Johannes dei gratia sanctae Pragensis ecclesiae archiepiscopus apostolicae sedis legatus, universis praelatis, capitulis abbatibus praepositis et conventibus quo- rumeunque ordinum, plebanis ecclesiarum rectoribus et ceteris Christi fidelibus tam religiosis quam secularibus per Ratisponensem Bambergensem et Misnensem dio- ceses legationis iure nobis subditas constitutis salutem in domino sempiternam et infrascriptorum salubrium mandatorum ac iugi studio et exacta diligentia frequentiam salutarem. Grloriosus deus etc. Sane olim recolendae memoriae Arnestus primus archiepiscopus Pragensis, praedecessor noster, in sua provincia cxtirpatis vitiis volens plantare virtutes, quaedam statuta provincialia ad modum et instar decretalium per articulos edidit et rubricatas, in quibus [de] reformatione morum in subditis, de hone- state clericorum et vita ac statu ipsorum,. ac etiam de iudiciis et contractibus suc- cincte iuridice et pulcherrime sunt statuta, ut nedum simplices et iuris canonici et civilis notitiam non habentes, verum etiam provecti possent in statutis huiusmodi absque alia revolutione librorum multa tanquam in hortulo colligere salutifera docu- menta. Nos itaque in partem sollicitudinis superna dispositione vocati, ex iniuncto pastoralis officii fructum in domo domini facere cupientes, attendentes praesertim, quod ratione legationis in omnes ecclesiarum secularium et regularium rectores, cle- ricos et praelatos sine personarum et ordinum differentia et delectu, utpote apostolicae sedis vicariatus iurisdictione paucorum et brevium statutorum, ac cum libello, qui de tribus punctis christianae religionis communiter appellatur [observantiam] ad praedictas Ratisponensem Bambergensem et Misnensem dioeceses praesentibus duximus exten- dendam, volentes et in virtute sanctae obedientiae districte praecipiendo mandantes, ut domini episcopi dictarum dioccesium et abbates copiam eorundem infra duorum

191

mensium spatium, et infra alios sequentes tres menses omnes et singuli alii praelati, decani collegiatarum seu priores principales conventualium et regularium ecclesiarum et monasteriorum de cancellaria nostra recipiant et habere cum effectu procurent, alioquin contra eos ad poenas canonicas deo nobis propitio procedemus, volentes nihilominus, ut in habendo legendo et reverendo statuta praedicta modus talis per omnia teneatur, sicut in prohemio praefati praedecessoris nostri clarius continetur, praefatique domini episcopi archidiaconos rurales suarum dioecesium, qui forte propter viarum pericula ad hoc sanctum concilium vocati non sunt adhibendi, memorata sta- tuta in omnibus suis punctis et articulis infrascriptis iuxta ipsorum arbitrium obser- vantiam cogere studeant. Nos enim intendimus ea, quae praemisimus, auctore domino ad executionem debitam perducere et debito effectui mancipare. Prohemium ergo statutorum de quibus supra fit mentio, sequitur et est tale: In nomine sanctae et individuae trinitatis, patris et filii et spiritus sancti amen. Arnestus dei et apostolicae sedis gratia etc. Rex magnificus, qui facit mirabilia solus etc.

I. Licet sub rubrica de festivitatibus celebrandis inter alia statutum esse noscatur, quod festum gloriosissimi ducis et martyris Wenceslai debeat celebrari, prout nedum in Pragensi Olomucensi et Luthomirensi dioecesibus, verum etiam in regno Daciae miraculose, ut pia fidelium tenet credulitas, a Christi fidelibus cele- bratur, quia tamen poena non est in non celebrantes specialis expressa, possent for- tasse clerus et populus Ratisponensis Bambergensis etMisnensis dioecesium in cele- bratione huiusmodi esse desides et remissi: idcirco hoc sacro provinciali et legationis nostrae concilio approbante statuimus et ordinamus, ut dies passionis tantum sanctis- simi martyris supradicti, qui suo glorioso triumpho martyrii hanc patriam et alias regiones vicinas multis honoribus sublevat et extollit, qui quidem dies in vigilia diei angelorum quae festum s. Michaelis dicitur observari consuevit, ab omnibus Christi fidelibus dictarum dioecesium annis singulis perpetuis temporibus sub officio duplici et cum omnimoda abstinentia a ferialibus operibus solempniter celebretur, et eius officium nocturnum atque diurnum cum historia sub nota in cancellaria nostra recipiatur cum effectu. Et quia plus timeri solet quod specialiter praecipitur, quam quod generaliter imperatur, omnibus praelatis, plebanis et curatis ac aliis plebium curam gerentibus, quibus datum est proponere verbum dei, in virtute sanctae obedientiae praecipimus et mandamus, quatenus singulis annis aliquo die dominico vel festivo diem s. Wen- ceslai praedicti per sex vel plures dies praecedentibus, hoc ipsum per se vel alium, vel alios plebibus suis insinuent et iniungant.

II. Item ad rubricam de haereticis et schismaticis duximus adiungendum: dolenter enim referimus, quod in dioecesibus supradictis, prout certa relatione perce- pimus, insunt haereses multum pestiferae, et signanter secta Sarraboytarum et illorum rusticorum Waldensium damnatorum, et quia domini episcopi, ad quos directe per- tinet suas dioeceses purgare a malis hominibus, in huiusmodi negotio sanctae fidei sunt negligentes plurimum atque tardi, parcentes fortassis expensis et inquisitionem haereticae pravitatis non habentes, nos de fratrum nostrorum consilio hoc sacro appro- bante concilio duximus statuendum, ut praedicti domini episcopi contra tales pestiferos per se vel inquisitores instituendos ab eis diligenter invigilent et attendant, ad quod

v

192

ipsos per viscera inisericordiae dei et per sponsionem sanguinis Jesu Christi praesen- tibus excitamus et invitamus, et nihilominus ipsos in virtute iuramenti, quod in sacra episcopali solempnitate praestiterunt, commonemus et ad cor reducimus, ut si in dicto sancto negotio resistentiam aliquam quod absit fortassis habuerint, ad nos confidentes refugiant, ut nos, videlicet per auxilium et brachium magnifici serenissimi et invictis- simi principis domini Wenceslai Romanorum et Boemiae regis inclyti, divina in omni- bus gratia praecedente, oportuna remedia adhibere in domino valeamus. Alioquin ipsorum dominorum episcoporum negligentiam deo nobis auctore supplebimus, et inqui- sitionem in dictis dioecesibus per nos ipsos curabimus deputare.

III. Item manifestum est proh dolor et experientia publica notorium habetur ubique, quod nonnulli fautores Roberti antipapae Gebennensis, quidam latenter, alii publice praedicant et etiam dogmatizant, sanctissimo domino nostro Urbano papae VI., quem constat esse successorem beati Petri et vicarium Jesu Christi, mordaciter detra- hentes, quorum Gebennensis et sui sequaces iniqui litteras et epistolas ambitione ple- nissimas praeferunt portant et spargunt: nos cum praefato domino nostro, ut membra capiti et ut filius patri realiter compati cupientes, statuimus et amodo mandamus, ut omnes episcopi legationis iure nobis subiecti dictos schismaticos et fautores, literarum portatores et dantes eis consilium auxilium vel favorem, quos scienter vel de hoc infamatos esse repererint, capiant et captivari procurent ipsorumque captivationem infra XIV dies nobis vel nostris in spiritualibus vicariis studeant intimare, et in praemissis taliter se habeant, ut a deo mercedem perpetuam et a domino nostro summo pontifice ac nobis eius vicario gratam vicissitudinem valeant obtinere. Abbates vero, praepositi et decani, et alii ecclesiaram praelati, si quos tales eognoverint, ipsos suis episcopis infra VIII dies postquam sciverint, denuntiare studeant, et eorum nomina conditiones et loca verbo vel scripto designare.

IV. Praeterea intelleximus et nimis graviter portamus, quod in aliquibus dioe- cesibus consuetudo talis prorepsit, quod locorum ordinarii, ad quos beneficiorum erectio pertinet de consuetudine vel de iure, beneficia ipsa, quae de novo fundarunt, de censibus illicitis usurariis et usuras omnino sapientibus erigunt atque creant: nam ut praefertur, pecunias super certis possessionibus yel pensionibus mutuant fundatores sub conditionibus reemendi. De quibus pensionibus taliter et omnino incestis et pravis beneficia petunt erigi et creari. Nos huic malo et pernicioso obviare volentes exemplo, attendentes praesertim, quod huiusmodi erectiones de talibus redditibus vergunt in interitum animarum, et propter vicissitudinem eorundem nulla sunt stabilitate subnixae, statuimus, ut nullus Christi fidelium de talibus redditibus beneficia fundare valeat vel dotare, ordinariis etiam in virtute sanctae obedientiae et praestiti iuramenti districte praecipiendo mandamus, ut nullus eorum talia beneficia praesumat facere erigi vel creare, sed fundatores ipsorum ab huiusmodi facto sub obtestatione divini iudicii studeant divertere. Nos enim, si secus factum fuerit, decernimus irritum et inane volentes, ut praedicti redditus taliter deputati illis, quorum quo ad ... existunt, dominium, fructibus computantis in sortem reddant, et sine difficultate qualibet assignentur.

V. Item fertur et experientia probatur, quod in dictis diocesibus monachi quo- rumeumque ordinum passim et indifferenter ad parochiales ecclesias praesentantur et

193

per ordinarios instituuntur in eis, propter quod magna pericula occurrunt animarum, et iuribus episcopalibus et archidiaconalibus plurimum derogatur. Cum ergo illud sit iuri commutii contrarium et ab omnibus moribus alienum, statuimus, ut nullus episco- pus vel alius, ad quem institutio vel destitutio nostra pertinet, quempiam religiosum ad ecclesiam parochialem per saecularem clericum regi solitam confirmare vel insti- tuere praesumat, nisi fortassis esset canonicus regularis aut sancti Benedicti ordinis, cum quo posset episcopus dispensare, vel si parochia ipsa per religiosum tanto tem- pore gubernata fuisset, de cuius contrario memoria hominum nullatenus haberetur.

VI. Item fama referente didicimus, quod monachi et religiosi, qui velle aut nolle non habent, aut propter professionem omnino abdicaverunt grangias curias et possessiones temporales seu castra amicorum, nec etiam aliorum gubernatione reguntur, se temporalibus et secularibus immiscent negotiis in scandalum plurimorum. Nos huic periculoso morbo celeriter occurrere cupientes omnes episcopos abbates et alios ipso- rum praelatos obsecramus in domino, ipsis nihilominus in remissionem peccatorum iniungimus et in virtute obedientiae praecipimus et mandamus ipsorum officium exci- tantes, ut tales monachos infra duorum mensium spatium a notitia praesentium ad monasterium studeant revocare et pro excessu' praeterito poenitentiam iniungere salutarem.

VII. Item sub titulo de officio ordinarii talia adiicimus praesenti: cum suspirio et amaritudine cordis dolenter reperimus, quod parochialium ecclesiarum rectores, qui dioecesis pastores communi vocabulo nuncupantur, et eorum superiores, quibus visi- tationis correctionis et praedicationis officium competit de consuetudine vel de more, in tantum sunt de neglectu culpabiles, quod fortassis, ut verisimiliter formidamus, de ipsorum manibus subditorum sanguis et animae requirentur. Nam pro vero dicimus et hoc ipsum quoque experientia sensuali comperimus, quod eorum subditi usuras divinationes sortilegia interpretationes et alia superstitiosa pariter et nefanda impune et libere exercere praesumunt, clerici etiam in sacris constituti et ecclesiarum paro- chialium regimini praesidentes concubinas publice tenent in domibus, et alias in ton- sura et in habitu taliter inhoneste se gerunt, quo fiant in scandalum plurimorum. Nos talibus animarum periculis, quantum est nobis ex alto concessum, obviare volentes statuimus et apostolica et provinciali auctoritate mandamus, quatenus hi, qui de iure vel de consuetudine visitare tenentur suos subditos, infra tres menses a data prae- sentium incipiant visitare [et] visitationem ipsam ea correctione et reformatione salubri studeant sine intermissione qualibet consummare. Provideant insuper, ut populus laicalis oratione dominica et symbolo sit sufficienter instructus, et quod sacramenta ecclesiastica ministrentur. Praesertim contra usurarios per denuntiationes ac censuras ecclesiasticas viriliter et intrepide procedere non obmittant, alioquin si praefati, quibus competit visitatio, per se vel alios non inceperint, ut praemittitur, visitare, ipsos et eorum quemlibet dicto tempore elapso, quod eis pro monitione canonica duximus statuendum

Ut autem nullus ignorantiam praemissorum possit praetendere quovis modo, volumus et mandamus, ut omnes episcopi abbates praepositi decani et alii praelati dioecesium praedictarum copiam cartae praesentis infra tres dies in cancellaria nostra

COD. DIPL. SAX. II. g. 25

194

recipiant cum effectu. Datum Pragae, anno domini MCCCLXXXI. die penultima mensis Aprilis.

Nach einer Abschrift aus einem Codex der Dombibliothek zu Mainz von Schannat in Hartzheim conc. Germ. Tom. IV. p. 524 — 27.