Henricus dei gracia comes palatinus Rheni et dux Bawarie. Universis presentes litteras inspecturis salutem et fidem presentibus. Cum pro pace universali ecclesie et regni ac imperii Romanorum, necnon bono tocius christianitatis, et specialiter ad promotionem et directionem felicem generalis passagii transmarini noviter indicti pro recuperatione et subsidio terre sánete tractatus extiterit inter carissimum dominum nostrum, dominum Lu- dovicum, qui se gerit pro iinperatore Romano ex una parte, et plures ex prineipibus seu maiorem partem eorum, ad quos electio regis Romanorum spectare dignoscitur ex aüa, mediante domino Iobanne rege Bohemie illustri, socero nostro carissimo, ut idem dominus Ludovicus cedat omni iuri et statui imperii et regni Romanorum, et ut principes predicti et alii ad quos pertinet procédant ad novam electionem regis Romanorum, tanquani im perio et regno Romanorum vacante de iure et de facto, ad quod idem dominus Ludovicus et maior pars ipsorum electorum iam suum prebuerunt assensum, volentes ut nos ad sta- tum huiusmodi assumamur, sicut per eorum patentes litteras super hoc editas nobis con stat; et nos pro bono communi et ex causis supra dictis, si deus annuerit, ad subeunda onera status predicti, si dicti principes et alii electores in convenienti numero cum solem- nitate sólita et debita nos ad hoc eligendum et assumendum duxerint, sub spe divine gratie nos disposuerimus, quantum in tanto а�? tali negotio faceré potuimus, bono modo, non ex ambitionis vitio, sed ex officio caritatis, ut tanti boni esse valeamus participes et aliqua- liter effectores, propriis in hac parte laboribus non parcentes, sed ipsos affectantes intentius, ut quietem aliis preparemus; et cum illustrissimus princeps dominus Philippus Francie rex, ut predicta ad effectum perducantur optatum pro pace ecclesie et quiete fidelium ac direc- tione passagii supradicti, quod ipse tanquam christianissimus princeps ad exaltacionem catholice fidei et Christi nominis gloriose assumpsit devotius, et cuius per Romanam eccle- siam factus est capitaneus generalis, dederit iam multipliciter et dare promiserit opus et operam efficaces, quibus mediantibus divina gratia precedente speramus firmiter predicta féliciter ad finem proposituni perventura : volentes eidem pro tanta benivolentia, quam ad personam nostram et ad regnum seu imperium Romanorum exhibuit, et imposterum etiam favente domino speramus firmius exhibebit, vices rependere ut tenemur, et eius laudabile propositum sic debite gratitudinis officio confovere, quod semper ad* viribus prosequendum opus tarn laudabiliter et utiliter inchoatum eius magnificentia roboretur, et ne possit quo- modolibet suspicari, ne pax regni vel imperii Romanorum, ad quam laborat fideliter, sibi

REICHSSACHEN. 1333 DEC. 7. 725

vel regno suo Francorum quomodolibet, quod esset iniquissiraum, iinposterum converte- retur ad noxain, et per hoc a tam pro* utili et laudabili opere et nobis honorifico venenosis aliquorum susurrationibus retrahi, sed riostram bonara intentionem agnoscens, apertius raanuin suain extendat ad fortia, et eius desiderium ad predicta ferventiu6 accendatur, eidem pro se et successoribus regibus Francie [et] regno suo perpetuam pacem, firmara et fidelem confederationem et alligationein promittimus bona fide, et ad quemcunque statum, sive regis Romanorum sive iraperatoris, nos deo auspice venire contigerit, ipsum regem Francie seu eius successores reges aut regnum ipsum non molestabimus, inipediemus vel quomodo- libet perturbabimus super iuribus, libertate seu limitibus, que ad presens obtinet seu in quorum possessione vel quasi qualitercuiuque ipse rex vel regnum Francie existit ad pre- sens, nec ullo ingenio vel modo quocumque, clain vel palam, directe vel per obliquum, pro- curabiraus vel faciemus imposterum a quocumque quomodolibet molestari, impediri vel perturbari ex causa quacunque, sive ratioue iurium prelationum vel maioritatum regaliura vel imperialium regni vel imperii Romanorum, vel alia causa quacunque; sed ipsum regem Philippura, successores suos in perpetuum reges Francorum, et regnum ipsum in sua pace, libertate, exemptione, franchisiis, iuribus, honoribus, nobilitatibus, terminis et limitibus, in quibus seu quorum possessione vel quasi ad presens existunt, erga seu contra ipsum im- perium vel regnum Romanormn vel alios quoscunque pacifice perpetuo remanere promitti- mus ac tenebimus, quantum ad nos pertinet vel pertinebat quomodolibet in futurum, sive pro iure regni vel imperii Romanorum vel pro quocunque iure alio undecunque et quomodo- Hbet veniente. Et si per aliquem alium, cuiuscunque status, honoris, excellentie vel con- ditionis existent, predicta pax, libertas, franchisie, exemptio, iura, honores, uobilitates, termini et limites, que ad presens obtinet rex et regnum Francorum, et in quorum posses- sione vel quasi existunt vel aliquid ipsorum tempore ipsius regis Philippi vel successorura suorum regura Francorum, quomodolibet de facto impedirentur, molestarentur vel turba- rentur: nos ad quemcunque statum pervenerimus, regium vel imperatorium seu alium, ipsum regem Francorum, eius successores et regnum sicut bonus amicus [et] fidelis confederatus adiuvabiinus pro posse nostro bona fide, cum super hoc a rege Francie, qui pro tempore fnerit, fuerimus per eius litteras vel nuntios requisiti, contra oinnem impeditorem, molesta- toreiu vel turbatorem cuiuscunque status, conditionis, excellentie vel honoris extiterit, et erimus fautores et adiutores fideles ad reprimendum, tollendum vel vindicandum et in sta- tuni ac libertatem et quietem pristinas reponendum omne impedimentura, molestationem vel turbationem predictas. Insuper attendentes, quod idem rex Francorum pro predictis implendis iain magnas pecuniaruni quantitates expendit et liberaliter erogavit, et mnlto plura pro prosecutione predictorum et ipsorum consumatione felici ipsum oportebit impo- sterum multipliciter erogare; ac debita consideratione pensantes, quod non esset equum neque conveniens, quod pro tanta utilitate regni seu imperii Romanoruni per ipsum regem liberaliter procuranda, dicti regis erarium gravaretur et regni Francorum, quod in nullo subicitur regno seu imperio Roinanoruni, pro alieni regni commodis facultates exponi, cum secundum debitara rationem, ubi procurantur commoda, ibi debeant et onera collocari: idcirco nos quoad hoc opportune ac rationabiliter providere volentes, teraporalitatem archi- episcopatus Arelaitensis et civitatem et omnia, que tenent ac tenere debent archiepiscopus, capitulum, ecclesia Arelatensis, civitas et nobiles ac quicunque alii de dictis civitate et archiepiscopatu a regno seu imperio Romanormu regalias", feoda, abbatias, monetas, mc— netagia et portus, et generaliter quecunque alia quocunque nomine nuncupatur; itera co- mitatum Provincie ac Forcalqueri regalias, feoda, ut supra, salinas, thelouea et gabellas;

726 REICHSSACHEN. 1333 DEC. 7.

item temporalitatein cpiscopatus Avinioneusis et civitateni et omnia, que tenent et tenere debent episcopus, capituluni, ecclesia, civitas, cetera ut supra; item temporalitatein epis- copatus princerie Aurengiensis et civitatem, regalias, feoda, ut supra ; item temporalitatein episcopatus Sancti Pauli et civitatem, regalias et cetera ut supra; item temporalitatem episcopatus Massiliensis et civitatem et omnia, que tenent et tenere debent, et cetera ut supra; item civitates Valentie et Dye et teinporalitates episcopatuum comitatus Valenti- norum et omnia, que tenent et tenere debent, ut supra; item temporalitatem archiepisco- patus Ebredunensis et civitatem et omnia, que tenent et tenere debent ut supra; item temporalitatem archiepiscopatus Viennensis et civitatem et omnia, que tenent ut supra; item Delfinatum et comitatum Dalbonensis feoda, tenementa et omnia alia pertinentia ad predicta et terrain de Foussigny; item comitatum Sabaudie et terram Bressie et omnia alia pertinentia ad comitatum supradictum ; item temporalitatem episcopatus Gebenensis et comitatum et omnia alia, que tenent ut supra; item temporalitatem archiepiscopatus Lugdunensis et episcopatus Vivariensis pro terra temporalitatis dictarum ecclesiarum, que est extra términos regni infra metas imperii; item comitatum Burgundie, regalias, etcetera ut supra; item temporalitatem arehiepiscopatus Bisuntinensis et civitatem, regalias, ut supra; item omnia alia spectantia et pertinentia ad predicta regalias, feoda, ecclesias ca thédrales et alias, religiosas vel seculares, patronatus quarumlibet ecclesiarum secularium vel regularium, presentations ad quecunque beneficia seu collationes, cheminos, gardas, ripparias, portus, passagia et omnia alia, dominationes, potestates, honores, monetas, monetagia, salinas, thelonia et gabellas ; item temporalitatem episcopatus Cameracensis, ecclesiam, comitatum et civitatem Cameracensem, et de Cameracesio regalias, feoda et cetera ut supra; item temporalitatem episcopatus Seonensis et civitatem, regalias, et cetera ut supra; item temporalitatem episcopatus'Lauseunensis et civitatem et omnia, que tenent et cetera; item omne id quod includitur et inclavatur in omnibus et singulis supradictis, et de comitatu Burgundiensi usque ad mare Massiiiense, et de ripariis Rhodani et Seonensi usque ad términos et metas Lombardie illos montes includendo cum pertinentiis eorum, et omnia alia quecunque, villas, castra, fortalitia, dominationes,. iurisdictiones et omnia alia, que sunt et esse debent de iure omnium et singulorum predictorum, et generaliter omnia alia pertinentia et existentia infra términos dominationum, baroniarum, archiepiscopatuum et episcopatuum predictorum, quicunque ea tenent prelati, ecclesie, barones, ville aut alie persone singulares, cuiuscunque conditions existant: in ipsum regem Philippum cum om nibus suis iuribus et pertinentiis, habito super hoc tractatu, consilio et consensu maioris partis principum Allemande, ad quos ius electionis regis Romanorum dignoscitur pertinere, pro tarn felici expeditione et provisione ipsius regni seu imperii Romanorum in pignus seu gaieriam duximus omni modo et iure, quibus melius possumus, transferenda, ita quod ab ipso domino Philippe rege et suis successoribus regibus Francie titulo et iure gaierie teneantur et possideantur pacifice, et exinde ipserexet eius successores de omnibus iuribus et iurisdictionibus et domaniis et quibuscunque redditibus, honoribus et obventionibus per- tinentibus ad Romanorum regem seu imperium in locis predictis libere faciant fructus suos et ea teneant et possideant sicut sua et sicut propria bona regni sui, nulla nobis, ad quem- cunque statuni nos devenisse contigerit, seu regno vel imperio Romanorum superiori- tate retenta vel alio aliquo iure. Precipimus etiam ex nunc, quantum possumus, et precipere promittimus bona fide, cum ad statum regium autore domino pervenerimus supradictum, omnibus et singulis archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prepositis, prelatis seu ecclesiarum rectoribus, secularibus vel regularibus, atque collegiis ecclesiarum regularium vel sécula

REKHSSACHEN. 1333 DEC 7. 727

rium quocunque noinine censeantur, necnon principibus, ducibus, couiitibus, baronibus, militibus, nobilibus et non nobilibus, civitatibus, castris, burgis, villis, comitatibus, univer- sitatibus et eorum rectoribus et singularibus personis prenominatis et prenominatorum locorum, districtuum, territoriorum infra dictos termiuos constitutis et comprehensis et con- clavatis, quocuuque nomine censeantur et cuiuscunque 'preminentie, status, dignitatis, con- ditionis existant, fideiibus, vassallis, feodalibus vel alias quomodolibet astrictis, subiectis vel submissis, obligatis seu confederatis vel colligatis regno vel imperio Romanorum: ut ipsi omnes et singuli ita obediant ex integro dicto regi Francorum et eius successoribus regibus, ac eis cum efFectu respondeant de feodis, vassallatiis, regaliis, fidelitatibus, sub- missionibus, obligationibus, iuribus, iurisdictionibus, confederationibus, alligationibus, sicut faciunt vel facere tenentur regi vel imperatori Romanorum, et ipsi regi seu eius [successo- ribus] regibus Francie faciant homagia, fidelitates, iuramenta, submissiones, obligationes, reverentias et honores, que seu quas regi vel imperatori Romanorum facere debent de consuetudine vel de iure. Nos enim quoad omnia supradicta, quidquid iuris regi vel im- peratori Romanorum qualitercunque competet in premissis oinnibus et quolibet premisso- rum, in prefatum regem Francie et eius successores reges Francie ex causa predicta plene. et libere ex nunc, quantum possumus, duximus transferendum, cedendum et delegandura, et proraittiraus bona fide hec omnia translationes, delegationes, cessiones, cum ad statum regium devenerimus, meliori modo et forma, quibus poterimus, sub nomine et sigillo regio de novo facere ac eciam innovare et perpetuo observare et contra ea quomodolibet non venire, quousque per nos, si ad statum regni vel iraperii nos devenire contingat, vel per aliquem regem vel imperatorera Romanorum, successorem nostrum, dicta gaieria per ex- solutionem trecentarum millium marcarum argenti puri, boni et legalis et aere non conta- minati, una die, in civitate Parisiensi, ipsi regi Francie vel eius thesaurariis ex integro in simul et non per partes facienda, gaieria et omnia predicta in dicta gaieria comprehensa fuerint et non aliter liberata. Ad ipsam etenim sumraam trecentarum millium marcharum argenti boni et puri sic solvendum, ut predicitur, ipsi regi et eius successoribus regibus Francie, dicta omnia efficaciter obligamus; et volumus et concedimus ipsi regi, quod pre- dicta omnia et singula propria auctoritate per se vel deputandos ab eo libere valeat occu- pare, tenere, possidere, 'explectare, et omnes fructus, obventiones et emoluraenta sibi applicare, in quibuscunque consistant, et suos facere ipse et successores sui reges, absque deductione vel diminucione quacumque de predicta sumina trecentarum milliuin marcharuni argenti quomodolibet facienda. Promittiraus insuper bona fide, iuramento ad sancta dei evangelia prestito, quod cum ad statum regis Romanorum nos auctore deo contigerit de- venire, omnes promissiones, obligationes, conventiones, confederationes et gaieriam pre- dictas innovabimus etde novo faciemus sub nomine et sigillo ipsius regie dignitatis, et per principes et electores regis Romanorum. procurabimus boua fide, quantum ad ipsos pertinet, efficaciter confirmari, non obstante quacunque promissione, quocumque iuramento, quod de cetero facere nos contingeret ipsi regie dignitati in nostra coronatione vel alias ubicunque vel quandocunque, in qualicunque forraa verborum, etiam de non alienando vel distrahendo vel diminuendo rcs vel iura seu honorem regni vel iinperii Romanorura, et de ipsis hactenus per nos seu predecessores nostros alienatis, distractis vel dimiuutis recuperandis et regno seu imperio applicandis et reincorporandis; quam promissioneni vel iuramentum, si ea nos facere contigerit, ad predicta omnia et singula in presentibus contenta litteris extendi non intendimus nec volumus, nec ad ipsa referri, nec eis per hoc preiudicium aliquod quoniodo- libet generari, que ad bonum commune et utilitatem ipsius regui et imperii tractata sunt

728 REICHSSACHEN. 1333 DEC. 7.

et etiam concordata. Ad hoc pro maiori firmitate omniuiu premissorum rogamus et affec- tuose tenore presentium requirimus domiuum regein Bohemie illustrem, socerum nostrum carissimum, ut pro premissis per nos dicto domino regi Francorum et eius successoribus regibus fideliter attendendis, observandis et adimplendis, fideiussorem et plegium se pro nobis constituat, et suas litteras patentes super hoc concedat prefato domino Philippo regi Francorum. Ad uberiorem etiam finnitatem et cautelam plenissimam omnium predictoruni, snpplicamus devotius sanctissimo in Christo patri et domino, domino Iohanni divina provi- dentia sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summo pontifici, et eius successoribus summis pontificibus, ut pro bono communi fidelium meliori modo et forma, quibus fieri poterit, ad plenissimain securitatem dicti regis Francie et successorum suorum, cum sui interpositione decreti et per censuram ecclesiasticam dignetur predicta omnia.et singula roborare, confirmare et ad eorum observantiam, si opus fuerit, nos et quoscunque alios coercere. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus litteris duxiinus [appen- dendum].

Datum Francofordie, die septima mensis decembris, anno domini millesiino treceu- tesimo tricesimo tercio.

. Nach dem drucke: Histoire de la vacanco du trone imperial (Paris, Lavillette, 1780. 8) s. 224 mit der vorbemerkung: extrait du neuvieme volume des tables de Dupuits, manuscrit de la biblio- theque du Roi. — Nach Putters Litteratur des deutschen Staatsrechts fortges. von Kliiber 4, 696 ist dieses •werk nichts anderes als ein verstummelter abdruck von: Memoires instructifs sur la vacance du trone imperial etc. par le baron de D*** (d. h. Jean Rousset) Amsterdam 1741. 8. — Reg. Reichss. nr. 358. Wittelsb. s. 121.

1034:. Iohann kdnig von Bbhmen verburgt sich dem kdnige Philipp von Frank- reich, daes herzog Heinrich von Baiern die ienem fiir den fall seiner kbnigs- wahl gemachten versprechungen einhalten werde. Poissy 1334 feb. 16.

Ioannes dei gratia Boemie et Polonie rex, Lucemburgensis conies. Universis pre- sentes Htteras inspecturis salutem. Noveritis quod nos ad requisitionem et rogatum ma- gnifici principis domini Henrici comitis palatini Rheni ducisque Bavarie erga excellentissi- mum principem dominum Philippum regem Francorum illustrem pro ipso nos fideiussorem et plegium constituimus, quod idem dominus Henricus omnia in suis contenta patentibus litteris, quibus nostre presentes sunt annexe, quas nos diligenter vidimus et integraliter inspeximus, eidem domino regi Francie tenebit, observabit et adimplebit, prout in ipsis litteris suis seriosius explicavit, et contra ea nulla arte vel ingenio veniet vel venire faciet quoquomodo. Promittimus insuper eidem domino regi Francorum nos bona fide servaturos et facturos, quod idem dominus Henricus predicta omnia per nos pro bono communi trac- tata adimpleat, teneat et observet, et contra ea non veniat seu venire faciat in futuruin. Et quod laici principes Allemannie seu electores regis Romanorum predicta, quantum ad se pertinent, approbabunt, ratificabunt, prout tractata sunt, et contra ea non venient seu venire facient in futurum. Et ista fieri procurabimus omnibus viis et modis, quibus melius poterimus. Et si idein dominus Henricus deficeret in promissis per eum prefato regi Fran- corum in casu, in quo veniret ad statum regie dignitatis, nos omnibus viis et modis, quibus poterimus, ipsum domiuum Henricum ad ea implenda inducemus et cogemus remediis et provisionibus opportunis. Et hoc ipsi regi Francorum et omnibus, quorum interest, pro- mittimus tenore presentium bona fide nos, successores et heredes nostros, bona nostra et heredum nostrorum presentia et futura predicto regi et oranibus, quorum interest, tenore

REICHSSACHEN. 1334 FEB. 16. 729

presentiuni obligantes, volentes predicta valere et tenere oirrai iure et niodo, quibus melius tenere poterunt et debebunt Promittentes bona fide pro nobis et successoribus nostris contra ea in perpetuuin non venire, cauto tamen, quod eo ipso prefatus dominus Henriciis, postquam prime sue coronationis in regem Romanorum solemnia susceperit, contenta in litteris, quibus presentes sunt annexe, per suas patentes litteras forma et modo debitis promiserit observare, nos, heredes et successores nostri a presenti obligatione liberi red- damur penitus et immunes. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus Htteris duximus apponendum.

Datum Pissiaci, decima sexta die raensis februarii, anno domini millesimo trecentc- simo tricesimo quarto.

Nach dem drucke: Histoire de la vacance du trone imperial (Paris 1790) s. 237. — Reg. Ioh. nr. 410 nach abschr. aus dem orig. zu Paris mit feb. 15. — Vgl. nr. 1033.