a. ex V9lv—93, Z p. 194 —19S, B 47— 47»: Epistola Heinrici III (H. IIII V) imperatoris ad Luodewicam, rogem Francorum, quando a filio suo Heinrico roge depositus est a regno (a regno om. VB)\ (G 64v— 67v); et ex (E) codice lat. Monacensi 14096 B IV (S. Emmerammi 96) membr. saec. XII, sine lemmate. Haec epistola legitur etiam ap. (S) Sigebertum in chron. ad a. 1106 (Mon. Germ. SS. VI 369), ubi epistola recte perhibeiur .scripta ad Philip- pum regem Francorum". b. H. — constantiam ont.ES. c. om.BG. d. Phi- lippo scripsi pro L codicum VZB et pro N codicis G. Cf. supra n. a. e. om. E. i. om. VZB. g. ac E. h. in nos om. G. i. sentencic GE. k. tantum- modo E. I. Cuius G. m. in me om. E. n. proveniet E. o. invehun- tur E. p. semper VZB. q. contulerim VZBG. r. ab — sode om. E.

1. I.

Jark, Bibliotheca V.

10

242 UDALRICI CODEX. 129

1106 Quid autem intendant, oportunius ipse" significabo vobis,

br. Mart. s. quando optati colloquii copiamb Deus dederit nobis.

In hac igitur persecutionis et odii sui inflammatione cum parum viderent se proficere, contra ipsum ius naturae labo- rantes — quod sine maximo cordis dolore, sine multis lacrimis dicere" non valeo; et quia dicitur, vehementer contremisco — filium meum, meumd inquam Absalon dilectissimum, non solum contra me animaverunt", sed etiam tanto furore armaverunt1, ut in primis contra fidem et sacramentum, quod ut miles do-

1104 mino iuraverat, regnum meum* invaderet; etb episcopos et ab- oc' bates meos deponeret, inimicos et persecutores meos substitueret1;

ad ultimum — quod maxime vellem taceri aut, si taceri non potest, vellem non credi — omnem naturae affectumk abiciens, in salutem et animam meam intenderet; nec pensi quicquam haberet, quocunque modo1 vi vel fraude ad hanc periculi et ignominiae"1 suae summam aspiraret.

In hac tanta mali sui machinatione", cum essem in pace et in aliqua salutis meae securitate, in ipsius" dominici ad-

1105 ventus sanctissimis diebus in locum, qui Confluentia dicitur, ad Dec' colloquium evocavit me; quasi de communi salute et honore

filius tractaturus cum patre. Quem ut vidi, ilico ex paterno affectu, tactus intrinsecus dolore cordis mei1, ad pedes suos procidi; ammonens et obtestans per Deump per fidem per sa- lutem animae suaeq: ut, si pro peccatis meis flagellandus eram a Deo, de me ipse nullam maculam conquireret animaec honori et nomini suo; quia, culpae patris vindicem filium esse, nulla divinae legis umquamc constituit sanctio. At ille, iam" pulchre immo miserrime institutus ad maliciam, quasi abhominabile et execrabile scelus cepit detestari. Procidens etl ipse ad pedes meos, de praeteritis cepit veniam precari, in reliquum, ut miles"

a. om. VZE. b. om. G. c. om. V. d. meum, menm meum B. e. ar- maverunt E. f. armaverit VZ, animaverunt E. g. om. B. h. om. GE.

i. sustineret E. k. effectum /..'. 1. quomodo E. m. ignomiae Z, ignoran- tie B. n. machinacione E. o. ipsis GE. p. per Deum om. GE. q. snae, ut om. E. r. om. E. s. tam E. t ' et om. B. n. om. V.

1. Gen. 6, 6: „Et tactus dolore cordis intrinsecus".

UDALHICI CODEX. 129 243

domino, ut patri filius, cum fide et veritate per omnia se mihi 1105 obauditurum, cum lacrimis promittere"; si solummodo sedi apo- Dac' stolicae vellem reconciliari.

Quod cum promptissime annuissem etb deliberationi suae et consilio principum in" hoc totumd me mancipandum promi- sissem; me in praesenti nativitate se perducturum Moguntiam, et ibi de honore et" reconciliatione mea quam fidelius posset se acturum, et inde in pace et securitate1 me reducendum pro- misit in ea veritate et fide, qua patrem a filio honorari et filium a patre praecipit* Deus diligi. Hac promissione, que etiam gentili observanda est, securus, illorsumb ibam.

Et filius meus aliquantulum praecesserat me; cum ecce quidam fideles mei1 occurrentes mihi verissime affirmabant me deceptum et proditum sub falsa pacis et fidei sponsione. Re- vocatus autem' filius meus et iterum instantissime a me1 am- monitus, sub eiusdem fidei et sacramenti obtestatione, animam suam pro anima mea fore, promisit iamm secunda vice.

Cum ergo" ad locum, qui Binga dicitur", pervenissemusp, iam existente die Veneris ante nativitatem Dominiq, numerus Dec. 22 armatorumc suorum iam satis augebatur. Iam fraus ipsa se de- tegere videbatur. Et filius ad me: Pater, inquit" vobis seceden- dum est in vicinum castellum1. Quia nec episcopus Moguntinus2 in civitatem suam admittet vos, quam diu eritis1 in banno; nec vos inpacatum et inreconciliatum audeo ingerere inimicis nostris. Hlic nativitatem Domini" cum omni' honore et pace agatis; quoscunque placuerit vobis, vobiscum habeatis. Ego interim, quanto instantius quanto fidelius potero, pro nobis utrisque la- borabo. Quia causam vestram esse meam existimo. At ego: Mi inquam fili, testis et iudex sermonum et fidei assit inter nos hodie" Deus; qui, quomodo te in virum et heredem meum per-

a. promisit E, cepit promittere G. b. et — promisissem om. G. c. om. E. d. tantum E. e. honore et om. B. f. pacem et securitatem E. g. praece- pit BE. h. illorum E. i. mei — mihi om. E. k. iterum VZB, autem GE. 1. a me om. VZ. m. om. GE. n. ego E. o. vocatur E. p. pervenissem E. q. om. VZE. r. armorum E. s. om. B. t. fuoritis V. u. om. E. v. om. B. w. om. VZB.

1. Beckelheim. 2. Ruthardus.

16*

244 UDALRICI CODEX. 129

1105 duxerim", quantis laboribus etb tribulationibus meis tuo honori

Dec. 22 . . ,

inservierim, quof et quantas immicicias pro te habuertm et ha~ beam, solus est conscius. Ille autem iterum, iamd tercio, sub eiusdem fidei et sacramenti obtestatione, si ingrueret" occasio periculi, caput suum pro capite meo fore, promisit mihi.

Sic postquam clausit me in eodem castello, quia omnia in corde et corde erat locutus1, manifeste ostendit rei eventus. Ex omnibus meis quartus ego sum inclusus; nec admitti potuit qui- libet alius. Custodes deputati, qui vitae meae erant atrociores inimici. Benedictus per omnia Deus, exaltandi et humiliandi quemcunque1 voluerit rex potentissimus. Dec. 25 Cum igitur ipso sacratissimo die nativitatis suae omnibus redemptis suis ille sanctus sanctorum puer fuisset natus, mihi soli Filius ille3 non est datus*. Nam — ut taceam obprobria iniurias minas gladios in cervicem meam exertosb, nisi omnia imperata facerem; famem etiam et sitim, quam perferebam, et ab illis, quos iniuria erat videre et audire; ut' etiam taceam, quod est gravius, me olim*satis felicem fuisse — illud nunquam obliviscar, illudk nunquam1 desinam omnibus christianis conqueri, quod illis sanctissimis diebus sine omni christiana communione in carcere illo1" fui.

In illis penitentiae et tribulationis meae diebus a filio meo missus venit ad me quidam principum" Wipertus", dicens: uullum vitae meae esse consilium, nisi sine ulla contradictione omnia regni insignia redderem ex voluntate et imperio principum. At ego — etsi omnis terra, quantum inhabitatur, regni mei ter- minus esset, nolens vitam regno commutarep — quia vellem nollem sic agendum et sic definitumq intelligebam, coronam scep- trum crucem lanceam et gladium misi Moguntiam.

Tunc, communicato consilio cum inimicis meis, egrediens

a. produxerim GE. b. laboribus et recepi ex Sigeberti chron.; om. VZBGE. c. quod Z. d. iterum iam om. E. e. ingruerit G. i. quem E. g. na- tus V. h. exortos E. i. et add. E. k. illud om. VZB. L nunquam — conqueri om. V. m. illo om. VZB. n. princeps E. o. Wichbertus E, Wic- bertus G. p. committere E. q. diflnitum E.

1. Ps. 11,3: „Labia dolosa, in corde et corde locuti sunt". 2. eucharistia.

UDALRICI CODEX. 129 245

filius meus, relictis ibidem fidelibus et amicis nostris", quasi 1105 meb eo adducturus, sub multa frequencia et custodia" arma- Dec' torum snorum eductumd ad" villam, quae Ingelheim1 vocaturs, me fecit ad se adduci. Ubi maximam inimicorum meorumb tur- Dec. si bam' collectam inveni; nec ipsum filium ceteris michik melio- rem repperi. Et quia firmius et stabilius videbatur eis esse, si propria manu cogerent1 me regnum et omnia regalia ex- festucare, simili modo et ipsi omnes minabantur michim: nisi omnia imperata facerem, nullum vitae meae consultum posse fieri. Tunc ego: Quia inquam de sola vita" mea agitur, — qua nichil preciosius habeo, ut saltem vivens penitentiam meam" exhibeam Deo — quicquid imperatis, eccef facio.

Cumque hiquirerem1, si saltem sic de vita mea certus et securusq esse deberem, eiusdem apostolicae sedis legatus2, qui ibidem aderat — non dico, qui hec omnia ordinaveratc — re- spondit, me nullo modo eripi posse, nisi publice confiterer: me iniuste Hildebrandum" persecutum fuisse; Wicpertum13 iniuste ei superposuisse"; et iniustam persecutionemv in apostolicam sedem et omnem ecclesiam hactenus exercuisse.

Tunc cum maxima" animi contricione, humi" prostratus, cepi per Deum, per» ipsam iusticiam orare: ut locus et tempus mihi daretur, ubi in praesentia omnium principum, unde in- nocens essem, exl iudicio omnium me expurgarem; et in quo culpabilem me esse" recognoscerem, ex consilio omnium sanioris' sententiae penitentiam et satisfactionem, quo ordine iuberent, quaererem; et indeb principibus regni de fidelibus nostris, quos-

a. meis E. b. meo B. c. et cnstodia om. E. d. armatornm dactam VZB, armatorum suornm me adductum E, armatorum me eductum 5. e. in B.

i. Engelheim GE. g. dicitur E. h. om. E. i. multitudinem GE. k. om. VZB. L cogeret VZB. m. om. VZBG. n. om. B. o. om. E. p. ego faciam q. et secnrns om. E. r. audiverat E. s. Hiltebrandum Z.

t. Wicpertum VZ, Wipertum B, Wichbertum E, Wibertum G. u. subposuisse E. v. iniusta persecutione E. w. magna E. x. om. E. y. et per B. z. vel- lem ex — expurgare GE. a. om. E. b. inde de principibns regni et fidelibus nostris VZB, inde principibus regni de fidelibus nostris E.

1. iam „regrio et omnibus regalibus exfestucatis"; ut liquet ex verbis his: „ecce facio". 2. Ricardus episcopus Albanensis. 3. Clemen- tem III antipapam.

246 UDALRICI CODEX. 129

1105 cunque" vellent, obsides darem. At illeb idem legatus diem ec'31 et locum mihi abnegavit; dicens: aut ibi debere totum deter- minari, aut nulla spes esset mihi evadendi. ,

In tantae" tribulationis articulo cum interrogarem, si con- fiterer omnia, quae imperabantur, and confessio mea, ut iustum est, veniam et absolutionem consequeretur, idem legatus re- spondit": non esse iuris sui me absolvere. Et cum ego ad hoc' dicerem: Quicunque confitentem audet recipere, confessum* debet absolvere, si vellem, inquit, absolvi, Romam irem satisfacereb apostolicae sedi.

Sic spoliatum et desolatum — nam et castella et patri- monia, et quicquid in regno conquisieram, eadem vi et arte sua extorserunt1 a me — in eadem villa reliquerunt me\ 1106 In qua cum aliquo tempore commoratus essem, et ex eodem

ian.Febr. consilio fraudis suae giius meus demandasset1, ut ibidem eum expectarem, superveniens quorundam fidelium meorum legatio praemonuit: ut, si quidem ad momentum ibi remanerem, aut inde"1 in perpetuam" captivitatem raperer aut in eodem loco decollarer. Quo nuntio" tunc satis vitae meaep diffisus sumq. c. Febr. Et ilico aufugiens, fugiendo veni Coloniam. Et ibi aliquot diebus commoratus, postea Leodium veni. In quibus locis viros fideles et in fide regni semper constantes inveni.

Horum ceterorumque regni fidelium consilio usus, vobis fidu- Febr.-Mart. cialius et honestius habeo deplorare has omnes miserias measr; fiducialius quidem propter mutuae consanguinitatis et antiquae amiciciae debitum; honestius autem propter tanti regni nomen gloriosum. Vos igitur, per fidem per amiciciam rogatus, in tantis tribulationibus meis acsi in vestris propinquo et amico consulatis. Que fidei et amiciciae vincula etiamsi" inter nos non essent, vestrum1 tamen et omnium regum terrae est: iniuriam et contemptum nostrum" vindicare et tam nefariae prodicionis et violentiae' exemplum de superficie terrarum" extirpare.

a. qnocnnque B. b. om. E. c. tanto E. d. aut E. e. dixit E. f. adhuc VZB, ad hoc GE. g. confitentem V. h. satisfacerem VZB, satisfa- cere GE. i. extorserant GE. k. hic desinit B. 1. demansisset E. m. om. E. n. eternam E. o. etiam add. VZB. p. mcae om. VZB. q. sum et om. E. r. om. V. s. etsi GE. t. vestram E. n. meum E. v. malicie E. v. terre E.

UDALRICI CODEX. 130. 131 247