Ludowicus quartus dei gracia Romanorum imperator semper augustus universis Christi fidelibus presentibus et posteris graciam suam et omne bo- num. Multifariam multisque modis variis christianus populus, quem orthodoxe fidei wlgor1 illuminat, diversarum virtutum iubare irradians et preclarus sa- crum ac felix Romanum imperium cunctis mundi presertim principatibus qui- buslibet barbaris prepollere nationibus fecit in preterito, verum etiam dispo- nente omnium domino efficiet in futuro. Nempe publice rei tuicio de stirpe gemina pullulans vimque suam exinde muniens celibi videlicet milicia solidat et confirmat sicque eminencia extollitur et perversorum, presertim crucis Christi inimicorum infidelium, malicia extra mundi terminos profugatur. Eapropter non tantum in nostris armatis militibus seu bellorum ducibus, quantum in re- ligiosorum assidue deo militantium devotis intercessionibus et aliis piis ope- ribus nostre spei anchoram fingentes3 coruscantis glorie nostre solium subli- mius et solidius in speculo3 sublevatur. Religiosam itaque vitam ducentibus serenitatem nostram convenit prospicere, ipsorum utilitatibus jntendere, ut fe- licis status recipiat incrementum et eorum facultates augendas graciosa largicio principis excitatur4. Inter ceteros autem illi precipue nostram graciam, bene- ficia et benevolenciam promerentur, quibus hospitalitatis piissime et defensionis reipublice necnon alia pietatis opera suffragantur, qui abiectis rebus suis, pro- priis voluntatibus, abdicatis spretoque suorum corporum cruciatu ascendentes in adverso pro Romano imperio et domo Ierusalem6 se murum non formidant exponere et in proprio sangwine pro fide catholica et paternis legibus anima- rum suarum pallia rubricare; veluti venerabiles in Christo frater Theodericus de Aldenburg, magister generalis, princeps noster et Romani imperii karissi- mus, ceterique fratres ordinis hospitalis beate Marie domus Theutonicorum Ie- rosolimitani, quorum sancta religio ab imperialibus beneficium6 sumpsit ini- tium ac imperialis ortus floridus, imperatorum plantula et factura a nullo principe tantum, quantum ab imperatoribus in rebus temporalibus incrementum. Sane quia venerabiles magister et fratres prelibati et totus illibatus ordo grata et laboriosa ad divini nominis laudem et gloriam et catholicam fidem amplian- dam servicia, in quibus agendis incessanter et strennue se inmiscent, se nobis valde graciosos et placidos7 representant, non inmerito ad tam pii negocii sub- sidium fervidis desideriis anhelamus ipsos ad benivolos applausive dulcedinis admittentes amplexus. Nam novissimis istis temporibus illustris princeps pa- truelis noster dilectus, Heinricus, dux Bawarie, egregias edificiorum iuncturas in infidelium Lytwinorum regionibus primogenitas indissolubiliter imperpetuum ad totius orthodoxe fidei machinam supportandam, annuente altissimo veluti columnarum prestancia permansuras, utpote castrum capitale tocius terre Ly- thowie provide construxit cooperante ad hoc venerabilium generalis magistri et suorum fratrum consilio et auxilio, ob eiusdem patruelis nostri interventum

et strennua merita predictorum fratrum ipsis et beato ordini memorato ad laudem et gloriam omnipotentis dei et beatissime virginis Marie matris sue gloriose, terram Lythwinorum cum omnibus pertinenciis suis et partibus, cuiuscumque ydiomatis sive Samayten, Karsow vel Rusye seu alterius cuius- cumque existant, prout nunc sunt, vel ad quamcunque fidem declinaverint, de imperiali auctoritate donamus pure et irrevocabiliter, iure proprio in perpe- tuum pro se et suis successoribus recipientibus dictam terram, dictumque fra- trem Theodericum, felicem* nostrum et imperii principem, nomine dicti sacri ordinis investimus de eisdem cum administracione temporalium et iurisdictione eiusdem plenaria principatus. Cui quidem castro principali idem noster pa- truelis dilectus nomen et insignia armorum et vexilli terre Bawarie, que Beyern dicitur, appropriavit, ita quod insignia sui vexilli ea debent honoris et digni- tatis prerogativa pollere, ut pre omnibus vexillis aliis in expedicionibus contra Lythwinos sint anteriora in agressu et ultima in recessu et nichilominus pre- dicte regionis incole, quos opitulante omnium conditore in eadem terra felici succedente tempore inhabitare contigerit, in prefato castro capitali debebunt requirere sua iura. Dictus etiam patruelis noster dilectus glorie et laudis dei matrisque sue gloriose non inmemor, sed iuste et religiose cogitans, delibe- ravit una cum prefato magistro generali maturo prehabito consilio instituendam et construendam fore in predicta terra, quam primum eam omnipotens deus fide catholica ampliaverit, ecclesiam kathedralem, in qua tamquam in ecclesia metropolitana archyepiscopus sit9 metropolitanus una cum canonicis ibidem in- stituendis perpetuo permanebit et, si qui suffraganei opitulante domino impo- sterum creabuntur, illi eidem archyepiscopo tanquam suo metropolitano sub- erunt et sibi exhibebunt in omnibus obedienciam, reverenciam debitam et ho- norem, que quidem ecclesia et archiepiscopatus Beyern appellabitur in eternum. In cuius rei testimonium presentes conscribi et nostra bulla aurea signoque nostro consueto iussimus communiri. Datum Monaci xvii° nonas10 decembris anno domini millesimo trecentesimo tricesimo septimo indiccione quinta regni nostri anno vicesimo tercio imperii vero decimo.

Signum domini Ludowici Romanorum imperatoris invictissimi. (L. monogrammatis.) Originale in archivo secreto Berolinensi adservatur pulchre quidem sed mirum in modum incorrecte scriptum. Appendet filis sericeis viridi et rubro bulla aurca. 1. Imperator in solio re- sidens LVDOVICVS QVARTVS DEI GRACIA ROMAXORVM IMPERATOR SEMPER AVGV- STVS. 2. Effigics urbis Romae: ROMA CAPVT MVXDI REGIT ORBIS FREXA ROTVXDI. In dorso: recognita per Pot. — In dorso: Ludowicus der vierde gipt und bestetigit der Littowen land mit alle sinen czuegehorungen, welcherley geczungc sy sin, alze Samaythen, Karschowen und Russen, wclchcs anders geczunges sye sin alczo alsygc nuc sin ader czue welchem gelouben sye sich neygin. Manu s. xv: Lodowicus impcrator 1111 donavit terras scilicet Samagitarum, Karsow etcetera. — Litteram initialem L valde ornatam edidit F. A. Vofsberg in Xeue Preufsische Provinzialbliitter. Konigsberg 1850. I, 107: „Ueber die Verleihung der Baier- fahne und des baierischen Wappens an die Baierburg", ubi variae lectiones transsumtorum. — Cum dato VI non. decembr. edidit Ludewig in reliquiis manuscriptorum. Francofurti et Lipsiae 1720. I, 336 n. 239 (bulla aurca). — Cum dato 17 dec. edidit Luenig Teutsches Reichsarchiv

VII (i. e. pars specialis continuationis I continuatio 3) p. G (bulla aurea) in transsumto notariali de d. 1412 nov. 27 die solis in castro Marienburg in stubclla consilii domini magistri generalis, a notario ad prcces Ilenrici de Plauen, magistri generalis, ipsum diploma in manibus tenentis perr fecto. Describitur .bulla aurea" in filis sericeis rubei ac viridis coloris appensa. .In cuius quidem litere bulla aurea, ut premittitur, subappensa ab una parte imago caesaris intcr duos leones residens, in manu dextra sceptrum ct in sinistra pomum crucc supraposita habens apparuit. Literae vero circumferentiales talis erant tenoris et primo crux: L. etc. v. supra. Ab alia voro partc figura cuiusdam civitatis Romae cum turribus ct diversis moeuiis videbantur, et in circum- fcrentia tales litcrae legebantur et primo crux deindc: ROMA ctc. v. supra. In initio vcro literae imago cuiusdam caesaris coronata stans sub diversis picturis, in sinistra manu pomum cruce sn- perposita, in dextra vero manipulare et sceptrum regale„ ante quam imago cuiusdam fratris or- dinis supradicti genu flexa in manibus cuspidem banderio appcnso tenentem apparebant". — In Regimontano archivo asservantur teste autore in X. P. P. B. 109 complura apographa XX, 1 in pergameno d. d. Ienti xvii non. dec, nt ipso ex male relato loco patet, pessimum; XX, 3 trans- sumtum in pergameno d. d. 1393 aprilis 28 Marienburg; XX, 4 ct ipsum transsumtum in per- gameno d. d. 1421 nov. 5 Schoenberg, quorum lcctioues varias invenies ad calcem textus origi- nalis X. P. P. B. llic cas omittendas duximus. At nusquam in apographis legi id quod vult Voigt G. P. IV, 559 not. 1, pro dato: .Monaci xvii non. deceinbr. vel feria sexta ante Lucie vir- ginis" affirmatur ibidem. 1. sic pro: fulgor. 2. sic pro: figentcs. 3. 1. specula?

4. 1. et ad e. f. a. g. 1. p. excitetur. 5. sic pro: Isracl. G. sic pro: bencficiis. 7. 1. pla- citos. 8. 1. fidelem. 9. 1. sicut, 10. crror pro kalendas; nam nov. 15 in 23 regni annum usque ad nov. 25 currentcm incidit.