In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus dei gratia Halberstadensis ecclesie episcopus. Convenit pastoralitatis nostre moderamini omnibus nobis commissis iuste et religiose vivere volentibus paternam sollicitudinem vigilanter exhibere, verbo vite ad iusti- ciam erudire, necessitati consulere, peticioni eorum honeste et racionabili satisfacere, in oranibus iuxta vires pia semper devotione subvenire. Nostrum est enim, ut queinadmodum domino disponente constituti sumus preesse, ita subsequenter studeamus, quantura ipso adiuvante possumus, prodesse. Notum igitur esse volumus omnibus Christi fidelibus, tam futuris quam presentibus, quod incole loci nostri, cives videlicet forenses, nos adierunt hu- mili suplicatione postulantes, ut iura et statuta civilia, que antecessores nostri huius sacro- sancte sedis episcopi ipsis verbo tantum confirraantes tradiderunt, nos quoque, qui licet

816 NACHTR. — REICHSSACHEN. 1105.

indigni eorum vicem tenemus, dicto, scripto, sigillo roboraremus et stabiliremus. Voluntati itaque eorum et peticioni nos haud deesse debere censentes, concedendo annuimus eis, ut per oronem hanc villam in illorum potestate et arbitrio, sicut antea, consistat omnis cen- sura et mensura stipendiorum carnalium, vendendo et emendo; et quod iuxta rusticitatejn vel vulgaritatem lingue burmal vocant, ipsi diligenter observent; pondus et mensuram equam faciant, que non sit abhominabilis apud dominum. Si quid autem natum fuerit que- stionis et illicite presumptionis de venditione et emptione iniusta, ipsi vel quos huic negotio preesse voluerint, hoc secundum iusticiam exigendo diiudicent et corrigant. Siquis vero plenus iniquitate hec post modum eis infringere et violenter auferre temptaverit, auferat dominus partem illius de libro vite et ab unitate sancte ecclesie maneat extorris. Et ut hec traditio nostra illis firma et inconvulsa permaneat in secula seculorum, hanc kartam inde conscriptam sigilli nostri impressione confirmari iussimus et signari.

Data anno incarnationis dominice millesimo centesimo v., indictione xiii.

Stumpf aus dem orig. im stadtarchive zu Halberstadt.

1129. Bernliard bisclwf (yon Hildesheim) bestittigt den (fiandiindischen) ansied- lern zu Escherslmusen die ihnen von seinem vorg&nger Udo bewilligten rechU. (1133-37) iuni 23. In nomine etc.* Notum sit omnibus presentibus ac posteris, quid advene in Escheres- husen in epischopali iure, quid in secularibus negociis observandum sanxerint, a quibus sit iniciatum, sub quo etiam et scripto et inpressione sigilli sit approbatum. Decretum est autem et epischopo et eodem advena populo assensum in idem prestante: — Si quis vir obierit, ut vel ex animalibus eius optimuin, quodcumque fuerit, vel si pocius epischopo vide- bitur unum, quod ex vestimentis eius preciosum magis iudicabitur, in usum transeat epis- chopi. Porro uxor mortui nubat in domino, nullius potentia seu timore coercita, tantum ut maritus subsequens epischopali debito secundum institutionem non contradicat. — In ex- colendis quoque agris hanc conventionis legem acceperunt: Quantumcunque aliquis arbo- rum silvestrium deiecerit et eradicatis vepribus seu aliis incommodis in usum redactis, quamdiu solo rastro colitur, nec tributo nec decime subiaceat. Quam cito autem vomere proscissus ager uberiorenr fructum attulerit, septem annis tributum nesciat; sed in ipso septimo duos denarios reddat, in octavo quatuor, in nono octo, in decimo solidum et per singulos annos deinceps hanc summam non excedat. — Iu causis etiam secularibus discu- tiendis advocatum accipiant, quem discretio episcopi ex gratia utpote exulibus providerit, et ter in anno concionandi causa conveniant, responsuri sine banno regis et comitis; et si alio conquerente reus aliquis convictus fuerit, advocato tres solidos et conquerenti duos vadiet, gratiam tamen in hiis accepturus. — Si quem de scelere vel aliquo malefacto cri- minari contigerit, in quo deprehensus non est, septima se manu suorum affinium expurget, aut iuramento tot affines se non habere confirmet sub eadem institutione degentes; ettunc septies iurando vicem illorum suppleat et sit imposite delationis innoxius. — Si quis ad placitum iudicis venire tardaverit vel iu placito obstrependo oftenderit, si ob hoc inquam pena multaudus erit, sex denarios tantum vadiabit. Si autein in primo conventu aliquis defuerit, quando, ut mos est, iudicis confirmatio fit placiti et homines colloquendi et dis- cutiendi causa exire iubentur, si is, qui in confirmatione placiti deerat, superveniens collo- quentibus cum eis intraverit, sit excusabilis. — Qui precium possessionis sue comperare voluerit, villico episcopi sex denarios offerat, quod appellant licentiam; eo tamen iure emptor tenendum non ambigat, quo venditor ante possidebat. Quod si malicia villici ad amplius

NACHTR. — REICHSSACHEN. (1133-37) IUNI 23.

817

venditorem coegerit, sub civium suorum testimohio sex iterum denarios ei offerat. Quod si accepturum se pertinaciter negaverit, suspendat eos infra parietes domus sue et recedat. Quem si violentia villici persequens ceperit, assumpto eorumdem civium testimonio probet, se et antea obtulisse et precium, ubi iusticia poscebat, suspendisse; et cum hac excusa- tione securus abcedat. Porro si aut negligentia incautus aut arrogantia protervus huius in- stituti decretum non egerit et rebus suis venditis abire voluerit, captus privetur omnibus, que secum detulit, nec plagatus aut alicuius membri imminutione mutilatus. — Si vir vi- rum leserit et si is, qui lesus est, apud iudicem de ea re non egerit, sed insurgens ultusque se illum occiderit et malefacti sui conscius iudicium metu subter fugerit, si infra anni illius spacium nulla satisfactione iudicem sibi reconciliaverit, uxor eius nichilominus bona mariti possideat, et tributum de bonis suis eodem iure, quo vir suus, reddere satagat. — Si quis in alium litigiose deseviens usque ad sanguinis effusionem plagam inflixerit, advocato tribus solidis, plagato duobus satisfaciat. Porro si ad debilitatem usque processerit, advocato item tres solidos, debilitato autem in condigna remuneratione, quanti amiciciam eius faciat, devotus ostendat. — Si querne glandis ubertas advenerit et homo ecclesie in pasturain porcos admiserit, duplicet numerum homo ecclesie, scilicet si sex inponat homo ecclesie, tres adhibeat advena; si illequatuor, iste duos. Quod si advena egestate cogatur, ut quod imponat non habeat, extranei alicuius pecora assumens, in unius porci acquisitione com- modum suum non negligat. Si vero fagina glans prevaluerit, quidquid indigena seu advena domi nutrierit, sine contradictione imponat. — In aquarum discursibus piscari, per ambitus silvarum venari non prohibetur, nisi in foresto episcopi, in quo si quis deprehensus fuerit, quinque solidorum amissione delictum corrigat. — Si quis iter faciens in domo alicuius hospitandi gratia intraverit vel etiam mansionem in eadem diutius fecerit, si ibi obierit, uxori ac filiis eius remaneat eius substancia; si vero heredem in presenti non habet, sint in custodia hospitis reliquie illius annum et diem. Si infra prefinitum tempus quisquam venerit et eo modo, quo iusticia exigit, hereditarium ius ad se pertinere docuerit, reddantur illi; si nullus venerit infra anni circulum, transeant eedem reliquie in usum episcopi. — Si penuria cogente aut subita inimici atrocitate aliquis non habita licentia discesserit, maneat inconvulsa annum et diem eius substantia. Si redierit et pro indisciplina satisfecerit, con- tradictioiftm bonorum suorum non patiatur. Si non redierit, alicui suorum eadem bona familiarius et levius per gratiam villici acquirenda nou negentur. Quicquid in areis, in agris, sive quibuscumque commodis villicus alicui contulerit, irritum fieri non potest. Et si assumpto civium testimonio aliquis a curia se suscepisse quicquam ostenderit, inconvulsum existat. — In nostre institutionis exordio confirinatum est, epischopuin nec advocatum licere aut debere aliquem ex nostris suorum testimonio convincere, sed eorum, qui nostre legis decretum acceperunt. —^Exercitui supplementum addere non est iuris nostri, nisi cum episcopus cum rege Alpes est transiturus vel pro patria coutra paganos est pugnaturus.

Primam autem pretaxate legis institutionem susceperunt Benzo, Menzo, Immo, Egezo Udone episcopo; confirmationem eiusdem denuo acceperunt Bernardo episcopo cum sigilli annotatione sub anathemate isti: Ouste sacerdos eorundem advenarum; laici: Bertoldus, Franko, Baldwinus, Baldricus, Theodericus; consentiente eorum archipresbitero Willelmo; presente quoque Theoderico presbitero, Bertoldo presbitero, Udone presbitero; laycis liberis: advocato advenarum Bertoldo, Bertoldo, Bernardo vicedomno, Theoderico de Riclinge, Meinfrido; ministerialibus: Egberto cainerarioet filio eius, Walthero, Folkonldo.

Data mense iunio, vigilia sancti Iohannis baptiste, Lothario imperatore.

Stumpf aus abschr. sec. 13 im cartular ron'Amelungsborn, bl. 21, im archive r.u Wolffenbflttel: Hohmer AeU Imp. 52

818 NACHTR. — REICHSSACHEN. (1133-37) IUNI 23.

Überschrift: Reieriptum privilegü rutticorum de Etcherethuten, in quo continentur ñira hegerorum, quod eecletie noetre valet. — Vgl. Eüntzel Gesch. der DiScese Hildesheim 1, 276. 395. — Noch erwähnung bischofs Udo fallt die erste Verleihung zwischen 1079 und 1114; Lothar war kaiser 1133 iuni 4 bis 1137 dec. 3.