2. Arnoldus episcopus Ilalberstatensis Heinricum I episcopum Wirzeburgensem adhortatur, ut institutum episcopatum Bam- bergensem patienter ferat*. 1007 Heinricho episcopo30 Arnoldus21.

post Not. I _

a. M cod. b. D cod. c. cm cod. i. com cod. e. C cod.

i. xl correctum cst in Lx cod. g. Ex cod. quondam S. Arnulfi Aletemi, nunc

bibl. imp. Paris. 4952 membr. saec. XII fol. 126 v—128v descripsit mihi Gabriel Mo- nod; ipseque hoc anno Parixiiit contuli. Edidit Baluzius Misc. IV 435 (Baluzii Misc. ed. Mansi III 39, Ludewig Script. Rer. Bamb. I 1113, Ussermann Ep. Bamb. 9).

1. Lotharingiae inferioris dux inde ab anno 977. 2. Notkerus 972 —1008. 3. Rothardus 979-995. 4. Hildricus. Cf. Ottonis II diploma d. Sorae 981 Inl. 12 ap. Stumpf Die Reichskanzler, Acta imperii n. 20 p. 26. 5. Egbertus 977-993. 6. Wicfridus 959—983. 7. Gerhardus 963— 994. 8. Fridericus I 954-991. . 9. Wolfkangus 972-994. 10. ep. Frisingensis 957—993. 11. Eistetensis 966 — 989. 12. Sabionensis c. 976—100i5. 13. Ileinricus I, quem in Italia periisse scimus die 13 Iul. 982. 14. Gebhardus II 980—996. 15. Hildebaldus 969 - 995. Cf. Ottonis II diploma d. Papiae 980 Dec. 5 ap. Mohr Codex dipl. ad hist. Rae- ticam I 97. 16. Ruotmannus 972—985. 17. Ymmo 976—984. 18. Wi- nitharius 978 — 987. 19. Ruodolfus. Cf. Ottonis II diploma d. Veronae 983 Iun. 10, Mon. Boica XXXI i p. 241. 20. I ep. Wirzeburgensi.

21. ep. Halberstatensis.

EPISTOLAE BAMBERGENSES. 2 473

Diu et multum quesitus, domine mi, patere tandem ali- 1007 quando: iam te inveniri. postNo?

Nescio quo infortunio meo, quotiens in ista terrarum vene- ram", quae longissima tu peragrabas, ei!b semper, dum in altera ripa fluminis1 te nunciatum quaero, iam transisti in alteram; nequaquam, ut saltim litteris te conveniam, oportunitatem dans. Iacent adhuc in scriniis meis litterae torpentes, iam dudum tibi directae; quas legatus meus, postridie" regressus, te non invento, frustra se accepisse testatus est.

Haberem tamen, si auderem, plurima tibi suggerere: et de ista commotione rerum tuarum, qua te ultra quam credi posset perturbatum sentio, ac de nostra etiam — quos tibi, infirmas res nostras Deo donante miseratus, in patrocinium vindicasti — defensione. Te autem salvo, res nostrae in portu naviga- bunt. Quocirca, dimissis interim nostris, rebus tuis, quod modo magis premit, si aliquo modo mederi possit, invigilandum est.

Adiutorium nostrum a Domino, qui fecit caelum et terram3. Quid est hoc, domine mi, quod tanto te merore afficis? Quid contigit tibi, unde torquere te habeas? Etiamsi pericli aliquid foret, esset tamen ferendum; quia

levius fit patientia, Quicquid corrigere est nefas3. Istud vero, unde nunc te affligis, si diligentius intueri vis, Deo propicio, unde iure gaudeas, non dehabebis. Tu autem, quasi aliquid insuperabile tibi evenerit, rem tuam tam enerviter trac- tas: in conventum fratrum tuorum4 venire recusas; cum quibus incommoda tua evincere debueras, fugis; magnam tibi invidiam conflas; conspectum regis6, quasi aliquid in se commiseris, de- vitas. Quid est hoc, quod tibi inportas? Ubi est sapientia illa, quam in te dudum satis acute vigilasse conspeximus? Ista, quae tu facis, non videntur esse vigilantis sed gravi quodam sopore depressi, non clare videntis sed dure lippientis. Exper-

a. veneram scripsi pro venero c. b. ei! scripsi pro et c. c. post tridie c.

1. Moeni. 2. Ps. 123, 8. 3. Horatii Carm. I 24, 19. 20.

4. die 1 Nov. 1007 Francofurti habitum. 5. Heinrici II.

474 EPISTOLAE BAMBERGENSES. 2

1007 giscere, domine mi, aliquantulum et capesse te ipsum. Nescio ost Not. l quibuS fascinantibus extra te ductus es. Enitere, quoad possis, ut ad te ipsum revertaris. Loquitur vox divina: Surge qui dor- mis, et exurge a mortuis, et inluminabit tibi Christus1.

Tu primus aut inter primos, et iam antequam rex fieret, dominum illum tibi praeelegisti. Tu postea, quantum poteras, 1002 sicut magnifice poteras, ut rex fieret, institisti. Proinde tanta in invicem suavitate coniuncti, tanta caritate devincti — te nemo in liberaliter serviendo sibi devotior, se nemo in amicabiliter accipiendo paratior — prorsus glutine quodam et vinculo ami- ciciae quasi inseparabiliter colligati fuistis. Postremo, ubicumque vel quandocumque aut necessitas postulabat aut iucunditas, etiam in vitae periculo fideliter sibi suffragando non deeras.

Cum haec beneficia omnia in illum praerogaris et ex his penes se maguam tibi gratiam amiciciam caritatem iure con- 1007 flaveris, quid est hoc, quod modo tibi imponis? Cur, cum bona ostNov. l promernisti, malis te remunerari" permittis? Difficile est, reum esse maiestatis.

Nec litteris, ut audio, nec legatis, parcendo promittendo supplicando, te ad se accersire potest. Quomodo potes in regno eius habere pontificium, si ad se venire refragaris? Quid dicturi sunt iudices, cum in iudicio talia ventilabuntur? Vide, ne sero peius fiat, quod prius melius fieri potuit, et ne rigor iste non fortitudo sed duricia magis habenda sit. Aliud est autem durum esse, aliud fortem. Durus nec in bonam partem flectitur.

Cur ex grato ingratum, ex amico inimicum, ex munificen- tissimo tibi inliberalemb facis? Quidquid tibi libuerat, pront pluribus visum est, apud illum obtinere potueras. Nonne tanta tibi potestas in his regionibus ab eo concessa est, ut ad nutum tuum omnia pareant? Cui nos aut caeteros, qui de te praesu- munt, defendendos relinquis?

Sit animus fortis; sed usque ad temperantiam. Quod mo- dum supergreditur inmoderatum, inmoderatum intemperans, in- temperantia vicium est. Amplius non progredior. Si non pro

a. rcnnmcrari c. b. inlibcrabilom c. 1. Ephes. 5, 14.

EPISTOLAE BAMBERGENSES. 2 475

te, saltim pro ovibus tuis tibi timendum est. De periculo enim 1007 agitur rei publicae tuae. Si ita, ut cepisti, perstabis, evenire po8t ov'1 potest, in tantum eam vexari vel etiam diripi, ut aut nunquam aut sero reparetur. Quapropter recordare, domine mi, aecclesiae" sanctae, cui praesides; recordare omnium, qui tibi libenter ser- viunt.

Loquere cum illis, qui tibi non aliter ac sibi consultum volunt: cum domino meo venerabili archiepiscopo W(illigiso)1 spirituali tuo et patre et fratre, cum domino H(eriberto) fratre tuo uterino, item venerabili archiepiscopo2, cum domino B(ur- chardo)3 Wangionum episcopo, aliisque fidelibus et amicis tuis. Consilium, quod tibi dent, non repudies. Quod enim de te agi- tur, illorum pariter est tecum. Si istorum consilio forte de- linques, illis imputabitur. Habuit quoque fortuna sepe re- gressum. Quod modo inminet tibi, in proximo fortassis continget et alteri. Ideo non nimis formidandum est, ut modo tibi im- ponant, quod ipsi paulo post ferre refragentur.

Sane plurimis fidelibus tuis in conventu fratrum tuorum4, Nov.i ubi ordinatio6 facta est, te in audientiam venire nolle, displicuit; opinantibus, si omnino infirmare velles, te praesente magis in- firmari potuisse.

Sed quia, te donante — quoquo modo dederis6 — parrochia data est et, multis religiosis ac venerabilibus viris comproban- tibus, ordinatio facta est, quodque tantis auctoribus roboratum ac ratum factum est, difficile annullari et irritum fieri valet, cedat queso sanctitas tua illorum sanctitati, qui huic ordinationi post Nov. 1 consentientes subscripseruut7. Roboretur ex te uno, quod iam multorum religiosorum confirmavit collectio. Conscribe cum aliis coepiscopis et confratribus tuis; ne fiat intra sanctae ecclesiae parietes divisio scismatis, sed potius in omnibus regnet unitas caritatis.

a. sequitur tuac sed detetum.

1 . Moguntino. 2. Coloniensi. 3. I. 4. Francofurtensi. 5. Eberhardi I ep. Bambergensis. 6. die 6 Maii 1007. 7. V. Udal- rici cod. n. 7 supra p. 28 — 30.

476 EPISTOLAE BAMBERGENSES. 2

1007 Sentio iam dudum, te mihi contraire velle et iniustae sua-

it not. l sionis notare me« eiogio huiusmodi verbis sanctis et iustis: nimis iniustum videri, terreni imperii potentiam magis formidare quam divinam, dilectione temporalis suavitatis provocare in se iram absque fine punientis; sedem quoque episcopalem, cui sedes, quam repperisti amplis honoribus auctam, per longa terrarum spacia dilatatam, non esse fas tuo arbitrio vel exhonorari vel artari; te nolle subire supplicium causa perditionis rerum «e- clesiasticarum. Absit a me, ut, nisi desipiam, huiusmodi tibi persuadeam; magis, si ullo modo sciam, in huec ipsa te du- cere velim.

Procedat apostolus; loquatur pro me ille vas electionis1, doctor gentium. Ecce doctor noster; non enim ex Iudeis, sed ex gentibus nos. Quid ait apostolus? Omnis anima inquit po- testatibus sublimioribus subdita sit. Non est enim potestas nisi a Deo. Quae autem sunt, a Deo ordinata sunt. Itaque, qui re- sistit potestati, Dei ordinationi resistit. Qui autem resistunt, ipsi sibi damnationemb adquirunt2. Ecce, quid hortor; ecce, in quae duco; immo non ego, sed apostolus; immo non ille, sed per illum Deus: ut Dei ordinationi non resistas" nec ipse tibi damnationemd assumas. Fortassis hoc est damnationemd sibi assumere: ea, quae a sublimioribus iniunguntur", supersedere.

Sed quia, dum tecum eram1, nimis acutum te et clare vi- dentem noveram, opinor: hoc, quod in canonibus legitur, ho- nesta praecipienti oboediendum esse, vivae adhuc memoriae re- corderis3; et hoc mihi superindncas, ideo te praecipienti nolle adquiescere, quia inhonestum videatur, ecclesiam tuam diocesi sua privare. Sanctis patribus praedecessoribus nostrisb, ut audi- vimus, non inhonestum sed valde honestum et utile visum est: in locis sibi commissis, postquam in tantum crevit ecclesia, ut ipsi eam circuire et observare non valerent, alios sibi substi- tuere sacerdotes et ex uno episcopatu duos aut tres facere; ut,

a. me addidi. b. dominationem corr. in domnationem c. c. resistis c.

d. dnationem c. e. iunguntur c. i. cras c. g. reconderis c. h. vestris c.

1. Paulus; v. Act. apost. 9, 15. 2. Rom. 13, 1. 2.

EPISTOLAE BAMBERGENSES. 2 477

quod unus minus posset, a duobus aut tribus cumulatius sup- 1007 pleretur. Sed iam errorum plena sunt omnia. 1lli totam operam post NoT suam pro animabus lucrandis insumebant; nos, quomodo cor- pora foveamus, praecipue satagimus. Illi pro caelo, nos pro terra disceptamus. Non esset tamen necesse. Terra nobis satis erit; de caelo videamus, si velimus.

In his omnibus temporale lucrum, quod bomines magis tuentur et in quo famae tuae detrahi formidas, non inminuetur tibi. Multo enim potiora, ut audio, atque utiliora iam reddidit. Atque etiam redderet et adhuc forsitan reddet, si tantum in audientiam venies et, secundum quod tui consortes tibi consu- lent, ages.

Liceat mihi pace tua hoc, quod super eadem re mecum ipse sermocinatus es, tibi in aurem susurrare. Nonne recordaris, quod, in priore anno ad eundem locum B(abenbergensem) nobis 1006 equitantibus, me advocato ad te, huiuscemodi sermonem, quasi praescires, habere cepisti: si rex ibi facere vellet episcopatum, facile illum ecclesiae tuae, quod tibi utilius esset, posse tribuere; te parvum inde fructum habere; totam illam terram pene silvam esse; Sclavos ibi habitare; te in illa longinqua vel nunquam vel raro venisse. Nonne, haec in hunc modum dicta esse, re- colis? Cur modo difficile videtur, quod tunc facile visum est? 1007

Ecce iam, ut confido, cognoscere potes, me tibi iniusta non post 0v suggerere nec hortari: ut plus regem timeas quam Deum; sed ut illum propter hunc et diligas et formides, honestaque non praecipienti sed supplicanti ac retribuere volenti concedas. Le- viusque tibi erit, partito in alium onere; facilius quoque de pau- cioribus animabus procurandis rationem Deo reddere poteris.

Quodsi adhuc cedere non vis et, quia legitur Deum regnare facere hipocritam propter perversitatem populi1, resistendum pu- tas, nisi aliquo argumento subruatur, dicam, inde quocl sentio. Apostolus, organum Christi, inflatum a Spiritu sancto, fallere nequaquam potest. Quicquid sonat, verum est; sed iutellegentiam

1. Iob. 34, 30: „Qui regnare facit homiucm hypocritam propter pec- cata populi".

478 EPISTOLAE HAMBERGENSES. 2

1007 quaerit. Quociens, exigente malicia nostra, a potestate ne- rt Nov'1 quam premimur, quicquid nobis ab ea praecipitur, quod a fide non abhorreat et religioni catholicae non adversetur, videtur mihi esse faciendum. Dura difficilia molesta grassentur in nobis; parendum est. Quae enim sunt, a Deo ordinata sunt. Ibi cul- panda est pravitas nostra, non ferientis iustitia. Non enim nisi perversitate nostra regnaret hipocrita. Si quando vero huius- modi aliquid a potestate illa nobis iniungatur, quod vel religio- nem vulneret vel ad peccatum vergat, libere resistendum censeo; quamvis hoc non proprie sed abusive dicatur resistere: errata declinare et recto itineris gressu iustitiae cursum peragere. Er- rata enim non recto ductu occurrunt, sed, ex transverso et devio venientia, a recto tramite depellere volunt. Quippe errata non essent, nisi a recto calle deviarent. Unde et in operibus iustitiae praecipimur neque ad dexteram neque ad sinistram declinare1.

Hoc ita descripto, in his, quae a rege postulantur, nihil in- venies, ut ego cognoscam, quod" religionem ledat vel ad delic- tum inducat; verum omnia divini cultus pietatem tueantur. Hoc et ipse in sinodo — miserabili, attamen luculenta, oratione — perstrinxit: quia, si se Deus privaret fructu ventris sui et hu- mana prole exheredaret, se Deum, si dignaretur, libenter sibi heredem facturum. Et ad hoc nimis humiliter omnium prae- sentium suffragia poscit. Si interfueris, ut propicium te sentio, procul dubio miserereris.

Igitur miteseat, oro te, animus tuus; laxa sinum pietatis tuae; parce tibi; miserere tuorum. Quod hipocritae regi facere debueras, fac huic religionem astruenti. Honesta postulat; eadem satis et super retribuere parat. Si quid ecclesiae tuae corpo- ralis spacii subtrahitur, hoc idem spirituali aedificatione sup- pletur; multoque honoratior erit faecunda in filia, quam omnino absque liberis sterilis remaneret et infaecunda. Aufer rubiginem a corde, hilarem te ad haec omnia deinceps ostende. Non veniet sero, quem Deus adiuvare vult. Unde modo tristaris, decursa ista temptatione, Deo propicio multum inde letaberis. Temptatio

a. scquitur ad, sed est deletum. 1. l'rov. 4; 27.

EPISTOLAR BAMBERGRNSES. 2. 3 479

est vita humana super terram. Non est homo, qui non bibat 1007 de calice isto. Convertat Deus luctum tuum in gaudium1. post Nov

Nimis angustor, quod tam dudum est, quod te nec audieram nec videram. Ideo vellem aliquid audire tuorum, sive per litteras sive per vivam vocem. Sed sit arbitratu tuo. Satis operosus es; non audeo magis te defatigare.