Oratio cancellarij Angliae ad quaestionem, a regina in consilio propositam, an scilieet palam assistendum sit prineipi Auraico caelerisque Belgij ordinibus contra regem Hispaniarum catholi- cum, in qua praeterea praesens Status Anglia; conspicitur.*) Illustrissimi, potenlissimi, prudentes et nobiles domini, oporteret sane hoc in negocio, quod est tanti ponderis et momenti alque ob quod huc conuocati sumus, dico oporteret, vt aliquis vestrum hanc suseiperet prouinciam dijudicandi et declarandi, quid potissimum fieri conueniat. Nam vltra ingenij mei debilitatem et experientiae tenuitatem non diu est (vt omnes scitis), quod hoc munere fungor, et, cruae ad huiuscemodi negocium sunt necessaria, in mo plane deficere sentio, quod summopere doleo. Et nisi aut locus aut Status (quo regina; nostrae visum fuit nie honorare) me compelleret ad dicendam sentenliam, mihi certo persuasum habeo, vli— lius mihi et honeslius fore tacere. Sed postquam ita comparatutn esl, dicam, submittendo me sapienti ac prudenti vestro iudicio.

Quaestio, qua? nobis proposita, est talismodi, quippe si consullum foret pro prineipissae nostrae, regni, status et boni publici securitate iu- uare prineipem Auraicum iuxta ac ordines Belgij et illorum confoedera- tos ad profligandnm et extirpandum tum regis Hispaniarum tum episcopi Romani dominatum. In cuius rei considerationem quidam vestrum dixe- runt sententias valde graues et validas, ex quibus apparet, illud omnino debere fieri. Verum aliqui (etsi pauciores) contrarium senserunt, videlicet quod ipsis non sit assistendum, a quibus non sunt alienus. Etenim vi- detur mihi in praesentiarum minime illis suppelias ferendum, imo no offerendum quidem palam (vt alij existimarunt), licet in tolum non sit denegandum. Sed necessum est, illos communibus ac muluis lileris, scriptis et verbis suspensos detinere ac aliqua spe laclilarc. Melius ita— que et satius erit imprsssentiarum, vt regina differat declarationem belli contra regem Hispaniarum, ne eam alias prsseipitemus atque conseramus raanus cum tanto et tarn potente rege, contra quem forte non aeque facile possemus nos defendere, multo minus possemus eum profligare. Deinde

*) Mit dieser Überschrift beginnt die gleichzeitige Abschrift, aus wel cher vorliegender Abdruck entnommen ist.

384 No. CXVI. 1580.

non amiltemus amicitiam principis Auraici et Belgarum, si eos spe aoxiltj et commoditate subsidij ita sustentemus. Neque illos omnino deseramus, sed aliquo fauore prosequamur. Rationes meae talismodi sunt .

Principio non possumus modo Ulis opem ferre, uisi simul atque nires habeamus, quibus aperlo Marte bellum geramus et manutenearaus contra regem Hispaniarum, quod inde necessario subsequeretur. Dico dos ood habere uires, quibus palam bellum contra regem Hispaniarum geram«, vnde sequitur, nos non debere palam subuenire principi Auraico el Bel- gis; Prima pars huius argumenti, quod scilicet non debeamus eis opi- tulari, nisi primum satis fortes simus ad gerendum bellum contra regem Hispaniarum, non probatur ab ijs, qui ante me dixerunt eamque lenenl pro certo; sed nonnulli dubitant de altera parte eiusdem argumenti. Verum illa posset probari per considerationem aequalitatis et inaequali- tatis partium. Magna profecto differenlia est inter regna Hispaniartm praBsertim hoc tempore, quando ijsdem annexum est regnum Porlngalii, et hoc nostrum regnum. Ideoque si nobis ostendatur, quod Hispania sit potentior Anglia, sequelur, Angliam non esse satis potentem ad sosli- nendum bellum contra Hispaniam. Quod cum verum sit, c^pt mecum cogitare cum pecuniae mediam'), qua plurämum laboraraus, tum popili et amicorum raritatem, qua imprajsentiarum uiuimus. In quibus tamei duobus consistit verus neruus belli. Et si ita non est, ostende queso, vbi foeliciter bellum gestum est, vno horum trium deficiente. Taceo insuper alias necessitates, quibus angimur, quas quidem facile exprimert possem, nisi tempus et locus aliud suaderet.

In primis quantum ad rem pecuniariam et regni facultatcs alünel, nolum est, opes, quas regina domina nostra habet, non sufficere, ne ipso quidem tempore pacis, ad se regnique statum fouendum et cooser- uandum, lantum abest, vt bellum contra tantum principem mooeat el sustineat. Etenim superioribus diebus valde laborabamus de inuenieodo modo ac ratione exsoluendi debita et pensiones annales, quas in el extra regnum debet et3) quidem prsestand« sunt, ni et fidem nostram velimos perderc atque nos ea deslituere, quando maxime opus habeamus. Re gina (ni fallor) iam debet sexaginta milia librarum, qua? faciunt singulis annis ducenta et decem milia coronatorum et vllra praeter redilas, in quibus persoluendis omnes cxactiones, subsidia, qua? collegimus et colli- gimus, consumenlur, imo non sufficiunt; adeoque cogimur vendere bona patrimonialia aliosque ordinarios redilus, vt ijs, quibus debentur, salis- fiat. Et contra consideret quis modos et rationes, quibus rex Hispania rum tarn ex publicis vecligalibus quam imposilionibus, qua; sibi multo

I) inediam. 2) Hier fehlt: qua?.

No. CXV1. 1580. 385

faciliores sunt in regnis illis, quam nobis in hoc regno, valet ad conqui- rendas pecunias, continuas exactiones, quas imperat in Hispanijs, gratuitas et voluntarias donationes principum Italie, quos sibi deuinxit quibusque iam incipit seque confidenter vti atque Hispanis, commoda et emolumenta Indiarum, copiam parat» pecunia, Hispaniarum vires, ad quas concur ran! Genuensium, Germanorum, totius Europe ditissimorum mercatorum opes et pecunia), qua?, obsignate anuua pensione ad nummum XVI aut XVIII iuxta consuetudinem iam a multis annis receptam, sibi inseruiunt, exactiones, bona stipendiaria, subsidia officialium regnorum Hispanie, sententiarum iura, vtilitates Indiarum, preterea extraordinaria, tarn ec- clesiasticorum quam religiosorum equitum annalium exactionum duplica- tionem, quadruplicationem, subsidia, que oranes1) sunt modi extraordinarij; ijsque nos longe superat adeoque nobis ex sex partibus preualet quinqué. Memini eum eodemque tempore, quo apud se legationis muñere fungerer, ex vna sola exactione, quam ecclesiasticis imperara), consequutum esse XVIIIe milia coronatorum atque sic de ceteris. Quoadfidem, ea tanta est, quantum quilibet ualet opibus etfacultatibus. Comperiet nos longe inferiores esse et,si opes el facultates Hispanise maiores sunt nostris, illius fidem quoque maiorem fore. En comparationem inter ilium et nos quoad rem pecuniariam.

Certum est, nobilitatem tarn ob seruifia, que ratione feudorum debet, quam alia, que superioribus annis prestilit, valde depauperate4) esse, vt nunquam magis, quod quidem nemo melius norit, quam nos, qui hic ad- sumus. Quoties porro nobilitas et populi aggrauati fuere subsidijs, ex- actionibus et impositionibus? Quando suis expensis in Hiperniam5), Sco- tiam, Galliam et postremo in Belgium nutu uel mandato regine vel sal tern illius conuiuentia •) aut fauore eorum, qui nostram religionem am- plectuntur, aut animo sustentandi et fouendi bella et tumultus nostrum vicinorum aut studio tollendi ex regno nostro fecem illam hominum, mi litent, arma, equos aliasque munitiones miserunt. Quapropter non pos- sent sufferre noua onera; videmus enim, bella externa, seditiones et motus intestinos et religionum dissentionem *) absumpsisse et exhausissc œrarium et thesauros trium slatuum huius regni, quibus alias tempore pacis satis commode viuebamus. Quantum ad ecclesiasticos, nihil dicara, nam inopia, qua laborant, talismodi est, vt puderet nos seu potius con- doleremus, si illorum statum recenserem. �?е�? quantum ad ea, que tam in specie quam in genere facultates huius regni et illorum, cum quibus nobis res est, dixisse sufficient8). Interim in Hispania, vbi summa rerum abundanlia est et populus diues, ut rex proprio sere bellum vbiuis gentium gerat, omnia se aliter habent.

3) omnia. 4) depauperatnm. 5) Hiberniam. 6) conniuentia. 7) dissensionem. 8) sufficiat.

25

383 No. CXVI. 1580.

Qnod ad milites saltem nostr» nationis attinet, conslat, ob Industrie et exercitationis defectum ab hinc tribus annis partim infirmitalibus, qus regnum hoc adraodum infestarunt, partim bello Irlandis**) aliorumqae nostrorum vicinorum, qui illorum opera vsi sunt, maximum numerum consumptum esse, vt pauci iam remanserint (vti a multis cognouimus*, qui patri» operam dent. Et si quis dicat, nostrates bellieosos esse et e populo facile nouum militem colligi posse, eum remittam ad ciues, opi- fices et agricolas, qui inquiunt, nunquam tantam hominum raritatem in isto regno fuisse, quam modo. Nonnulli non possunt reperire, qui eei iuuent in excolendis agris et colligendis fructibus, alij conqoerontur, se nullos habere, quorum opera ad opificia et artes mechanicas vtantw. Qua; res, vt maxima pericula secum Irahit, nobis summ» consideratieai esse debet. Nam inducere in regnum hoc militem extraneum et raeree- narium, nisi primum bene praemuniti simus facullatibus et re pecuniaria, qua illis satis fieri posset, admodum graue; imo impossibile foret, et possit nobiscum bene agier8). Postea considerandum eliam est, i» quod discrimen nos in recipiendo milite externo praecipitaremus. Et nobis exemplo sint vicini nostri, qui pessime ab illo tractati sunt ac etiam- num tractantur.

Rex Hispaniarum quidem nunquam vtitur milite unius alicains na tionis. Sed illud ideo fit, quod imperat variarum ac multarum regionem populis, vlpote Hispani», Italiae, Burgundi» et Belgij, quique sibi ser- uiunt et militant. Qu» prouinci» et regiones vt sunt sexduplo maiores Anglia, sequitur, eum etiam tanto plus virium habere quam nos ad con- scribendum militem. Ad hrec accedit, quod ob adeptum regnum Portu- gali» ***) non opus habebit omnibus ijs prsesidijs, qu» solet alere. De- inde quod modo Turca (vt nouimus) bello Persiano detineatur atqie ultra trecenta miliaria terra ex suis prouincijs amiserit, securos reddit Italos et Hispanos. Proterea eo ipso nobis potior est, quod propter conlinua bella, quse gerit, plurimos sibi conciliauerit viros principes, qui ipsi tempore belli morem gerant et iussa capescant,0), nationes habeat, qu» laboribus et periculis assuefact» sunt, et amplissimas opes, quibus posset ijs, qui ipsi inseruiunt, remunerare. Seimus, militem Hispannm omni loco et tempore haberi strenuum et fortem maxime quoad pedita- tum, Ilalum quod11) ad equitatum, et nouimus etiam, Beigas paucis ab

**) 1578—1580. cfr. J. Lingard A history of England. Volumen Vitt Fourth edition. Paris 1826. 8»° pag. 129—131.

***) cfr. J. v. Ferreras Allgemeine Historie von Spanien, herausge geben von J. S. Semler. Band 10. Halle 1760. 4" pag. 361 und 366. unter dem Jahre 1580 (22. September und im October).

9) agi. 10) capessant. 11) quo statt quod.

No. CXVI. 1580. 387

hinc annia valde exercitalos esse, vt feratur, modo in Belgio ex eadem nalione vltra centum el quinquaginta vexilla peditura praeter aequitatum numerari. Quae quidem omnes naliones et prouinciae armis, equis alijs- que rebus ad bellum necessarijs abunde prospectae sunt. Simililer modo in armis sunt et, vti cognouimus, praemunitae magna classe ac immenso apparatu belli; imo fieri possit, vt magis procliues ac parala? sint ad in- ferendum nobis aliquid mali, quam nemo crediderit, quod nobis factu perdifficile esset praesertim hoc tempore, nisi nos et regnum nostrum in maxima discrimina conijcere uellemus. Consideremus etiam, quam prompti Hispani forent ad obsequendum regi pro odio, quo nnsraliono religionis prosequuntur, auxilia, quae ad hoc sibiIJ) ab episcopo Romano eique adhaerentibus et omnibus alijs principibus, qui eandem secum sectam se- quuntur. Imo fieri possit, vt etiam a noslratibus (quemadmodum quoti- die uidemus, eos id magis ac magis moliri, et iam, si nihil armis expe- riantur, tarnen nobis Semper viuendum est cum maximo tremore et metu) suppeditarentur. Qu» supradicta sunt, videntur sufficere quoad ea, quae railitem concernunt.

Tertium punctum, quod reliquum est, concernens amicos, quibus, vobis meo iudicio constat, reginam, nos omnes et totum regnum hoc satis male prospectum esse, quos habemus, pauci sunt et nobis magis bonori quam commodo forent. Nullas pollicitationes et auxilia in Europa habemus; quaB ex Gallijs expectare possemus, propter religionem fal- lacia sunt, quae ab ijs, qui reformalae religionis perhibentur, debilia sunt, quae a fratre regis Galliarum, parua, onerosa et (vt etiam experti sumus) vana, quae a principe Auraico et prouincijs Belgicis, leuia et dubia et (quod parum potentes sint propter summam rci domeslicae necessitudinem) subiecta hello periculosissimo. A Germanis nihil auxilij aut subsidij absque pecunia expeclandum est. Etiamsi prouinciae Belgicae sint magis aecommodae propter vicinitatem, religionem et mercalurain, tarnen adeo exeoriatae sunt, vt diclus prineeps haud tuto se ibi esse credat, adeoque, exceptis quibusdam ciuitatibus Hollandiae et Fiandriao, reliquae prouinciae et oppida parui momenli sunt. Quare concludo quod*•) quantum ad hoc quod propositum est, non debere nos concredere huiusmodi amicis. Et priusquam res adeo periculosa suseipiatur, necessum est, sibi primum conciliari •*) bonos amicos, qui aliter et melius sentiant, quam hi, ad exemplum veterum et antiquorum regum huius regni, qui nunquam bel lum, qualecunque id esset, prius fecerunt, quam per foedera, traclatns et conuentiones aliosque modos sibi de principibus vicinis constaret atque

12) Hier fehlt: suppeditantur. ciliare.

13) quod muss ausfallen.

14) con

25 *

388 No. CXVI. 1580.

securi essent. Imo laborabant pro inquirendis subsidijs principum po- (entiorum idque etiam eo tempore, quando hoc regnura pecunia maximum abundaret, viris fortibus ualeret, rex diues et pacißcus sceplra regni ad- ministrarel ipseque optime armis exercitatus ducibus, dominis et const- liarijs, viris maximae authorilatis, auxiliaretur.

Quaram omnium rerum predictarum maxima hodie apad nos penu- ria est, non quod uelim propterea vituperare regimen, experientiam et prudentiam praesentis Status, sed tantum ostendere, quod conditio Luids temporis non sit aequalis, imo multo inferior illius temporis statu. Quo«] facile mihi concesserilis, etiamsi fauente deo et fortuna vicini nostri id necdum experti cognouerint. Si equidem uellem prnponere tractalus, confoederaliones et amicilias, quas solicitarunt Henricus sextus, Henri- cus oclauus, Edonardus15) quartus et omnes alij reges, quando decre- uerant bellum contra regem Francis, imo ne contra illum quidem dicam, scd contra regem Scotiae, non alio vergeret, quam eandem cantilenam cantando aures vestras faligare et narrare rem, quam uosmet nouistis. Si quisquam suaderet bellum suscipiendum sine exemplis, id esset prs- sumere rem, quam nemo regum noslrorum hactenus commisil etiam tum, quando melius constituti certiusque rebus necessarijs prospecti essent, quam nos; et in eo quidem arbitrio magis temeritati, quam prndentic adscribendura foret. Modo consideremus alteram partem et quot amicos rex Hispaniarum habeat. Primum omnium videmus, eum foederibus et consanguinitate maximis principus '•) christianitatis, qui et ab alijs suspi- ciuntur et veneranlur, coniunctum esse. Omnes principes Italis a suis partibus stant et uides, quod eo modo caueat sibi a machinationibus Gal- lorum. Nam omnes principes catholici, episcopi et sacerdoles sect* Romante dependent ab illo solo, imo vsque eo, vt ij, qui sunt a conci- lio") secreto regis Galliarum, ipsi bene velint. Nunquid idem experi- mur in regno hoc? Quid uolunt aliud confessiones captiuorum, quas ali- quando audiuistis, adeo vt conslet, mediam partem quasi huius regni sibi deditum18) esse? Sed deus nos conseruet ac huiusmodi enorme facimus19) auertat. Non est res parui momenti, considerare, quot et quales principes ipsi contra nos opem ferrent. Videtis etiamnum, quam astute molitus sit ad occupandum ope episcopi Romani et ducis Florenlis Hyberniam*"*), et dissimulationes et simullates, quas cum Gallo hactenus habet et sustentat, et non dubito, quin (andern prop ter quaerelam regni Scotiae etinteruentionem ducis Guisiae perlrahent") regem Galliarum in suam seu-

*•**) cfr. J. Lingard A history or England. Volumen VID. Fourth cdition. Paris 1826 pag. 129—131.

15) Eduardus. 16) principibus. 17) consilio. 18) deditam. 19) fa- cinus statt facimus. 20) pcrtrahat.

No. CXVI. 1580. 389

tenliam, idque propter dissimulationem dicti episcopi Romaiii, prece vel precio. Et notandum est, Hispanos nouisse vti precibus et, quod ijsdem postulant, oblinere adeo imporlune, vt etiam hodie eo modo obtinueriat et acquesiuerintJI) aliquas prouincias et regna; valde metuendum est, ne quid mari propter acquisilionem regni Lusitaaise tentent, nam nullus princeps totius Europas saque magnam classem extruere posset, atque ipse, idque propter commodilatem nautarum aliorumque hominum rei maritima) expertissimorum operam. Quamuis alias rationes sint, quibus debilitas nostra, virium inopiae et communis necessitas et e contra po- tentia et vires hostium contestentur, tarnen nolo bis diutius immorari, nam mihi persuasum habeo, quod habita comparatione iam dictorum eui- denler constabit, dos non posse modo sustinere bellum contra hostem atque propterea nos non debere dicto principi Auraico et Belgis aperle auxiliari. Vellern, ut consideraretur, quod me mouerit (praeter qua? iam dicta sunt) ad persuadendum, quam necessariura foret, aliquamdiu bello abstiaere: et primum quidcm offensio quarundam personarum magna) authoritatis, qua?, ut praesens rerum Status illis parum placeat, possint facile induci ad aliquam alteralionem vel saltem, si se nollent eousque declarare, adeo frigide huic rei operam suam accommodarent, vt uide- rentur nolle uitam et bona fortunse committere. Et, ut clarius loquar, tales sunt, quibus nos nostraque negocia minime concredere debemus, nam periculum est, si militem in Belgium mittamus, ne male se gerant. Quorum hominum duo sunt genera. Primum est eorum, quibus praesens regimen huius regni propter religionem non aeque placet, quorum nume rus non adeo paruus neque eorum ingenia adeo stupida et rudia neque vires et amici adeo debiles sunt. Allerum est eorum, qui cpnqueruntur, se, postquam regina ad coronam regni assumpta est, fidera et existima- lionem perdidisse ac bona sua imminuta esse. Quas vires, scientiam et experientiam huius generis homines habeant, vobis considerandum re- linquo. Plurimi eorundem superioribus annis erant consiliarij nostri» alij traclarunt praecipua negocia huius regni et diutius quam nemo nostrum. Vitra haec duo genera sunt adhuc alij, quorum maior pars est ex tribus ordinibus huius regni, qui nobis inprimis tarn propter religionem quam propter quscrelam regina? Scotiae male uolunt et admodum procliues sunt ad quasuis dissentiones **) et innouationes. Rustici propter inopiam virorum prudentum, quibus maxirae hoc regnum laboral, verentur, ne indefensi faciant iacturam bonorum suorum, vt postea non habeant, vnde viuant, dominis suis satisfaciant. Quantum ad mercatores, his potissi- mum bellum ideo displiceret, quod negociationes suae impedirentur vel

21) acquisiuerint 22) dissensioncs.

3Ü0 No. CXVI. 1580.

«altem mille periculis exponerentur. Populus uero quando consideral finem, angustias et labores, quos bellum adfert prsesertim eo tempore, quando vires et amici deficiunt, non mirum est, si panim erga bellnra aftectus foret. Insuper causa huius belli omnino dubia uidetur propler npparentiam iuxta opinionem, quam quis concipere possit, iniustitiae. Na« ubi sanguis humanus effundendus est, necessum est, ut causa iusta sit, maxime ubi quiestio est de inuadendo alieno, quod admodum graue est ijs, qui natura improbi non sunt neque affecti ad gerendum bellum pro re iniasta, praesertim tum quando causa iustiliae uel iniustili« est disputabilis. Quod saepe solet occasionem alteralioni et ignominiosa? fuga? praebere. Quan tum ad opinionem vulgi et praetextum iustilias, quem plerique exteri ad- ferre possent, facile isti rei remedium inueniri posset, praecipue quando eiuscemodi persuasio falsa et mala est. Et non lantum pericula ac- crescunt, imo, quod magis est, difficulter in tali casu reperiri polest auxilium aut subsidium ab amicis, nam principes non statim ob pamam vel leuem quamlibet causam opem suam impartiuntur. Ynde conclado, quod adiungere principi Auraico et opponere se viribus regis et pro- uincijs sibi reconciliatis erit in primis abrumpere confederationem initam cum rege eiusque vasallis, vnde quoque consequetur, dictum principe« et Beigas iuuare esse rem iniustam. Vobis obijci possent haec argumenta, non esse iniustum, quod princeps pro conserualione fidei et Status sni iuuet vasallum contra dominum, vt quippe euilet uel a se amoueat peri- culum, quod sibi a rege Hispaniarum et vicinis Gallis immineat, nam et Galli, si pedem in Belgio figerent, commodius negocia huius regni per- turbare possent, et proplerea Flandris suppetias ferre non esse iniustum. Similiter dici posset, pacem inter duos principes initam et per alierutrura eorum abruptam non esse iniustum eam ab altero non obseruari. Etenim liga inier reginam et regem Hispaniarum ab Hispanis violata est, quod armis et insignijs episcopi Romani ingressi sinl Hyberniamf) contra anti- quas et expressas conuentiones et Iractalus confederationis, vnde aperle indicium belli apparet. Ideoque nec iniustum etil, si regina nostra non seruct placita dictae liga?. Ad primum respondetur, quod periculum quoad Hispanos non sit aeque euidens, atque a Gallis. Nam quanlam ad regem Hispaniarum, videmus, quod Semper contentus fuerit suis regnis et ditionibus et quod optimas interdum occasiones habueril occupandi aliena, vt Sabandiae23) et Pedemontanas prouincias, non obstante testa- mento palris, et antea ducalum Florentiae, ciuitates et respublicas Ge- nuensem et Senensem. Sed ut caueatur, ne Gallus quid pra?sumat aut tentet in Belgio, conuenientius esset auxiliari regi Hispaniarum, nam sie

■<■) cfr. J. Lingard 1. c. Volumen VIII. pag. 129-131. 23) Sabandifc

No. CXVI. 1580. 391

iusliori cause fauere videbimur et possint sludia et conalus eius (si qui forte in nostrum praeiudicium tenderent) miligari. Quoad ligam, ne idem argumentum in nos retorqueatur, vt uisus fuit voluisse inferre per re- sponsum, quod nuper Jegato nostro dedit, quemadmodum per literas nense nouembris scriptas intellexistis. Porro multi, qui huic hello in- seruirent vel interessent, noa inte 11 igereut omnes has aliasque causas et raliones, qua; possint allegari, neque adeo facile extraneis veritas quaerela;, quam asserimus, persuaderi probarique posset, praesertim si ante bellum auspicemur, quam publice de iustitia et iure causa) nostrae docuerimus. Postequam") autem rationes contrarias tanti ponderis et virlutis sunt, vi nihil aul parum, quod ad rem faciat, responderi queal, mihi visum est, nos non debere tarn leuiter mouere bellum idque uel eo magis, quod (vti dixi) nobis plurimum mali a Gallis meluendum Sit. Seimus etenim, regem et fratrem cius parum posse et prineipem Auraicum non facile eos ad- missurum in Belgio neque eorundem opera diutius vsurum, quam opus eritif). Porro Gallis bellum adeo bene posset succedere, quod propter annonaa, quam difficillime in Belgio inueniant, caritatem et inopiam non habeant, vnde se sustentent. Postremo ingenia et mores Belgarum et Gallorum valde dissimiles sunt praesertim quoad plebeios, apud quos modo rerum publicarum administratio est.

Aliqui dicunt, nos omnino conslringi ad praestandum his auxilium tum propter religionem tum quod certum sit, nos cito aut (arde bellum habiluros cum Hispanis. Imo etiam nunc apparet, quod nos adorturus sit, tarn vt praeteritas iniurias vindicet, quam, quod contra Hyberniam molitur, exequatur. Ibi simul atque res suas constabilierit, in Angliam et Scotiam irreptionem faciet et quidem, debellatis Belgis suoque im- perio subiectis, habebit multo maiorem occasionem nos vndequacunque aggrediendi. Et melius est fouere vnam partem, ut ab altera fortiorcs simus. Lübens admitterem complures sententias, si cognoscerem") niti aliqua ratione. Nam quoad illud, quod in Hybernia tentat, non inde constat, Hispanum se aperle contra nos declarasse. Verum inqui- rit, quomodo nobis occasionem praebeat, vt priraum rumpamus foedera atque post eo melius, quod animo praeconcepil, peragat nosque aperto Marta aggrediatur. Ab antecessore meo istam regulam obseruaui, quod quis nunquam oporteat facere id, quod hostis petit, ul facias; eo magis, quod non aestimem negocia nostra illic adeo desperata et deperdita, vt aliqui aulumant. Praeterea rex Hispaniarum vitro offert, se militem, qui

•J-f) cfr. 1580 Mai und September in H. Leo Zwölf Bücher nieder ländischer Geschichten. Zweiter Thcil. Halle 1835. 8™ Buch IX. Kap. 3. pag. 641 und 645.

24) Posteaquara. 25) Hier fehlt: eas.

392 No. CXVI 1580.

co contra voluntatem et mandatum suum profectas est, reuocaturum-J-H-l, modo nos auocemus et nostros milites ex Belgio. Quod sane dos omnioo securos reddit absque aliquo periculo uel delrimento nostro. Quantum ad alterura non exisfimo, Belgarum expeditionem adeo facilem neque bel lum esse duorum annorum. Verum enimuero dum Hispanus el Gallas certent seu manus conferant, otium et tempus habebimus deliberandi ae statuendi, quid nobis tarn in negocio religionis quam de subsidio et modo eijciendi Gallum, quando uiderimus, quod ceperil insolentius se gerere, agendum sit. Seimus enim, quäle remedium ad id prineeps Arnum auno 78, quando eodem malo laborabamus, adhibuerit.

Alij simpliciter dicunt: assistite, iuuate modo Beigas et prineipen Auraicum et suseipite aperle bellum cum illis, quibus frater regis et altera pars Gallia? coniuneta est, adeoque duarum partium vires pro nobis habt- turi estis contra Hispanum. Alij, nullis uel saltem infirmis, parum rti- libus, incerlis et periculosis auxilijs suffulti, abhorrent a bello contra lantum adeoque potentem prineipem. Ideosuadent, illis non esse adsisten- dum. Consideratis rationibus, quas superius adduxi, constat, non esse nostrarum virium modo palam bellum suseipere et hostis potentiam op- pugnare. Etenim debiliores sumus parumque securi ab amicis et con- foederalis nostris neque etiam satis potentes ad continuandum bellum eliam cum auxilijs Gallorura, qui cognouerunt, quaecunque occupant, re- tinere et rursus pacem inire, quando sibi commoda et necessaria uideatur. Ostendi praeterea, quam exiguo fundamento rationes contraria) nitantor, quo pulo primae proposilioni mea3 satisfactum esse, scilicet quod nullo modo expediat reginae et regni negoeijs, palam arma contra regem Hispa- niarum capere, neque eliam consultum sit, assistere Belgis, prineipi Auraico et Gallis. Reliquum igitur est videre, quid factu opus sit: *«) Beigas omni, quo fieri polest, modo quantumque facultas dominae nostrs et vires huius regni patiantur. Quandoquidem autem illi et Galli sibi persuasum babenl, nos multo opulentiores esse, quam in rei veritate est, vereor, ne nobis molesti et imporluni sint propter rem pecuniariam. Verum excusabimus nos propter negocia tum nostra tum Scotise et Hyber- niaB. Interim ofleremus quibusdam regni mercatoribus coronam, non tarnen quiequam, quod ad eandem perlineat, impiguoremus, postulanles nihilominus a Belgis sponsiones in uel extra regnum, tanquam si huiusce- modi pecuniam mutuassemus. Interea procurabimus, vt mercatores de- clarent, se non esse conlentos neque nobis satis fidere, atque ideo petant fideiussores exlraneos uel alios in boc regno, qui nobis non sunt suspecti quique omnia bona sua obligent, vt, si aliqui male se gerant aut propter

■H"H cfr. J. Lingard 1. c. Volumen VIII. pag. 129—13t. 26) Wie es scheint, fehlt hier vieles.

No. CXVI. 1580. CXVII. 1582. 393

religionem alioue quouis modo nobis suspecti reddantur, sistemus ") et apprehendamus illos et illoruin bona; atque sie aestimatio noslra inlegra et nummi nostri salui manebunt. Interea temporis permitlemus, Gallo- rum et Hispanorum vires contundi, sed, ne hi uel illi rerum poliantur, landein debiliori parti assistemus. Atque dum haec aguntur, etiam cu- randum est, vt regem Hispaniarum propter expeditionem Hybernie miti- gemus ac illi persuadeamus (vt facile quis facere posset), nos nunquam uoluisse nos immiscere eiusmodi quaerelis; et eum magis ac magis con tra Gallos insligabimus.