Honorius episcopus servus servorum dei dilectis filiis Hermanno, ma- gistro religiose fraternitatis hospitalis sancte Marie Theotonicorum Ierosoli

mitani eiusque fratribus tam presentibus quam futuris in perpetuum. Etsi neque qui plantat neque qui rigat sit aliquid, sed qui incrementum dat, deus1, humana tamen diligentia impensioris cure sollicitudinem debet impendere circa plantas, que adhuc novelle fructus uberes offerunt et uberiores suo tempore repromittunt. Cum igitur vestre religionis novella plantatio flores et fructus odoris et honestatis tempestiva fecunditate produxerit et deo incrementum dante sic inceperit expandere ramos suos, ut uberrimam fructuum copiam promittere videatur; nos, qui custodes in dominica vinea positi et cultores circa virtutum plantaria debemus diligentioris culture ac cure studium adbibere, novellam plantationem vestram rore apostolice gratie irrigare proponimus et fecundi- tatem bonorum operum, qua viget ad presens et vigebit divina favente gratia in futurutn, vigilantis cure impendio adiuvare. Eapropter, dilecti in domino filii, vestris iustis postulationibus clementer annuimus et domum vestram seu hospitale, in quo estis ad dei laudem et gloriam atque defensionem suorum fidelium et liberandam Christi ecclesiam congregati, cum omnibus possessio- nibus et bonis suis, que inpresentiarum legitime habere cognoscitur aut in futurum concessione pontificum, liberalitate regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis iustis modis prestante domino poterit adipisci, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti privilegio commu- nimus statuentes, ut perpetuis futurisque temporibus sub apostolice sedis tu- tela et defensione consistant. Statuimus etiam, ut ordo fratrum Hospitalis Ierosolimitani circa pauperes et infirmos, ordo vero fratrum militie Templi circa clericos et milites ac alios fratres iuxta institutionem domus vestre per- petuis ibidem temporibus observetur. Ad hec statuimus, ut, cum pro tuenda catholica ecclesia et ea, que est sub paganorum tyrannide, de ipsorum spurcitia eruenda intrepide laboretis, liceat vobis libere in usus vestros convertere ea, que de spoliis ipsorum ceperitis paganorum; et, ne de hiis contra velle vestrum portionem alicui dare cogamini, prohibemus. Presenti quoque decreto sancimus, ut fratres in domo vestra deo servientes caste et sine proprio vivant et professionem suam dictis et moribus comprobantes magistro suo aut qui- bus ipse preceperit subiecti et obedientes existant. Preterea, quemadmodum domus ipsa vestre sancte„ institutionis et ordinis fons et origo esse promeruit, ita omnium locorum ad eam pertinentium caput et magistra in perpetuum habeatur. Ad hec adicientes precipimus, ut, obeunte te in domino, fili Her- manne, domus iam dicte magister, vel tuorum quolibet successorum, nullus eiusdem domus fratribus preponatur nisi militaris et religiosa persona, que vestram religionem et habitum sit professa, nec ab aliis nisi ab omnibus fra- tribus insimul vel a maiori et saniori eorum parte, qui preponendus fuerit, eli- gatur. Porro nulli ecclesiastice secularive persone infringere vel minuere liceat consuetudines ad vestre religionis et officii observantiam a magistro 'et fratribus salubriter institutas. Easdem quoque consuetudines a vobis aliquanto tempore observatas et scripto firmatas, nisi ab eo, qui magister extiterit, consentiente tamen saniori parte capituli, non liceat immutari. Prohibemus insuper et

omnimodis interdicimus, ne ulla ecclesiastica secularisve persona a magistro et fratribus eiusdem domus exigere audeat fidelitates, hominia, iuramenta seu se- curitates reliquas, que a secularibus frequentantur. Fratribus quoque vestris post factam in domo vestra professionem et habitum religionis assumptum revertendi ad seculum omnem interdicimus facultatem nec alicui eorum fas sit post factam professionem et semel assumptam crucem habitum vestre pro- fessionis abicere vel ad alium locum maioris sive minoris religionis obtentu invitis sive inconsultis fratribus aut eo qui magister extiterit migrare; nulli- que ecclesiastice secularive persone ipsos suscipere liceat vel tenere. Sane laborum vestrorum, quos propriis manibus aut sumptibus colitis, de possessio- nibus habitis ante concilium generale, seu de vestrorum animalium nutrimen- tis nullus a vobis decimas exigere vel extorquere presumat. Ad hec decimas, quas consilio et assensu episcoporum de manu clericorum vel laicorum habere poteritis, quasve consentientibus episcopis et eorum clericis acquiretis, aucto- ritate vobis apostolica confirmamus. Ut autem vobis ad curam animarum vestrarum et salutis plenitudinem nihil desit atque sacramenta ecclesiastica et divina officia vestro sacro collegio commodius valeant exhiberi, sancimus, ut liceat vobis honestos clericos et sacerdotes secundum deum quantum ad vestram scientiam ordinatos undecumque ad vos venientes suscipere et tam in principali domo vestra quam etiam in obedientiis et locis subditis vobiscum habere, dummodo, si e vicino sint, eos a propriis episeopis expetatis, iidem- que nulli alii professioni vel ordini obnoxii teneantur. Quodsi episcopi eos vobis concedere forte noluerint, nihilominus tamen eosdem suscipiendi vel re- tinendi auctoritate sancte Romane ecclesie licentiam habeatis. Si vero aliqui horum post factam professionem turbatores vestre religionis aut domus fue- rint fortassis inventi, liceat vobis eos cum saniori parte capituli amovere ipsis- que transeundi ad alium ordinem, ubi secundum deum vivere velint et valeant, dare licentiam, et loco ipsorum alios idoneos surrogare, qui etiam unius anni spatio in vestra societate probentur, eoque peracto3, si eorum exegerint mores et utiles fuerint ad servitium domus vestre inventi, tunc demum professionem faciant regularem, promittentes se regulariter vivere ac magistro proprio obe- dire, ita tamen quod eundem vobiscum victum habeant et vestitum necnon lectisternia, hoc excepto quod clausa vestimenta portabunt. Sed nec ipsis li- ceat de capitulo vel cura domus vestre se temere intromittere, nisi quantum fuerit eis a vobis iniunctum. Preterea nulli persone extra vestrum capitulum sint subiecti, tibique, dilecte in domino fili magister, tuisque successoribus tan- quam magistro ac prelato suo deferant secundum vestri ordinis instituta. Consecrationes vero altarium seu basilicarum, ordinationes clericorum, qui ad sacros ordines fuerint promovendi, et cetera ecclesiastica sacramenta a dioce- sanis suscipietis episcopis, siquidem catholici fuerint et gratiam atque commu- nionem sedis apostolice habuerint et ea gratis et absque pravitate aliqua vobis voluerint exhibere; alioquin liceat vobis catholicum quemcumque malueritis adire antistitem, qui nostra fultus auctoritate quod postulatur impendat. Si

quando vero loca deserta fuerint eidem venerabili domui ab aliquo pia devo- tione collata, liceat vobis ibidem edificare villas, ecclesias et cimiteria ad opus hominum ibidem manentium fabricare, ita tamen ut in illa vicinia abbatia vel religiosorum virorum collegium non existat, que ob hoc valeat perturbari. Cum autem terre culte vobis quolibet iusto tituloconferentur, facultatem et licen- tiam habeatis ibidem ad opus transeuntium et eorum tantum, qui de mensa vestra fuerint, construendi oratoria et cimiteria faciendi; est enim indecens et periculo proximum animarum, religiosos fratres occasione adeunde ecclesie se virorum turbis et mulierum frequentie immiscere. Quicumque sane3 in ve- stro collegio suscipientur, stabilitatem loci, conversionem morum seque milita- turos domino diebus vite sue sub obedientia magistri vestri, posito scripto super altare, in quo contineantur ista, promittant. Decernimus ergo, ut rece- ptores vestrarum fraternitatum sive collectarum salvo iure dominorum suorum in beati Petri et nostra protectione consistant et pace in terris, quibus fuerint, potiantur. Simili quoque modo sancimus, ut hiis, qui fuerint in vestra fra- ternitate recepti ita, quod ordini vestro adhuc manentes in seculo sint oblati mutato habitu seculari vel vobis inter vivos dederint bona sua retento sibi quamdiu in seculo vixerint usufructu, si forsan ecclesie ad quas pertinent a divino fuerint officio interdicte ipsosque mori contigerit, sepultura ecclesia- stica non negetur apud vestras vel aliorum non interdictas ecclesias, quibus ele- gerint sepeliri, nisi excommunicati vel nominatim fuerint interdicti; tales quo- que confratres, si eos ecclesiarum prelati non permiserint apud suas ecclesias sepeliri, apud vestras ecclesias deferre possitis tumulandos. Preterea, si qui4 fratrum vestrorum ad recipiendum easdem fraternitates vel collectas a vobis 'missi fuerint in quamlibet civitatem, castrum vel villam, in eadem civitate, ca- stro vel villa una tantum ecclesia ipsius ordinis fratribus in eorum iocundo ad- ventu semel aperiatur in anno, ut exclusis excommunicatis et nominatim in- terdictis divina ibidem officia celebrentur. Statuimus etiam, ut nulli episcopo in ecclesiis vobis utroque iure subiectis interdicti vel excommunicationis sen- tentiam liceat promulgare; verumtamen, si generale interdictum terre fuerit in locis illis prolatum, exclusis excommunicatis et nominatim interdictis clausis ianuis absque signorum pulsatione plene divina officia celebretis. Decernimus insuper auctoritate apostolica, ut, apud quemcunque locorum vos venire con- tigerit, ab honestis atque catholicis sacerdotibus postremam unctionem seu quelibet alia ecclesiastica sacramenta vobis suscipere liceat, ne forte ad per- ceptionem spiritualium bonorum aliquid vobis desit. Quia vera omnes unum sumus in Christo et non est personarum differentia apud deum, tam remissionis peccatorum quam alterius beneficentie atque apostolice benedictionis, que vo- bis indulta est, tam familiam vestram quam vestros participes esse volumus servientes. Nulli ergo omnino hominum liceat predictum locum temere pertur- bare aut eius possessiones auferre vel ablatas retinere, imminuere5 seu quibus- libet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur vestris atque alio- rum dei fidelium usibus omnimodis profutura, salva in omnibus apostolice

sedis auctoritate. Si quis igitur huius nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove commonitus nisi rea- tum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate reumque se divino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore ac sanguine dei et domini redemptoris nostri Iesu Christi alienus fiat atque in extremo examine districte subiaceat ultioni. Con- servantes autem hec omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius benedictionem et gratiam consequantur. Amen, amen, amen.

Ego Honorius catholice ecclesie episcopus subscripsi6.

Ego Guido Prenestinus episcopus subscripsi.

Ego Hugo Hostiensis et Veletrensis episcopus subscripsi.

Ego frater Nicolaus Tusculanus episcopus subscripsi.

Ego Leo tituli sancte crucis in Hierusalem presbiter cardinalis subscripsi.

Ego Guala sancti Martini presbiter cardinalis tituli Equitii subscripsi.

Ego Gregorius tituli sancte Anastasie presbiter cardinalis subscripsi.

Ego Thomas tituli sancte Sabine presbiter cardinalis subscripsi.

Ego Guido s. Nicolai in carcere Tulliano diaconus cardinalis subscripsi.

Ego Otto sanctorum Sergii et Bachi diaconus cardinalis subscripsi.

Ego Gregorius sancti Theodori diaconus cardinalis subscripsi.

Ego Rainerus sancte Marie in Cosmedin. diaconus cardinalis subscripsi.

Ego Stephanus sancti Adriani diaconus cardinalis subscripsi.

Ego Petrus s. Georgii ad velum aureum diaconus cardinalis subscripsi.

Datum Laterani per manum Wilhelmi sancte Romane ecclesie vicecan- celarii, xviii kal. ianuarii, indictione ix, incarnationis dominice anno m° cc° xx°, pontificatus domini Honorii pape tertii anno quinto.

Cum dato: 1220 xviii kal. ianuarii indict. ix:~ex originali ed. (Feder) Historisch-diplomat. Unterr. n. 35. — IV, 231 v.; Ioh. 44. — E copiario saec. xv cum subscriptionibus, quae in B. et R. desunt, ed. Hennes Cod. ord. Thcut. I, 50 n. 49. Ante ediderunt Caorsinus C. 7v.; Senner F. iii; Duellius Hist. ord. Theut. dipl. app. 1 n. I; male ex or. Kotzebue Gesch. Preufsens I, 351. — In Begimontano archivo asservantur tria transsumta: 1. Confirmationis de 1417 aug. 12 aucto- ritate et sub sigillo Gerhardi Pomesaniensis episcopi ad instanciam Nicolai Schouemberg, procurato- ris magistri, per duos notarios confectum d. d. 1426 dec. 20 in castro nostro Marienwerder. — 2. Eiusdem confirmationis auctoritate et sub sigillo Iohannis Pomesaniensis episcopi ad instan- ciam Casparis Linke, capellani ct syndici magistri, per notarium Martinum Alwer de Dirsaw d. d. 1438 sept. 26 in castro nostro Besemburg. — 3. Transsumti sine dato, quod sigillatum erat per Nicolaum tituli sancti Eusebii et Vitalem tituli s. Martini in montibus presbyteros cardinales, sub- scriptum per notarios Iohannem Petri Gualterii de Aquamundula, Petrum Iohannis de Verulis, Michaelem Ludovici de Summervelt, sigillatum per Henricum Wladislaviensem et Iohannem Reva- liensem episcopos ac Iohannem abbatem Polpelinensem petente Wennemaro de Bruggenoye ma- gistro per Livoniam, scriptum per Nicolaum de Pantelitz Roskildensis diocesis notarium d. d. 1393 maii 29 in suburbio castri Marienborch. — Cum dato: 1227 v kal. augusti ind. xv Anagnie. Latine et Germanice A. 20 n. 79 cum nota „Gregorii simile in Mergentheym". Sed facile patet, scribam duo similis tenoris privilegia alterum Honorii III alterum Gregorii IX in unum conferrumi- nasse. — In designatione Mitoviensis archivi Holmiae asservati ap. Schirren 1 . c. 127 citatur: „1220. Transsumptum bullae Honorii IU, in qua continetur prima fundatio et confirmatio ordinis Teutonici, cum beneficiis et gratiis tempore Hermanni primi magistri ipsis concessis". 1. 1 Cor. 3, 7. 2. E. pacto F, H, Du. 3. s. q. F. 4. K. quis F, H. 5. K. minuere F. 6. F. potius: subscribo.