DC.

De reditu civitatis Ferrarie ad sedis apostolicae obedien- tiam et iurisdictionem, eiusque privilegiorUm confirma- tione. Eeg. An. V. ep. 40. fol. 281.

Clemens episcopus etc. Dilectis fihis Univer- sitati, Consilio, Populo et Communi civitatis Fer- rariensis, salutem etc. Pia matris ecclesie cura de

420 CLEMENS PP. V. .NNO CHRISTI 1310.

I

filiorum suorum salute sollicita etsi corumuni quo- dam pietatis affectu ad cunctos gerat sedule consi- derationis intuitum, illos precipue propensiori stu- dio refovere desiderat et sue dulcedinis suavitate reficere, illosque in oblivionem abire non patitur, quos longe a suis ablactatos uberibus et in devium raptos precipiti lapsu fortuna pressit acerbior, et avulsos a dulcibus eius amplexibus calamitas du- rioris adversitatis afflixit: non enim poterat siccis oculis intueri, quos in afHictione positos intollera- bilis cruciatus attriverat, nec sine suspiriis illorum considerare miserias, quos iugo tyrampnice servi- tutis absortos, et cuiuslibet penitus respirationis expertes angustiosis cernebat angariis impie cru- ciari. Hoc enim ipsa mater ecclesia in vobis, quos privata peculiaritas uteri sui repositos servat in intimis,' et inviolabilis necessitudo connectit, fre- quenter experiens amaras plerumque lacrimas est coacta perfundere, sentire dolores et ingeminare suspiria ex diversarum persecutionum procellosa tyrampnide, quam in vobis bostilis multotiens et crudelis immanitas agitavit. Verum quantumcum- que periculosa sint tempora et mundus positus in maligno, non tamen defuerunt in fluctibus quarum- libet tempestatum consolationum remedia sponse Cbristi. Non enim attigit votum proprium Pbarao- nis astutia, satagens in masculis extinguere Israe- lem, non prevaluit Herodiane persecutionis impie- tas, quin puer nobis datus celitus in bereditatem gentium supervivat, nec tirannorum fervor in Chri- sti ecclesiam eiusque membra quantumcumque de- seviens evertere potuit eius solida fundamenta, super firmam petram solidate fidei stabilita, quan- tumvis procellosis impulsibus sint percussa.

Sane, quantis ab olim Ferrariensis Civitas ei- dem ecclesie peculiariter ab ipso sui primordio et primario fundamento pleno iure etiam temporaliter immediate subiecta fuerit tempestatibus et procellis exposita, quantisve periculosis discriminibus con- quassata, nec mundus ignorat. Nam licet ipsa post diram sacrilegi quondam Desiderii Regis tyrampni- dem eam terribiliter impugnantis, virtuoso brachio preclarissime memorie Caroli Francorum Eegis II- lustris in succursum eiusdem ecclesie invocati, et viriliter occurrentis elisam, ad dominium extiterit eiusdem ecclesie, ipsius incliti regis virtute suffra- gante, redacta, et demum etiam post longa tem- porum effluxa curricula diversorum tyrampnorum usque ad presentia tempora fuerit, crudeli proter- via debachante, convulsa: tandem dextera dni fa- ciente virtutem, extinctis ignibus dire tyrampnidis, que ipsam extreme servitutis cruciabat angaiiis et angustiis deprimebat, eadem ecclesia de ipsius ci- vitatis reintegratione sollicita desideravit anxie, ut ipsa, que diu temporis, faciente malitia, eiusdem pie matris suavitatem uberum non gustarat, sed per arrupta et invia per oberrationis involucram

deviarat, ad viam reduceretur suavis rectitudinis, et salutis modos et vias exquirendo multiplices tam per legatos et nuntios, quam per alios devo- tos et fideles ipsius, ut cecitatis excussa caligine ac iugo servitutis abiecto, ad eius reduceretur sua- ve dominium, noveque salutis acciperet hbertatem.

Sed adhuc Leviathan tortuosi colubri, qui ha- bens odio vias rectas, sinuosos semper querit an- fractus, exsufflante nequitia, irruit iterum excitatus ab illo, qui incentor est maloram omnium vene- nosus Venetorum ventus, ut recidiva peste ipsius civitatis concuteret angulos et everteret funda- mentum. Sed eadem ecclesia pio sibi semper affe- ctu compatiens post intentatam per eosdem Vene- tos hostihtatis dire sevitiam inter terribiles eorum insultus et belhgeros impetus, quibus civitatem ipsam et incolas, ut eoram servituti iterata qua- dam plaga subigerent, et dolorem super dolorem apponerent, undique impugnabant, occurrit statim et affuit desperatis filiis in manu forti et gloriosa potentia, que Venetorum ipsorum furia ignominio- se calcata, ab eoram faucibus vos et ipsam prepo- tenter eripuit, et a ragientibus preparatis ad escam sua victrici dextera hberavit, ut iam per dei gra- tiam erepti de durissimo Pharaonis imperio possi- tis hberius ad superna conscendere, et iugo ca- ptivitatis abiecto, accepte letari comodis libertatis.

Vos ergo sicut devotione fervidi et fidei sin- ceritate preclari, indulta vobis per eandem eccle- siam tot gratiaram beneficia copiosa ad memoriam reducentes, et pium eiusdem matris affectum sicut benedictionis et gratie fihi salubriter attendentes, cupientes humiliter ad benignum et gratiosum ipsius redire dominium, unde iam dudum, ut pre- mittitur, fueratis exclusi, ut possitis amodo suavi suorum uberum dulcedine refoveri, salubri usi consilio et diligenti deliberatione prehabita, per venerabilem fratrem nostrum Gruidonem episco- pum, et dilectos fihos Pignatonum de Pignatoni- bus et Antonium de Alexio iudices, Vassallum Mercatorem, Octobonum dictum Bracharinum et Nascimbene de Brinis notarios, concives vestros sindicos et procuratores et nuntios ad hec specia- liter ad sedem apostohcam destinatos, habentes ad hec a vobis sufficiens et speciale mandatum, vos et eandem civitatem Ferrariensem, eius personas, bona, comitatum, territorium et districtum cum iurisdictione alta et bassa recognovistis pertinere, et pertiuuisse etiam ab antiquo et a fundatione civitatis eiusdem ad dominium Romane ecclesie supradicte, et nichilominus Civitatem, personas, bona, comitatum, territorium et districtum prefata in nostris et eiusdem ecclesie manibus, quantum in vobis extitit, libere et totaliter subiecistis, trans- tuhstis et plenarie submisistis, pro quibus omni- bus et singulis sindici memorati nomine vestro nobis, et eidem Romane ecclesie iuramentum fide

CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1310. 421

/

litatis et ligium homagium prestiterunt, prout in instrumento publico inde confecto plenius conti- netur, cuius tenorem de verbo ad verbum pre- sentibus inseri fecimus, qui talis est.

In nomine domini amen. Noverint universi presens instrumentum publicum inspecturi, quod anno domini millesimo trecentesimo decimo, In- dictione octava, die Martis vigesima septima men- sis Ianuarii, Pontificatus sanctissimi patris et diii, domini Clementis divina providentia pape Quinti, anno quinto, Avinione in palatio loci fratrum or- dinis Predicatorum, in quo idem diius papa tunc residentiam faciebat, in consistorio publico et so- lempni, ubi idem dominus papa una cmn sacro collegio reverendissimorum patrum dfiorum sancte Romane ecclesie Cardinalium, videlicet dominis Leonardo Albanensi, Petro Sabinensi, Iohanne Portuensi et Berengario Tusculano episcopis, Io- hanne sanctorum Marcellini et Petri, Thoma sancte Sabine, Nicolao sancti Eusebii, Guillelmo sancte Potentiane et Stephano s. Ciriaci in Termis tit. presbiteris, Landulfo sancti Angeli, Iacobo sancti Georgii ad velum aureum, Francisco sancte Ma- rie in Cosmedin, Riccardo sancti Eustachii, Luca sancte Marie in Vialata, Petro S. Romane eccle- sie(sic) et Raymundo sancte Marie nove diaconis Cardinahbus, aderant et presentes erant, coram eis astante fidehum, clericorum videlicet et laicorum, multitudine copiosa, venerabihs pater dfius Guido episcopus Ferrariensis, et discreti viri Pignatonus de Pignatonibus et Antonius de Alexio iudices, Vassallus Mercator, Octobonus dictus Bracharimis et Nascimbene de Brinis notarii, cives Ferarienses, ambassiatores et sindici ad hec per reverendum patrem dominum Arnaldum dei gratia sancte Ma- rie in Porticu diaconum Cardinalem, apostohce sedis legatum, tam ex plenitudine potestatis, quam habet Romana ecclesia in civitate et districtu Fer- rariensibus, quam ex potestate sibi per nobilem virum dominum Geraldum de Tastis Potestatem, vexilliferum, proconsulem notariorum, ancianos, capita societatum, consilium, populum et Commu- ne Ferrarie attributa, super hoc specialiter electi, prout de huiusmodi potestate dicto domino legato, ut predicitur, concessa apparet per publicum in- strumentum manu Pereni nati domini Octoboni Bracharini civis Ferrariensis notarii confectum, nec non de electione ipsorum ambassatorum et sindi- corum facta per dictum dominum legatum, per lit- teras ipsius domini legati in modum pubhci instru- menti per manum Leonis Nigri de Setia, publici apostohca et imperiah auctoritate notarii, confectas et dicti dui legati sigillo pendenti munitas, plene constat. Idem dnus papa predicta instrumentum et htteras pubhce et alta voce per discretum viruni magistrum Iohannem de Verulis, camere sue cleri- cum, legi fecit, quarum tenores tales sunt.

In Christi nomine amen. Anno eiusdem nati- vitatis millesimo trecentesimo nono, Indictione se- ptima, die secundo mensis Septembris, in presentia mei notarh et testium infrascriptorum ad hec spe- ciahter vocatorum et rogatorum, in maiori et ge- nerah consilio quingentorum popuh et communis civitatis Ferrarie, super palatio ipsius communis per campanam et vocem preconiam more sohto congregato, ad honorem et reverentiam sanctissi- mi patris et domini nostri, domini Clementis pape Quinti, et sancte Romane ecclesie, et sacri cetus reverendissimorum patrum dominorum Cardina- hum, et reverendi patris domini Arnaldi sancte Marie in Porticu diaconi Cardinahs, apostohce se- dis legati, in quo quidem consiho aderant magni- ficus vir dominus Geraldus de Tastis Potestas, vexillifer, proconsul notariorum, antiani, capita so- cietatum et plus quam trecenti octuaginta ex consi- harhs predictis, qui fecerunt et faciunt longe plus quam duas partes consihariorum dicti populi et communis, prefatus dominus Potestas in dicto ma- iori et generah consiho, convocato et congregato super dicto palatio more sohto, ut supra, cum voluntate, consiho et assensu dictorum vexilhferi, proconsulis notariorum, antianorum, capitum socie- tatum et consiliariorum et hominum, et dictorum popuh communis et universitatis Ferrarie, in pre- sentia, cum auctoritate et decreto dicti domini Po- testatis ibidem precedente et prius interposito, re- putantes exnunc iUum et illos suum et suos, et dictorum populi, communis et universitatis sindi-r cum et sindicos, quem et quos dictus reverendus pater dominus legatus duxerit eligendum seu nomi- nandos, eumque et eos exnunc ehgentes et appro- bantes, perinde ac si per ipsos eosdem Potestatem, vexilhferum, proconsulem notariorum, antianos, ca- pita societatum, consilium, populum et commune Ferrarie fuissent vel forent speciahter electi, dede- runt et concesserunt, et dant et concedunt omni modo et iure, quo mehus possunt, eisdem sic eh- gendo et nominandis plenam, generalem et hberam potestatem et administrationem, et mandatum spe- ciale et generale, et ipsum et ipsos cum huiusmodi potestate et mandato fecerunt et faciunt suum et suos, et dictorum populi et communis ac universita- tis sindicum et sindicos, procuratorem et procura- tores ad presentandum se dicto modo et nomine, et pro eis coram presentia sanctissimi patris et domini nostri Clementis summi pontificis, et cetus reveren- dissimorum patrum dominorum Cardinahum ad re- cognoscendum, quod dicta civitas ab antiquo et an- tiquissimo tempore Romane ecclesie semper subfuit, et adhuc subest pleno iure, etiam quoad temporale, iurisdictionem, merum imperium atque mixtum, et ab ea recepit primarium fundamentum, et ad hbere et absolute olFerendum et resignandum, conceden- dum, subiciendum, transferendum, dandum et sub

422 CLEMENS PP. V. SNO CHRISTI 1310.

mittendum eidem summo pontifici et ecclesie Ro- mane civitatem predictam, et comitatum et distri- ctum ipsius, omnia pedagia, datia, telonea et ripatica, aquas, aquarum decursus, omnes redditus et proven- tus eorundem civitatis, et districtus et comitatus, et obventiones quascumque, eorumdem iurisdictiones altas et bassas, merum et mixtum imperium, gladii potestatem et bona et iura omnia, quocumque no- mine nominentur, que ipsa civitas, districtus et co- mitatus, et populus Ferrarie seu quivis ibidem pre- sidens soliti sunt tenere, possidere vel quasi, seu exercere per se vel per alium quocumque modo vel nomine, ac etiam ad obligandum dictum com- mune, homines, personas et bona ipsius, et promit- tendum, quod perpetuo et omni tempore habebunt et tenebunt rata et firma omnia et singula, que dicti sindicus vel sindici promittent vel facient, ac etiam omnia, que summus pontifex et sedes apostolica dixerit, fecerit vel explicaverit in predictis et circa predicta, et eorum et cuiuscumque eorum occasio- ne; ita quod intellectus predictorum et eorum, que dicti sindici promittent vel facient, queque aliquali- ter per dominum papam et sedem apostolicam dicta et ordinata fuerint in predictis et eorum occasione, semper et omni tempore intelligi debeant ad volun- tatem, interpretationem, dispositionem plenam et liberam domini pape et sedis apostolice, et quod contra ea nullo tempore venient de iure, nec de facto per se, nec per summissam personam aliquo modo vel causa, et ad faciendum et prestandum dicto domino pape et sedi apostolice fidelitatis ho- magium et iuramentum, et quascumque alias con- ventiones, promissiones, transactiones, renunciatio- nes generales et speciales, et pacta et iuramenta cuiuscumque generis in dictorum * constituentium animas, obligationes et summissiones cum adie- ctione penarum temporalium et spiritualium et sine, que prefatus summus pontifex pro se et ec- clesia Romana vel aliis recipere voluerit in predi- ctis, et super predictis vel aliis quibuscumque, et que dicti Potestas, vexillifer, proconsul notariorum, antiani, populus, consiliarii et commune promitte- re, obligare, facere et explicare possent, si presen- tes essent, etiamsi talia sint vel fuerint, que man- datum exigerent vel exigant speciale, et etiamsi maiora sint vel fuerint quam ea, que expressa sunt in presenti instrumento, promittentes habere et te- nere perpetuo rata et firma omnia et singula, que dicti sindicus et sindici in predictis et circa pre- dicta et ea tangentibus, et eorum et cuiuscumque eorum occasione vel aliis quibuscumque dixerint, promiserint, fecerint vel gesserint, seu procurave- rint quocumque modo; dicentes insuper et prote- stantes multas alias, iustas, veras et rationabiles causas precessisse, subesse et inesse, propter quas dicti Potestas, vexillifer, proconsul notariormn, an- tiani, capita societatum et consilium predicta fece-

runt et faciunt, et renuntiaverunt exceptioni et con- ditioni sine causa et ex iniusta causa, doli et in factum et omni alii iuri, legi, rationi et defensioni, quibus se contra predicta et eorum ahquid tueri vel adiuvare possent.

Actum Ferrarie in suprascripto palatio Com- munis civitatis Ferrarie, presentibus venerabilibus patribus domino Arnaldo Abbate Tutellensi Le- movicensis diocesis, domino Gerardo de Ginnamis de Parma iudice et assessore dicti domini potesta- tis, et sapientibus viris dominis Petro de Sifante et Aimerico Sbuga iudicibus, magistro Gratiadeo phisice artis professore, dominis Octobono Bra- charino, Gilio de Compendello et Iacobo de Si- fante notariis, civibus Ferrariensibus, Petro et An- tonio preconibus et bannitoribus Communis Fer- rarie, et multis aliis ad hec vocatis testibus et rogatis.

Et hcet in maiori et generah Consilio quin- gentorum populi civitatis Ferrarie in palatio Com- munis more solito congregato, nemine discrepante, excepto uno, obtentum fuerit et firmatum, secundum quod superius continetur, demum tamen adveniente die quarta suprascripti mensis Septembris, anno domini et Indictione predictis, post predicta omnia et singula sic peracta in pubhco parlamento sive arengo in maiori ecclesia Ferrariensi congregato, in quo erant et fuerant dicti domini Potestas, vexil- hfer, proconsul notariorum, antiani, populus et lon- ge maior pars hominum dicti Communis, populi dicte terre, in presentia venerabilis patris domini Arnaldi divina providentia sancte Marie in Porticu diaconi Cardinahs, apostolice sedis legati, predicta omnia et singula superius adnotata confirmata, approbata, corrobata et de novo facta fuerunt per predictos Potestatem, proconsulem, vexilhferum, antianos et universum populum existentes ibidem ad maiorem predictorum omnium perpetuam fir- mitatem, presentibus reverendis viris dominis Flo- rentino, Ferrariensi, Bononiensi et Perusino Ef>is, et domino Guidone de Troctis milite, Aldigerio de Fon- tana et domino Aimerico Sbuga iudice, domino An- tonio de Alexio iudice, dfio Pignatono de Pignato- nibus iudice et Lanzaloto eius fratre, dfio Iohanne de Rossetis, Francisco de Vicedominis, domino An- tonio Carpifava notario, domino Octobono Bracha- rino notario, et dominis Albertino de Barile, Na- scimbene de Brinis, Andrea de Manzis, Iacobo de Bemannu ('?), Bonmercato de Conte, Naximpace de Nigris et Egidio de Campedello notariis, civibus Ferrariensibus, et multis aliis ad predicta vocatis testibus et rogatis. Qui omnes notarii predicti et omnes ahi notarii in dicto arengo seu consilio existentes rogati fuerunt facere de premissis omni- bus eiusdem tenoris unum et plura publica instru- menta. Ego Perinus fihus domini Octoboni Bra- charini notarii civis Ferrariensis, publicus imperiali

CLEMENS PP. V. i JNO CHRISTI 1310. 423

auctoritate notarius, celebrationi huiusmodi sindi- catus et corroborationi eiusdem, necnon et omnibus et singuhs superius annotatis presens fui, scripsi et in publicam formam redegi, meumque signum feci rogatus.

Noverint Universi presentes litteras inspecturi, quod nos Arnaldus miseratione divina sancte Ma- rie in Porticu diaconus Cardinalis, apostolice se- dis legatus, de plenitudine potestatis, quam habet ecclesia Romana in Civitate Ferrariensi et in di- strictu, et nobis etiam per consihum quingentorum popuh et per universum populum Civitatis eius- dem speciahter attributa elegimus apud civitatem ipsam, dum eramus ibi et nunc de novo etiam ehgimus in Civitate Bononie auctoritate potestatis predicte Venerabilem patrem dominum Guidonem Episcopum Ferrariensem, et prudentes viros atque discretos Pignatonum de Pignatonibus, Antonium de Alexio iudices, Vassallum Mercatorem, Octobo- num dictum Bracharinum et Nascimbene de Bri- nis notarios, cives Ferrarienses, fideles et devotos Komane ecclesie, latores presentium, Ambassiato- res et sindicos popuh et Communis Ferrarie, nec- non ehgimus simihter pro notario ipsorum ambas- siatorum Perinum fihum dicti Octoboni, quibus auctoritate, qua fungimur, concedimus hcentiam exponendi ambassiatam eis impositam per ipsum populum et Commune, sigihatam sigillo Commu- nis predicti, coram sanctissimo patre et domino nostro, dno Clemente summo Pontifice, et sacro cetu dnorum Cardinalium semel et pluries, pro- ut ipsis ambassiatoribus et sindicis melius et con- venientius videbitur, pro utihtate dicti domini nostri et sancte Romane ecclesie et predictorum populi et communis. In cuius rei testimonium presentes ht- teras scribi et pubhcari mandavimus per Leonem de Setia notarium infrascriptum, et sigilh nostri munimine roborari. Datum et actum Bononie in camera nostra, presentibus venerabili et religioso viro domino Guillelmo Abbate monasterii sancti Fremerh Vasatensis diocesis, et domino Fortonerio cantore ecclesie de sancto Asterio, testibus ad pre- dicta vocatis speciahter et rogatis, sub anno domini mhlesimo trecentesimo nono, Indictione septima, die vigesima mensis Octobris, Pontificatus eiusdem domini Clementis pape quinti anno quarto. Et ego Leo Iohannis Nigri de Setia, publicus apostohca et imperiah auctoritate et dicti domini Cardinahs no- tarius, predictis omnibus presens interfui, et ea fi- dehter de mandato prefati domini scripsi et pubh- cavi, signoque meo consueto signavi rogatus.

Huiusmodi autem per dictum magistrum Iohan- nem instrumento et htteris seriose perlectis, prefati ambassiatores et sindici nomine Potestatis, vexilh- feri, proconsuhs, antianorum, capitum societatum, consilii, popuh et communis Ferrarie predictorum, et pro eis et ipsorum quohbet et singulis de dictis

populo et communi, et etiam pro se ipsis recogno- verunt et etiam professi sunt, dictam civitatem Fer- rarie cum omni suo comitatu, territorio et districtu quo ad temporalem etiam iurisdictionem et omni- modam, et merum imperium atque mixtum ab an- tiquissimo tempore, et a fundatione ipsius civitatis eidem ecclesie Romane subesse et subfuisse pleno iure, et quod ab eadem ecclesia receperat primarium fundamentum, propter quod ipsi et eorum quihbet nomine predictorum Potestatis, vexilliferi, procon- suhs, antianorum, capitum societatum, consihi, po- puli et communis, et cuiushbet eorum, et pro ipsis et eorum singuhs, et etiam pro se ipsis ipsam civi- tatem, comitatum, territorium et districtum cum pedagiis, datiis, theloneis, ripaticis, aquis, aquarum decursibus altis et bassis, mero et mixto imperio, gladii potestate et omnimoda iurisdictione, ac bo- nis et iuribus omnibus, quocumque nomine cen- seantur, predicto domino pape presenti et recipien- ti, eiusque successoribus et eidem ecclesie Romane obtulerunt, resignaverunt et submiserunt in hunc modum, ne sub incerto sint dominio, et superio- ritatis iura profiteri tenentur, et agnoscere quo- cumque sub ahorum dominio et superioritate sunt, et maxime ubi contra veritatem veri dominh ty- rampnorum usurpatio se obiecit, qua cessante ex- pedit, immo necesse est, quod vera professio decla- ret, quod per usurpationem tyrampnidis ahquantis temporibus fuerat obscuratum, propter que nos fra- ter Guido Episcopus Ferrariensis, Pignatonus de Pignatonibus, Antonius de Alexio iudices, Vassallus Mercator, Octobonus dictus Bracharinus et Nascim- bene de Brinis notarh, ambassiatores et sindici popuh et communis Ferrarie, nostro nomine et totius communis et populi civitatis eiusdem, cuius sindicatum cum plenissima potestate in presentia sanctitatis vestre, et sacri collegii dominorum Car- dinahum exhibemus, profitemur et agnoscimus, ci- vitatem Ferrarie ab initio fundatam fuisse per sum- mum pontificem in solo ecclesie Romane, ipsius sumptibus et expensis, et ab eadem dotatam, ordi- natam et populorum multitudine decoratam fuisse. Cumque postmodum processu temporis per op- pressionem Desiderii Regis Longobardorum ser- vituti subiecta fuisset, per ministerium Adriani fe- hcis recordationis summi pontificis, invocato ad hoc brachio invicte memorie Caroli Regis Francorum, restituta extitit eadem civitas pristine hbertati, et diutius in debita libertate permansit. Tempore vero postmodum succedentetyrampnicapestis Salenguer- ra civitatem eandem servih conditioni supposuit, et eam longis temporibus quasi servam suppeditavit, tyrampniceque tractavit, quod sancta Romana eccle- sia pia mater diligenter attendens, et fihorum suo- rum civium Ferrariensium calamitati compatiens ad partes illas destinavit legatum, et contra ipsum ty- rampnum exercitum maximum congregavit, sicque

424 CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1310.

dictam civitatem et eius comitatum, districtum at- que populum a dicta servitute tyrampnica liberavit, et sub dominio ecclesie redegit et reduxit. Qua- propter recognoscimus et avoamus civitatem Fer- rariensem cum pertinentiis suis et districtu, ac to- tum comitatum Ferrarie fuisse ab antiquo, et a fundatione ipsius civitatis et esse de dominio tem- porali Romanorum pontificum et sancte Romane ecclesie, super quo recognoscimus privilegia et re- gestra, et librum censualem eiusdem Romane ec- clesie et ea, que continent, vera esse et indubitata, et eis, quantum ad nos attinet, fidem nomine, quo supra, plenariam adhibemus. Item profitemur et agnoscimus, quod pro eo tempore, quo dicta civi- tas, comitatus et districtus ipsius fuerunt sub manu quondam Marchionum Estensium, non voluntarie subfuerunt, eisdem obediverunt, aut eorum domi- nium de facto agnoverunt, sed per violentiam et metum mortis et cruciatus corporum, quibus re- sistere non potuerunt propter nimiam sevitiam ipsorum et tyrampnicam potestatem: sed suspirabant et gemebant sub indebite servitutis mole, aspiran- tes et desiderantes cum multis gemitibus videre tempora, que nunc vident, videlicet quod ad na- turale dominium sancte Romane ecclesie redirent, sub vero dominio ipsius et regimine regerentur, et defenderentur a tyrampnorum impressionis, perse- cutionis et usurpationis molestia liberati, qui ty- rampni neque centenaria prescriptione quidquam de iure sancte Romane ecclesie diminuere potuerunt, eo quod tyrampnica et viole^nta possessio caret bono principio et medio, per quod concluditur, quod et fine, licet nec tempus centum annorum, immo etiam nec septuaginta defluxerit, per quod ius et dominium sancte Romane ecclesie intactum est et extitit ac illesum, ut tunc et nunc et medio tem- pore dominium illibatum ipsius ecclesie est et fuit.

Verum omnipotens deus, qui suo alto consilio de malo bonum eHcit, pro sua sancta Romana ec- clesia et pro nobis, Communi et populo Ferrariensi iis diebus operatus est magnalia. Benedictus ipse: nam Venetorum populus querentes, que sua non sunt, nec fuerunt, nec erunt, moliti sunt iis diebus populum Ferrariensem, civitatem et districtum, ut ipsum vel ipsa sancte Romane ecclesie subtrahe- rent dominio, cuius sunt et fuerunt et semper erunt, domino concedente, ac ea per turbulentam rabiem et hostilem incursum suo iugo, igne, gladio, cede ac incendio inferentes nobis et eidem populo per terram et aquam vim viveque guerre molestiam, manciparent, sed conatum ipsorum execrabilem pius et misericors deus ad honorem vestrum, sanctis- sime pater, et sancte Romane ecclesie, ad tranquil- litatem et pacem nostri popuH Ferrariensis modis et viis divinitus inspiratis convertit. Nam idem po- pulus Ferrariensis, qui multo tempore sub tyrannis ipsum tondentibus obmutuerat, quia os aperire non

poterat nec audebat, tyrampnis ipsis subductis de medio, statim supervenit Venetorum superbia cum furore, adducere moliens calamitatem super capita populi Ferrariensis, et tam vehementis servitutis molem, quod populus Ferrariensis, ut huiusmodi conatui obsisteret et ipsius obviaret principiis, os ipsum oportuit aperire et ad vos sanctissimum pa- trem, verum dominum suum, recurrere ac clamare, Abba pater, ut de tantis necessitatibus et tribula- tionibus liberaret eosdem, et ab eo postulare con- tra sevientem rabiem Venetorum defensionis cly- peum, ut exurgeret in adiutorium contra guerram Venetorum .illatam, quia populus Ferrariensis per se etiam ad modicum tempus sufficere non vale- bat. Vos autem, pater sanctissime, populo vestro Ferrariensi super exhibitione presidii ac succur- sus contra Venetos statim misso legato de latere, et non quocumque1, sed de latere ac vestro san- guine benedicto, reverendo scilicet patre domino Arnaldo dei providentia sancte Marie in Portieu diacono Cardinali, patre videlicet magne scientie ac sapientie, magne discretionis et experientie, ma- gne honestatis et munditie, cuius virtuosa opera et fama preclara iam per omnes fines Italie dila- tantur, extento brachio virtutis et fortitudinis san- cte Romane ecclesie spirituali et temporali exsur- rexistis nedum in adiutorium ipsius vestri Ferra- riensis populi, immo quasi totum ut minister et vi- carius Iesu Christi peregistis, quod ad obtundendam Venetorum superbiam et ad nostram est liberatio- nem peractum. Vester autem populus Ferrariensis de faucibus Venetorum, in quas pene lapsi fuerant, erepti, nunc per manum vestram validam, sanctis- sime pater, hberati et in tuto positi et plena li- bertate fruentes, ad gratiarum actiones assurgunt, ut vassalh domino suo servire parati. Certe profi- temur, quod si super dominio Ferrariensis civitatis et districtus vos, sanctissime pater, et sancta Ro- mana ecclesia illum ab antiquo non haberetis titu- lum, quem vos habere recognoscimus, pro hac de- fensione, tuitione et hberatione populi Ferrariensis a tyrampnide Venetorum, quos in presenti manus gloriosa vestra operata est, iustum esset civitatem et districtum Ferrarie vestro subdi dominio tem- porali. Cum enim civitas Ferrariensis et comitatus a cuiuscumque dominio et potestate, preterquam Romane ecclesie sint liberi et immunes, nulh fa- cerent iniuriam, si invicem tanti beneficii suscepti se et civitatem, comitatum et districtum et omnia bona sua mobilia et immobiha subicerent vestro et sancte Romane ecclesie dominio temporali. Qua- propter, quia vestra fuit civitas, et totus comitatus et districtus Ferrarienses ab antiquo, et a funda- tione ipsius civitatis ex causis et privilegiis conten- tis in registris sancte Romane ecclesie et continue vestra permansit ut et nunc de vestro dominio sit, ut supra, professio a nobis emissa declarat

CLEMENS PP. V. ANNO CHBISTI 1310. 425

Ideo dominium ipsius, quod et si vestram non es- set, ut est et fuit, et hoc quod a vobis suscepimus in hac necessitate beneficium, ut premissum est, vobis et ecclesie Romane subdi et concedi deberet, scimus, profitemur et recognoscimus nomine, quo supra, vobis domino nostro Clementi quinto summo pontifici, et vestris successoribus et ecclesie Romane, quod dicta Civitas Ferrarie ab antiquissimo tem- pore et a fundatione ipsius civitatis ecclesie Ro- mane subest et subfuit pleno iure, quoad tempora- lem etiam iurisdictionem, merum scilicet imperium atque mixtum et omnimodam iurisdictionem, et quod ab ea recepit primarium fundamentum et li- berationes postmodum multas et magnas, ut supe- rius est expressum: quapropter nomine, quo supra, vobis dicto domino nostro Clementi quinto, et ve- stris successoribus et ecclesie Romane recognosci- mus et profitemur, offerimus et resignamus, con- cedimus, subicimus, transferimus et submittimus, quantum possumus et ad nos pertinet, hcet omnia predicta et infrascripta sint vestra et ecclesie Ro- mane, ac fuerint ab antiquo et a fundatione ipsius civitatis, omnia pedagia, datia, thelonea, ripatica, aquas, aquarum decursus, iurisdictiones altas et bas- sas, merum imperium atque mixtum, gladii pote- statem et omnimodam iurisdictionem, et bona et iura omnia quocumque nomine censeantur, que ipsa civitas et populus Ferrariensis seu quivis ibidem presidens sohti sunt tenere, possidere vel quasi, seu exercere per se vel per ahum quocumque no- mine sive modo in dicta civitate, comitatu et di- strictu Ferrarie, et nomine, quo supra, obligamus dictum Commune, homines, personas et bona i- psius, et promittimus, quod omni tempore prefati populus et Commune, et singuh de ipso Communi habebunt et tenebunt rata et firma omnia et sin- gula supradicta, hoc adiecto, quod si circa premissa vel aliquod predictorum dubietas aliqua insurgeret, interpretatio et declaratio fiat ad voluntatem et di- spositionem plenam et hberam domini pape Cle- mentis, et successorum suorum et apostohce sedis; promittentes nos sindici supradicti nomine, quo supra, sub pena amissionis omnium bonorum, si que sibi remanserint et singularium personarum eiusdem, quam ipso facto incurrant, si contra pre- missa fecerint vel ahquod premissorum, quod nos vel populus et Commune predicti contra premissa, vel ahquod premissorum nullo unquam tempore veniemus de iure vel de facto per nos, vel per ahos ahquo modo vel causa, et nomine dicti Communis nos sindici prehbati et singularium personarum eiusdem, et in ipsorum animas de omnibus predictis adimplendis vobis dicto dno nf o Clementi pp. V. et successoribus vestris et Rom. ecclesie hgium homa- gium necnon et fidelitatis iuramentum prestamus.

Demum vero dicti sindici et quilibet eorum in animas potestatis ac vexilliferi et ahorum omnium

predictorum, quorum sunt ambassiatores et nuntii, et cuiushbet eorum, et pro ipsis et eorum singuhs, sacrosanctis evangehis tactis corporaliter ab eisdem, eidem domino pape presenti, ut predicitur, et re- cipienti, et successoribus eius et eidem ecclesie Romane huiusmodi iuramentum fidelitatis, et sin- gulariter singuh eorundem, iunctis eorum manibus inter manus ipsius domini pape positis, dictum hgium homagium fecerunt et etiam prestiterunt. Quibus sic peractis, idem dominus papa publice mandavit michi notario infrascripto, dictique ani- bassiatores et sindici me rogaverunt instanter, quod de premissis omnibus conficerem publicum instru- mentum. Acta fuerunt premissa omnia anno, mense, die, indictione, pontificatu et loco predictis, presen- tibus venerabihbus patribus et dominis Bertrando episcopo Albiensi, predicti domini pape camerario, Arnaldo abbate monasterii Fontisfrigidi ordinis Cisterciensis Narbonensis diocesis, sancte Romane ecclesie Vicecancellario, Guidone de Baysio archi- diacono Bononiensi, auditore contradictarum, ma- gistro Nicolao de Fractis correctore hterarum, et dominis Bernardo Roiardi archidiacono Xanctonen- sis, GuiUehno Accursi sacrista Caturcensis, Guil- lelmo Helye canonico eiusdem Xanctonensis, Gre- gorio Biffa de Placentia archipresbitero de Mon- tesihce Paduane diocesis, CasteUano de Tervisio canonico Tervisine ecclesiarum capellanis, ac ma- gistris Oddone de Sermineto et Iohanne de Verulis clericis camere, ac fratribus Gotefredo et Bernardo bullatoribus hterarum ipsarum, ac magistris Iohan- ne de Fumone, Andrea de Setia, Manuele de Parma et Nicolao de Ferentino scriptoribus, ac Nicolao de Vico et Odetto de Castilhone magistris hostiariis, Iohanne de Mutina et Henrico de Yporeya servien- tibus ipsius domini pape, necnon et magistris Ban- dino de Aretio, Simone de Podiobonici et Petro de Sancto Laurentio abbreviatoribus, ac dominis Grimerio de Pergamo, Thadeo de Eugubio et An- drea de Mediolano in Romana curia advocatis, et particularibus ahis ad predicta vocatis testibus et rogatis. Et ego Iohannes de Regio clericus et no- tarius camere prefati domini pape Clementis quinti, pubhcus apostolica et imperiah auctoritate notarius, predictis sindicatus et htterarum exhibitioni, re- cognitioni, professioni, oblationi, resignationi, con- cessioni, subiectioni, translationi, submissioni, obh- gationi, promissioni ac iuramenti fidehtatis et ho- magh prestationi et receptioni, ac omnibus ahis una cum suprascriptis testibus interfui, et de mandato supradicti domini pape, rogatusque per ambassia- tores et sindicos supradictos, predicta omnia et singula scripsi fideliter et in pubhcam formam redegi, meoque signo et nomine roboravi.

Nos igitur vota vestra benigno prosequi cu- pientes affectu, et volentes vos sicut peculiares, speciales, devotos ac dilectos fihos in nostro et

426 CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1310.

ipsius ecclesie benigno sinu favorabiliter confovere, et considerantes attentius, quod vos, spiritu ferven- tes et fide pollentes, posuistis in petra fidei virtu- tis vestre constantiam in devotione ipsius ecclesie indefessa, nec stantibus seu furentibus ventorum turbinibus fundamenta vestra super bases solidas stabilita, nec irruentibus bostilis potentie fulminibus subrui potuerunt, sed contra inimicas acies impu- gnantiumVenetorum,nostrorum et ecclesie bostium, sicut invicti pugiles promptis ac pronis animis et robustis viribus sic fideliter et valide ipsius ecclesie potentie astitistis, quod per dei gratiam, qui su- perbis resistit, subsecuta est ex eis gloriose victoria et triumphus. Attendentes etiam angustiososlabores et laboriosas angustias, quas olim sub servitute tyrampnica subistis, et desiderantes, ut post labores et languores huiusmodi quies vobis et tranquillitas desiderata proveniat, que tanto erit, divina gratia preeunte, gratior, quanto avidius et diutius a vobis extitit affectata, vestris supplicationibus inclinati, de fratrum nostrorum consilio et assensu statuimus, ordinamus, volumus, precipimus et mandamus, et nichilominus gratiose concedimus, et auctoritate apostolica inviolabiliter stabilimus, ut semper sub immediato dominio et protectione ipsius Eomane ecclesie civitas ipsa cum eius bonis, comftatu, ter- ritorio et districtu permaneat, nec ab eius dominio et iurisdictione subtrahi, nec ahenari perpetuo valeat quoquomodo, nec ad alterius persone vel civitatis aut communitatis dominium pervenire, quodque in civitate ipsa semper sit unus vicarius ponendus per nos, successores nostros et eandem Romanam ecclesiam, clericus vel laicus iuxta nostre et ipsius ecclesie beneplacitum voluntatis, non tamen de domo aut parentela seu consanguinitate vel afiinitate ahquorum nobilium, qui habuerint dominium in civitate predicta vel ahorum quorumvis nobihum de eadem.

Qui quidem vicarius cives Ferrarienses ac eiusdem civitatis incolas eiusque comitatus, terri- torii et districtus manuteneat ut speciales filios et fideles ipsius ecclesie predilectos, et eorum hber- tates, immunitates et iura, confinia, districtus et bona conservet atque custodiat, ipsos a quibuscum- que potentibus molestatoribus vel tyrampnis, com- munitatibus ac civitatibus, et aliis quibuscumque eos offendere, seu molestare vel perturbare volen- tibus defendendo, ut possent sub manu sancte matris ecclesie matris sue cum pace et tranquilhtate ac hbertate plenissima perpetuo remanere, ahaque vicarius predictus exerceat, que ibidem fuerint oportuna, custodiamque totius civitatis, comitatus et districtus, fortahtiorum et castrorum gerat, et prout temporis quahtas exiget ac requiret, eque- strem secum et pedestrem habeat comitivam.

In electione vero seu creatione Potestatis ci- vitatis ipsius hoc volumus observari, quod tres

persone per ipsum vicarium antianis, consilio et communi nominentur, qui antiani, corisilium et com- mune vel maior pars eorum unam ex eisdem per- sonis, ut predicitur, nominatis infra sex dies in eorum et dicte civitatis Potestatem eligendi habeant facultatem. Quod si antiani, consihum et commune predicti, vel maior pars eorum infra predictos sex dies ahquam ipsarum trium personarum nominata- rum ehgere non curarent, predictus vicarius unum de nominatis a se in Potestatem preficiat, et ille pro Potestate ab omnibus habeatur.

Potestatis vero huiusmodi regimen per sex mensium spatium dumtaxat perduret, et quod.per tres menses ante finem regiminis Potestatis eiusdem nominationem prescriptam faciat vicarius prehbatus. Hic autem modus, qui supra, circa ehgendum seu creandum Potestatem exprimitur, post biennium vel illa, que nunc imminet, guerra finita, vendicet sibi locum, et interim solus ipse vicarius ponat et constituat inibi Potestatem, vel si magis vobis videbitur expediens, ex nunc idem eligendi modus obtineat et sortiatur effectum.

Qui Potestas tam in primo, quam in secundo casu iurabit pubhce dicto vicario in presentia an- tianorum et consihi predictorum, quod officium suum bene et fidehter exercebit, et faciet omnibus iustitie complementum, et quod servabit statuta facta et facienda, et procurabit ea, que spectant ad honorem sancte Romane ecclesie et bonum statum et pacificum civitatis. Volumus etiam, quod idem Potestas, completo officio sui regiminis, sin- dicetur pro' se et sua familia, et alia faciat, prout extitit hactenus consuetum. Habeat etiam iudices, berruarios et personas ahas, equitaturas etiam et stipendia, et aha omnia iuxta consuetudinem hac- tenus observatam, ac etiam in palatio, ubi nunc morantur antiani, debeat immorari. Super interpo- nendis autem seu emittendis et prosequendis ap- pellationibus, ut quorumlibet appellantium parcatur expensis et laboribus, hoc servetur, videlicet quod tam in civihbus quam in criminalibus in casibus, in quibus appellationes premisse fuerint, a sententiis et processibus Potestatis, iudicum et officialium suorum et communis Ferrariensis ad sedem aposto- hcam appelletur, quodque primarum appellationum prosecutio fiat coram iudice, et per dictum vicarium et consilium de collegio iudicum eligetur, quem et ipsi eligendi habeant potestatem: secundarum vero apud sedem apostolicam fiat, vel in curia dicti vicarii, prout elegerint appehantes.

Ubi vero ad ipsum vicarium sive inter stipen- diarios et famihares suos, in quos eum solum et non ahum iurisdictionem in civihbus et criminahbus quibuscumque habere censemus, sive adversus eos, sive in placitis, de quibus infra dicitur, per quere- lam haberetur recursus appellationum, que interpo- nerentur ab eo, quas ad sedem apostohcam in ca

CLEMENS PP. V. A 4NO CHRISTI 1310. 427

sibus, in quibus appellari Kcet, interponi iubemus, apud sedem eandem prosecutio fiat

Verum, cum oflicium gonfalonerii a modico tempore citra in civitate ipsa incepisse dicatur, nul- laque ex eo posse videatur ipsi civitati utilitas, sed potius periculum provenire, volumus, quod ofRcium ipsum cesset omnino, duodecim quoque antiani de fidelioribus, melioribus et devotioribus civitatis ipsius eligantur per potestatem et consilium cum consensu vicarii memorati, quorum unus lite- ratus sit proconsul, eorumque officium duret per n. menses, et ipsorum singuli n. Bonon. grossos per singulos dies percipiant, in domibus suis dormiant, nec in aliquo casu aliquam iurisdictionem exerceant, sed cum per potestatem ac consifium, de voluntate ac consifio ipsius vicarii, vel eius locumtenentis vocati fuerint, consulent fideliter super iis, de qui- bus requirentur, et que iniungentur eisdem. Qui etiam iurent in manibus dicti vicarii, quod bene et legaliter in eorum officio se babebunt, honorem sancte Romane ecclesie vestre matris et domine in omnibus fideliter conservabunt, quos si minus sufficientes reperti fuerint, idem vicarius amovere, et afios sufficientes et idoneos substituere valeat cum consilio Potestatis et consilii predictorum.

Ceterum Potestas, antiani et commune prefati efigant sibi consifium ducentorum; sed si maiorem numerum vefint, possint fibere eos eligere cum vicarii predicti consensu, prout mefius videbitur expedire, dum tamen quadringentorum numerum non excedant, quorum ducentorum officium ultra sex mensium spatium non durabit. De iuramento namque prestando per ipsos dicto vicario, et de ipsorum seu cuiusfibet eorum insufficientia, remo- tione et substitutione fiat, prout de antianis su- pra proxime est expressmn.

Volumus insuper, quod dilectus filius noster Arnaldus sancte Marie in Porticu diaconus Cardi- nalis, apostolice sedis legatus, moram trahens in partibus ipsis, per se vel per alium seu alios vi- deat et inspiciat statuta civitatis ipsius iam facta, et difigenter examinet, et utilia ac necessaria ap- probet et confirmet, superflua vero et inutilia, dam- nosa et periculosa reprobet, resecet et infirmet. Et deinde, quotiens necessarium vel utile fuerit, pre- dictus vicarius a Ferrariensi consilio requisitus, di- figenti examinatione premissa, statuta necessaria et utilia sibi expressa primitus fieri consentiat, alia vero fieri non consentiat ullo modo, et aliter facta eo ipso sint nulla. Et in principio et in fine adda- tur, quod statuta sint tafia, que honori, iuribus et iurisdictioni ecclesie Romane non derogent, et quod durent ad beneplacitum ecclesie antedicte.

Preterea omnes redditus et proventus civita- tis eiusdem nos, et successores nostri in ecclesia Romana usque ad triennium percipiemus, qui eius- dem ecclesie nomine leventur, et percipiantur per

quatuor viros ad id idoneos a predicto vicario de- putandos, quorum duo saltem sint de civitate pre- dicta: quo casu omnes expensas pro defensione et tuitione civitatis, territorii et districtus predictorum, necnon salariorum vicarii, potestatis et omnium afiorum officialium, et afias expensas fieri facia- mus, vel quod percipiamus in perpetuum medie- tatem fiberam dictorum reddituum et proventuum, et commune Ferrarie afiam medietatem percipiat, et de illa omnes expensas faciat supradictas, sci- ficet stipendia centum equitibus et sexcentis pedi- tibus, eorumque capitaneis, qui continue sint ibi- dem, videficet singufis stipendiariis equitibus duos equos habentibus duodecim, eisdem vero singulis stipendiariis peditibus pro eorum stipendiis duos cum dimidio auri florenos pro mense quofibet per- solvendo. Et nichilominus equorum et afiorum, que consueta sunt, restitutio fiat ad arbitrium vicarii antedicti, quorum saltem stipendiariorum numerus etiam pacis tempore necessarius et expediens re- putatur. Si vero processu temporis nobis aut suc- cessoribus nostris, vel sedi apostofice videretur, quod plures stipendiarii necessarii forent, dictum commune teneatur ilfis, quotquot fuerint, de sti- pendiis iuxta taxationem prehabitam providere: qui omnes ponantur semper per ipsum vicarium, quem pro tempore nomine ipsius ecclesie ibi esse con- tigerit. Quod si etiam nobis aut successoribus vel sedi predictis videretur, non fore necessariam hu- iusmodi equitum et peditum quantitatem, volumus, ut iuxta nostre et successorum ipsorum, vel sedis predicte voluntatis beneplacitum ipsorum numerus minuatur: et si forte nobis vel successoribus aut sedi prefatis videretur expediens, quod predicto- rum stipendiorum quantitas esset minuenda, vel etiam augmentanda, huiusmodi diminutio vel au- gmentum fiat iuxta nostre vel successorum, aut sedis ipsorum beneplacitum voluntatis, sicut de stipendiariorum numero augendo vel minuendo su- perius est expressum.

Per dictum quoque vicarium stipendia de pe- cunia recipienda ab illis, qui deputati fuerint ad levandum medietatem predictam dicti Communis nomine, vel etiam afiunde, unde dictum commune voluerit, dictis stipendiariis persolvantur, que si forte tunc non sufficeret, per Potestatem, antia- nos atque consilium de consensu et voluntate vi- carii antedicti, vel quod etiam usque ad finem dicti triennii huiusmodi facienda divisio servetur, quia tunc constare plenius poterit, quem modum cum honore et utifitate ecclesie, communisque pre- dicti fieri valeat divisio seu distributio reddituum et proventuum predictorum, vel etiam quod eccle- sia in perpetuum totum recipiat et subeat sumptus et huiusmodi et expensas, nec in hoc ultimo casu afiqui de civitate, comitatu vel districtu Ferrarie ad solvendum afiquam talfiam compellantur, sed

54*

428 CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTl 1310.

ecclesia ipsa semper habebit omnes expensas hu- iusmodi supportare. De premissis autem quatuor viis vos eligere poteritis, quam magis duxeritis ac- ceptandam.

Ceterum iudex extimatorum et duo iudices instituantur ad brevia ponenda per vicarium no- strum in consilio civitatis eiusdem. Potestates vero et iudices in comitatu Ferrarie et districtu ponendi de fidelibus eiusdem civitatis civibus, custodes vero fortalitiorum et castrorum ac capitanei undecum- que, et ponantur libere per solum vicarium su- pradictum.

Placita vero tribus diebus singulis annis in civi- tate ipsa per eundem vicarium teneantur, ita tamen quod Potestatis et aliorum officialium iurisdictio interim cesset omnino, reservato nichilominus, quod nos vel successores aut sedes prefati possimus etiam ahum quidem vicarium ad tenendum dicta, si videbitur, deputare.

Postremo declaramus, ut Potestas, qui in ipsa civitate pro tempore fuerit, illam et eandem iuris- dictionem habeat, quam ipsius civitatis Potestas retroactis habere temporibus consuevit, salvis o- mnibus, que superius sunt expressa. Si vero per consihum et commune prefata acceptari contige- rit, quod nos et predicta ecclesia Romana omnes predictos fructus, redditus et proventus recipiamus in totum, medietatem condempnationum facienda- rum per Potestatem et officiales civitatis eiusdem in mobihbus habeatis, de qua medietate ambassia- tarum, legationumque vestrarum sumptus fieri valeant et expense. Quod si elegeritis nos medie- tatem isporum et vos rehquam velle percipere, tunc medietatem omnium condempnationum ipsa- rum sicut et aharum volumus et decernimus vos habere. Nulh ergo omnino hominum hceat hanc paginam nostrorum statutorum, ordinationis, vo- luntatum, precepti, mandati, concessionis, stabih- tionis, iussionis, declarationis et constitutionis in- fringere etc. Datum Avinione III. Idus Februarii, Pontificatus nostri anno quinto.

DCL

Bononiensibus de ipsorum studio in componendis rebus inter Venetos et Ferrarienses pontifex gratulatur, eorum- que potestati ac capitaneo tribuit privilegia et insignia, quibus familiares pontificii gaudent. Eeg. An. V. ep. 157. fol. 43.

Clemens episcopus etc. Dilectis fihis Communi et populo civitatis Bononie ecclesie Romane fide- hbus, salutem etc. Induere vestimentis glorie, glo- riosa Civitas, que per arma iustitie belhcos asper- nata sudores, nulhs victa laboribus, nuUis dispendiis fatigata sub vibramine fulgurantis aste sic victo- riose, sic strenue hoc preterito necessitatis tempore domino militasti. Exulta Syon filia, iocundare Bo- nonia, quasi bona omnia merearis. Gaude, cum

sicut evidentibus demonstratur inditiis, te elegerit dominus, ut sis ei pecuharis populus, quem elegit in hereditatem sibi. In te namque honorificato po- pulo ac devoto mater ecclesia iocundatur. In te non utique labhs honorante sed operibus appro- pinquante sibi eiusdem Christi vicarius, prehbate sponsus ecclesie tutius requiescit, et suavius dele- ctatur: nimirum dum in mente revolvimus illa mala, que Veneti tamquam Caldei in suis manibus glo- riantes, et quasi fihi Civitatis Tyri, que per Pro- phetam describitur habitare in introitu maris, ne- gotiatione populorum ad insulas multas, dicena perfecti decoris: Ego sum in corde et medio maris sita; contra Civitatem Ferrarie tam crudehter in- ferebant, ac si ut umbraculum in vinea, vel ut tu- gurium in cucumerario, vel ut fiha Babilonis, misera derelicta tabesceret, afflicta per circuitum undique, quasi Civitas que vastatur. Dumque re- cohmus, quahter deus ultionum dominus memora- tos Venetos, postquam pluries percussi nesciverunt accipere disciphnam, neque nobiscum dominum querere, impleta eorum facie ignominia, per vestram et ahorum ecclesie memorate fidehum manum in virga ferrea visitavit, conflatas ibi miraculose con- fringens potentias, arcum, scutum, bellum et gla- dium eorundem, ipsi deo, qui prefatam Civitatem Ferrariensem nobis et Romane ecclesie a sue fun- dationis exordio pleno iure subiectam, cuius vocem quasi parturientis, et sicut puerpere ac expanden- tis in morte manus suas audiebamus angustias, de seva potentioris manu sanguinem fundere sitiente redemit, grates exolvimus, ac pro grato huiusmodi exitu rei, cum non in strage, sed penitentia et sa- lute hominum delectemur, pias preces ad dominum cum reverentia effundimus gratiarum. Quia vero in huiusmodi belh seu negoth tempestate vos tam- quam loco viciniores et animo promptos plurimum fatigatos, et longanimiter, quotiens in hiis et aliis expediret, fatigandos agnoscimus, non immerito red- dimur corde solhciti, ut ampla premia et potioris amoris insignia de manu apostolice munificentie reportetis. Ut igitur in stipite radicate devotionis vestre precipui amoris surculos de nostris prodeun- tes visceribus, nulhs unquam temporibus de vestra abolendos memoria inseramus, fructum vobis non tam in pretio quam misterio, non tam in materia quam figura singularis favoris et amoris precipui multiphcem producturos, ecce Potestatem et Capi- taneum Civitatis vestre, qui nunc sunt, et pro tem- pore fuerint, ipsorum durante regimine, in nostros et apostohce sedis familiares perpetuo duximus ad- mictendos, volentes, ut ipsi vestes et aha de Ca- mera nostra et dicte sedis perpetuis futuris tem- poribus habeant et recipiant, sicut mihtes nostri recipiunt et recipient ahi papales milites in futu- rum. Confidimus namque, quod tam ipsi vestri Re- ctores in eorum regimine, quam vos in opere et

CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1310. 429

sermone taliter cum honoris augmento de virtute crescere studebitis in virtutem, ut cultui vestium ornamenta conveniant actionum. Datum Avinione vi. Idus Martii, Pontificatus nostri anno quinto.

dce.

Populo Romano, ut senatorem vel senatores et capitaneos ad sex menses sibi eligere possint. Reg. An. V. ep. 5. de Curia fol. 273.

Clemens episcopus etc. Dilectis filiis...Con- sulibus Bovacteriorum et Mercatorum, Collegio Iu- dicum et Notariorum, Consulibus artium, tredecim bonis viris Electis per singulas Regiones, et populo Urbis, salutem etc. Novit ille, qui nichil ignorat, quod postquam ad summi apostolatus apicem di- vina clementia nos provexit, inter cetera solicitu- dines, quas negotiorum emergentium multitudo no- stris inducit humeris perferendas, illa inseparabiliter insedit et insidet menti nostre, et in secreto cordis nostri importune pulsavit et pulsat, ut Romana Urbs, cui specialiter presidemus, felici gubernata regimine ab opprimentium incursibus protecta se- deret, sedendo quiesceret in pulcritudine pacis in tabernacuhs fiducie et requie opulenta, et ad refor- mationem status ipsius, quem iam dudum et nunc etiam vestris nobis directis litteris fore percepimus diversis et adversis dissidhs lacessitum, ac nu- bilo discriminose turbationis obductum, tanto prom- ptioribus studiis anxiamur, quanto in turbinibus Urbis prefate, eiusque civium, quos velud spe- ciales fihos affectione paterna complectimur, tur- batione concutimur graviori. Sane nuper ad noti- tiam nostram pro parte vestra deducto, quahter Urbs ipsa per defectum temporahs regiminis, cu- ius dispositionem nobis ab olim devotio vestra commisit, predicte turbationis iacturam sustinet et miserabiles, quibus ad presens concutitur, sortitur eventus, quos nonnumquam meditatione lugubri recensemus, ac per nuntios vestros a nobis sup- phciter postulato eiusdem Urbis regimini provideri, petivimus ab eisdem nuntiis, utpote conditionis vestre notitiam plenam habentibus, per quos etiam suaderi nobis de persona vel personis regimini pre- fato utihbus, presumptione verisimih putabamus, ut personas, si quas scirent aut crederent ad regi- men predictum ydoneas et hoc tempore congruen- tes, nobis nominare deberent, ut iuxta voti nostri sinceritatem, quam semper in preficiendis senato- ribus Urbis habuimus, teste deo, ipsorum informa- tione prehabita potuissemus salubriter vestro regi- mini providere, nec volumus preterire silentio, quod etiam diebus preteritis circa dispositionem ipsius illorum studuimus semper consilio uti et informa- tione dirigi, quos felicem statum et pacificum Urbis eiusdem appetere non indigne nec improvide sin- cera nostra intentio confidebat, et quotienscumque senatorum imminebat provisio facienda, attenta et

provida dehberatione sepius repetita recensebamus intra mentis"nostre precordia diversis modis ex- quisitis et viis, et quahter vobis et eidem Urbi possemus de utih et salubri regimine providere, et circa dehberationes et considerationes nostras hu- iusmodi multa temporum curricula profluebant, et ut circa hoc possemus assequi desiderium mentis nostre, nonnulhs de Nobihbus Urbis eiusdem ip- sius Urbis regimen duximus commictendum, spe- rantes ut regimen ipsum eo studiosius et fehcius exercerent, quo ipsi vos et eandem Urbem tenen- tur ampliori sinceritate dihgere et afiici ad predicte Urbis statum pacificum et tranquillum, in quo eo- rum proprium interesse versatur. Cum itaque me- morati nuntii nuham nobis voluerint exprimere aut nominare personam, quod satis hbenter ehcere vo- luimus ab eisdem, cum fratribus nostris dehbera- tione prehabita dihgenti, de ipsorum consiho du- ximus vobis auctoritate presentium concedendum et etiam committendum, quod vos, quibus sicut proprh morbi causa nota consistit, sic fortasse me- dela commodius et discretius poterit adhiberi, a Kalendis Maii proximo secuturis usque ad annum completum, senatorem vel senatores, capitaneum seu capitaneos quoscumque et undecumque volue- ritis, gratiam et communionem apostohce sedis ha- bentes, qui regimen dicte Urbis exerceant usque ad finem vel medium eiusdem anni, prout eis sor- tiri volueritis dictum tempus, auctoritate et com- missione nostris eligere et assumere valeatis. Nos enim ex nunc illum vel illos, quem vel quos in senatorem aut senatores, capitaneum vel capita- neos eligendum seu assumendum, ehgendos vel assumendos duxeritis, vobis presentium tenore con- cedimus, ut ex huiusmodi nostre commissionis au- ctoritate nomine nostro et pro nobis regimen dicte Urbis exerceant, prout senatores seu capitanei Urbis ipsius consueverunt hactenus exercere, et ex nunc eis obediri et intendi sicut per nos positis, specia- hter et nominatim volumus et mandamus. Non ob- stantibus fehcis recordationis Nicolai pp. III. pre- decessoris nostri aut quavis aha constitutione, per quas possent huiusmodi concessio et commissio quomodolibet impediri, seu quod nobiles viros For- tibrachium de Filiis Ursi et Iohannem de Anibaldis mihtes per alias htteras nostras in senatores pre- fecimus, quibus, cum sicut per vestras accepimus htteras, se de regimine nullatenus intromictant, te- nore presentium potestatem adimimus, et(si) non sit adhuc tempus eorum regiminis adimpletum. Datum Avinione u. Idus Martii, anno quinto.

DCIH.

Vicario civitatis Ferrariensis et suis stipendariis salarium deputatur. Reg. An. V. ep. 37. fol. 280.

Clemens episcopus etc. Dilecto fiho nobili viro Guilehno Vicecomiti de Brunekello Civitatis

430 CLEMENS PP. V. NNO CHRISTI 1310.

Ferrariensis in temporalibus Vicario generali, salu- tem etc. De tui providi maturitate consilii et fide- litatis pure constantia et aliis multiplicis meritis probitatis, que in te ab experto vigere percepimus, plenam fiduciam obtinentes, te in civitate nostra Ferrariensi vicarium nostrum in temporafibus usque ad nostre et apostolice sedis beneplacitum volunta- tis sub certa forma constituimus generalem. Quo- circa nobilitati tue per apostolica scripta manda- mus, quatenus huiusruodi vicarie officium prompte suscipiens, et ad civitatem ipsam te personafiter conferens, sic illud fideliter geras et laudabiliter prosequaris, quod merito letari possimus tuam ad boc elegisse industriam et virtutem, et proinde no- stram et eiusdem sedis benedictionem et gratiam uberius merearis. Nos enim quinquaginta stipen- diarios equites, qui in prosecutione tibi assistent eiusdem officii Vicarie, necnon et quadraginta tibi ac pro singulis eisdem stipendiariis duodecim flore- norum auri salarium seu stipendia pro singulis men- sibus, quibus tu predictum officium exercebis, di- ctique stipendiarii tibi assistent in prosecutione of- ficii memorati, ac pro emendatione seu restauratione cuiuslibet equi, qui tibi dicte Vicarie officium ge- rendo defecerit, quinquaginta florenos auri de civi- tatis memorate proventibus deputamus. Datum Avi- nione xu. Kal. Iunii, Pont. nostri anno quinto.

dciv.

Veneti a pontifice petunt absolutionem et relaxationem in- terdicti propter iniurias et damna communi Ferrariensi illata, et praestant iuramentum de stando mandatis ecclesie. Ex oiHginali et lib. PrivUeg. Tom. 1. fol. 277.

In Christi nomine, amen. Anno eiusdem Na- tiv. Millesimo trecentesimo decimo, Indict. octava, die decimo nono mensis Maii, Presentibus Petro Nanno fiKo dni Marci de Trigesto, Petro Longo no- tario de Trigesto, Rodulfo Bayardi notario de Tri- gesto, Ottone de Alba cive Trigestensi, Pascale de Zoya de Trigesto testibus rogatis et ad hec specia- liter convocatis et aliis, Congregato maiori et gene- rafi consifio civitatis Veneciarum in sala maiori Ducatus Veneciarum per sonum campane et voces preconum, ut moris est in civitate Veneciarum, co- ram magnifico et excellenti viro dno Petro Grado- nico dei gratia Veneciarum, Dalmacie atque Grecie duce inclito, et dno quarte partis et dimidie tocius Imperii Romanie, et eius consifiariis, et eius dni ducis voluntate et auctoritate, in quo consifio fue- runt congregate due partes consifiarioruni ipsius maioris et generafis consilii et quasi omnes, ipsum maius et generale consifium et homines ipsius ma- ioris et generalis consilii cum ipso dno Duce et eius consifiariis, et ipse dnus dux et eius consi- fiarii cum ipso maiori et generafi consifio plena et unanimi voluntate, ac nemine discordante no-

mine suo tamquam singularium personarum et vice et nomine Communis, Universitatis et hominum Veneciarum et tocius districtus et singularium per- sonarum dicti Communis, Universitatis et distri- ctus, ac subditorum et fidefium ipsorum adheren- tium, coadiutorum, vafitorum et fautorum, et cuiusque ipsorum, cupientes suorum ymitari ve- stigia antiquorum et in sinceritatis fide, devocione atque gratia Sacrosancte Romane ac Universalis ecclesie matris fidefium eorum, ac Sanctissimi et reverendissimi in Christo patris et dni, dni Cle- mentis divina providentia pape quinti, omni men- tis puritate consistere, fecerunt, constituerunt et creaverunt et ordinaverunt Nobiles et ordinatos viros dfios Carolum Quirinum et Franciscum Dan- dulo civitatis Veneciarum cives, hcet absentes tam- quam presentes, et quemhbet eorum in sofidum, ita quod non sit mefior conditio occupantis, sed quod unus eorum inceperit, alter prosequi valeat et fi- nire, suos et dicti Communis, Universitatis et di- strictus et singularium personarum ipsorum et cu- iusfibet eorumdem veros et legitimos sindicos, pro- curatores, actores, factores et nuncios speciales ad se presentandum ante pedes Sanctissimi patris et dni, dni Clementis divina providentia pp. quinti, et Sanctitati et clementie sue omnem reverenciam exhibendam, et ab eius benignitate veniam, gratiam et misericordiam humifiter implorandam et ad sup- pficandum eidem humiliter, ut absolutionis benefi- cium secundum formam ecclesie a quibusvis excom- municationis sententiis, et a culpis, offensis, exces- sibus, iniuriis, expensis et damnis datis et aliis quibuscumque violentiis perpetratis, commissis et illatis per dictos dnum ducem et Venetos ac per- sonas quascumque civitatis Veneciarum et distri- ctus, et singulares personas ipsius civitatis et di- strictus, eorumque vahtores, auxihatores, compfices et fautores vel afios de mandato ipsorum, in cives et civitatem Ferrariensem, comitatum et districtum eorum, ipsorumque auxifiatores, vafitores, defenso- res et quemfibet eorum, et bona ipsorum mobilia et immobifia, necnon super hiis omnibus et singu- hs, et super aliis quibuscumque ab hiis dependen- tibus et connexis eisdem, et ipsorum circumstan- tiis universis, et super quibuscumque offensis et dampnis, que sint vel dicantur ab ipsis vel ipsorum afiquo illata vel data scienter vel ignoranter quo- modofibet adversum dnum papam seu legatos vel nuntios ipsius, ac homines et vassallos eiusdem, vel ahas contra ipsam Romanam ecclesiam quo- quomodo, dignetur eis et cuihbet eorum nomine predictorum et singularium personarum ipsorum impendere misericorditer et largiri. Et ad petendum humiliter ecclesiasticum interdictum positum tam in civitate Veneciarum seu in personis civitatis ipsius,' quam in aliis quibuscumque personis et terris ac locis eis subiectis vel ahis eorum occasione, de gra-

CLEMENS PP. V. i *NO CHRISTI 1310. 431

tia et iuxta formam ecclesie relaxari, et a sententiis excommunicationum absolvi, et nomine quo supra ad implorandum, petendum et obtinendum benefi- cium restitutionis in integrum, et se et quemlibet de predictis, aut de concivibus et districtualibus, vel subditis suis adberentibus, coadiutoribus, vali- toribus et fautoribus, qui ob dicta dui pape vel aliorum quorumcunque ipsius auctoritate senten- cias vel processus, penas, infamias, inbabilitates vel notas seu deffectus aliquos incurrissent, in in- tegrum restitui, Et ipsas omnes sentencias priva- tionum, publicationes bonorum, inbabilitates, notas, infamias, deffectus, reservationes, etiam aggrava- tines et alios quoscunque processus et sententias ac penas tam spirituales quam temporales, etiam si super absolutione aliquorum ab homagiis, iura- mentis vel aliis late fuerint, ac etiam aggravatio- nes et alios quoscunque, processus et sententias, cuiuscunque forme verborum extiterint vel teno- ris, etiam si ab afiis quibuscunque auctoritate apo- stofica fuerint prolati vel prolate, de gracia revo- cari, cassari, tolfi et annullari, et se in pristinum statum suum et sinum dicti dfii pape ac Romane ecclesie restitui, reponi, reintegrari, ac conservari, et restitutionem bonorum, que ubicunque et a qui- buscunque fuissent vel sint occupata, invasa vel detenta seu habita, petendum, etiam si super eis vel eorum retentione vel possessione fuerit ab ipso diio papa, vel afiis ipsius vel afia quavis auctoritate lata sententia, vel factus processus, et eorum capti- vos ubicunque et in quibuscunque locis et guerris capti fuerint, relaxari, et ad petendum humifiter pacta, que habuerunt et habent cum quibuscunque personis, terris, locis, collegiis et universitatibus, et privilegia, homines et iurisdictiones ipsorum dni Ducis, Communis, universitatis et districtualium ipsorum ampliari, maiorari, gratificari et gracio- siora concedi, et super fiiis quascunque fitteras impetrandum, Dantes prefati dnus Dux et consi- fiarii insimul modo quo supra prefatis duobus syn- dicis vel procuratoribus suis, et eorum cuilibet ple- nam et fiberam potestatem ac speciale mandatum in ipsorum animas iurandi, et iuramentum prestan- di de parendo mandatis ipsius dxii pape et Romane ecclesie super omnibus et singufis supradictis, et quofibet premissorum; satisfaciendi eciam ipsi dno pape et ecclesie Romane et eius subditis et vas- salfis, valitoribus etiam et fautoribus de hiis omni- bus et singulis, pro quibus prefate sententie ac processus habiti, late et facte fuerunt; obediendi quoque ac parendi super hiis omnibus et singulis, et super aliis quibuscunque tam dependentibus vel connexis eorum, quam circumstantiis universis i- psius dni pape et apostofice sedis beneplacitis et mandatis, et promittendi nomine quo supra se et ipsos ipsa mandata et beneplacita recipere et ser- vare, et firma ac rata semper habere ac tenere,

ac nunquam contrafacere vel venire; faciendi in- super cum ipso domino papa et ecclesia Romana pacta, transactiones et ordinationes, tractatus, col- lationes, informationes et suasiones, de quibus ipsi dfio pape et ipsi procuratoribus, vel eorum alteri videbitur expedire, et illos ac illas in firmitatem reducendi, complendi et firmandi, effectui manci- pandi, et tam ipsas seu illos vel illa, quam pre- missa mandata et beneplacita dni pape vallandi promissionibus, obfigationibus, acceptationibus, pe- narum adiectionibus et cautefis quibuslibet spi- ritualibus et temporalibus, de quibus ipsi domino pape et ecclesie Romane placuerit, et omnia pro ipsis et singulis personis ex eis stipulandi, et sti- pulationes et obfigationes faciendi et recipiendi, et super predictis et quofibet predictorum et in- frascriptorum, et afiis circumstantiis quibuscunque celebrandi nomine quo supra unum et plures con- tractum et contractus vallandum et vallandos pro- missionibus, obligationibus, stipulationibus, pena- rum adiectionibus, renunciationibus et cautefis qui- buslibet spirituafibus et temporafibus, et obfigandi pro predictis et infrascriptis omnibus et singulis, et que per ipsos syndicos vel eorum alterum in hac parte predicto nomine fieri contingent, firmi- ter observandis, attendendis, complendis et invio- labiliter adimplendis, tam predictorum nominato- rum et expressorum speciafiter, quam dicti Com- munis et districtus et singularium personarum ex eis, et dicti Communis et districtus bona omnia mobilia et immobilia presentia et futura, Et ex superhabundanti agendi, deffendendi, libellum dan- di et recipiendi, item protestandi de calumpnia et de veritate dicenda, in animas ipsorum iurandi, et prestandi cuiuslibet alterius generis iuramentum, cum eis omnibus et singulis, que in agendo et deffendendo requiruntur coram ipso dno papa et eius auditoribus, et in eius curia, et generaliter omnia et singula afia faciendi, tractandi, firmandi, complendi, supplicandi, gerendi et exercendi, que in predictis et circa predicta et infrascripta, et eo- rum quofibet fuerint oportuna, seu eis vel eorum alteri visa fuerint expedire, que presentibus non expressa vel totafiter non inserta mandatum exigant speciale, eciam si illa non expressa maiora essent, quam hic posita vel expressa ac que ipsimet facere possent, si personafiter interessent; suppficandi pre- terea eidem diio pape ac volendi et consentiendi, quod idem diius papa omnem deffectum, si quis ex quavis causa vel ratione in huiusmodi syndicatu vel procuratorio est vel etiam esset, dignetur sup- plere, et suppleat de apostolice plenitudine pote- state, Dantes nicfiilominus eis et cuifibet eorum in premissis et quofibet premissorum, et ea contingen- tibus plenum et generale mandatum cum plena, fi- bera et generafi administratione, ac promittentes ex nunc michi Bonfanti notario infrascripto, tam

432 CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1310.

quam publice persone stipulanti et recipienti vice et nomine dicti dni pape et apostolice sedis, ac omnium et singulorum aliorum, quorum interest vel interesse potest, se suosque successores et di- ctum Commune ac districtum, et singulares perso- nas dicti Communis et districtus firmum, ratum et gratum perpetuo habituros totum, et quicquid per dictos eorum syndicos, procuratores, actores et nuntios, seu eorum alterum actum, gestum et pro- curatum atque promissum fuerit in premissis, circa premissa et quodlibet premissorum, et ea que ab ipsis vel altero ipsorum promissa fuerint, obser- vare et adimplere, et non contrafacere vel venire, Et ex superhabundanti de iudicio sisti et iudicato solvendo cum omnibus suis clausulis sub ypotbeca et obligatione omnium bonorum suorum et dicti Communis, Universitatis et districtus. Quod qui- dem instrumentum syndicatus et procurationis fieri voluerunt et ducali bulla plumbea pendenti muniri.

Ego Bonfante quondam Vitalis laicus Tervi- sinus, apostolica auctoritate Notarius publicus, pre- dictis omnibus interfui et rogatus scripsi.