'):

Priuilegium meretur amittere, qui permissa sibi abutitur po testate ff).

Marcellini3) papse4): Nec quicquam, quod contra euangelice, prohetice aut aposto- liese doctrinse constitutionem sine') sanctorum patrum decreta actum fuerit, stabitt+f).

Christus*):

Non possum ego a me quicquam facere. Sicut audio, iudico. Ambrosius x) super »beati immaculati**)« in expositione uersicoli:

»Misericordise tuae multse, domine, super*) iuditium tuum uiuifica me«*"):

Dominus omniura dicit: non possum ego a me facere quic quam. Alibi lego: negare scriptum7). Non potest vtique, nou per infirmitatem, sed per integritatem, non per impossibilitatem faciendi, sed per obseruationem iudicandi. Quid non potest, qui omuia potest, nisi quod posse nolit? Non uult posse quod damnat, non uult posse aduersus fidem, non uult posse aduersus ueritatem. Audi postremo ipsum dicentem, cur non possit a se facere quicquam. Sicut audio, inquam6), et iudico. Hoc est: non ex mea potestate decerno quod libitum est; sed ex iudicandi religione quod iuslum

t) Liber XL. homiliarum b. Gregorii papae in Evangelia, homilia XXVI in Gregorii papae I. operum Tom. II. 1. c. pag. 392.

tt) Decreta Simplicii papae No. II. ad Joannem Ravennatem episcopum (in Harduin's Acta Conciliorum Tom. II. pag. 803 und in Labbeus Concilia Tom. IV. pag. 1069).

t+t) Decreta Marcellini papae, episcopis per orientales provincias constilu- tis No. IV. (in Harduin's Acta Conciliorum Tom. I. pag. 216 und in Labbeus Concilia Tom. I. pag. 936).

*) Ambrosii in psalmum David CXVIII. enarrationes, in oclonarium XX. in Operum S. Ambrosii Hediolanensis episcopi Tom. II. 1. c. pag. 1069.

') Evang. Joan. V. 30.

**) Psalm. CXVIII. 1.

—) Psalm. CXVIII. 156.

1) Simplicius. 2) papa. 3) Marcellinus. i) papa. 5) siue. 6) secundum statt super. 7) semetipsum non potest statt scriptum,

cfr. II. Timotb. II. 13. 8) inquit.

No. XXXIV. 1095. 75

est. Et ideo iuditiura meum uerura est, quia non uoluntati mese indulgeo, sed aequitati. Audite, quid iudex cœlestis dicit '): non possum a me faceré quicquam; sicut audio iudico. Et Pilatus di- cebat ad dominum: potestatem habeo crucifigendi te*). Vsurpas, o homo, potestatem, quam non habes, cum deus') se neget habere, qui habet super omnia potestatem. Audit3), quid iustitia dicat: non possum a me faceré quicquam. Audit4), quid iudex iniquita- tis') asserit*): sicut audio et iudico. Audite, quid iudex iniquita- tis loquitur7): potestatem, inquam8), habeo dimittendi te et cruci- figere') te. Tua, Pilate, uoce consurgeris,0), tua damnatis") sen- tentia. Pro potestate igitur, non pro œquitate crucifigendum do minum tradidisti, pro potestate absoluisti latronem, authorem autem ¡□te") interfecisti; sed nee istam a te habuisti, quam habere te asseris potestatem. Denique dicit tibi dominus Jhesus; non habes13) potestatem aduersus me uliam, nisi tibi data esset desuper"). Mala potestas lice14) quod noceat. Potestas ista tenebrarum est, non uidere lucem sed mperne"). Audite, quid iudex verus loquatur: non quero uoluntatem meam, sed uoluntatem eius, qui misit me'"). Quasi homo loquitur, quasi iudex docet, quoniam qui iudicat non voluntati sute obtemperare debet, sed tenere, quod legum est.

Gregoriusf) in pastorali etc. "): Admonendi sunt pertinaces, ut elationem suae cogitationis agnoscant et semetipsos uincere itu- deant, ne, dum17) aliorum suasionibus foris superari despiciant, intus a superbia captiui teneantur. Admonendi sunt, ut sollertes ") aspiciunt"), quae filias hominis, cui una semper cum patre uolun- tas est, ut exempla") nobis frangende nostras uoluntatis priebeat, dicit: non quaero voluntatem meam, sed voluntatem eius, qui misit me, patris '). Ut huius adhuc uirtutis suae gratiam commendaret, seruaturum se hoc in extremo iuditio praemisit * '), dicens: non

t) cfr. Gregorii pastoralis curae tertia pars, admonilio XIX. in Divi Gre- gorii papae I. Operum Tom. I. 1. c. pag. 1230.

') Evang. Joan. XIX. 10. ~) Evang. Joan. V. 30.

0) Ev. Joan. V. 30.

1) dicat. 2) dominus. 6) ass erat. 7) loquatur. stringeris. 11) damnaris. 15) spernere. 16) ait statt etc. 19) aspiciant. 20) exemplum.

*) Evang. Joan. XIX. 11.

3) Audite. 8) inquit. 12) uite.

4) Audite. 9) crucifigendi. 13) haberes.

17) hier fehlt redis. 21) promisit.

5) atquitatis. 10) con- 14) liccre. 18) sollerter.

76 No. XXXIV. 1095.

possura a me ipso facere quicquaro, sed sicut audio, iudico*). Qua itaque conscientia dedignatur homo alienae uoluntati acquiescere, quando dei atque hominis filius, cum uirtutis suae gratiam uenit ostendere, testatur, se non a semetipso iudicare?

Ecce, unus de tot et tantis testibus et fidelissimis expositio- nibus') ad destruendam expositionera tuam, Hildebrande, sufßcit. Sed propter siropliciores crebra authoritas adhibenda fuit, vt, dura tu et tui ut nocti indicaret scientiam"), dies diei eructaret uerbum et coeli, enarrantes gloriam dei, reuelarent iniquitatem tuam. Rede obtulisti dicens: Quod si sancta sedes apostolica, diuinitus collata sibi principali potestate, spiritualia decernens dijudicat, cur non et secularia? Non recte autera diuisisti, dum te, irreuocabiliter a fide catholica errantem et') patribus sancta? ssedis4) derelictum, sedem apostolicam esse reputasti, cum iam solum spiritualia sed etiam secularia a te non possent iudicare*). Nec recte obtulisti nec rede diuisisti, dura secundum raastasium '), a Romana ecclesia damoatum et diuino nutu percussum, beatura scripsisti, cuius errorem reuo- cando, cuius decreta in authoritate') reuocando, cuius perfidiara defendendo, fidem tuam imo non tuam sed catholicam perdidisli. Scripsit enim idem Anastasius, non esse lesos extra ecclesiam bapti- satos et ordinatos ab excommunicato neacio8). Uide ergo inquie- tum *) sub ") contrarius non solum sanctis sed etiam tibi ipsi. Anastasius dixitf): Nullum de his, uel quos baptisauit Acacius, uel quos sacerdotes sine1') leuitas seu1 *) canones ordinauit, eos ex nomine a lacu") porcio laesionis attingat, quo forsitan per iniquum tradita sacraraenti gratia minus firma audeatur").

Item idemtt):

Baptisraa, siue ab adultero uel a fure fuerit datum, ad per- cipientem munus peruenit illibatum; nam si uisibilis solis istius

t) cfr. Decreta Anastasii papae II. ad Anastasium Augustum No. VII. (ifl Harduin's Acta Conciliorum Tom. II. p. 950 und in Labbeus Concilia Ton. IV. Pag. 1280).

tt) Decreta Anastasii papae II. ad Anastasium Augustum No. VII. und No. VIII. L c.

*) Evang. Joan. V. 30.

1) expositoribus. 2) in diesem Zwischensatze fehlt etwas. 3) hier Fehlt a. 4) sedis. 5) iudicari. 6) Anastasium statt mastasium. 7) aulhoritatem. 8) Acacio statt neacio. 9) quantum. 10) sis statt sub. 11) siue. 12) secundum statt seu. 13) Acacii statt a lacu. 14) uideatur.

No. XXXIV. 1095. 77

radij, cum per Ioca foetidissima transeunt, nulla contactus inqui- natione maculantur, multo magis illius, qui istum uisibilem fecit, uirtus nulla ministri indignitate constringitur. Nam et Judas, cum fuerit sacrilegus atque für quicquam') egit inter apostulos") pro dignilate comraissa, benefitia, uel') indignum data, nulla ex hoc detriraenta senserunt, declarante huc4) ipsum domino manifestissima uoce*): Super cathedram, inquit, Moysi s. s. et Ph. do. a. ter. q. f. f. u.') Iteraf): M. hic acius') Domen dicamus esse reticendum, male bona ministrando sibi tantum nocuit. Nam inuiolabile sacramentum, quod per illum datum est alijs, perfectionem suse uirtutis obtinuit. Quod si aliquorura in tantum extendit se curiosa suspitio, ut iraa- ginentur prolato7) papa Foelici8) iuditio, postea inefficaciter in sa- cramentis, qua: acapius9) usurpauit, egisse ac proinde eos metuere, quod1') uel") consecrationibus uel in baptismate misteria tradita susceperunt, ne irrita benefitia diuina uideantur: monuerint") in hanc13) quoque partera14) similiter tractatura preualere superiorem, quia non sine usurpatione sacerdotij adiudicatus non") egit, in quo uirtutem suam, obtinentibus misterijs, in haec") quoque alijs rea sibi persona non nocuit. Item ff): Cum sibi noraen sacerdotis uindicauit"), est deprauatus, in ipsius nertice") superbiee tumor inflictus est, quia non populus, qui in ministerijs donura ipsius sciebat"), exclusus est, sed anima sola iIIa, que precauerit"), iusto iuditio proprie erit") obnoxia. Hoc decretum ubi Anastasius eccle- sise obtulit, hanc oblationem ipse deus ipse") fulgure damnauit. Ecclesia respuit hanc oblationem, deus ipse fulgure damnauitftt), in quo non solum sanctis omnibus sed etiam sibi ipse repugnauit, cum ea, que Judas inter apostolos fecit, pro dignitate ministerij

t) Decreta Anastasii papae II. ad Anastasium Augustum No. VIII. 1. c. tt) Decreta Anastasii papae II. 1. c. No. VHI. ttt) cfr. Anastasii bibliothecarii de vitis Romanorum pontificum Tom. III. Romae 1728. pag. 206 u. 207.

*) Evang. Matth. XXIII. 2 u. 3.

1) quicqaid. 2) apostolos. 3) per statt uel. 4) hoc.

5) Diese fehlerhafte Abkürzung bezeichnet folgende Worte: sedent scribae et Pharisaei; quae dicunt, facite; quae autem faciunt, nolite facere; dicunt enim et non faciunt. 6) Ideo ergo et ipse Acacius, cuius statt M. hic acius.

7) hier fehlt a. 8) Feiice. 9) Acacius statt acapius. 10) qui. 11) hier fehlt in. 12) meminerint. 13) hac. 14) parte. 15) hoc statt non. 16) hoc. 17) uindicauerit. 18) uerticem. 19) sitiebat. 20) peccauerat. 21) erat. 22) ipso.

78 No. XXXIV. 1095.

rata diceret et nondum comraunione priuatum significaret, et Aea- cium a Foelice papa excommanicatum pronunciaret, quia1) nulla sit differentia inter raalos, nondum de ecclesia eiectos, et malos, iam comraunione priuatos.

Elencheus') papa, dum3) de malis nondum eiectis tractare4), aitf): Quia Judas non est accusatus, ideo non est eiectus; et qnic- quam') inter apostolos egit, pro dignitate ministerij ratum mansit. De accusatis et uectis') dum') beatus Innocentius traetare8) aittt): Cum nos dicamus, ab hereticis ordinatos uulneratum per illam manus impositionem habere caput, ubi uolumus') infixum est, me diana est adhibenda, ut possit recipere sanitatem. Qua; sanitas, post uulnus secuta, sine cicatrice esse non poterit; atque ubi poe- nitentise remedium necessarium est, illic ordinationis honorem locum habere non posse10). Nam sicut legitur: quod tegerit") immun- dura"), iramundum erit°); quomodo id ei tribuetur, quod munditia ac puritas consueuit accipere? Beatus Gregorius in exposiüone super »Designauit dominus«") dum") tractaret specialiter de simo- niacis et generaliter de omnibus malis sacerdotibus nondum accu satis, a deo et non a subditis") iudicandos esse docens, subiuo- xitfft): Cui rei dicam similes esse raalos sacerdotes, nisi aque baptisraatis, quse alios quidem raittit ad regnum, ipsas") uero ncdoacas'6) uadit. Idem, cum tractaret deMaximo") Falonitano") excomraunicato et ordinatoribus eius excommunicatis, aitx): Nos nullo modo possumus dicere consecrationem, qua; facta est ab ex-

f) cfr. Decreta Eleutheri papae No. II. (in Harduin's Acta Conciliorum Tom. I. pag. 102 und in Labbeus Concilia Tom. I. pag. 589).

ft) cfr. Capitula Innocentii papae, epistola XXII. ad episcopos Maeedoniae No. III. (in Harduin's Ada Conciliorum Tom. I. pag. 1017 und in Labbeua Concilia Tom. II. pag. 1273 n. 1274).

ftt) cfr. Gregorii in Evangelia homilia XVII. in Diri Gregorii papae I. operum Tom. II. 1. c. pag. 350.

x) cfr. Gregorii papae I. epistolarum ex regisl.ro liber III. epistola XX. in Gregorii papae I. operum Tom. II. 1. c. pag. 700 und in Labbeus Concilia Tom. V. pag. 1148.

•) Num. XIX. 22. ") Evang. Luc. X. i.

1) quasi. 2) Eleutlierus. 3) cum. 4) tactaret. 5) quicquid. 6) cieclis. 7) cum. 8) tractaret. 9) uulnus statt uolumus.

10) hier fehlt decernimus. 11) tetigerit. 12) immundus. 13) cum. 14) hier fehlt eos. 15) ipsa. 16) in cloacas statt ncdoaeas. 17) oder Maximiano. 18) Salonitano.

No. XXXIV. 1095. 79

communicatis. Secunda sinodus, dum') tractaret de Simoniacis, ait: Siraoniaci Jude comparantur traditori: Augustinus, dum*) tra ctaret generaliter de omnibus malis nondura eiectis, aitf): DoDa dei perueniunt ad cos, qui cum fide accipiunt, etiamsi talis sit, per quem accipiunt, qualis Judas fuit. Augustinus, dum') tracta ret in epistola ad Bonifacium de paruulis baptisatis ab hereticis iam eiectis, aitft): Si christiani bapüsmi sacramentum, quoniam4) unura atque ipsum') est, etiam apud hereticos ualet et sufficit ad consecrationem siue ad sacramenti perfectionem, quamuis ad uitat seternae participationem non sufficiat, qua; consecratio reum quidem potius hereticum facit extra") gregem habentem domicum 7) chara- cterem, corrigendum tarnen adraonet sana doctrina, non iterum si- militer consecrandum, quanto potius in ecclesia catholica etiam per stipulse rainisteriura frumenta purganda portantur, ut ad masste societatem mediante area perducantur. Beatus Augustinus, dum8) tractaret de multis nondum excommunicatis, interposuit uerba do- mini dicentis: super cathedram Moysi s. s. et P.') et csetera et sub- iunxitftt): Nunquam10) credentes in se dominus ad Judeos rois- surus erat, ut discerent? Sed nomine scribarum et Phariseorum sigoificauit quosdam futuros in ecclesia sua, qui dicerent et non facerent; se autera significauit in persona Moysi. Non recte ergo, Hildebrande, obtulisti uel diuisisti, dum de scribis et Phariseis, per quos significantur maii nondum excommunicati, argumentum incon- ueoiens dedisti ad defensionem penitus inualidam et perfidiam") illorum, qui a iam excommunicato Acacio et eiecto erant baptisati et ordinali; et Anastasij secundi damnationem incurrisli, dum eius errorem renouasli. Augustinus, dum") tractaret in libro de unico baptismo de hereticis nondum eiectis ait*): Vtrum catholicum pes-

t) Aurelii Angustini enarraliones in psalmos, in psalmum X. enarralio in Tom. VIII. operum Aurelii Augustini L c. pag. 74.

ti) Aurelii Augustini epistolarum liber, epistola XXIII. ad Bonifacium episcopum in Tom. II. operum Aurelii Auguslini 1. c. pag. 91.

ttt) Aurelii Auguslini liber de verbis domini, in evangelio secundum Joan- nem, sermo XLIX. in Tom. X. operum Aurelii Angustini 1. c. pag. 187.

x) cfr. Aurelii Augustini de baptismo contra Donatistas liber IV. in Tom. VII. operum Aurelii Auguslini 1. c. pag. 430.

1) cum. 2) cum. 3) cum. 4) quod. 5) id ipsum.

6) hier fehlt domini. 7) dominicum. 8) cum. 9) sederunt scribae et Pharisaei cfr. Evang. Matth. XX11I. 2. 10) Nunqnid. 11) perfidam. 12) cum.

80 No. XXXIV. 1095.

simis raoribus alicui heretico, in cuius uita praeter id, quod here- ticas est, noa inueniunt homines quod reprehendant, prseponere debeamus, dod audeo prsecipitare sententiam. Et iofra: Propositb itaque duobus, voo catholico cum his omnibus uicijs, alios1) he- reticos *) sine uitijs, qua? possuut non esse ia heretico, quamnis contra fidem noa uterque disputet et tarnen contra fidem uterque uiuat et spe uana uterque fallatur et a charitate spirituali uterque dissentiat et hie*) uterque ab illius uuice columbas corpore alienus sit, cur in vno eorum sacramentum Christi cognoseimus, in alio nolumus, quasi huius sit et non nisi dei sit')?

Beatus Gelasius, dum') tractaret de episcopis hereticis, non eijciendis ab ecclesia absque sententia Romana? ecclesiae, ait inter caeteraf): Si de qualibet heresi fuerant imperiti*), quanto magis quanto magis7) eos deeuit ista cognoscere, quse8) et seeuodum re- ligionis tenorem possent ita") discutere! Si heretici pro discreti") et legittime conuinci omnibus raodis debuerant, uel suis confessio- nibus uel aliorum uoeibus confutarc"). Taceo, quia ad nos pa- terna fuerat consuetudine referendum. Quos si a fide integra com- munione qua?") catholica putaretis errare, ad apostolicam sedem secundum sententiam maiorum et sicut Semper factum est referre debuistis, sicut de Petro Alexaudrino, uel de Aothioceno") Petro, de Joanne Pauloque fecisse monstratur Acacius. Iternft): Aut sequi debuistis, si credebatis esse catholicos, aut apud apostolicam sedem potius accusare, si credebatis errasse. Beatus Stauchas") dum") inuasaribus") ecclesiasticarum rerum, post primam et se- cundam correpüonem non resipiscenlibus, in sioodo tractaret, saneta sinodus, huiusmodi hereticos et scismaticos designans, aitftt): Pre- camur"), antiquorum patrum regulas, que modo propter iniuriam

■f) cfr. Epistolae Gelasii papae No. IX. ad episcopos Orientalts (in Har- duin'f Acta Conciliorum Tom. II. pag. 925 und in Labbern Concilia Tom. IV. epislola XV. pag. 1221 and 1222). ft) cfr. Gelasius I. c.

ftt) cfr. Synodus Romana IV. sub Symmacho papa (in Hardnin's Ada Conciliorum Tom. II. pag. 990 und in Labbeus Concilia Tom. IV. pag. 1372).

1) alio. 2) heretico. 3) ob hoc statt hie. 4) Diese Stelle mnfo heifsen: quasi aut huius aut huius sit, cum in utroque idem sit et non nisi dei sit? 5) cum. 6) impetiti. 7) einmal steht quanto magis Überflüssig. 8) qui. 9) ista statt ita. 10) prodi, discuti statt pro discreti. 11) con- futari. 12) communioneque statt communione quae. 13) Antiocheoo. 14) Symmachus. 15) cum de. 16) inuasoribus. 17) hier fehlt uU

No. XXXIV. 1095. 81

guorundam quasi oblite habentur, renouetis et tale iuditium super eos Bat, ut aut manifeste heretici, quia ecclesiam dei scindunt, et anathematisati atque ab ecclesia dei extorres habeantur, aut per satisfactionem eccleske ad poenitentiam et deraum iuxta regulas ecclesiasticas ad reconciliationem et, si digni inuenti fuerint, ad comraunionera recipiantur. Secunda sinodus, cum de hereticis tra- ctaret, omnes in re1) excommunicatos hereticos esse pronuncians, aitt): Hereticos dicimus ca") eos, qui dei') ab ecclesia proiecti sunt, quem4) qui post a nobis anathematisati sunt, preter hos autem et eos, qui fidem quidem sanam simulant confitere"), scismaticos etiam8), et eos, qui seorsim a communicantibus nobis episcopis collectas faciunt, deinde uero et siquidem7) ab ecclesia super cau- sis quibusdara reprsehensi sunt et proiecti aut excommunicati siue ex clerico siue ex lyciali8) ordine. Rede ergo') diuisisti, dum per Judam et scribas et Phariseos, per quos mali intra ecclesiam designantur, malos extra ecclesiam, heresim Anastasij rcnouans, designare presumpsisti. Postremo uide, quantum a te ipso discen- seris"), episcoporum communicantium imperatori consecratione") malediclionem dicens et contra te ipsum decretura Anastasij") or- dinationes factas ab Acacio heretico et excommunicato confirmares") et nihil Isesionis ordinatos ab ipso contraxisse pernitiosissime prse- dicares14). Pape") autem uehementer") adiuuandum, quod bea- tissimum Gregorium publice falsitatis tuas testem accersisti, dura ordinationes et consecrationes episcoporum regi communicantium execrationem esse plasphemando") dixisti, quasi regem canonico ordine excommunicaueris, cum potius inordinate excoramunicando te ipsum ligandi et soluendi potestate priuaueris. Priuilegium enim secundum sacros canones metitur") amittere, qui perraissa sibi ab- utitur potestate. Vnde et Salomonff): Sicut auis in conlrariura

t) cfr. Coücilium Constantinopolitanum I. generale, canon VI. (in Ilar- dain's Acta Conciliorum Tom. I. pag. 811 und in Labbeus Concilia Tom. II. pag. 949).

tt) Proverbia XXVI. 2. 1) iure statt in re. 2) tarn. 3) olim statt dei. 4) quam. 5) confiteri. 6) scismatici autem sunt statt scismaticos etiam. 7) si quidam statt siquidem. 8) laicali. 9) hier fehlt non. 10) dissenscris. 11) consecrationem. 12) hier fehlt super. 13) confirmans. 14) pr»- dicana. 15) Putasti statt Pape. 16) hier fehlt te. 17) blasphemando. 18) meretur.

Sutäendorf Registrom. II. G

82 No. XXXIV. 1095.

uolans et passer quolibet uadens, sie maledictionem'), frustra pro- latum, super1) eum, qui misit illud. Sancti pontifices Romani, in propria iniuria oon solura cum uitijs lacessiti, sed etiam criminibus impetiti, imperatores suos cauonicis iudieijs ad sinodum uocauerunt et iniurias, etiam a minoribus iliatas, sicut moneot canones, pa- cienter sustulerunt. Tu uero quantam reuerentiam sacris canonibus exhibueris, testantur scisraate') ex te orta et totius orbis confusio et humaui generis sanguinis effusio.

Hildebrandus, Turbanus, Anshelraus Lucensis episcopus, Deus- dedit in compilationibus suis fraudulentis et4) decretis Anastasij papae f):

Nullum de his, uel quos baptisauit Acacius, uel quos sacer- dotes siue leuitas secundum canones ordinauit, eos qui9) ex nomine Acacij portio laesionis attingat, quo forsitan per iniquum tradita sacramenti gratia minus firma uideatur et caetera. Hoc decreto Anastasius meruit apud deum et apud homines damnari, in quo contra spiritum sanetum plasphemauit6), dum baplisatos et ordi- natos extra ecclesiam catholicam') Acacio, damnato et exeomrau- nicato, nullam laesionera aeeepisse de manu Acacij scripto asserant"). Cuius errorem quia Hildebrandus cum diseipulis suis scripto rc- uocauit"), merito a sede Romana diuina sentenüa tanti erroris re- nouatorem exclusit.

Hildebrandus, Turbanus, Anshelmus, Deusdedit: Romanus pontifex absque dubio sanetus est, si canonice electus fuerit.

Hildebrandus in epistola ad Hermannum episcopum, cuius initium est: »Quod ad perferendos labores«ff):

t) cfr. Decreta Anastasii papae II. ad Anaslasium Augustum No. VII. (in llarduin's Acta Conciliorum Tom. II. pag. 950, und in Labbeus Concilia Tom. IV. pag. 1280).

tt) cfr. Gregorii papae VII. Registram oder Epistolae, liber VIII. No. XXI. ad Ilerimannum episcopum Metensem (in Harduin's Acta Conciliorum Tom. VI. Pars I. pag. 1474 und in Labbeus Concilia Tom. X. pag. 272 und 273), der selbe Brief in Udalrici Babenbergensis codex cpistolaris No. CLV1. (in £c- card's Corpus historicum medii aevi. Lipsiae 1723. fol. Tom. II. pag. 164) und in M. Goldasti Apologiae pro Imperatore Henrico IV. Hanoviae 1611. 4*. pag. 251. Als Widerlegung dieses Briefes cfr. Waltrami episcopi Naumbur- gensis apologiae liber 1. pro Henrico IV. imperatore (in Goldasti Apologiae 1. c. pag. 53-88).

1) maledictum. 2) superueniet in. 3) scismata. 4) ex statt et. 5) qui mufs ausfallen. 6) blasphemauit. 7) hier fehlt ab. 8> as- seruit. 9) renouauit.

No. XXXIV. 1095.

Quid1) de apostolica sede praelibauimus, in decretis beati Zi- machi*) pape, licet experiraento sciamus, sie connectiturf): Beatus') perhennen4) meritorum doce *) eum') hereditate innocentis7) misit ad posteros. Quod illi concessum est pro actuuni luce, ad istos pertinet, quos8) conuersationis spleodor illuminat. Quis enira san- ctum dubitet esse, quem apex tantae dignitatis attollit? Ia quo, fide sunt8) bona, acquisita per meritum, sufficiunt, qua? a loci de- cessore prestantur. Aut enim claros ad hsec fastigia erigit, aut10), qui eriguntur, illustres"). In eadem: Quod si ad apostolicam se- dem, in qua rite ordinati raeritis beali Petri apostoli meliores effi- ciuntur, qui deum timent coacti cum magno timore ueniunt, ad regni solium cum quanto timore ac tremore accedendum est, in quo etiam boni et humiles, sicut in Saul et Dauid cognoscilur, deteriores fiunt etc.

Titulus iste Hildebrandum et diseipulos eius scripturarum per- uersores manifeste detegit. Ex toto enim est contrarius eidem ca pitata, cui ad19) Hildebrando et diseipulis eius praeponitur; et undc ad") Hildebrando falsa interpraetatione falso confirmatur, inde po- tius fideli expositione et titulus et authores tituli destruuntur. Quo- modo autem fideliter exponerc potuerunt, qui uerba Eunodij") episcopi decretum Simachi") esse dixerunt, qui etiam uim uerborum capere non potuerunt uel ultro peruerterunt? Verbum enim illu- strat"), quae") Eunodius17) exposuit pro raanifestat, isti uiolenter ad errorem suum intorquentes posuerunt pro sanetificat. Dignitates, inquit Bocetiustt), improbis collatae non solum non faciunt dignos, sed etiam illustrant nequiciam illorum. Nos autem fideliter inter- prsetantes") eum") Eunodio*0), quia absque dubio Siraachus") sanetus erat, quem apex dignitatis illius attollebat et predicabat, que malos deijeere et illustrare, id est in lucem ponere, id est

"J") cfr. Ennodü libellus apologeticus pro synodo in Magni Feiiris En nodü episcopi Ticinensis opera. Jac. Sirmondus emendavit. Parisiis 1611. 8*. pag. 324 und 325.

t+J Boethii de consolatione philosophiae liber II. in Anitii Manlii Seve- rioi Boetbi opera Basileae 1570. fol. pag. 994. *) cfr. Ennodü libellus 1. c.

1) Quod. 2) Symmachi. 3) hier fehlt Petrus. 4) perennem. 5) dotem. 6) cum. 7) innocentie. 8) hier fehlt par. 9) si desint statt fide sunt. 10) hier fehlt eos. 11) illustrat. 12) ab. 13) ab. 14) Ennodij. 15) Symmachi. 16) quod. 17) Ennodius. 18) in- terpretamur. 19) cum. 20) Eunodio. 21) Symmachus.

6*

84 No. XXXIV. 1095.

manifestare, meritis Petri non cessat. Quod autem Eunodius') de sanctitate Symachi'), bene sedentis, personaliter asseruit, hunc') ipsura peruersitas quorundam ad oranem canonice electum uiolenter intorsit, cum deus ipse et ecclesia Anastasiuraf) et Liberiumfi), sumraos pontifices canonice electos, postmodum exigentibus eorum erroribus damnauerunt *), cum subiti") testamento Helij summus pontifex de libro inte') teste beato Syraacho7) deleri meruerit, cum Judas a domino electus de numero XII perierit, cum angelum apo- stotam8), prius a deo coeli honore pre alijs donatus9), postmodum ad iuferos subsequens elatio damnauit10). Oportuit autem fidelis Eunodij") uerba fidelia fideliter exponi, ut interpraetatione inGdeli falso aestimaretur contrarius preceptis et exemplis noui et ueteris testaraenti, quibus damnatur propheta qui de cordc suo prophe- tauit etc.

Sacerdos*): In anno primo Cyri regis Persarum, ut imple- tur") uerbum domini ex ore Jeremia?, suscitauit dominus spiritum Cyri regis Persarum, et transduxit uocem13) vniuerso regno suo, etiam per scripturam, dicens: Haec dicit Cyrus rex Persarum: Omnia regna terrae dedit mihi dominus deus coeli et ipse precepit mihi, ut aedificarem ei doraum in Jherusalem, quae est in Judaea. Quis est in nobis14) de uniuerso populo eius, sit deus cum ipso. Ascendat Jherusalem, quae est in Judaea et aedificet domum dei Jsrahel. Ipse est deus, qui est in Jherusalem. Et omnes reliqui in cunctis locis ubicunque habitant, adiuuet") eum uiri de loco suo et argento et auro et substantia et pecoribus, excepto quod uolun- tarie offerunt teraplo dei, quod est in Jherusalem. Et surrexerunt principes patrura de Juda et Benianura1*) et sacerdotes et Leuitae, omnis, cuius suscitauit deus spiritum, ut ascenderent ad acdilican- dum templum domini, quod erat in Jherusalem. Vniuersique, qui

t) cfr. Anastasil bibliothecarii de vitis Romanorum pontificum Tom. III. Romae 1728. pag. 206 und 207.

tt) cfr. Anastasius bibliolhecarius 1. c. pag. 11 und de sancto Ensebio presbytero Romae in Acta Sanctorum Augusti Tom. III. Antwerpiae 1737. pag. 166 und 167 unter dem 14. August.

*) cfr. Liber I. Esdrae cap. I. v. 1—11.

1) Ennodius. 2) Symmacbi. 3) hoc. 4) damnauerint 5) sab veteri statt subiti. 6) uite. 7) Symmacbo. 8) apostatam. 9) do- natum. 10) damnauerit. 11) Ennodij. 12) impleretur. 13) hier fehlt in. 14) uobis. 15) adiuuent. 16) Benjamin.

No. XXXIV. 1095. 85

erant in circuitu, aduenerunt') man tu corum in uasis argenteis et aureis, in substantia et iuraentis et suppellectili, exceptis bis, que sponte obtulerant. Rex quoque Cyrus protulit uasa terapli doraini, quae tulit1) Nabodochonisor3) de Jherusalem et posuerant4) ea in templo dei sui. Protulit autem") Cyrus rex Persarum per manura Metridatis'), filij Gazabar, et adnumerant7) ea Sasabassar*) principi inde'). Et hic est numerus eorum: finale") aurei") XXX", finale") argenteae mille, cultri XX" vnum"), cysi14) aurei XXX", cyphi") argentei secundi CCCC'X, uasa alia mille. Omnia uasa aurea et argentea VOCCC"16), uniuersa tulit Sasabassar") cum bis, qui ascendebant de transmigratione Babilonis in Jherusalem.

Tuncf) Darius rex praecepit, et recensuerunt in bibliotheca librorum, qui erant repositi in Babilone, et inuentum est in Ecba- thanis, quod est Castrum in Maden«1*) prouintia, uolumen unum, talisque scriptus erat in eo commentarius: Anno primo Cyri regis Cyrus rex decreuit, ut domus dei, quae") in Jherusalem, aedifica- retur in loco ubi imraolent hostias, et ut ponant fundamenta sup- portantia altitudinem cubitorum LX**'"), ordines de lapidibus in polices") tres et sie ordines de lignis nouis. Suraptus autem de domo regis dabuntur. Sed et uasi") templi dei aurea et argentea, quae Nabodochonisor") tulerat de templo Jherusalem et attulerat ea in Babilonem, reddantur et referantur in templo94) Jherusalem in locum suura, quae et posita sunt in templo dei. Nunc ergo Tantaücu") dux regionis, quae est trans fluraen Starbuzannay*6), et consiliarij nostri") Apharsachei, qui estis trans flumen, proeul recedite ab illis et dimitlite fieri templum dei illud a duce Judaeo- rum et senioribus eorum*8), domum dei cedificent in loco suo. Sed et a me praeeeptum est, quod") oporteat fieri a presbyteris Ju- dseorum illis, ut aedificetur domus dei, scilicet ut de archa dei'"), id est de tributis, quae dantur de regione trans flumen, studiose

t) cfr. Liber I. Esdrae cap. VI.

1) adiuuerunt. 2) tulerat. 5) hier fehlt ea. 6) Mithridatis. 9) Juda statt inde. 10) phiale. uem. 14) scyphi. 15) scyph 18) Medena. 19) hier fehlt est. rum LX". 21) impolitis statt in nosor. 24) templum in.

27) ueslri. 28) hier fehlt ut.

v. 1-13.

3) Nabuchodonosor. 4) posuerat.

7) annumerauit. 8) Sassabasar. 11) auree. 12) phiale. 13) no- u 16) VMCCCC". 17) Sassabasar.

20) hier fehlt: et lalitudinem eubito- polices. 22) uasa. 23) Nabuchodo- 25) Thathanai. 26) Stharbuzanai. 29) quid. 30) regis statt dei.

86 No. XXXIV. 1095.

sumptus dentur uiris illis, ne irapcdiatur opus dei. Quod si ne- cesse fuerit, et uitulos et agnos et haedos in holocaustum deo cedi.1), frumentum, sal, uinum et oleum secundum ritum sacerdotum, qui sunt in Jherusalem, detur eis per dies singulos, ne sit in aliquo querimonia. Et offcranl oblationes deo coeli orentque pro uita re- gis et filiorum eius. A nie ergo positura est decretum est*), ot omnis horao, qui hanc mutauerit iussionem, tollatur lignum de domo ipsius, et erigatur et configatur in eo, doraus autem eius publicetur. Deus autem, qui habitare fecit nomen suura ibi, dissi- pet omnia regna et populum, qui extendit5) manum suam, ot re- pugnet et dissipet domum de4) illam, qua; est in Jherusalem. Ego Darius statui decretum, quod studiosc impleri uolo. Et infraf): Post ha3c uerba in regna") Artaxeris') regis Persarum Esdras, filius Sazariae'), filij Azarise, filij Elehiae8) Sellum, filij Sadech5), filij Abi los ,0), filij Amarise, filij Axarise"), filij Maroioch"), filij Zaria?"). filij Eleazar, filij Aaron sacerdotis ab initio. Ipse Esdras ascendit de Babilone et ipse scriba uelox in lege Moysi, quem14) dedit do minus deus Israhel. Et dedit ei rex secundum manum domini dei eius super eum omnem petitionem eius. Et ascenderunt de filijs Israhel et de filijs sacerdotum et de filijs Leuitarum et de cantori- bus et de ianitoribus et de Nathimeis") in Jherusalem anno septimo Artaxeris") regis. Et uenerunt in Jherusalem mense quioto, ipse est annus septimus regis; quia in primo die mensis primi coepit ascendere de Babilone et in primo") mensis quinti uenil in Jhe rusalem iuxta manum dei sui bonam super se. Esdras enim pa- rauit cor suura, ut inuestigaret legem domini et faceret et doceret in Israhel preeeptum et iuditiura. Hoc est autem exemplar epistola? edieli, quod dedit rex Attoartaxersis ") Ezechise ") sacerdoti"), scriba; legis dei coeli doctissimo salutem. A me decretum est, ut, cuicun- que placuerit in regno meo de populo Israhel et de sacerdotibus

t) cfr. Liber I. Esdrae, cap. VII.

1) celi statt cedi. 2) est mufs ausfallen. 3) extenderit 4) dti statt de. 5) regno. 6) Artaxerxis. 7) Sarai». 8) Helciat, filii statt Elchia. 9) Sadoc. 10) Achitob. 11) Azariae. 12) Maiarolh. 13) Zarahise, filij Ozi, filij Bocci, filij Abisite, filij Phinees. 14) quam.

15) Nalhineis. 16) Artaxerxis. 17) hier fehlt die. 18) Arta- xerxes. 19) Esdras. 20) hier fehlt scriba; erudito in sermonibus et

preeeptis domini et ceremonüs eius in Israhel. Arlaxerxes rex regum Esdra: sacerdoti.

No. XXXIV. 1095. 87

eius et de Lcuitis, Ire in Jherusalem, tccum uadet'). A facie cnim regis et Septem consiiiatorum eius missus est9), ut uisites Judcam et Jherusalem in lege dei tui, qure est in manu tua, et ut feras argentum et aurum, quod rex et consiliatores eius sponte obtule- runt de3) Israhel, cuius in Jherusalem tabernaculum4). Et omne aurum et argentum, queecunque") inueneris in uniuersa prouintia Babilonis et populus offerre uoluerit, et de sacerdotibus qui') sponte obtulerunt') donum") dei sui, quae est in Jherusalem, libere accipe et studiose eme de hac pecunia uitulos, arietcs, agnos et sacriGcia et libamina eorum et offert9) ea super altare tcmpli doraini nostri10), quod est in Jherusalem. Sed et si quid tibi et fratribus tuis pla- cuerit, de reliquo argento et auro ut faciatis, iuxta uoluntatem dei nostri") facitc. Vasa quoque, quac dantur tibi in ministerium do- mus dei tui, trahe") in conspectum") dei14) Jherusalem. Sed et caetera, quibus opus fuerit in domo dei tui, quantumeunque neecsse est ut expendas, dabis") de thesauro et de sueo1") regis et a me. Ego Artaxersis17) statui atque decreui omnibus custodibus arche publice, qui sunt trans flumen, ut quaecunque19) petierit a nobis1') Esdras sacerdos, scriba legis dei coeli, absque mora detis usque ad argenti talenta centum") et usque ad unum91) batos centum35), sal quoque absque mensura. Omne, quod ad ritum coeli dei per- tinet, tribuatur diligenter in domo dei coeli, ne forte irascatur contra regnum regis et filiorum eius. Uobisque") notum faeimus de uni- uersis sacerdotibus et Leuitis, cantoribus ianitoribus, Nathineis et ministris domus dei huius, ut uectigal et tributum et ammonas") non habeatis potestatem imponendi super eos. Tu autem, Esdra, secundum sapientiam dei tui, qua;9') in manu tua, constitues") iudices et presides, ut iudicent omni populo, qui est trans flumen, his uidelicet, qui nouerunt legem dei tui, sed et imperitos docere97) labern98). Et oranis, qui non fecit") legem dei tui et legem regis

1) uadat. 2) es. 3) deo statt de. 4) hier fehlt est.

5) quodeunque. 6) que. 7) obtulerint. 8) domui. 9) offer. 10) uestri. 11) uestri. 12) trade. 13) conspectu. 14) hier fehlt in. 15) dabitur. 16) fisco statt sueo. 17) Artaxerxes

rex. 18) quodeunque. 19) uobis. 20) hier fehlt et usque ad

frumenti coros centum. 21) uini statt unum. 22) hier fehlt et usque ad batos olei centum. 23) Uobis quoque statt Uobisque. 24) annonas. 25) hier fehlt est. 26) constitue. 27) docete. 28) libere statt labern. 29) fecerit.

88 No. XXXIV. 1095.

diligenter, iuditium erit de eo siue1) morte*) siue in cxilium siue iu conderanationem substantiae eius uel certe in carcere*). Bene- dictus dominus deus patrum nostrorum, qui dedit hoc in corde regis, ut glorificet4) domum doraini, quse est in Jherusalera, et in me inclinauit misericordiam suam coram rege et consiliatoribus eius et vniuersis principibus eius') potentibus. Et ego confortatus manu domini dei mei, quae erat in me, congregam*) de Israhel principes, qui ascendent7) mecum. Ex librof) Machaborum*): Audiuit Alexan der rex promissa, quae promisit Demetrius Jonalhae et narrauerunt ei prelia et uirtutes, quas ipse fecit et fratres eius, et labores, quos laborauerunt, et ait: Nunquam') inueniemus aliquera uirum talcm? Et nunc faciemus eum amicum et socium nostrum. Et scripsit epistolam et misit ei secundura hsec uerba dicens: Rex Alexander fratri Jonathae salutem. Audiuimus de te, quod uir potens") uiri- bus, et aptus es, ut sis amicus nostcr. Et nunc constituimus te hodie suraraum sacerdotcm gentis tuae et ut amicus uoceris regis (et misit ei purpuram et coronam auream), et quae nostra sunt, sentias nobiscum et conserues amicitias ad nos. Et induit se Jo- nathas scalam11) sanetam") septimo mense, anno centesimo sexa- gesimo, in die solenni sonophemc") et congregauit exercitum et fecit arma copiosa. Et infraft): Regnauit Demetrius anno cente simo sexagesimo septimo. In diebus Ulis congregauit Jonatbas eos, qui crant in Judaea, ut expugnarent arcem, quae est in Jherusalem, et fecerunt contra cam machinas multas. Et abierunt quidam, qui oderant gentem suam, uiri iniqui, ad regem1') et renunciauerunt ei, quod Jonathas obsideret arcem. Et ut audiuit, iratus est et statim uenit") Ptolomaidam") et scripsit Jonathae, ne obsideret") sed occurret") sibi ad colloquium festinato. Ut audiuit autem Jo nathas, nescit") obsidere et elegit de senioribus Israhel et de sa- cerdotibus et se dedit periculo. Et aeeepit aurura et argentum et uestem et alia exsenia") multa et abiit ad regem Ptolomaydam")

t) cfr. Liber I. Machabaeorum cap. X. v. 15—22. tt) cfr. Liber I. Machabaeorum cap. XI. v. 19—28, 57- 60.

1) hier fehlt in. 2) mortem. 3) carcerem. i) glorifkaret. 5) regia statt eius. 6) coogregaui. 7) ascenderent. 8) Machabaeorum. 9) Nunquid. 10) hier fehlt sis. 11) stola. 12) saneta. 13) sec- nopegix. 14) hier fehlt Demetrium. 15) hier fehlt ad. 16) Plole- maidam. 17) hier fehlt arcem. 18) oecurreret. 19) iussit statt nesrit. 20) xenia. 21) Flolemaidam.

No. XXXIV. 1095. 89

et inuenit gratiam in conspectu eins. Et interpellabant aduersus cum quidam iniqui ex gente sua. Et fecit ei rex, sicut feecrant ei, qui ante ipsum fuerant, et exaltauit eura ante1) conspectum') omnium amicorum eius, et statuit ei prineipatum sacerdotij et quae- cunque alia habuit prius preciosa, et fecit eum prineipem amicorum. Et scripsit Antiochus adolescens Jonathae, dicens: Constituo tibi sacerdotium, et constituo te super quatuor ciuitates, ut sis de arui- cis regis. Et niisit illi uasa aurca et *) rainisterium et dedit ei potestatem bibendi in auro et esse in purpura et habere fibulam aureara. Et Symonem, fratrem eius, constituit ducem a terminis Tyri usque ad fiues Aegipti etc.

Item*) in epistola ad Vincentiumf):

Non inuenitur exemplum in euangelicis et apostolicis scripturis, aliquid petitum a regibus terrae pro ecclesia contra inimicos eccle sia;. Quis negat") inueniri? Sed nondum implebatur illa prophetia: Et nunc reges intelligite, erudiraini, qui iudicatis terram. Ser- uite domino in timore et exultate ei cum tremorc'). Adhuc enim implebatur, quod in eodem psalrao paulo superius dicitur: Quare fremueruut gentes et populi meditati sunt inania? Astiterunt reges t.') et p.7) conuenerunt in vnum a. d.8) et Christum eius"). Ve- rumtamen si facta preterita in prophelicis libris signetur9) fuerant1") futurorum, in rege illo, qui uocatur Naboduchonisor") utrumque tempus figuratum est, et quod sub apostolis habuit, et quod non") habet ecclesia. Temporibus itaque apostolorum et raartyrum illud implebatur, quod figuratum est, quoniam") rex memoratus pios et iustos cogebat adorare simulachrum et recusantes mittebat in flam- mara. Non") autem illud impletur, quod paulo post in eodem rege figuratum est*"), cum conuersus ad honorandum dominum ueri") decreuit in regno suo, vt quicunque plasphemaret16) domini")

t) Augustini epistolarum über, epistola XLVI1I. in Tom. II. Operum D. Aurelii Augustini. Basileae 1569. fol. pag. 170. *) Psalm. II. 10 und 11. ") Psalm. IL 1 und 2. —) Daniel III. 96.

1) in. 2) conspectu. 3) in statt et. 4) Augustinus statt Item. 5) hier fehlt non. 6) terra. 7) prineipes. 8) ad

uersus dominum statt a. d. 9) figurse statt signetur. 10) fuerunt.

11) Nabuchodonosor. 12) nunc statt non. 13) quando. 14) Nunc. 15) uerum. 16) blasphemaret. 17) deum.

90 No. XXXIV. 1095.

Sydras'), Misac') et Abdongo'), poenis debitis subiacet4). Prius ergo tempus illius regis signifieavit terapora priora regum iufide- liura, quos passi sunt Cbristiaoi pro impijs; posterius uero tempus illius regis significauit tempora posteriorum regum iam fidclium, quos paciuntur impij pro Cbristianis.

Gelasius in tomo suof): Fuerunt haec ante aduentum Christi, ut quidam figuraliler, adhuc in carnalibus actibus constituti, reges pariter existent') et sacerdotes. Quod sanetum Melchisedech*) fuisse sacra prodit hi- storia. Quod in sus') rautatus') est diabolus (utpote qui semper quae diuino cultui conuenient8) subiuit*) tyrannico spiritu uindicarc contendit), ut pagani inaperatorcs idem10) et maxirai pontifices di- cent"). Scd cum ad uerum uentura est eundem regem atque pon- lificem, ultra sibi nec iraperator pontificis nomen imposuit, nec pontifex regale uestigium") uendicauit. Quamuis membra ipsius, idem13) ueri regis atque pontificis, secundum partieipationem na tura;, magnifice utrumque in sacra regeneratione") sumpsissc di- cantur, ut simul regale genus et sacerdotale subsistant, quooiam") Christus, memor fragilitatis huraanae, quid suorum saluti congrueret, dispensatione magnifica temperauit"), sie actionibus proprijs et dignitatibus distinetis offitia potestatis utriusque discreuit, uolens17) medicinali humilitate soluat"1), non humana superbia rursus inter- eipi, ut et christiani imperatores pro ecterna uita pontifieibus in- digent") et pontifices pro temporalium cursu rerum imperialibus dispositionibus uterentur, quatenus spiritualis actio a carnalibus distaret ineursibus et ideo militans deo minime se negotijs secula- ribus iraplicitus'0)"), ut modestia utriusque ordinis curaretur nec exoleretur") utroque suflultus et competens qualitatibus actionum specialiter professio aptaretur.

t) cfr. Gelasii papae Tomus de anathematis vineulo (in Harduin's Acta Conciliorum Tom. II. p. 934 u. 935 und in Labbeus Concilia Tom. IV. p. 1232).

•) Genes. XIV. 18. Hebr. VII. 1. ") IL Timoth. II. 4.

1) Sidrach. 2) Misach. 3) Abdenago. 4) subiaceret. 5) existe- rent. 6) suis statt sus. 7) itnitatus. 8) conuenirent. 9) sibimet statt subiuit. 10) iidem. 11) dicerentur. 12) fastigium. 13) id est statt idem. 14) generosilale. 15) attamen statt quoniam. 16) tem- perans. 17) hier fehlt suos. 18) saluari statt soluat. 19) indigerent. 20) implicaret. 21) extolleretur.

No. XXXV. 1095. 91