Instructio de his, quae magnificus sincere nobis dilectus Carolus de Burgundia dominus de Bredam apud sacratissimam caesaream et catholicam maiestatem dominum et fratrem nostrum colendissi- mum nostro nomine agere et tractare debet*). 1. Inprimis exhibebit maieslati suae literas nostras credenciales omnj qua decet reuerentia et humilitate, deinde salutabit maiestatem suam et offeret illj nostram voluntatem promptitudinem et obedientiam, de clarando maiestati suae, qualiter ab hora, qua deus nobis rationis discre- tionisque vsum impartitus est, ipsam maiestatem suam, dum iam tutorem super nos ageret, sicut etiam postea usque nunc extra tutelam positj, semper curauimus studuimusque reuererj, venerarj in precio et prae ocu- lis habere, et hçc quidem non solum syncere >), vt par erat vere fralrem germanum faceré, sed uelut seruitor dedilissimus, paratissiraus ac dili- gentissimus, cuj gaudium est et letitia magna, satisfacere, seruire, ob temperare, morem gerere et exequi mandata et voluntatem dominj suj, -

*) Mit dieser Überschrift beginnt die gleichzeitige Abschrift, aus wel cher vorliegender Abdruck entnommen ist.

1) sincere.

Ferdinandus etc.

No. LXXVIII. 1524. 137

et adeo nobis hoc inhesisse Studium erga maiestatem suam, ut, sj uel nutu minimaJ) vel etiam in somniss) utcumque innotuisset nobis mens et animus suus, quod *) nunquam satis in utramque (ut dicitur) aurera dormire potuissemus, donec huiusmodj maiestatis suae voluntas et ani mus fuisset satisfactus a nobis, et non solum in praesentia esse in hoc animo et voluntate nos erga maiestatem suam, sed etiam firmiier et in- fallanter in eisdem in posterum perseuerare velle maiestatemque suam tanquam palrem, fratrem et dominum nostrum vnicum, cuj post craeato- rem deum omnia debeamus et accepta feramus, honorare, diligere et venerarj, sicut ex ipsis efiectibus cognoscet, modo maiestas sua dignetur, vt non dubitamus, illos futuro tempore requirere.

2. Et vt illa incitetur inflammeturque aliquando magis ad facien- dam de nobis experientiam majorem, quam hactenus facere uisa est propter ralionabiles forlasiss) causas, que, maiestatis suae animum mo- uerint, •) possumus neque etiam decet. Quia tarnen maiestas sua quan- tumcunque magis accedit ad annos, tanto magis etiam in dies infinitis ne- golijs obruitur et oneratur, quae tantj momentj ponderisque sunt, vt ne- queant per paucos expedirj, adeo vt non Sit princeps extra controuersiam saltem in toto orbe christiano, qui personis aeque indigeat fidelibus ac sua sacra maiestas, qu$ licet sit dignissimis fidelissimisque seruitoribus prouisa, cum tarnen omnia misceantur dolo fraudeque rarissimaque sit fides, que, non landem imodicis') largitionibus vel spe dominandj cor- rumpatur, sicut vsu venire quotidiana exempla admonent, maiestas autem sua nobis in hoc mundo suj amantiorem, fideliorem studiosioremque habere nequeat, vt quem sie deus et natura progenuerint, sicut etiam maiestas sua nihil unquam comperit, quod sit admissum, in quo merito arguj notarique possimus, quin immo magis, ut conscientia nostra fretj dicere possumus, nos omnium primos experta est, quj fide"j erga eam, quam filius obsequentissimus erga indulgentissimum parentem, obser- uantia»), qua,0) frater minor erga maiorem, et studio talj, quod con- nenit fidelissimo seruitorj erga dominum suum "), nunquam defuerimus, sicut nunquam etiam, quo ad vixerimus, defuturj sumus:

3. Idcirco idem dominus de Bredam, quibus magis aptis opporlu- nisque verbis poterit, inducere conabitur maiestatem suam, vt deineeps nostra opera liberius confidentius frequentiusque utatur, neminj poslpo- nendo eam. Nam praeterquam, vt euenit, crebro multo aliter succedunt res, q^uam ferebat opinio, etiam maiestati suae ac nobis apud multos, vtrique

2) minimo. 3) somnüs. 4) quod muss ausfallen. 5) fortassis. 6) vor possumus fehlt efficere non. 7) immodicis. 8) fidei. 9) obseruanüae. 10) quam. 11) hier fehlt seruare.

138 No. LXXVIlf. 1524.

propensos affeclos et deditos, parit quandam suspitionem, ac sj nos ia aliquo deliquissemus aduersus maieslatem suam, propter quod abhorreat a noslris seruilijs illaque suspecta habcns aliene, raalit fidej cuncredere negotia sua, quod cum pr^ter omnem culpam nostram admissam ( quod nouit ipsa maiestas sua) suspicentur, conueniens fuerit, vt maiestas sua hanc in posterum suspitionis causam amoueat, in negolijs illis maxime; importantie. el fidej ac periculosis rebus tarn bcne nostram operam et diligentiam requisitura, quam cuiusuis alterius, cum nemo possit esse ad maiestatis sue, seruitia peragenda promptior et expeditior atque etiam alacrior propter plures respectus, quos ipsa sacra maiestas apud se pro sapientia sua cogitare melius poterit, quam nos verbis exprimere.

4. Si vero maiestas sua respondcndo ad prsemissa obuiaret, ipsj domino de Bredam indicando, nos ab ea fuisse Semper paterne frater- neque complexos et illud hoc prsecipue posse testarj, quod nobis reli- querit in Germania locumlenentiam maiestatis su$, et etiam, si quo maiorj titulo insignire potuisset nos, quod et illum grato animo conces- sisset: tum idem de Bredam maieslati sua? exponet omnj qua decet mo- destia, quod quidem hoc nomen apud exteros fortasse pariat aliquid pre,eminentie, et auctoritatis nobis, verum hic, vbj maxime opus esset pro honore et gloria maiestatis suae, prejer mane") nomen umnino nihil habeat vel excellentie vel polestatis, et iam hoc nomen potius redundare ad dedecus et vilipendium maiestatis sua) cssaree, quam ad comraodita- tem vllam etiam quam minimam, cum lanto nominj nulla prorsus attri- buta sit facultas et auctoritas, adeo vi pre,senlibus imperij statibus tau- tum referamus vmbram locumtenentis, cum non excedat alius cuiusquam consiliarij facultatem, quj pro principe suo interuenit, ne referamus, quod nobis nihil eorum, que, maiestas sua nobis indulserat, sine assensu regiminis propria auctoritate conferre pr^stareque liceat, quo in numero sint etiam ille munitiores13) concessiones, baronum nobiliumque creatio et armorum insignia, qua? priuatis personis a pr^decessoribus suis non raro etiam in amplissima facultate concessa esse notissimum est. Vnde longe pi pstaret vel rebus maiestatis sue, vel nostris priuatis, nos inter- uenire vt Austiiacum principem, quam hoc modo agerc locumtenentem. Nam lunc nobis (vt alijs) liceret adiungere maturos viros, quos principes trahunt secum, quod nobis propter locumlenentiam non concedunt, vt taceamus alia, qu$, quasi illorum seruj essemus, certe non nisi indigne perferre possumus et tarnen equo animo hactenus nos tulisse oslendimus propter honorem et benificium caesarea? su» maiestatis, donec illa, de his ac plerisque alijs maioris importantie. negotijs edocta, opporlunas

12) inane. 13) minutiores.

No. LXXV1II. 1524. 139

prouisiones fecisset, Quarum gratia decreueramus maiestatis sua? con- siliarium Andream de Bürge plenissimœ 14) de omnibus instructum emit iere ad earn, quem etiam ad nos circa initium conuentas15) Norinber- gensis iam habitj euocauerimus, quj inter collocutiones et disputaliones mutuas in grauissimam incidit infirmitatem, a qua nondum in hune vsque diem ita bene conualuit, et,e) tantj itineris onas ") sustinere etperficere possit*). Et licet ex animo cupiebamus, vt talia iam dudum innoluissent maiestati sua?, tarnen, quoniam requirebant verum '*) fide insignem to- tumque candidum dexteritateque et integritate spectatum, donec talem per omnia, qualero in ipso domino de Bredam **), naclj sumus, tantam moram valdeque inuile fecimus. Sj enim id potuissel fierj, quod ante quinqué menses intendebamus, iam indubie maiestas sua cognouisset, quod de multis a nobis fuisset prçmonita, quç fuerant in maiestatis sue. rem et vlilitatem profecturam20) et que res ipsa sic interim euenisse ostendit, vt a nobis preuisa erant, de quibus in sequenlibus maiestati suae fiel mentio secundum quod materia ipsa et dicendorum series oc- curreat

5. At vbj caesarea maiestas inferret, sua volúntate ad tarn restrictas concessiones tanquam ") arctam auctoritatem, quia nobis longe amplió- res reliquisse cupiuerat, non esse deuentum, sed eorum magis arbitrio transcribendum, quibus hoc modo videbatur imperiale gubernium se absente fulciendum, tunc dominus de Bredam, vt magne est vir expe- rientiç et iudicij, poterit maiestati suç respondendo explicare, in his nequáquam fuisse consultant rebus imperialibus, quod efiectus ipse iam monstrauit, neque etiam habitum esse erga maieslatem suam ilium re- spectum, qui illj debebalur, non tantum in prçmissis illis minutis con- cessionibus, que solum a maiestate sua, tanquam supreme illius auctori- tate") reserualç, omnj iure dependent, verum etiam in multis alijs magnis et arduis negotijs, que iuxta conditionem personarum el quali- tatem temporis non melius quam sola interuenienle maiestatis suç aucto- ritate eius 24) locumtenentis tractarj componj et peragj potuissent.

6. Et sj ilia quoque adderet, se non alio respectu intermississe ") requirere in his suis maximis occurrentijs el expeditionibus superioris annj contra Gallos operam et Studium nostrum, quod 26) sibj persuasum

*) cfr. das Schreiben Hannarts an Kaiser Karl V. in K. Lanz Corre- spondenz des Kaisers Karl V. Erster Band. Leipzig. 1844, 8V0 No. 53pag. 114.

**) cfr. P. B. von Bucholtz Geschichte der Regierung Ferdinand des Er sten. Zweiter Band. Wien 1831, 8™, pag. 76.

14) plenissime. 15) conuentus. 16) vt statt et. 17) onus. 18) virum. 19) inuite. 20) prefectura. 21) occurret. 22) tamque statt tanquam. 23) auetoritati. 24) eiusque. 25) intermisissc. 26) quam quod.

140 No. LXXVIII. 1524.

habuerit, nos esse totos implícitos occupatosque circa Turcicam expedi- tionem seu prouisionem faciendam pro finilimis patrijs et populis notris de- fendendis a frequentibus Turcorura incursionibus: ad hçc tunc ipse de Bredam responderé debet, quod a nobis perceperit, quod res Turcicç his proximis annis taliter euenerint, quod non poterant nos impediré, sj a maiestate sua in aliquam expeditionem vocatj et ordinal) cum debita prouisione fuissemus, et procul dubio inclaruisset iam maiestati sue, quam alacrj animo, fidelj mente impigroque labore et sudore conlen- dissemus, vt aliquid egregij facinoris patratum fuisset, quod maiestati sue inprimis gloriosum commodumque nobis vero nomen laudemque com huius populj applausu comparasset, sicut satis iam antea abunde maiesta- tem suam ac nostram charissimam amitam dominant Margarethen) per literas admonuimus de hocnostro animo quam ardentissimoque desiderio interueniendj in hac sua contra Gallos expeditione, siue nobis in Gallijs siue in Italia iuxta maiestatis suae placitum ordinationemque res agenda fuisset').

7. Postea vero, quam*') nobis in hoc satisfierj nequiuerit, quj nescimus effarj, quo ducti spiritu impetuque, ad veniendum in Gallicam illam expeditionem ferebamur. Nam cum iam renuntiatum esset, casa- ream maiestatem arma non solum ex Hispanijs sed eliam ex Italia Bur- gundiaque mouisse in Gallorum viscera, dedecororsum 2e) videbatur no bis admodum, vt ex tot vndique collectis gentium ductoribus solj nos superessemus, quj neglectj ab alijs iudicaremur non sine dolore animj erubescentiaque nostra, quam lamen contegimus ") colore conuentus il- lius proximj cum serenissimo sororio nostro charissimo rege Hungarie et Bohemie, ne omnino non grauj alicuj negotio distinerj videremur, relictis tarnen post nos mandatis ordinationibusque apud consiliarios pro- uintiarum Tyrolensis Ferretensis et Wirtembergensis, vt illj nobis ab- sentibus in omnibus necessitatibus maiestatis suae capitaneis, vbj requi- rerentur ab illis, quibus auxilijs possent, succurrerent.

8. Itaque dominus de Bredam maiestati sue, insinuabit hoc nostrum affectuosissimum desijderium30) maiestati sue inseruiendj vbicumque lo- corum ilia putauerit operam nostram sibj posse vsuj commodoque esse atque ornamento, quam sibj adeo prompte prestabimus ac impigre, sicut quisquís alius, primum vt filius erga patrem, quj, nisj ingratus esse velit, suum caput periculis sponte obijcere debet, deinde vt frater vere ger- manus, quj nihil sibj tarn charum habet, quod eliam non libentj animo

*) cfr. F. B. von Buclioltz Geschichte der Regierung Ferdinand des Ersten. Zweiter Band. Wien 1831 pag. 264—267.

27) quum. 38) dedecorosum. 29) conteximus. 30) desiderium.

No. LXXVII1. 1524. 141

sit pro conseruando ampliuicandoque31) honore dignitateqoe fratris ero- gaturus, cum non nulla portio laudis ad illum non redundare non possit, sicut contrario casu non careret culpa aut inuidie crimine, poslremo, ut seruitor domino suo adherere et illum non potest sine infamia relinquere, et nos in effectu maiestas sua tales probabit comperietque, quj nedum fortunulas et substantiolas nostras sed etiam quoque **) pro maiestate sua exponere simus paratj.

9. Expositis prsemissis pr^dictus de Bredam descendat ad qu^dam, que maiestati suf nequaquam diutius celanda fuerunt et per ipsum An- dream declaratj3S) ordinaueramus, circa negotia imperialia, scilicet qua- liter illa iacebant sine aliqua ordinalione et adeo confuse et promiscue omnia per Status et ordines ipsius imperij erentur31), vt exinde maiestatis suf hostis rex Gallorum opportunam arripuerit ansam faciendj miras pra- cticas inter ipsius imperij principes et principalia membra, que. tuncfuerunt valde periculose et adeo contraria proposito maiestatis sua?, vt vix dicj possit.

10. Cuius vj35) sufficiens imo euidentissimum indicium esse po test, si non alia36) quoque plures coniecturum3') affuissent, quos38) con- sulte pretermittimus, illa perlinax opinis39) statuum imperialium de mittenda legetione4I)) ad maieslatem suam et regem Francis, que pro- fecta est ex illorum animis, quj pacem Semper vellent esse potentiam 4I) inter maiestatem suam et regem Gallorum nunquam maiorem. Et hec legetio42) sola suffecisset interaupere43) felicem cursum rerum maiesta tis su$, nisj fuisset per nos impedita maximis conalibus4*), de quibus aliquanto latius per literas nostras maiestatem suam admonuimus") et inserius45) pariter conuentionem49) faciemus.

Preterea negotiorum ipsa tractatio difficultasque ac simul varia practica in ipso conuentu Status *') diuersimode tentata salis declarant, quam frigide sacrj imperij festinalionj4K), que. potissimum consistit in iusticie, administratione, fierit 40) consultum, maiorj temporis spalio con- sumpto in sriuolis50) controuersijs, quibus vtcumque cepitis51) deuen- tum est ad tractaliones et decisiones quasdam, de quibus maiestatem suam etiam per literas duplicatas admonuimus, vt, si quj forte alia re- fereent"), noslre. staret fidej, quj rem omnem, vt acta est, fideliter et syncere53) ad eam scripsimus-

*) cfr. F. B. von Bucholtz 1. c. Zweiter Band. pag. 49—51.

31) amplificandoque. 32) quodque. 33) declararj. 34) erant statt erentur. 35) rej statt vj. 36) ali». 37) eoniecturae. 38) quas. 39) opinio. 40) legationo 41) potentem. 42) legalio. 43) interrumpere. 44) conatibus. 45) inferius. 46) commemorationcm, 47) statuum. 48) restitutionj statt festinationj. 49) fuerit. 50) friuolis. 51) ceptis. 52) referrent. 53) sin- cere.

142 No. LXXV1I1. 1524.

11. Sed sunt, quj hodie quoqne quietj esse non possunt, rerum innonalionj") studentes. Ouod eium55) ciaciter") vigintj principis s') Haidelberg? connenerint, vt Ulis58) laxandj animj causa ab electore Palatino vocatj ludis iaulerumi9) et sagittaran60) recreentur, quis sub hoc colore atque pretextu non videt quid aliud latere et querj, quod et vulgus ipsum igranum") sparsit, cuius voces velut incerlas et varias semper non scribimus. Sed vbj per exploratores nostros, quos stubor- nauimusM), sagaces viros, accuperimus63), quid sibi has64) iacula, quid he, saggite85), quid landjee) hij voluerunt87) et in quem scopum ac finen directj fuerint, maiestatem suam opportuno admononibus*8), qof tarnen interim meminerit, vt prompte et expeditj89) ad ,0) conuolauerunt. At vbj res serio agenda venit et necessitas totius imperij expostulat po- tissimum in has") natione et hac tempestate, qua tota est cuj71) inobe- tientia Germania, tunc lentum73) sumus et impensas viaticj ac quasuis alias causas absenti? prolexentes74) querimur.

12. Et licet ipsj status et ordines sacrj imperij rec^perint in se onus accedente consensu et voluntate sacree maiestatis sue intertenendj regi- men imperiale per vnum anum ") et deinde cooperantibus nobis adhac alterum annum consenserint, ita tarnen vt in spatio illius de modis, qui- bus vlterius sustentarj possit, mature et in effectu prouidealur, sicul de quibusdam fuit cogitatum et deliberatum, quj tarnen non fuerunt probat) receptique in vniuersum, adeo quod transacto hoc biennio a die divj Michaelis iam pr^teritj nulla fuit amplius prouisio et modus intertenendj tarn regimen quam cameram imperialem, et quoniam h<jc res non ten- debat ad honorem et commodum maiestatis suf ac ipsius imperij sed potius videbatur multum prodesse et facere ad votum et intentionem eorum, quj nouis rebus et practicis animum applicuerant, quorum alij vicariorum officium cessante regimine introducere conabantur alij for- tasse nouam clectionem fierj cupiebant et alij quid aliud adspirabant, vt fierj solet in tanta animorum dissenssione '■"):

13. Quapropter ipse Carolus maiestati sue, declarabit, quod nos acceptis cordj eiuscemodj practicis, de quibus accurate adhuc in Austria inferiorj agentes "), extremam adhibuimus diligentiam, vt nostris ira- pensis per tres saltem sequentes menses persona tarn regiminis quam camere, durarent permanerentque in offilijs locisque suis, donec status

54) innouationj. 55) enim. 56) circiter. 57) principes. 58) illic. 59) iaculorum 60) sagittarum. 61) ignarum. 62) subornauimus. 63) acceperimus. 64) hec. 65) sagitte 66) ludj. 67) voluerint. 68) admoncbirnus. 69) expedite. 70) in diese Lücke ist vielleicht »ludum« zu setzen. 71) hac. 72) in statt cuj. 73) lenti. 74) prolixantes. 75) annum. 76) dissensione. 77) hier fehlt etwa »certiores facti sumus«.

No. LXXVIII. 1524. 143

imperij conuenientes, ad Norimbergensem conscripti et conuocalj con- uentum, opportune prospicerent et prouiderent, quod non sine magno labore oblinuimus. Multum enim difficullatis attulit renuntiatio locum- tenentif facta per comitem Palalinum ducem Fridericum, quç quur,e) facta fuerit, alij aliter accipiebant interpretabanturque. Nec nos ipsj tunc satis causa ,a) potuimus assequj, scientes tamen, quod hçc res multis queque alienauit animum, sicut et plerique post abilum eius a suis do- mum fuerunt reuocatj, quorum nomine ipsj regiminj interfuerant. Huius autem renunciationis causa statim se ipsam aperuit, vt ceptum est tractarj in proximo conuentu Norembergensj, quoniam trium principum, qui Sickingianam rebellionem oppressèrent, vnanimis consensus, quern se- cutj sunt postea ceterj status, tendebat omnino in abrogationem prions regiminis, contra quam tamen nos oppesuimusso), longo tempore et ra- tionibus pluribus omnj studio aduitentes 81) et conatu, ipsum regimen iuxta sanctiones in Wormaciensi conuentu presente maiestate sua de cretos ьг) eosnate83) pro honore maiestatis sue, cœsaree. Tamen ceden- dum fuit tante84) consensuj et voluntatj statuum condescendum85), vt peiora euitarentur, quç 8e) tacite abrogantes priores personas regimi- oes in nouas submittendas consenserunt, sicut maiestati suae signifi- cauimus, eandem pariter admonentes, quod post longam (ractationem consyderationem881 et sententiam ñeque aplior ñeque commodior modus intertenendj tum regiminis tura cainerç imperialis repertus est, quam vt maiestas sua caesarea medietatem et status reliquam raedietatem per biennium soluerent incipiendo a die decima quinta mensis Muij iam praeterilj *). Solutio autem tienda est in duobus terminis, quj nuncupatj sunt ad binas nundinas Francofurdianos89) autunnalem *°) Quadragesi- malem, ila tamen, quod de contribuitis91) pecunijs de trimestrj ad tri mestre personis tam regiminis quam camere fiat solutio. itaque ipse dominus de Bredam noslro nomine regabil92) plurimum maiestatem suam, vt bonj consulat, equo ferat animo, quidquid hac in parte ej impositum fuit, quia nulla93) huius potuit euicarj94), hortando vt det expedium9S) et ciussane9") ordinem et modum, quibus pecuniç 9') pro raedietate sua soluantur, ne exisentibus 98) illis in mora cçterj status, apprehensa

*) cfr. F. B. von Bucboltz Gescbiobte der Regierung Ferdinand des Ersten. Zweiter Band. Wien. 1831. pag. 51 und 52.

78) cur. 79) causam. 80) opposuimus. 81) adnitentes. 82) de cretas. 83) esse ordinatum statt eosnate. 84) tanto. 85) condescen- dendum. 86) qui. 87) regiminis. 88) considerationem. 89) Francofur- dianas. 90) autumnalem. 91) contributis. 92) rogabit. 93) nullum. 94) euitarj. 95) expendium. 96) constituât statt ciussane. 97) in die ser Lücke hat -wahrscheinlich »supradicte« gestanden. 98) existentibus.

144 No. LXXVIII. 1524.

quaues »•) leuj ansa, se quoque exonerent et alij ab ,0°) aha tandem, que, adhuc quoriedam10>) animj,0J) deueniant, que, sint maioris malj et damnj.

14. Prseterea bono modo maiestati suae curabit significare neqae vllatenus id prsetermittere debet, quod nonnullj principes conquemntox et grauate fuerant103), sibj a maiestate sua non responderj satisfierique de certis pensionibus annuis sibj inscriplis, in qua re maieslatis su<> Do men male proscinditur et multum derogat tum auctoritati tum fidej sue. licet certo nobis conslet per eam non stare — (alij vero non tarn mi- rantur quam accusant etiam in curiam104) suam, quod non scribat ad illos et communicet maiestatis sue, successus, que, res sola multum ad- iuuaret, vt etiam in absenlem animj eorum imperialiuntque subditoran permancrent constantiores) — hortando et admouendo ,os) noslro nomine maiestatem suam, vt et in his dare velit ordinem, quod illj, quibus pen- sionesexoluend? sunt, efficianturcontent) et c^terj interdum per maiestatis suf literas et scripta recrealj in officio et amore erga eam corroborentur.

15. Quantum autem attinel ad confusiones iam praedictas, maiestas sua nullo modo illas sie permitlere debet, nam euidenter essent demum cessurae in rem et ad propositum hostis suj Gallorum regis, quj non ces- sat dies et noctes non solum in Germanijs sed etiam in plerisque alijs regnis et locis practicare, sperans insidijs assequj, quod iam pridem armis obtinere nequiuit. Igitur prima cura maiestati sue, sit reducere iustitie adminislrationem in imperio solidam, que non potest fruetuosius instituj, quam expensis solius maiestatis su?, etiamsj specialiter nobis vna cum personis regiminis ineumbat cogitare et inuenire modum, qua- liter ex acta106) biennio sine grauamine statuum haberj possit inlertentio regiminis, ita quod maiestas sua iam diclo casu habeat constituere locum- tenentem, quj sibj placuerit, dando illj necessariam et omnjmodam suam auctoritale plenamquc potestatem eligendj certas graues et idoneas personas, que, duntaxat a maiestate sua dependere debentac vnacum lo- cumtenente suo nomine viceque maiestatis sue, singulis imperij statibus expeditam iustitie, prestarent adminislrationem*).

16. Nam nisj maiestas sua id fecerit, ex duobus alterum sequj timendum est non minus et108) anlea, licet neulrum esse possit pro honore et dignilale maiestatis sue,, videlicet quod vel vicarij imperiales sub-

*) Zu 12—16 cfr. K. Lanz Correspondenz des Kaisers Karl V. Er ster Band. Leipzig 1844 pag. 118—124 No. 55: Instruction des kaiser lichen Gesandten J. Hannart für M. Gilles an den Kaiser.

99) quauis. 100) ob. 101) quorundam. 102) animjs. 103) ferunt. 104) ineuriam. 105) admonendo. 106) exaeto. 107) auetoritatem. 108) ac statt et.

No. LXXVIII. 1524. 145

intrabunt absente maiestate sua in offitia vicariatus, quem expresse pre,- tendit elector Palatinus in conuentu proximo, etiamsj plerisque dubium sit, an hoc casu illis id liceat, vel quod iiiler se singulare regimen oon- stituent, ex quo plura incommoda prouenire posse verj simile est. Vi- dentur enim actiones quorundam eo tendere, vt posita Germania in in- cendio inlestinorum odiorum mutuarumque dissensionem,09) (andern ülj fiant uotj suj compotes, quod est (et hoc persuasissimum ac verissimum esse credere debet), ut Germanicus populus sie diuexatus vel sibj ipsj regem deliget "°), vel impellantur ellectores'") ad eligendum nouum regem. Et huic pessinio proposito factio Lutherana, de qua mox ali- quanto latius, vires subministrat, que, adeo maiestatis sue, ac nostrum etiamnomen abhominabile fec^rit apud multiludine MI) et uulgum, quo- niam fere nos solj opposuerimus noue isti doctrine, que, adeo etiam in dies maioribus incrementis et auetibus proficit, vt vix ea narrantj credi possit.

17. Poterit tarnen ipse de Bredam maiestati su^, si illam viderit cupidam esse audiendj, non nulla de illa secta, que, sibj videbuntur op portune, in medium deducere, cum tot tantaque enormia mala ex ea prodeant, ut modum pr^scribende narrationis hoc loco non paliantur, immo iustum quoddam volumen exigerent. Libuit tarnen nobis ex multis qufdam paueula velut per capita attingere, vt maiestas sua ex illis, quantum periculj discriminisque non solum circa temporarias res pertur- bationemque humane societatis, que in bene constituto reipublice ad- ministrande ordine consistit, sed etiam in perpetuam pernitiem exitium- que salutis animarum redundet, plane cognoscere possit.

18. Primum licet multi docti graues et bonj virj execrentur Lutherj nomen, quorum talis est conditio, talis vite synceritas"*), vt uix possi- mus suspicarj, vel affectu errare illos vel iuditio, 6unt tarnen rursus et multo plures ex illornm numen "4), quj nedum literarum cognitione pr^stant sed etiam auetoritate apud suos pollent, qui mordicusII5) dogma Lutherianum "") non defendere modo 6ed etiam extendere nouis adin- uentionibus acerrime Student, potissimum vt rapiant plebem vernaculo scribentes, quorum dicta scriptaque sequuntur c^terj omnes indoctj idiole nullius iudicij, vite, impurre ■"), obtrectatores, peruicaces, intractabiles, magistio suo Luthero deteriores.

19. Nam euangelium pacis in ore habentes per orbem christianum seminant discordie, materiam, que, eo periculosior et formidabilior est,

109) dissensionum. 110) deligat. 111) electores. 112) multitudinem. 113) sinceritas. 114) numero. 115) mordicum. 116) Lutheranum. 117) impure.

10

146 No. LXXVIII. 1524.

quo magis imperite, mulliludinj, que, suapte huc alque illuc nunquam sibj constans rapitur, charitalis pr^textu imponitor. Persuasum habet iam, sanctam sedera RhomanamBabylonem illam esse omnium sce- lerum et flagitiorum lelerrimara llB) sentinam, ponlificesque eius iam olim a multis seculis pcrfidos fuisse pastores, vnde nunc palam papam noraine anlichristi vsurpant. Potestatem summj ponlificis, qae existente maiestate sua apud Germanos multis nominibus male notata fuerat et in ordinem redigenda dicebalur, iam vix amplius presbytero ?quandam pfilanl120), sed prorsus eliminandametexigcndamclamant. Sacramentorum gratiam, tunc que, leuiter tacta videbatur, iam nullam esse existimant- Totius ecclesie decreta saluberrima cacodemonisdicunt esseadinuentiones, earundemque episcopos ministros el execulores ab idolo suo Romano pontifice pendentes. Non satis baptismo pristinus honor el vigor ser- uatur, raalrimnnij thalamus conspurcatur in dies, quod tarn sacerdoles quam religiosi plerique motu proprio ad nuptias transeunt, religiosis cum monialibus, sacerdotibus autem cum puellis et alijs mulieribus con- trahentibus, quod Norimberge quoque, dum imperij regimen adhuc illic esset, factum est irapuue, vnde in alios talj modo delinquentes alibj censura penaque iure promanare debuerat.

20. Neque silentio pr^leribit, nos proxime certos articulos acce- pisse, quibus non solum orthodoxe fidej recepti et per emanusm) tra- ditj nobis a sanctes1") palribus ritas113), ceremoni^, sancliones et con- stitutiones atque sacrosancta sedes apostolica proscinditur, sed apertissime iam seruator nostre1") Christus, quem dominus Petrus apo- stolorum princeps, sugerente lss) spirilu dej, dej ipsius filium agnoscens professus est, negatur esse deus. Aque 12T) inaudita ,a8) a seculo opi- nionem): singulis mille ac quingentis annis quodem130) syderali de- creto aliam alque aliam subinde religionem orirj oportere, diuinam vir- ginem matrem Mariam a Josepho cognitam, atque dinura 131) Jacobum apostolura cognomento minorem pre, Christo filium dej agnoscendura, si modo filiorum quis Marie filius dej habendus essel; atque id genus pleraque impia et horrenda.

21. Porro minimum iam est, ab Ulis negligi preces et sacra, uescj quibuslibel, maledicere Romano pontificj maiestatique sue ac nobis etiam ceterisque principibus, qui pietate moti et lese religionis dolore ad Lutheranie,,ss) sect§ oppressione133) animum appuleraut, item sub pretextu fauoris euangelicj negocij lalrocinium rapinasque exercere.

118) Romanam. 119) deterrimam. 120) putant. 121) manus. 122) sanotis. 123) ritus. 124) proscinduntur. 125) noster. 126) sugge- rente. 127) Atque. 128) inauditani. 129) opinionem. 130) qnodatn. 131) diuum. 132) Lutherane. 133) oppressionem.

No. LXXVIH. 1524 147

Quod tarnen fortasse leuius et equiore animo ferendum esset, nisi modo a pertúrbala proscissaquc sinceritate fidej catholice ad tumultos sedilio- nesque excitandas animum conuertissent, que, in capita maxime tendunt, vt subiectione obedientiaque se libèrent.

22. Vnde cam in administranda república maximam semper vim maximumque momentum religionem habere constat, non mirum maiestali suç videri debet, sj contempla illa tot lantaque mala euidentiaque et vix effugienda humano consilio pericula, ex illis imminentia, nos sollicites et anxios teneant а�? propemodum altonitos, de quibus etiam bealitudinem pontificis tarn per literas nostras quam etiam oráculo nuntij nostrj, ad earn próxima hyeme missj, adraonuimus, vt ilia vna cum maieslate sua intendant134), sj adliuc propitio numine, antequam tola pereat natío, modis et medijs opportunius reducj possit.

23. Quç sj nobis ita in prompto,;t5) essent, vt animo voluuntur repetunturque, palam faceremus, nobis non esse aliud magis cordj, quam innitj illis, que, videbunlur ad publicam christianj populj salutem et Christi gloriam faceré, quibus egel infelix hoc nostrum seculum, si quidem neque mundj huius pacem habemus, cum vndique bellis ser- ueant omnia, neque pacem dej, cum tanta sit opinionum dissensio.

Proinde cum nos ex nobis ipsis etsolj presertim parum veil137; consilij vel auxilij in tantis malis prestare queamus, in votis tarnen nostris est atque precibus, quibus dominum deum et oreatorem nostrum imploramus, vt et bealitudinj pontificis et maiestali sux velut primoribus populj suj ita temperet affectas, ita spiritu suo illas imbuat, vl priuatorum oblitj consulant et succurrant saluti public^ et glorie Christi, quando hoc ma lum malorum, vt persuasum est sumis138) medijs et infimis, a sectatoribus Lutherane doctrinum l39) potissimum inde excilatam l4°) est, quod fere vniaersus ecclesiasticus ordo reserat magis carnem el seculum quam spi- ritum et religionem, illosque cum maiestate sua turn nobis ac plerisque alijs principibus et manipotentibus viris abuti contra euangelij profectum, quibus adhuc cordj est, vt obseruentur rilus ceremoniç cultusque reli- gionis, vt per Christum, apostólos el sánelos ecclesie patres ad nostras manus transmissus est.

25. Quapropter dominus de Bredam maiestatem suam cesaream maximopere hortabitur, vt meminisse velit, quantum debeat deo immor- talj, quj illam omnibus suis fidelibus in seculatiUl) potestate prçposuit cuiusque ammoreI42) adepta est Romanum imperium tot régna el domi- nia et in dies per victoria noua14S) accipiat, quantum item ecclesias sua)

134) intendat. 135) promptu. 136) ferueant. 137) vel. 138) sum- mis. 139) doctrine. 140) excitatum. 141) seculari. 142) amore. i 143) victorias nouas.

10*

14b No. LXXVI1I. 1524.

sancte, quam (anquam primas defensor et aduocalis144) ab omnj illesam et in syncera'44) fidei puritale seruare debet et tenetur, atque huic qua- quenationj,141) primum hec l4") malum pullulauit et iu reliquas iam naliones et regna proseapsil,49). Cuj tanto iara maiorj cura suc- currendum est, quanto grauius periculosius laborat et penalso) ob- tessa'51) est, antequam nullo reioediu opposilo tota pereat et perinde hsec vna omnium maxima infcelicitas maieslali suae per annales ad poste- ras151) transmittatur, sua tempora, se principe eius '") potenlissirao. non potuisse a seditiosissima l54) purgatj'"). Ad quod iam ej amu- lendumpenitus est, sicvt saltem censet, illam dedisse re ipsa sk orthodeoxevoluntalis experiraenia, qua? profeclo uec'58) posset non artius dolere, si ea inquissimis ,5°) oculis videret auribusque acciperet, que. nos et audieri ,6°) exciperi '••) omnj momento cogimur.

2ti. Quoniam premissa circa imperialia negotia nude, innililor veri- tatj relatio, que, pr$ perplexitale illorum vix verbis assequj possil et propter nulluni priuatum respectum a uobis maieslali suae proposila est aut verbis facta difficilior, quam sit re ipsa, cum non satis illam, vt est seque habet, vllo sermone assequj poluerimus: ideo dominus de Bre dain data oppurtunitate curabit maieslati sue, inculcare premissa Laliter, ne ipsa vel illj, quos ex secretiorj suo consilio (quos tarnen cupimus esse quam paucos) adhibebit, suspicientur16a), illa fuisse enarrata, qao eam163) quod a modo164) ad euehendum nos ad regnum Rhomanum"1) impellere et vrgere videamur. Cuius rej tarnen ipsa sponte nobis pro- missionem fecerat Bruxellis paulo antequam nouissime solueret ex Ger mania, qu$, cum memor huius verbj suj "«), nobis per Henricum de Emericurte consiliarium et magislrum domus nostre renuntiarj fecerit, se non defore nobis, vt dignitate '•') regiam in Germania asseqnamur, iamque consensu animoque suo ac deinde ope etiam et adminiculis op- portunis rem ad effectum deducendam ila complexam esse, vt intelliga- mus, non fraterne solum dilectionis offitium sed prorsus palerne chari- tatis erga nos ,os) prestitisse Signum. Pro quibus idem Carolas maiestati sue, maxime omnium ingentes gratias immortalesque aget et, quibus in- super poterit verbis assequj vel exprimere, declarabit animj rursus noslrj erga se volunlatem, que, a nutu renuluque maiestalis su?, donec inier

144) aduocatus. 145) sincera. 146) quoque. 147) hier fehlt: »in qua«. 148) hoc. 149) proserpsit. 150) pene. 151) obtusa. 152) po- steros. 153) enim statt eius. 154) hier fehlt faclione. 155) purgarj. 156) acmulandum. 157) orthodoxe. 158) nec. 159) iniquissimis. 160) audire. 161) et accipere. 162) suspicentur. 163) quoniam statt quo eam. 164) quodammodo. 165) Roraanum. 166) hier fehlt esset. 167) dignitatem. 168) hier fehlt se.

No LXXVIII. 1524. 149

viuos egerimus, stabit, narrando eidem, quod, licet ipsum regnum sit plenam curla et sollicitudinibus, nullius prorsus emolumentj impensisque priuatis sustendandum '"•), neque ad id vlla ambitione regnandj vel- ibidme"°j impellamur et aspiremus, quia tarnen tarn perturbatus Ger- manie presens Status et sacre. maiestatis sue, inprimis authorilas inde re- pararj posse videntur multaque prescindj et precauerj pericula, si autho- ritas regia in nos conferalur, cum suffultj illa maiorj authorilate preemi- nentiaque res (lermanicas ad maiestatis sue, beneficium et vtililatem illa absente facilius dirigeremus"1).

27. Non debet autem maiestas sua, ad hoc consenticns et annaens, (modo requirat id etiam ab eis, penes quos huius rej stat arbitrium,) hanc ipsam velut rem impossibilem exislimare propter multos dignos respectus, quos maiestas sua pro sapientia sua prftexere polest, maxiine cum sint aliquj principes, quj huius rej effectum libenter viderent et, quantum in eis erit, etiam promoturj sunt. Fuerunt quoque in proximo conuenlu, quj persuaserant sibj, quod in eo maiestatis sue, oratores es- sent affuturj, quj habeant mandatum auctoritatemque suam super hac re conlractandj concludendique cum electoribus vel maiorj eorundem parte.

28. Quanquam maiestas sua nondum est e more a beatitudine pon- tificis imperialj diademate coronala electoresque non solitj sunt proce- dere ad electionem nouj regis nisj coronato prius imperatore, quod vnum videtur esse maximum obstaculum, tarnen, cum maiestas sua habeat pro- pitium et ad nutum suum Rhomanum17J) pontificem, non dubium est, quin sanctitas sua, per maiestatem suam enixius requisita et debitis mo- dis, libens illj sit coronam ipsam etiam in Hispanias per legatum mis- sura vel impositura vbj in Italiam maiestas sua concesserit, dummodo illj sie Visum fuerit commodum et opportunum. Nam certo seimus, it- idem1") procurasse oblinuisseque auum nostrum colendissimum cesarem Maximilianum, quj facta obligatione erga principes electores, quj iam in maiestatis suse, viuente adhuc eo, electionem consenserant, promisit et obligauit se, post celebratam factamque electione "4) intra sex men- sium spatium coronationem a pontifice obtenturum, quam Leo deci- mus non solum paterne promiserat, sed etiam ad certum Italie locum, non admodum distantem a limitibus comitatus Tirolensis, occursurus erat ad imponendum capitj suo ipsum diadema, quod tarnen non multo post interueniente fato suo iuterceplum est, sicut h?c ex monimentis literarum, quas vidimus, certo nobis conslant.

169) sustontandum. 170) vel libidine statt velibidme. 171) hier fehlt der Nachsatz. 172) Romanum. 173) id idem. 174) electionem. 175) hier fehlt »se«.

150 No. LXXVII1. 1524.

29. Accedit item huic rej promouende singularis affectio reueren- dissimj dominj cardinalis et archiepiscopj Moguntinj desyderiumque ***) gratificandj maiestati sue, in ea. Neque deerunt1") vel vnus salten, siue Culoniensis siue Treuerensis is sit, per beatitudinem pontificis ad maiestatis sue. instanliam et preces attrahendus, promisso aliquo torna- mento, quo "*) ab ea prosequatur. Quod maieslas sua facile apad sanclilatem suam exorabit, que, non deerit, vt confidimus, nobis in ali quo, dum repetet secura, quis et quantus apud eam intercedat et pro quo, ac etiam mentj acciperit 119j, quantum laboris et dilBcullatis hac- lenus in hac natione exhauserimus, qua? propter Lutherianj 180 > dogmaUs seminarium ab obedientia et pristina affectione defleclit, cuius tamea maiores feruore magno sedem apostolicam prosecutj fuerunt, de quibus etiam beatitudo sua per nos abunde sufficienlerque edocta est. Sed opere precium iramo necessarium erit, vt maiestas sua non intermHUt seorsum quoque tarn ipsos ecclesiasticos electores quam etiam seculares hortarj rogareque, vt se voto et desyderio,81) maiestatis sue conforraeat

30. Quanquam sua maiestas est prudentissima et ideo non opus sit, vt illj prsescribantur rationes, cur boc negotium non debeal negligj dif- ferrj aut suspendj sed potius ab ea amplectj et celerius, quo fierj possit, perficj, tarnen visum fuit non omillere opere precium, quedam media et modos opponere, per quos necessario huiusmodj negotium est fiendum, saluo tarnen Semper maiestatis sue. sapieulissimo iudicio. Nam cum sint electorum animj pr^parandj et suffragia assecuranda, id autem fierj ne- queat, nisi interuenienlibus personis, et maguis genere, et quarum fides in maiestatem suam atque progenitores noslros spectata est, que, et graif ipsis sint, cum quibus conlractandum est, et qua? longe rerum vsu exer- citat^ persuadere et alliccre possint, nos maiestati sua? nominandas da- xiaml82) duos I8S), quibusmagis aplas et ad hanc rem, quam poramos1»4), conuenienliores vix vllas alias reperierjls5) posse credimus, videlicet reuerendos duos189) Wilhelmum episcopura Argentinensem et Christo phorum episcopum Augustensem ac illustrem principem consanguine ,87) nostrum charissimum dominum Gasymirum marchionem Brandenburgen- sem, quos quidem principcs duos iam nominatos vel alios per maiesta tem suam nominandos, si hij minus illj placuerit188), ad hanc vem ""i parandam velut principales directores et commissarios deputaret suffi- cienti mandato ad hoc a maiestate sua suifultos.

176) desideriumque. 177) deerit. 178) quod satt quo. 179) accepcrit. 180) Lutheranj. 181) desiderio. 182) duximus. 183) duas. 184) paramus. 185) reperirj. 186) dominos statt duos. 187) consanguineum. 188) pla- cuerint. 189) rem.

No. LXXVII). 1524. 151

31. Aderit huc190) quoque negotio sororius noster charissimus Bohemie, rex, cuius suffragium cerlum omnino pollicemur nobis. Ad quod non poterit aon accedere etiam aliud volum electoris secularis, quisquis ille fueril, cuj maiestas saltem alleram sororem matrimonialiter coniungendam consenserit*). Et cum hoc medium sit efficalissimum191) ac omnium maxime necessarium, vt in quo tolius huius negocij cardo versabitur, proplerea ipse Carolus maiestatem suam hortabitur, rogabit obsecrabitque, vt ad hoc ante omnia animum apponat seque resoluat et festiue magis quo fierj possit.

32. Sed cum tantura negotium non solum eiusmodj personas192) sed etiam literis perscribendis mouimenlisque ,U3J et obligationibus vitro vtroque ,e4) iiendis tractandum est et absoluendum, quod ex se ipsa ma iestas sua cognoscit esse omnino arcessalium l9S), ne in hac parte vllus defectus continget,l16) moraque omnes"") lollatur, quf in tarn arduis magnisque rebus sepe solet esse plena periculj, eadem virum quempiam sibi charum et fidelem eliget et ordinabit, qui deferat secum plurimas Chartas tarn papyracas l08> quam membracas'") in albo, manu maiestatis sue, subscriplas, dato creditoque illj aliquo sigillo maiestatis suae, sua'00) que201) ipsum negociandum et tractandum est et202) concludendum vel in- ane203) vel inutiliter omnino susciperetur, quando per illud conclusorum204) genetorum20S) et tractatorum 208j iuxta morem huius nationis principum fides adserenda est et conslituenda. Si vero maiestas sua se difficilem faceret et nequaquam ab eo, quod tarnen non speramus, impetrarj pos sei, tarn 207) idem de Bredam instabit, vt electe a se alicuj et grace, 208) sibj persone talia nomine maiestatis sue, cum pre/alis deputates 209) commissarijs agendj plenam et omnimodam tradat potestatem et facul- tatem in meliorj et araplierj J1°) forma.

33. Licet aulem nobis certo polliceamur volum electionis nomine211) ab eo cessurum electore, cuj altera sororum nostrarum locabitur matri monialiter, tarnen, cum perpendamus occurrentias prsesenlium temporum et experiamur, quotidie fierj vaferrimas practicas nusquamque satis tutam esse fidem et, sj alias, nunc omnium maxime esse promercalcm: cogno-

*) cfir. das Schreiben Hannarts an den Kaiser Karl V. in K. Lanz Corrcspondenz des Kaisers Karl V. Erster Band. Leipzig 1844 No. 53 pag. 113—115.

190) huic. 191) elßcacissimura. 192) pcrsonis. 193) monimentisquo. 194) citroque. 195) necessarium statt arcessatium. 196) conüngat. 197) omnis. 198) papyraceas. 199) membraneas. 200) sine statt sua. 201) quo statt que. 202) atque statt est et. 203) inaniter. 204) con- clusis. 205) negociatis statt genetorum. 206) tractatis. 207) tum. 208) grate. 209) deputatis. 210) ampliorj. 211) nostre statt nomine.

152 No LXXVHl. 1524.

scimus insuper, maiestalis suae а�? nostram, quae ab ea dependet, digni- talem et exaltationem, in quam 2'2) maiorum nostrorum labore el sladio accedente diuino nulum2,s) positi sumus, non posse praesentioribus viri bus fortiorique robore conseruarj ampliarj atque dilatarj, quam si vtramque sororem elocarat214) natis duorum electorura, quj excepta regij nominii nomenclatura tantum valent non,IS; nomine apudsuos, quj illos velul reges salutent21"), obseruant, renouelur21') parentque eius2*8) et obediuntur21*). sed etiain apud exteros príncipes et reges plurimum possunt vel inuato2") vel impedite221) res comunos"1), si prorsus a maiestate sua negligi se sentient. Neque multis verbis opus est, quod euidentissimum est et ma- nifestissimum, asserere, quid bonj, quid commodj, quid spej, quid subsidij pararet maiestas sua, si alteram sororum ducj Friderico, electores Ils) quon dam Philippj comes124) Palatini filio et iam electoris Ludouicj fratrj ger mano, cuius œstimalio aulhorilasque refloruit et iudices2") augeturapod omnes status imperiales, nuptum tradat2,e), cuius item amplissima do- mus et imperatores et reges liabuil Romanorum, alteram vero electoris Saxonij"') nepotj vel filio Joachimj marchionis electoris elocarat11**. Hoc vnico nexu, quod verissimum habere debet maiestas sua, magis conseruabit "') deijciet et euitabit omnes hoslium suorum ánimos, quam mulla millia bellatorum pre. stale250) possent. Hinc reducetur Germania ad maiestalis sue. nomen glorificandum, ad vnionem et concordiam am- plectendam, que. deinde quoque agnoscens, lentum 1,1 ) maiestatis su? amorem et respectum suj fierj, dabit fructum insperalum el tanlis soro- rijs attrahator2") ad patres2") maieslatis sue constanlissime sequendas et tuendes erga hostes quoscunque. Et nisj toto erremus animo, hoc est fulu rum firmissimum presidium rerum partarum, quos 2ï4) tuerj non est minor virtus quam acquirere.

34. Nam quod altera vel ducj Barbonio*) vel ducj Mediolauj, vl fama est, altera régi Porlugalliç"*) in matrimonium venire debent, salis mirarj non possumus, cum vterque dominus, quod tamen circa,,s) ia-

*) cfr. das Schreiben Hannarts an den Kaiser Karl V. in K. Lanz Correspondenz des Kaisers Karl V. Erster Band. Leipzig 1844 No. 53 pag. 114.

**) cfr. F. B. von Bucholtz Geschichte der Regierung Ferdinand des Ersten. Zweiter Band. Wien 1831. pag. 76.

212) qua. 213) nutu. 214) elocaret. 215) hier fehlt »solum«. 216) ealutant. 217) reuerentur. 218) eis. 219) obediunt. 220) iuuare. 221) impediré 222) communes. 223) electoris. 224) comitís. 225) in dies statt iudices. 226) traderet 227) Saxonie. 228) elocaret. 229) con- sternabit statt conseruabit. 230) prestare. 231) t-ntitum. 232) attrahetur. 233) partes 234) quas. 235) citra.

No. LXXVIII. 1524.

uidiam dictum a nobis accipiat maiestas sua, talem sangainem referre nequeat. De fortunis et statibus diclorum ducum nihil altinet dicere, cum omnj volubilitali expositi sint nulljque 236) stabilimento a se nitanlur. De moribus vulges231) ipsum loquitur et non male iudicant quidem «•) eliam extra vulgus. Nos in specie que, accepimus peterendam "») duxi- mus, ne quempiam traducere videamur. Sed tarnen nos cogit sanguis et natura, que, noles M0) cum maiestate sua atque sororibus delectissi- mis241) est comunes242), vt noslrj consilij maiestati sue, rationem aperia- mus, qui ex prejeritis futura colligenles non possumus non pronun- ciate 2i3), has noslras sorores esse male fortunatos 244), vbj in has nuptias inciderint. Quod si rex Dacif, quj videbalur fernus 245), et floribus suis regnis246) pulsus est, quid talibus continget, qui non tra- ditis per manus sed, et24'), quod verum est, dicamus, partim affectalis partim atritis 248) rebus studuerunt? (Juod et si erecti fuerint auxilio et opera maiestatis suf, et quis se perpetuum obsidem maiestati sue, dabit, quod non sint olim erga se maximorum immemores beneficiorum, vt fierj solet, futuri ingrati? Gallica perfidia, que. singulariter impetil Burgun- dicura sanguinem, et Italica partialitas, qua? nullo non tempore se exerit, non sinent perpetuo res maiestatis so«, esse quietas, pr^sertim contempta hec 244) natione Germanica, cuius amorem et affectionem maiestas sua amittet omnino, vbj huiusmodj matrimonia ad effectum transerent2S0). Quapropter ipse dominus de Bredam maiorj quo poterit studio et industria maieslalem suam secreto et priuato colloquio ab hoc proposito abducet et ad animum nostrum reducet, adductis persuastionibus"') et rationibus, que, 252) sibi suggeret tempus et ratio mutuj cum maiestate sua colloquij.

35. Et sj, quae premissa sunt, satis efficare 253) habent ad indu- cendum animum maiestatis sute, vt huic rej absque vlteriorj dilatione manum opponat, tarnen adijciemus ad hoc vnam rationem, ex qua, vt sola sufficientj, hoc negocium esse fiendum et quam citissime, colligi potest. Cum eius 254) Status regnj Hungariae in illis propemodum sit terminis, vt timendum sit nobis, quod sororj nostrae regine. Hungariae id contingat, quod tarnen deus longe auertat, quod nuper accidit regine, Dacie, afflictissime et miserrime, sororj nostr<j, et huiusmodj tarn in Hun- garia quam Bohemia etiam periculis non possit opportune magis obi- narj "*), quam nobis in absentia maiestatis suae caesarea? tenentibus vt

236) nulloque. 237) vulgus. 238) quidam. 239) pretereundum. 240) nobis. 241) dilectissimis. 242) communis. 243) pronunciare. 244) fortunatas. 245) firmus. 246) ex foribus sui regni statt et floribus suis regnis. 247) ut statt et. 248) attritis. 249) hac. 250) transirent. 251) persuasionibus. 252) quas. 253) efficere. 254) enim statt eius. 255) obuiarj.

154 No. LXXVIU. 1524.

rex Romanorum administrationem huius nationibus 2,g), qua? non solum hec"') tempore, sed etiam, quoad nobis dabitur huius crelj fruj aura, in omnibas rebus maiestatis sue, esset plurimum profutura, vt inferius latius declarabilur, prseterca res Hispanice in ea sint dispositione, quod nulla lam euidens magna aut necessaria ratio subesse possit, quod regi Poitugallensi altera sororum sit tradenda, contra autera plus referat, vt maiestas sua huius nationis principis "8) fauorem sibi vb laudialur 2S»), quo magis opus habet pro stabiliendis et conseruandis rebus suis quam hoc260) noua Portugallensis offinitate261), quj alias sie sanguine nobis congbutinatus282) est, vt, sj matrimonium hoc fieret, maiestatis diuine in nos lentam vindictam citius procurare, quam quod2"3) bonj quid spe- rare inde possemus: habenda est ergo suma 264) ratio, vbj dej omnipo- tentis autoritas intcrueuit, et sororum quoque nostramur 265), ne ille nostro periculo in calamitosas tales trandantur 266) nuptias. Et si aliquando christianitate29') toti a maiestale sua, qu« in ea est primi nominis locj et autorilatis atque potenti^, benefaciendum est, sicut sperant omnium oculj in eam, sumptos armes268) in suum hostem veterrimum et ferocis- simum Turcorum tyrannum, nomine2<") polerit illj aptius medunt2'0) conlingere, quam quod2") elocatis ad modum perscriptum sororibus. Tunc eius2'2) Germanij2,s) prineipes, quos ferre omnium *»4) vel saltem potiores hoc vinculum colligaret et ad nutem 2") maiestatis suae omnem polieret179), se sponte obijeerent et nobis quoque in quotidianis illis necessitatibus, quos2") exursoros2'8) Turcica? nobis afferunt, ad omnem euentum pro cohibenda talj rabie paratiores succurrent 279).

3t>. Neque autem maiestas sua vnquam inducere animura aut sibj induej vllo pacto permitlere debet, (nam fortassis, vt Semper reperiuntur, qui magnus 28°) rebus obstrepunt et samniant281) mala, qua;prsterunl**'), cum prajstaret, bona, qua; ex illis nascantur, recensere anteque oculos ponere, non omnibus grata posset esse homonj1M) electio,) quod nos propterea simus in eam futurj minus obseruantes studiosjque, cum con tra potius re ipsa pereipiet et in omnibus negotijs, vbj dignabitur ex- perirj, nos reperiet tanto magis deiectos et, vt ita dicamus, submissos et paratiores, quanlo placucrit illj nos sie euehere. Idem de Bredam com-

256) nationis. 257) hoc. 258) prineipum. 259) alliciat statt vb laudiatur. 260) hac. 261) affinitate. 262) conglutinatus. 263) quod muss ausfallen. 264) summa. 265) nostrarum. 266) tradantur. 267) chri- stianitati. 268) sumptis armis. 269) non statt nomine. 270) remedium. 271) quod muss ausfallen. 272) enim statt eius. 273) Germanicj. 274) fere omnes. 275) nutum. 276) pelleret. 277) quas. 278) encur- siones. 279) succurrcrent. 280) magnis. 281) seminant. 282) praeter- eunt. 283) huiusmodi statt homonj.

No. LXXVIH. 1524. 155

mode maiestati sue. exponet, quod tanta sit propter prçnarata 284) in ha �? natione diuersitas atque talia studia, quod ilia maiestas sua radicitus non poterit extinguere, ex quo ej in ipsa natione continuo residere non conceditur. Neque eius285) expediret, vt sua ilia prœpotentia régna desereuatet alienum, vt ita dicamus, agrum ac parum fructus et emoluraentj propter dignitatem sibj respondentem2B7) magna cum mo lestia el labore araret. �?е�? aulem in dies se raagis atque ita exerunt, vt necessarium tandem sit, maxime omnibus stalibus vt 288) ampleclenti- bus, quod vnum caxul2e9| staluatur. Itaque melius esset, et290) maiestas sua, dum adhuc spes sit et in eius manu videatur sntura291), quod292) electionem in nos fiendam iara permonera 293) incipiat, quam quod 294) dilatare 295) ad primam occasionem maiestas sua in tarn remotis partibus agens prçueniatur, vocanda fortassis et admouenda eo tempore, quo illi roaxime omnium incommodaret egredi regna ista, sicut sunt iam ingenia omni vafritia et versi talle vi ferla 296). Non earn celare debet, quod populos "') Germanicus iam persuasus est, nihil oportere ceremonias illas suare 298) amplius elegendo 2'J9 ) rege 300) per paucos enendos3U'), et ob odium cherj 302;, quod Lutheranuin dogma peperit, saltern eccle- siasticos electores submouendos esse. Et quos 303) neuit301), si sic semper conuinealur305), quod non domurn30') popularj suffragio fretus aliquas30') se in regnum trudat, Gallicis fauoribus et adminiculis contra raaiestatem suam atque. nostram communem domum Austriacam r 308) Burgundicum3"9) adimandus 3I°). �?е�? fortassis maiestati suas videbun- tur, quia longe abessu311), extranea, et impossibilia maiora forte quam nos inde daña312) et pericula prçuideret. Nostrj autem est et officij et debiti earn adraonere non solum de his, que, certo nobis constant, sed etiam de verisimilibus et conjectures313) quibuscunque tarn in rem ma- ieslatis suae quam damnum vriam314) tendeiitibus.

37. Oblala aulem opportunilale de prefato duce Friderico comité Palatino facienda est inentio el commendalio per ipsum de Bredam. Cuius non solum spectata fides longaque seruitus atque vlilissima tara erga clare memoriae genitorem nein315) colendissimum regem Philippum quam cae- saream maiestatem defunctam ac suam etiam et communem nostram do-

284) prenarrata. 285) enim statt eius. 286) dosereret. 287) dc- spondentem. 288) id statt vt. 289) caput. 290) vt statt et. 291) situm. 292) quod muss ausfallen. 293) permouere. 294) quod muss ausfallen. 295) dilatet et. 296) versutia referta statt versi talle vt ferta. 297) po- pulus. 298) soruari. 299) oligendo. 300) regem. 301) emondos. 302) clerj. 303) quis. 304) nouit. 305) conuincatur. 306) demum. 307) aliquis. 308) vel. 309) Burgundicam. 310) animandus. 311) ab- ossent. 312) damna. 313) coniecturis. 314) nostrum. 315) nostrum.

156 No. LXXVIII. 1524.

mum Austriacam merita et obsequia exigunt et intercedunt, etiamsi im- posterum in electionis negotio so»*1*) alijs ad benefitium tnaiestatis sua? rebus secundum temporum rationem emergentibus minime necessaria esset3"), sed etiara mala et incommoda, qua? videmus indubie succes- sura, admouef3I8) impolluntque318), vt eundera ducem Fridericum ma- iestati sua3 commendemus ardenter alque ex animo, vt habeatur eius ratio alia, quam hactenus fuit habita, circa promissa constitutaque sibi per eandem maiestatem vel eius nomine, qua? sibj minime esse seruata, coa- temuj 31°) denique atque negligi se absque ouanj321) culpa et merito sao grauiler apud nos conquesla322) est, qua? res ej magnam periat "*) vere- cundiam apud suos, quj simul cuj «*) eo ledantur et te 325) maieslau? sua concipiant opinionem plane tanto monarcha indignam. Jamque longa minus3*6) pacientia ad disperationem32') ductus, immo tanta indignitate, quam non dissimulat, amplius adaclus ad alia prolapsus esse videlur consilia, que_ minus esse possunt ad maiestatis suie ac noslrum proposi- tum. Quem nisi sumis 328) maximisque pra?cibus et persuasionibus, qui- bus potuimus, confirmassemus concepteque Uli sue. opinionj aliqualiler obuiassemus, omnia in equiorem partem ins pretalj "9), qua? lamentator non praeter rationem sibj velut immissa contingere, iam dudum separates esset, et desijstetM0) pristinam fidem in maiestatem suam. In qua ta rnen omnibus modis retinendus est velut domestiens33') et antiquos*") seruitor, quj sine honore ac incommodo etiam maiestatis sua?, si verum loqui velimus et vt res ipsa indicat, dimitti nunquam poterit. f ogita- bunda est la?sa patienlia et indignabundus animus facile aliunde accipit contraria studia, quo neglectum suj, si nöe 333) compenset, saltem osten- dat. Immo palam dixit et ingenne 334) testarus33S) est, nisi fuerit ej de promissis satis factum et taliter tracletur, vt merita eius et obsequia exi gunt, se daturum omnem opere 336), vt maiestas sua cognoscat, quod, sicut bene maiestati sua? hactenus suinerit33'), ita etiam eidem male snire**8) potuerit*). Non est autem ignota maiestati sua? huius principis indnstria et ingenium, qui gratiam apud om 339) fere ordinos M0) imperij prope-

*) cfr. Instruction des kaiserlichen Gesandten J. Hannart für M. Gilles an den Kaiser in K. Lanz Correspondenz des Kaisers Karl V. Erster Band. Leipzig 1844 No 55 pag. 122—124.

316) siue statt sua?. 317) essent. 318) admonent. 319) impelluntque. 320) contemnj. 321) omnj. 322) conquestus. 323) pariat. 324) cum statt cuj. 325) de statt te. 326) nimis statt minus. 327) desperationem. 328) summis. 329) interpretatj statt ius pretatj. 330) desijsset. 331) do- mesneus. 332) antiquus. 333) nemo. 334) ingenue. 335) testatus. 336) operam. 337) seruierit 338) seruire. 339) omnes. 340) or- dines.

No. LXXVIII. 1524. 157

modum singulare341) sibj comparauit mansueludine affabilitateque sua. Cum fralre vero eleclore, cuius in locum, si ille obiret, succederet abs- que conlrouersia, ita comode 341j agit, vt, quid in rebus ille 34S) vel magis341) vel dubijs suscistuendum345) fugiendumque sit, ab eo polet346) et requiret34'), vnde, nisi nos animus fallat, si nunquam antea pro me- ritis suis quidpiam ei a maiestate sua constitutum esset, magna ratione quid ej non 348) deberel constituj. Quonia349) dominus de Braedam ma- iestalem suam hortabitur admouebilque3S0) Studiosus351), vt ipsius du- cum351) Fridericj merita repetat, queque commoda sibj nostreque domui per eum, si in beneuolentia offitio pereibusque 353) nomine 354) serui- ter'"), prouenire possunt 356), qui non solum in hoc electionis negotio sed alijs etiam rebus opera sua plurimum profBisset; sed ab eo, nisi prius reduetus fuerit a maiestate sua, nihil proficui157) sperandum est, vnde ante omnia placandus et contentandus est. Yel si non ab 358) aliam causam, saltem pro honore maiestatis sue, tarn dignum prineipem locum- que benemeritum nun pariatur 359) frustrarj diutius constitulis pecunijs alijsque proraissis eidem nomine maiestati,so) sue. Quantum aulem fides opera et Studium eius profuerit, non opus est electione361); maiestatis sue, ampltissimas3"2) res, quas dies quotidianus afferte *•») solct, aecommoda- tissima3*4) esse possunt, certa3,i) illa nequaquam negligenda sunt. Sunt namque haec tempora, hij mores, haec studio3"6), haec ingenia, hus3") animorum motus, vt summa pendentia3S8) curandum sit, ne quis- piam ex amicis beneuolisque nostris perdatur, maxime indigne locos *••) Situs. Omnino huius nationis ratio talis habenda, vt maneat in aniore erga maieslatem suam, ne conspiratio fial in illud3'0), quod plerique pessime aifecti magnitudinj exalrationique3") maiestas3™) sua; moliuntur et in- tendunt, hoc est perturbatis rebus per Germaniam, quantum lacies se adhuc313) exerit, noui praeter vel potius contra maiestatem suam atque domum Auslriacum 374) regis eleclionem.

38. Namque deum saluatorem conscientiamque noslram, quas mille testes valet, in fidem vocamus, nos hunc apicem culmenque regium, vbj collatum in nos fuerit, hac potissimum causa non recusaturos, quantum-

341) singularem. 342) commode. 343) illi. 344) magnis. 345) su- stinendum. 346) petat. 347) requirat. 348} nunc statt non. 349) Quo- circa. 350) admonebitque. 351) studiosius. 352) ducis. 353) parübus- que. 354) nostris statt nomine. 355) seruetur. 356) possint. 357) pro- fectus. 358) ob. 359) patiatur. 360) maiestatis. 361) enarrare statt electioue. 362) amplissimsa. 363) afferre. 364) accommodaUssima3. 365) certe. 366) studia. 367) hic. 368) prudenUa. 369) locus. 370) illa. 371) exaltaüonique. 372) maiestatis. 373) ad hoc statt adhuc. 374) Austriaca!».

158 No. LXXVIH. 1524.

ois sil expositum maximis curis laboribus multisque ac varijs atque ijsdem fere inutilibus impensis administrantium, quid S7S) constat nobis, ma- iestatis susb res et negotia plurimum inde adiiruarj posse ac communis domus noslrse Austrie, que. vt*18) sub hac vna dignitate, quod*") nemo inficias ire"8) polest, in eam, in qua nunc est, magnitudinem accreuü et nunc diuina fauente dementia consistit. Ita non poterit funbrias suas, per christianum orbem longe lalequc dilalatas, illesas infractasque sab fllia magis vmbra conseruare et continere, quam aquilae ipsius, qualiler- cunque illa sit et reputetur deplumata, nec non etiam lotj christianitati optimam spem dare de redueta hac natione ad maiestatis suae sulidiorem obedientiam, qua; non poterit alia meliorj ratione, quam vnica hac certj sibj capitis vnius constitutione absente sua imperialj maiestale, restibq reducique ad vnionem mutuumque inter se consensu "9), quj iam tarn propter regnj huius afl'eclionem, quam plerique sequentes Gallicas practi ca.-- expectant (andern ad sententiam suam euenturam, quam propter opi- nionem etiam de orthodoxa fide in mille partes diuisus est adeo, vt, nisi propicio deo sie prouideatur, timendum sit, ne ipsa natio, quam exleij non possunt opprimere viribus suis, sibj ipsi sit plus quam intestinum malum paritura nec secus, ac sj quisquam sibj manum consciret ,8°).

39. Narratis praedictis, quae concernunl vniuersale bonum commo- dum vtililatem et conseruationem reipublice, Christiane, cuj ante omnia maiestas sua velut Caput totis viribus initi debel, dictus de Bredam ad quedam particularia proponenda traclandaque deueniet, sumpto initio de statuMediolanj, qui tristi quodam sato381) vel irato potius memine3'1) tot iam annis fluetuat misereque altligitur estque non minima causa, quod lantum christianj cruoris non solum exhaustum sit, sed etiam quod tantorum regum et in christianitatc primorum vires armaque in ipsa christt- anorum viscera deseuiant, cum pr^sliterit, ea in veterem iilum sanete fidej hostem Turcorum tyrannum conuertisse, contra quem nulla frugi expeditio suseipi possit, nisj aliquando inter ipsos reges conuenerit vel per plenam victoriam, in cuius est cursu maiestas caesarea, vel per alios modos, vt deo visum fuerit et deinde maiestati suac, sicut ipse 383) hunc locum pro ingenij suj secunditate 384) nouit bene deducere.

40. Deinde descendet ad declarandum in speliaeS8i), vt se habeanl res ipsius Status Mediolanensis, quam periculoso odio modernus dux a Mediolanensibus et preeeipue a nobililale persequatur, et nihil aliud

375) quia statt quid. 376) et statt vt. 377) quam statt quod. 378) inficere statt inficias ire. 379) consensum. 380) injiceret statt con sciret. 381) fato statt sato. 382) numine 383) ipsa. 384) fecunditate 385) specic.

No. LXXVIII. 1524. 159

restare expectarique posse, quam quod, vbj primara occasioneiu arripuerint, eijciant eum rursus ase6) statu, quj tarnen, etiam confecto ad maiestatis suae sententiam bello Gallico, si diutius in i Ho permanere possit, raultis varijsque malis calaraitatibusque ita diuexabitur affligeturque, vt illis sufficere dux ipse nequeat propter mutabilitatem gentis et rerum noua- rura studia, que, status Ule a multis nunc annis studiose est amplexus.

41. Studebit igitur omnibus ingenij suj viribus maiestati sua; incul care et illam omnino inducere, vl facial firmara certamque magis proui- sionem de prf fato statu, que possit fierj etiam multo minoribus impensis, quam nunc, multorum tarn Italorum quam Germanoruiii opinione, quj slant a partibus maiestatis suae. Qua vbj ipsum de Bredam interpella- uerit rogaueritque, vt huiusmodj prouisionem habeat'8') eidem aperire velit, tunc, prçfata venia apud maiestatem suam, quo illam attenliorem beniuolentioremque reddat, dicat, se illj solj tarnen vel quam paucis adhibilis, quibus confidere soleat, libenter meutern suam declaraturum, excluso tarnen expresse magno cancellario et alijs, quos ipse dominus de Bredam suspicabitur vel comperiet non esse inclínalos et afl'ectos ad hanc rem maiestati sue, consulendam et persuadendam.

Est autem talis: Cum maieslas sua re ipsa perceperit, quanti illj constiterit hactenus ipsum statum interuenuisse38e), tametsj is nullam soliditatem adhuc sit sortitus eiusque res valde perplexe geranlur et maiestatem suam exhauriant multum, prêter alienationem animorum, quaB sola sufficit ad ereptionem eiusdem, ex qua plurima sequerentur maiestati suae in Italia incommoda: quod maiestas sua ad prfeueniendum obstan- dumquc illis habere vix possit prçsentius remedium, quam quod ainota causa radiceque ipsum ducem ad se reuocaret, constilueudo et assignando ei cortara firmara et honorificam recompensara, siue per maiestatem suam siue per nos pro compelentia status suj fiendam, de qua concessa inscripta et assecurata sibi procul dubio velut certa et fixa inagis remanebit oontentus et acceplabit pro dubio i Lio el ancipili statu.

Neo383) vero de ducatu ipso in vniuersum tanquam Romanorum imperator, a quo immediate dependet, inuesliret, reducendo bunc slatum ad ipsum imperium, quj hodie quoque ab imperialibus camera iniperij appellator, de quo nos maiestati suœ atque ipsj imperio debila seruicia preslaremus. Et sic maiestas sua et imperium aliquem í'ructum inde coneequj possent laudemque magnam et lotum imperium sibj paraet3S0) et ipsam nationem Germanicam pro Italie, conseruatione studiosiorem efficeret, cuj in alia ne391) magis satisfacere non posset, etsicvere Augusti

386) e statt a. 389) Nos statt Ncc.

387) habeat muss ausfallen. 388) intertenuissc. 390) pararet. 391) re statt ne.

160 No. LXXVIII. 1524.

nouen392) affertet 39'). Et pro indubitato lenendutn est, quod hoc modo maiestas sua imensis 394) parcet expensis et simnl se a multis curis ab- soluet, qnas cogalur ratione dictj stalus habere, si permanserit in eonim manibus, a sausJ95) administralus est hactenus- Et eliam maiestas sua altius perpendens rem facile conijcere poterit, non esse iam alium aeqae dispositum et paratum, quj possit dicto statuj eiusque conseruationj ita preesse, quam dos propter vicinitatem patriarum nostrarum, que, ad omnem motum accurrerent gratuinque haberent tanlum statum defendere ab iniuria et occupalione Gallorum et Heluetiorum. Et eliam perinde tutas magis ac securas facereditiones suas per Italiam et regnum Neapolitanum sitas, cum ille maiestatis suae ac imperij nomine a nobis administraretur; ac propter alias bonas causas, quas idem dominus de Bredam iuxta iudicium et opinionem suam profcrre vel maiestati suie, quae eliam prudens est, cogitandas relinquere potest.

Ybj aulem maiestatem suam inclinatam viderit bonisque suis ratio- nibus persuasam et nihilominus lanta res per aliquod ,!'7) suj secretioris consilij proceres contractanda de maiestatis sua- voluntale esset, quj tarnen sint quam paucissimj, tunc dominus de Bredam nostro nomine debet eisdem vel aliquibus illorum, quos alias Jucarj ■'"">) non potent, certas quoque pollicerj pensiones, sibj a nobis in verbo verj et fide dignj principis, quemadmodum per ipsam390) promisse et nuncupate fueriot, in effectu exoluendas.

Facta autem homonj 400) de hoc statu prouisione non solum Gallo rum rex sed et ipsj Heluetij multum animj studijque de illo occupando recuperandoque remittent, quod eis multis de causis res iam difficilior facta sit maxime ob hunc effectum, quem maiestati sua? preripere totis viribus conabantur, eliam sj illum, quantum possunt, dissimulent. Et ipsi Heluetij, quia adminiculo patriarum nostrarum pro alimentis carere non possunt, prouis "") iam et a'quis animis accipient a nobis conditiones foederis perpetuj et vnionis pro conseruatione dictj status Mediolanensis, vbj sie de authoritate et voluntate maiestatis sua? nobis fuerit Iraditus.

Quoniam in tractatu Veneto nouissime facto expresse cautum est, quod Venetj pro defensione status maiestati402) certa auxilia ferre obli- gatj existunt *03), et ob id fortasse maiestati sua> res hec magnj periculj esse videbitur, quod Venetj aeeepta hac occasione iam se solutos et liberos dicerent aut saltem pretenderent a prestando auxilio pro defen sione prefala, quod illa videatur se solum ad modernum ducem exten-

392) nomen. 393) afferret. 394) immensis. 395) quibus. 396) faceret. 397) aliquot. 398) lucrarj. 399) ipsum. 400) huius- modi. 401) pronis. 402) Mediolani statt maiestati. 403) existant.

No. LXXVJH. 1524.

dere: ad hoc ipse de Bredam respondendo dicer 404) potest, sibj longe aliter viderj. Nam sic mulato hoc statu in nos, ad quas maiestas sua non nisj roagnis esset adducla rationibus, citius essent facturj suum debi- tum, cum quod maiestati suç satisfacerent et, satisfaciendo singulariter etiam se 405) illj, gratificati 400) pulassenl nobis, ipsum ducatum oblinen- tibus, turn quod multis modis essent raagis tuti et securj a Gallis ipsis, qui non sinunt eos in tanta sua necessitate pro secrelis subsidijs,. licet vtrimque dissimulent, vrgere et habere sollicitos.

Admonebit casu vero, quo res Mediolanj prefata non videretur posse a maieslate sua impetrarj, quam nos non latet, ducem ipsum instan-» lissime laborasse apud Suenicam 40') ligam, vt in cam certis pactis intraret et admitteretur pro defensione status suj, quod lamen per ipsius linge,408 ) status fuit recusatum. Cumque idem dux oinnino habeat opus externis auxilijs et subsidijs pro suj status conseruatione nosque magis propinquj et vicini suuus400) illj slatuj, quam quisquís alius principum Germanise, forlissinumsque4,°) vires411) et in bellis exercilatis tam egnitibus 4I2) quam peditibus prç alijs abundemus, vt notissimum est, fortasse non fierit413) abs re414) maieslali4I5) cesare» anis410) nostrum4") declarare sctiar418), nos non granate4111) eñ 420) dicte421) duce inituros certam capitulationem pro constituendo et sudeunt lende ***) ej tempore necessitatis lamhoius***) quam re ru m ad expeditiones belli cos 424) perlinentium 425), dummodo nobis singulis annis certam sumum42,1 ) aliquorum ducalorum erogaret. Quapropter ipse dominus de Bredam maiestatein suam hac de re interpellabit, rogendo ***), vt dicto ducj id suaderet *28) et ad hec inducat. Et quamquam ipsum ducem salis ad haue rem inclinatum fore putamus, postquam a predicta lige420) est re pulsan» possus410), tamen, quia nihil siue431) consensa 432) et bona volúntate inaiestatis sua? libenler etiam sponte requisili concluderemus, volimus 433), earn hac in parte prius esse admonitamo4J4). Insuper idem dominus de Bredam maieslalem suam45S) reducetque ej in memo- riam factura ducis Borbonij et quam infeliciter successerit superiorj4I") conatus eius*), pro quo lamen adiuuando maiestas sua X». pedites can-

*) cfr. L. Ranke Deutsche Geschichte im Zeitalter der Reformation. Zwei- 404) dicere. 405) etiamsi statt etiam se. 400) gratifican. 407) Suc-

uicam. 40S) ligç. 409) simus. 410) fortissimisque. 4t 1) viris. 412) equitibus.

413) foret. 414) absque statt abs re. 415) maiestatis. 416) animo.

417) noetram. 418) sententiam. 419) grauate. 420) cum. 421) dicto.

422) submittendo statt sudeunt lende. 423) hominum. 424) belllcas.

425) hier fehlt «subsidio.» 426) summam. 427) rogando. 428) suadoat.

429) liga. 430) passus. 431) sine. 432) consensu. 433) votumus.

434) admonitam. 435) hinter suam fehlt «admonebit.■ 436) superior.

11

No. LXXVIII. 1524.

duclos magno suo ere sustinuerit. Cnj exponet, nos esse in hac oppinio- ne4*'), quod, si in tempore4M) illa**•) nos admonuisset dictisque pedi- tibus X". pr^fecisset, sperassemus, quod res illa meliorem exilum ha- buisset. Nam nos non solum Ulis peditibus suo ere conductus 4*°) vsj fuissemus, sed pro maiorj robore non nullos tarn eqaites quam pedites stipendijs noslris nobiscum traxissemus neque passj fuissemus tarn inglo- rium retrocessum, quj gregario militi propter spolia et rapinas profuit, maiestali autem sm; atque bellj huius socio, serenissimo auunculo nostro regi Angli» et Francis, ludibrio et alijs omnibus fuit ridiculo, quj fooent Gallicas practicas clamque Gallis victoriam Optant.

Cumque non dubitemus, quin et maiestas sua et ipse rex iam dictos, non ignauj441) practicarum hostis suj, sint illum primo opportuno tem pore persecuturj armis suis et iam circa hoc dare modum intentosque esse adeo, vt semel conficiant, quod in animo habent, et maiestas sua nos quoque nuper requisiuerit, vt ex hoc latere impetamus hosten, quod iam pridem fecisseinus, si nostre vires pares animo respondissent, nihil est enim, quod nos maiorj nunc desijderio44*) cupimus, quam huic inler- uenire expedilionj: vnde idem de Bredam maicstatem snam admonebil, quod, vbj nos sibj militare gratum fuerit nobisque pro iusto numero pe- ditum equitumque modum intertenendj vel per se vel regem Anglide aal simul dederit assignaueritque, quod44>) in tempore prouisj de pecnnijs nos hosti communj fortj intrepidoque animo obijciemus, nec contentabi- mur solis subministralus 1") a sc copijs gentibusque suo ere conducendis. sed etiam de nostris aliquid addemus et omne id, quod subtrahere licet de presidijs pro Turchorum incursionibns reprimendis, hoc conuertemus ita, vt maiestas 445) sua? sint re ipsa experture, quantum nobis cordi fuerit pro virilj '"■ > nostra, vt suus honor commoditasque nostro studio labore- que et vigilantia promouerelur, nullum periculum, quod nobis vel patrijs nostris euenire possit, declinalurj, dum ex illo hosti quidpiam decedet et suis maiestatibus accedet').

Sed addet idem de Bredam, nobis vissum44') esse non condueibile solum sed prorsus necessarium, quod maiestas sua vna cum bellj socio, quidquid acturj sunt, 448) id in tempore aggrediantur neque in extremos menses annj differant, qui sibj sint propter expensas precedentes dam-

terBand. Zweite Auflage. Berlin 1842. 8'°. Viertes Buch. Erstes Capitel. pag. 303. *) cfr. F. B. von Buclioltz Geschichte der Regierung Ferdi nand des Ersten. Zweiter Band. Wien 183J. pag. 264—267.

437) opinione. 438) tempore. 439) illo. 440) conduetis. 441) ignarj 442) desiderio. 443) quod steht Überflüssig. 444) subministratis. 445) maieslates. 446) hinter virili fehlt »parte.« 447) visum. 448) sint.

No. LXXVIII. 1524. Kit

iiosi, invtiles autem breuj futurj propter frigora el aquas, que sollicitant inilitantiura ánimos ad retrocedendum, impediunt rem bene gerj el maxime vbj penuria commeatus accesserit, quae omnia, et449) obsunlsibj. ita maxime prosunt hosti, qui dato sibj tempore practicas sólitas non inlermitlet. Alioqui velut oscitans semel inuasus opprimelur inter con- silia, qui 45n) est primus et certus ad plenam victoriam referendam gradus.

Et vt maieslas sua cognoscat, nobis non suppelerc tantas vires, qui- bus aliquem iustum apparatum pro seruicio suo faceré possemus, sicut ex animo vellemus, et, sj qua? essent, quod il le pro coliibendis Turcorum incursionibus vertende sint, ipse de Bredam maieslali sua? referai, qualiler copioso milite et supra quam ferebat omnium opinio die XXV. Aprilis proximj Ture45'J irruperinl in campum Medlingensem et arcem ibidem Medlingam, vnde regionj aouen4") est inditum, continuo triduo ex pug- nale4") cognali 454J sunt455;, licet non fuerint facti voli huius compotes. Itaque indignali occiderunt passim íncolas in pagis, agro Metlingensj vndique denasteto **•), munitionibus omnibus demolitis atque inccnsis villagijs*). A nostres45') pane45") Tiof 459) ac aliquot equj capli sunt. E quibus capitaneus in Mellinga duos tormenlis subienl 400), quj confessj sunt, mullo maiorem vim el potentiam Turcorum cerlo subsecuturam, quam fuerit ilia, qute in campum Mellingianum irruperit, et insuper quod illj secum adducerent multa tormenta et valde magna, queue4в|) ipsain Metlingensem arcem el fortiores alios402) muniliones conl'ringercmur 464) solo çquarenl. El quod Juctuosissimum 4'4) est el iniserimum *es), a Turcis in prçdam velut pécora abactj sunt plus46"; 1111м. christian!, senes aulem decrepiti el infautas *") alque puerj, quj propter çtatem vsj 4�?8) illis esse non poluerunt, sandelissime469) sunt lruidat4,°), pnu- lerea spent illam respirandj modium4"), miseris christians dalam con- uersis iain armis Turcorum in Bassam rcbellantcm, qui tenebat nomine Turcio Aegyptum et ab ¡lio defecerat, nirais repente esse creptam. Con stat enim satis trisli nuntio hunc Bassam ex insidijs esse inlerfcclum caputque eius Turchorum tyrano4'2) oblatum; vnde, vl conslans4,r')

*) cfr. J. von Hammer Geecbicble des osmanischen Reiches- Uritter Band. Pest. 1828. 8V0. pag. 51. und Valvasor die Ehre des Herzogtums Crain. Lay bach 1689. IV. Theil. XV. Capitel, pag. 421.

449) vt statt et. 450) quod statt qui. 451) Turci. 452) nomin. 453) expugnare. 454) conati. 455) sint. 456) deuastato. 457) nostris. 458) pauci. 459) Turcorum. 460) subiecit. 46t) quibus. 462) alias. 463) confringerent et statt confringeremur. 464) luctuosissimum. 465) miserri- mum. 466) hier fehlt quam, 467) infantes. 468) vsuj. 469) scandalissime. 470) trucidati. 471) modo statt modium. 472) tyranno. 473) constat.

11*

1<>4 No. LXXVIII. 1524.

fama, iam illuin exercitum copiosam4'4), quem contra Bassam iustape- rat4'5), missurus est in christianos, distributo illo in Hungaricos et Croa- licos fines, quibus noslrj subditi sunt nimium vicinj et contra tantam vi» longe impares.

Nolumus ctiam ignorare ipsura de Bredam, qualiter superioribas diebus requisitj fuerimus, vt certum mandatum siue auctoritalem nostram in personam alieuius consiliarij caesarea; maieslatis apud eam in curia sua agentis milteremus, super cert4,s) traclatu faciendo inier maiestatem s am, nos et ducem Borbonij prefatum ac quosdam alios pro beneficio maiestatis sue. contra regem Gallorum, sed nos eiusmodj mandatan propler causam rationabilem non inisisse.

Yidelicet quod, expeditis similibus aliquod41') iam antea autorila- tibus et mandatis, sine dubio pre,ter mentem et voluntatem maiestatis sua? non solum non prejeriti, sed eliam vel ad aliqua onera constricti vel ad qufdam eroganda coaeli sumus, de quibus econuersio 4") non fueri mus in tantilla4'9) aliqua re recompensati vel releuati, quod cessit in maximum damnum et iacturam noslram. Nihilominus tarnen nos certum tale mandatum in personam dictj Andrej de Burgio expediuimus, sicot iliud in praescnlia in personam ipsius de Bredam denuo expedirj feeimas iniungendo tarnen ej, quod in tractatibus fiendis pro beneficio maiestatis suse (ne illud per nos impedirj videatur, aut culpa nobis darj possil nostro nomine interuenire et auethoritatem 480) interpnnere possil, iU tarnen vt, vbicumque nobis quid oneris per illum impositurn fuerit. quod481) pariter et nobis, sicut ratio dictat et fquitas expostulat, detar et apponatur aliquos481) modus et conditio, per quam in grauaminibas et necessilatibus nostris emergentibus consolarj et ad quam refugium habere possimus iuxla prouerbium manus manum lauat.

Etsi in iam pr^misso articulo conlenta expediret pro nobis maiesta- tem suam non ignorare, quia fortasse non erunt sine mica salis, vt dici- tur, proponenda aut diflerenda vel pretereunda eliam omnino, ne matestas sua exaeerbetur vel irrilentur illj, quorum opera in prijmissis allijs*") impetrandis et obtinendis prelerirj non polerit: ideirco nos hunc toluin articulum et in illo conlenta vel ex eo dependenlia relinquimus ipsj do- mino de Bredam, vt vel proponat, quando expedire videbitur, vel prejer- eat, sicut rerum cursus spesque illarum ac disposilio maieslatis sua? et eiusdem consiliariorura ad premissa adhibiliorum4'4) exigere et poslulare videtur.

474) copiosum. 475) instauraucral. '476) certo. 477) aliquot. 478) e conuerso. 479) tantillo. 480) auetoritatem. 481) qno.1 mu« auffallen. 482) aliquis. 483) alijs. 494) adhihitorum.

No. LXXVIIl. 1524. 165

Cumquc pro tractalu Véneto ineundo, eius48S) iam superius lacla est meolio, maiestas sua nos admonuisset, ilium fore cifra omne nostrum incommodum, et ob id consensum nostrum, quando ¡la res exigerel, im— perteremur488) nosque semper, velut maiestatis sua obsequenlissimus fiiius ac frater ad omne arbitrium suum expositus, nihil moraremur, quatenus nostra intereat48'), eundem tractalum accessu consensus noslrj perficerc, freti iam dicta maiestatis suae admonitionem48'), sicut per oratorem suum et consistj fuimus 489) mandatum auctoritalcmque nostram submissa 49°), licet prius, vt omnis ratio dictabat ipsaque çquilas ferebat, a nobis initj articulj tractatus requirebantur, qui porrectj nobis iuditio lestimonioque cxdj491) episcopi Tridentinj ac thesaurij *") nostrj Ga- brielis comitis de Ortemburg etc visi sunt non solum incommodo nobis esse sed prorsus prejudiciales et onerosj, dolentes non fuisse habitam maiorem rationem honoris maiestatis sus, quod videbatur conditionibus inagis honorificis assequj potuisse tractatus ille, — vnde factum est, quod lam dignj principes495) ac oplimorum fidelissimorumque seruilionem 494) maiestatis suae offitia per emulas 495) in dereriorem49') partem fuerint apud eandem interpretati 49'), potissimum persuasa de ipso redeslru- clio 498), quod is vnus sit, quj nonnisj ingenti pecunia a Venetis sibj pacta altractus suisset490), — nos, quj ab animo eius et nutu pendeamus, huius- modj consensu 500) ad concludendum dorn501) tractatum egere presti- lissemus, duplicem indignationem duplexque odium vnica calumnia impudentique mendario50J) in caput prefati thesaurarij congeretes50î), cuius innoeuntiam 504) etiam nuper literis nostris ad maiestatem suam missis duximus vindicandam non tarnen contenti, cnm eius integritas nequeal vnquam vere notarj: ductus!0S) dominus de Bredam ore quoque pro nostra salisfactione immo nostro nomine ipsum maiestati suae non solum expurgatum, sed etiam commendatum habebil, cum ille taie offitium et ssnicum50e) nobis imo sue, quoque maiestati prestat, quale illa a iurato suo ac fidelissimo quoque Jus io'j desijderale 508) potuisset. Cuius est imprimus 509) ipse thesaurarius510),

485) cuius statt eius. 486) imperlircmur. 487) interest. 488) ad- monitione. 489) fecimus statt fuimus. 4!)0) submissc. 491) rcuerendj. 492) tbesaurarij. 493) principie. 494) scruitoruni. 495) émulos. 496) deteriorom. 497) interpretata. 498) persuasam de ipsa re- destructione. 499) fuisset. 500) consensum. 501) dictum. 502) men- dalio. 503) congerentes. 504) iunocentiam. 505) dictus. 506) serui- tium. 507) consiliario stíill Jus. 508) desiderarc. 509) imprimis. 510) Das Folgende, womit das dritte Heft des Manuscripts begonnen haben muss, lelilí.

No. LXXIX 1525.