Sacralissime Romanorum imperator, domine clementissime! Certiorem reddidi caesaream tuam maiestatem, quo in statu sit re ligio in Belgio, et exposui consilia de ea Alenconij. Sed quid non illa potest hominum animis insita! Inuentus est adolescens annorum plus mi nus oetodeeim, Cantaber, qui ea, uli putatur, excitatus Auraico inten- tare caedem ausus sit, contemptis omnibus periculis ipsaque etiam morle. Quod facinus, quia memorabile uidetur, quam breuiter potero, nihil ta rnen, quod huc perlatum sit, prsetermittens edisseram. Hic adolescens nomine Joannes Janerguius, Bilbano Canlabrise metropoli oriundus, ab hinc circiter octo menses ex Hispania in Belgium aduenit et in Gasparis Anastri Cantabri mercatoris, cui sanguine iunetus erat, uiri admodum diuitis ac caclibis, probe Burgis, ubi aliquamdiu Hispanicae nationis con- sul nixit, cogniti, familiam fuit Anluerpie. pro eius eubiculario receplus. In ea enim urbe modo degebat Gaspar. Primaque die martij foro cessit, alieno ducentorum sexdeeim millium florenorum aere grauatus; suane an aliena culpa iniquane fortuna an de industria fallendis creditoribus, non

27) sistamus.

*) cfr. H. Leo Zwölf Bücher niederländischer Geschichten. Zweiter Theil. Halle 1835. 8™ Buch IX. Kap. 3. pag. 651—653; N. G. van Kampen Geschichte der Niederlande. Erster Band. Hamburg 1831. 8T° Buch III, fünftes Kapitel pag. 460 und 461.

**) Vorliegender Abdruck ist aus einer gleichzeitigen Abschrift ent nommen.

394 No. CXVII. 1582.

dicitor, sed, cum Tide apnd mercatores aucloritateque ualeret, multas ab ijs merces accepisse, quas dein alijs in numerata pecunia distraxenL Discessit uero, saluti sute propter futuram ctedem consultunis, tribas ante diebus Anluerpia, quam adolescens se ad eam patrandam accingeret Passus erat tempestate, qua? accidit octaua marlij, cladem in duabus na- uibus ad Dunchorcham, ex quibus merces ad littus exposita?. Damnum erat decem millium florenorum. Hoc nomine fidem publicam obtinmt ab Auraico eo eundi. Creditur hic, qui animo sit elato quique etiaa publice propter religionem male de Auraico loqueretur, adolescentea eo cohortatus, cuius ad eum literse fuerint repert», quibus monebal tecüs uerbis, ut sclopeto globos duos imponeret et impeteret Auraicum a tergo. Vterque supra modum catholicae Romane, religioni fuit deditus et ein exercitijs. Hic enim etiam ossa et capita undecim millium uirginum Colonie, impetrari et in Hispaniam mitti procurauit. Adolescens Rosarij, quod appellant, coetui et fraternitati nomen dare cupiebat. Sacerdoä Dominicano ab Anastri discessu crimina confessus est adolescens bidoo ante facinus sacramque synaxin sumpsit. Quo fit, ut nullo prsemio in- citatus fuisse putatur'), maxime qui se statim caedendum non ignoraret, saltem se stipalorum corporis Auraici manus non euasurum. Sola ergo catholicae religionis affectio, coelum rccta se petiturum persuasus, si fa- ceret, eum impulit vel animi qusedam excelsilas uel boni publici secu- turaeue factum gloriae opinio. Ipsum enim, ut ex aedibus ad facinus ex- sequendum decessit, capsulario sodali sno domestico dixisse: eo, inquit, ut terrarum orbem saeuo maximoque tyranno liberem; ac licet secus for- tasse Belga? nunc sentiunt, postea tarnen, inquit, probabunt. Id quod se facturum antea saepe iactarat. Tyrannum nominabat Auraicum, quoii suac religinnis libertatcm tolleret. Cur uero mercator ille hoc facinas promouerit, an religioni *) sua? tuendae causa, quod magis uidetur, an alterius iussu, an ut praemio XXY coronatorum millium, quod edicto regio Auraici percussori constitutum est, donaretur, an priualo aliquo odio, an secus, coniectura tantum, quaa plerunques) fallax esse solet, asse- quendum est. Adolescens itaque diem solis, octauum decimum martij, qui Alenconio duci est natalis anni Christi millesimi quingenlesimi quinqua- gesimi quinli, ad patrandum facinus delegit, celebrem nimirum futuram diem militaribus certaminibus, qua; post meridiem Alenconius exhibenda populo tanquam ludos indixerat, et coena magnifica, ad quam primus omnium Aurai- cus una cum priinarijs nobilibus, senatoribus ac ciuibus erat inuitatus. Hac igitur die sclopelum, quod dixi, capit, palmi longiludine non maius, et pugionem adeinxit lateri rcclaque in Auraici regiam, hausta prias

1) putelur. 2) religionis. 3) plerumqiio.

t

No. CXVII. 1582. 395

merosi uini patera, contendit. Eum in conclauis, ubi prandebat, ianua delicet ad aliad egressurum a prandio, deambulans expectat. Ad- iiiienti porrigit libellum supplicem; substitit Auraicus; erat hora se- íiida semis a meridie. Turn ille sclopetum incutil in collum sub mento i gultur idque displosit, crepat sclopetum ex nimio puluere et ado- »scenti pollicem auulsit; pugioni nihilominus manum admouet ad per- ciendam cedent. Sed tum Holochius comes medium corripuit. Ignis ultum Auraico ac barbam combussit. Globus autem una sub dextra are exijt; utramque maxillam ictu tantum perforatam, uno uel altero xcusso dente, lingua et caeteris illaesis, ferunt. Dixisse turn Auraicum ^aluiniani narrant: amice, quid in te admisi? Sed hoc de Collinij Gal- ici maris prsefecti csede uidentur mutuati. Collabentem comes Holochius implexu fouit et excepit consolatusque est. Adolescens e uestigio ab \uraici prœsidiariorum uno bipenni confossus et a reliquis septem, ut aiunt, ac uiginti uulneribus caeditur. Primum Mauricius Auraici filius intuIiL Nulla autem interiecta mora, accersiti medici et chirurgi, qui Auraici uulnus curarent. Globum infectum ucneno non fuisse omnes asserunt, proinde ictum non esse lithiferum *) et, licet uix loqualur, scri- bere ipsum tarnen et per litteras expediré negotia. Cadauer occisi ado- lescentis, quo populus aspectu in tenlali ab eo facinoris auctores magis commoueretur, sanguine, quo foedatus erat, abluitur et ex theatro agno- scendus exhibetur. Postridie in quatuor partes ante domum ciuicam dissectum est rhedaque per urbem uectum, singula; uero supra totidem portas arbis suspensa;, terrendis alije, si qui forent, et ut ob oculos omnibus facti memoria et atrocitas poneretur. Nec desunt, qui stulte référant, hune adolescentem incantalione mágica qiuedam tulisse, quibus se uel inuisibilem fore crederet uel post commissam cœdem ex omnium manibus elabi uel se lœdi non posse, imruo etiam hostias gestasse sacras.

Aedes Anastri mercatoris populus statim post facinus inuasit atque diripuit. Captus in ijs ad uincula ac tormenta eius capsularius et cum rationna libris а�? litteris, qui ijs prœerat, rationarius, uterque Hispanici generis. Ex quibus libris ac litteris huius facinoris cessionisque fori sed perobscure qusedam delegi, rumor est. Rationarius, cui nomen Antonius Veneras, in tormenlis fassus nuntialur, hanc facienda) caedis coniurationem iam ab bine mensibus uouem tractari in Hispania per Jo annen) et Petrum Isunsas, Anastri auunculos, Hispanorum filios, Brugis natos. Et, quo régi detrahant, Caluiniani spargunt, non solum illos esse bono apud eum loco, uerum etiam5) ipsis octoginta millia tallerorum promisisse, si perficerent. Sex ergo tantum uiri, omnes Hispani, de ea cede sciuere.

4) letiferum. 6) Hier fehlt: eum.

396 No. CXVII. 1582.

Nec Anastrus in eam interniere neroos nnquam uoluil, donec foro crs- sisset. Pecuniam uero et merces, quas dixi, omnibus prseterquam mer- catoribus Caluinianis Belgis, regi inimicis, persoluil Grauelingamque profugit. Captus item monachas sacerdos Dominicanus, nomine Antonias, summi templi paslor, cui adolescens ille peccata fuerat confessus, captas etiam, qui sclopetum adolescenti uendidit, num quid rescire possint, et ancilla. Contigit ex hoc facinore maximus urbe tota (error Untosqae subito motus ac tot tanteqne suspiciones obortae, ut Caluiniani exislinu- rent, factam fuisse per catholicos in ipsorum caput Alenconio doce cou- iurationem, vel Alenconium Auraico caedem intentare, quo liberius in Belgio rerum potiretur. Non mediocris itaque omnium ubique conster- nalio. Vrbis enim porlae clausae omnesque in armis. Populus passüs clamores ac uoces edidit, sibi strui ac parari Parisiensem caedem. Qus- situs ille et eius Franci ad caedem. Arma porro statim ipsis tanqnan suspectis facinoris adempta. Haec cum uideret Alenconius, in pueriles lachrimas, nimio metu facilis, erupit eique magnus ille militaris animas occupandi Belgij bellique gerendi totus in genua concidiL Auraicu« quam celerrime periculi sui monet, opem igitur ferat neque tardaret'). Auraicus loqui poterat et, quanquam decumbebat, illius habere polias quam sui rationcm duxil, ne, si se mori contingeret e uulnere, deesset, qui, quam ipse telam orditus') esset, obsolueret duxque gerendarum con tra regem rerum et administrandi belli superesset. Nam uti talem ein commendauit. Ergo cum mulla loqui propter obligatum uulnus prohibe- retur, epistolam ciuium mililarium praefectis, quos illi columnellos ap- pellanl, scripsit, qua Alenconio cumprimis parci petijt, disertissimis aer- bis conteslatus, Alenconium Francosque facinoris admissi non esse coa- scios nec ullius malae rei, omni plane culpa uacare. Seruate, inquit, seruate Optimum prineipem, prineipem, inquam, uestrum. Oplime uobis, optime libertati uestrae cupit uosque liberare seruitule satagit. Qood si hinc migrabo, ne alium uobis ducem, ne defensorem quaerite. Tanta fuit auctorilas huius testimonij, ut populus furorem remiserit et Alenco nius Auraicum inuiserit cottidie *) suique Franci sese columnellis et po- pulo libere permiserint, saepius tarnen, qua9) deeuit, innocenliam inge- minantes suam. Porta; urbis aliquot diebus clausae nec egressi ulli, nin qui cum litteris, ab Auraico subsignalis, ad alias urbes et prouincias foede- ratorum, ne quis motus uel defectio fieret, quo omnes in fide ordinum et Alenconij manerent, dimissi fuere. Certe si noclu hoc facinus admissum fuisset uel uox Auraico defuisset, patrata fuisset caedes in catholicos et Fran- cos longe tclerrima'0) et Flandri suos quoque mililes Francos caecidisseat

fi) tardet. 7). orsus. 8) cotiüie. 9) quam statt qua. 10) deternou

No. CXVII. 1582. 397

Ecclesiae caluiniane, snbsequentem Mercurij diem, raartij uigesimum priraum, conceptis pro salute Auraici uolis, precibus et ieiunio dicarunt et, ne quis ea die opus facerel uel officinas exponeret, edixerunt. Contra fa- cienti indicta florenorum octodecim poena scribitur. Huc pertinet, quod referunt nonnullj, Philippum Melanthonem, id quod multo ab hinc tem pore inaudij, cum comes Nassouius, Auraici pater, filiorum genituras protulisset et de singulis illius iudicium exquireret, ubi eam, qua? est Auraici, peruestigasset, dixisse: multa quidem moliturum ac magna, sed mortem ex infoelici rerum successu fore uiolentam. Natus est autem anno Christi MDXXXIII, aprilis die XIII, hora XV, minuto XII eique Aquarij gradus XXVIII ascendit. Idem etiara Cornelius Gemma Loua- niensis, medicus et astrologus, et aliquot alij, si fides habenda est ex aslris, narrantur praedixisse. Hactenus uero falsa Uli. Caret enim uul- nns, quod ei inflictum est, periculo breuique curabitur. Edent autem ordines captorum testimonia, ul suos ardentius contra regem concitent, Alenconius uero scriptum, quo se aduersus suspiciones de se conceptas expurget. Exasperatos magis hoc facinore, nemo est qui dubitet, extre- maque tentaturos. Ordines iam recens fortassis propler petitum Auraicum suspendere iuramentum, quod a catholicis exigebant, narrantur, donec ex communi omnium prouinciarum decreto, quid faciendum, decernalur. Damnatos etiam in centum coronatos singulos, qui missam audissent ab solut. Parmensis princeps Doulieum arcem Hipras Flandriee uersus, quod Artesijs esset mire molesta, obsedit. Concussa centum ictibus tormen- torum sese dedidit. Centum quinquaginta, qui ei inerant prtesidio, mili- tes dimissi sine armis, quatuordecim preecipuis eorundera captis. Maiores uires pecuniae ac militum expeclantur; ubi aduenerint, obsidendam cum primum Audenardam aiunt uelMeninas et in Frisia redintegrandum bellum.

Franci autem arcem Renardi cepere, ex qua metuitur ne regijs Mosa; nauigatio ad annonam et frumenta possit impediri, etsi Lolharingi» dux inuehenda regijs concessit. Ciuitates liberae11) imperiales protestan- tes scribitur conuentum Helpruni habituras, in quo mutuum foedus se suamque religionem et eius libertatem tuendi putantur iuraturse. Suspicio est, propter Aquisgranenses fieri. Deus optimus maximus sacratissimam maiestatem tuam ctesaream toti Christiane, reipublice, sanam ac foelicem quam diutissime seruet. Coloni? XXIX martij MDXXCII.

Sacratissimae maiestatis tu® caesarea? subiectissimus Jo. Matalius Metellus Sequanus.

11) liberas.

3ns No. CXVIII. 1589.