XXXI.

Alexander PP. III. concedit filiis Malabrancae Caatrum Ariciae Albanensis dioecesis in feudum. Ex originali.

Alexander episcopus sekvus seevoeum dei. Dilectis filiis Conrado, Gregorio et Petro fidelibus nostris, filiis bone memorie Malabrance, Salutem et apostolicam benedictionem. Constantiam devotionis et fidei, quam circa ecclesiam, et specialiter circa personam nostram a principio scismatis idem pa- ter vester impendit, sollicite attendentes, et consi- derantes soUicitudinem et laborem, magnifica et fructuosa obsequia, que nobis in cunctis necessi- tatibus ecclesie fideliter exhibere curavit, libenter ei retributionem, quam potuimus, fecimus, et ma- iorem, si data fuisset oportunitas, fecissemus. Inde siquidem fuit, quod nos debitum, quo ei teneba- mur, plenius cognoscentes, de conscientia et con- silio venerabilis fratris nostri Hobaldi Hostiensis episcopi, et dilectorum filiorum Alberti tituli san- cti Laurentii in Lucina presbiteri cardinalis, can- cellarii nostri, Iohannis tituh sancti Marci, et Hu- gonis tituh sancti Clementis presbiterorum, ac La- borantis sancte Marie in Porticu diaconi cardinahum Castrum Aricie cum omnibus iusticiis et consue- tudinibus, quas ibi curia nostra debet habere, in feudum ipsi concessimus secundum consuetudinem Romane ecclesie, qua feuda, que ad ipsam perti- nent, sohta sunt concedi. Nunc igitur quia dile- ctionem, quam erga eum habuimus, in vobis quo- que volumus demonstrare nos, et probitatis et fi- delitatis ipsius erga nos et Romanam ecclesiam futuros vos sperantes heredes, in eundem modum predictum Castrum vobis demus in feudum. Da- tum Laterani quinto Idus Iunh.

(Bulla plumbea dep&riit.)

xxxn.

Concordia inter Clementem PP. IH. et senatum populumque Romanum. Ex Cencio Camerario fol. 111.

Sanctissimo patri et dno Clementi dei gratia Summo Pontifici et Universah Pape, Senatus po- pulus(que) Romanus, salutem et fidele cum subie- ctione servitium. Dignitas Senatus popuhque Ro- mani in optimum statum roboratur et Reipubhce niminm confert, si pacis concordiam inter sacro- sanctam Ecclesiam et inchtam Urbem firmiter sta- bihtam ad posterorum memoriam soUempni scri- pturarum exaratione reducamus, ne forte per ne- gligentiam vel socordiam inestimabihs pacis veritas temporis lapsu depereat, que sue exceUentie pre- rogativa ab omnibus est tam colenda, quam per- petuis temporibus observanda. Per habundantiam namque pacis, auxihante deo, patrie crescit defen- sio et Romane ecclesie atque Urbis egregie digni- tas conservatur iUesa. Hinc agrorum fertihtas pro- creatur, que in usum humane vite multiphci com- moditate porrigitur, per quam equidem nobis et vobis ceterisque illam conservantibus utihtates et lucra generantur quam plurima, et hostibus no- stris vestrisque male merentibus digna preparentur exitia. Proinde, piissime in Christo pater et domine, tenores eiusdem pacis ad perennem rei memoriam per presentem Senatorie dignitatis paginam, decre- to amphssimi ordinis sacri senatus et ahorum quam- plurimorum, tam sapientum, quam multorum pru- dentium virorum consulto, duximus roborandam, et vobiscum tahter componendum. Videhcet ad presens reddimus vobis Senatum, et Urbem ac monetam: tamen de moneta habebimus tertiam partem, sicut inferius continetur. Item ecclesiam beati Petri absolutam reddimus et episcopatus, et ahas ecclesias obhgatas pro guerra reddimus abso- lutas, hoc modo quod de tertia parte monete, quam Senatus habebit, singuhs annis exonerentur, donec tota pecunia, pro qua obhgate sunt, solvatur, et sicut sors minuetur, ita muniantur usure pro rata parte. Reddimus omnia regaha tam infra quam extra Urbem, que tenemus, preter pontem Luca- num: quem tamen non refutatis, et de hiis, que ahi tenent, non faciemus vobis contrarium. De Capitaneis simihter, salvo quod ex eis infra scri- ptum est, defendemus omnes dignitates et honores Urbis ad opus et utihtatem vestram et Romane ecclesie, et tam nos Senatores, quam ahi Senato- res, qui erunt per tempora, singuhs annis iurabi- mus fidehtatem et pacem vobis et successoribus vestris, sicut consuetum est, et faciemus, quod omnes perdentes, susceptis emendationibus, sicut concordatum fuerit, faciant inde refutationem per pubhcum instrumentum vobis successoribusque ve- stris et Romane ecclesie, et quocumque modo Tu- sculanum dirui contigerit, nichilominus omnes pos- sessiones et tenimenta eis intus et extra cum ho

CLEMENS PP. III. ANNO CHRISTI 1188.

minibus et rebus eorum sint in iure et potestate Romane ecclesie. Vos autem dabitis Senatoribus, qui erunt per tempora, beneficia et presbiteria con- sueta. Item iudicibus, advocatis, scriniariis a Ro- mano pontifice ordinatis, et officialibus senatus pres- biteria consueta dabitis. Deperdentibus autem res eis ablatas per masnadam Romani pontificis et fo- rifactores et Tusculanenses per guerram, sicut pro- missum est a vobis per concordiam, emendabitis, salvis exceptionibus a vobis factis [sicut eis con- venistis], quibus deperdentibus observabitis conven- tiones ab vobis factas, sicut eis convenistis, et de- perdentes observabunt vobis conventiones ab ipsis factas, sicut vobis convenerunt. Et dabitis singulis annis pro restauratione murorum buius excellen- tissime Urbis C. libras bonorum proveniensium. De Tusculano sic fiet: Quocumque modo ad ma- nus nostras devenerit, infra dimidium annum omnes muros et carbonaria civitatis et Rocce Tusculani et suburbiorum dabitis nobis ad diruendum, quos et que nunquam reficietis, nec refici facietis vita vestra, retentis et silvis tam vobis quam succes- soribus vestris et Romane ecclesie, omnibus pos- sessionibus, tenimentis et pertinentiis eiusdem Tu- sculani intus et extra, cum bominibus rebusque eorum. Quod si hinc usque ad KaL Ianuarii di- ctum Tusculanum ad manus nostras non venerit, tunc excommunicabitis Tusculanenses, et per fide- les vestros de Campania et de Romania cogetis eos perficere de Tusculano, quod dictum est su- pra, cum adiutorio nostro. Propter hoc autem nos Senatores pacem et securitatem vobis et Episcopis et Cardinalibus totique curie vestre, et euntibus ad curiam et moram facientibus et redeuntibus iura- bimus, salvis iustitiis Romanorum, quas petent bona fide, sine malicia: et insuper vos eligetis per singulas contradas universarum regionum Urbis decem viros sine malicia, de quibus nos Senatores faciemus vobis iurare quinque hanc pacem cum beneficiis, que a Romana curia habere consueve- runt: et si plures hanc pacem iurare voluerint, nos Senatores permittemus. Si ad defensionem patri- monii beati Petri Romanos vocaveritis, ipsi ibunt cum expensis, quas predecessores eorum a Romana curia habere consueverunt. De Capitaneis sit sal- vum Urbi et populo Romano, quicquid ab eis con- ventum est et promissum Rome per scriptum et iu- ramenta ac pleiarias, et staiarias ac presones, salva proprietate Romane ecclesie, quam de Prenestina ci- vitate habet, et hominio Capitaneorum, quod debent vobis et Romane ecclesie. Tibur non recipietis ad detrimentum et dampnum Urbis: sed si Tiburtinos impugnare voluerimus, non facietis nobis contra- rium. Monetam facietis fieri infra Urbem, ubi vobis placuerit, de qua tertiam partem dabitis senatoribus per tempora. Si nos precepto vestro guerram alicui fecerimus, et propter hoc nobis aliquis contrarium

fecerit, iuvabitis nos inde, atque deffendetis cum adiutorio vestro. Omnia supradicta vos et universi Episcopi et Cardinales Romane ecclesie pro vobis et successoribus vestris promittitis conservare Se- natui populoque Romano imperpetuum: et nos sena- tores et universus populus Romanus promittimus pro nobis et successoribus nostris omnia ista obser- vare vobis, et toti curie successoribusque vestris im- perpetuum. Hec omnia bona fide et sine fraude ab utraque parte observantur. Ut autem compositio ista perpetuis temporibus illibata consistat, eam de- creto senatus confirmamus et presentis scripti pa- trocinio communimus. Auctoritate itaque omnipo- tentis dei et magnificentissimi ordinis Senatus edi- cto firmiter precipimus, ut nullus noster concivis, amicus vel fidelis contra hec, que prescripta et fir- miter stabilita sunt, aliquo modo venire presumat, sicut amorem et bonam voluntatem habere deside- rat: alioquin iram amplissimi senatus et metuendi populi Romani gravissime incurrat et odium.

Actum XLini. anno Senatus, Indictione sexta mense Maii die ultimo, iussu Senatorum Consilia- riorum Angeli Ser Romani de Pinea, Bobonis Ste- phani de Octaviano, Petri Stephani de Transtibe- rim, Romani Senebaldi, Rainerii Rainaldi de Rai- nutio, Iohannis de Schinando, Caphari Bartholomei, Petri Nicolai, Fusconis de Berta, Bobonis donne Scotte et Bperini Donnici, et Senatorum Stephani Contebrace, Petri Berardi, Cencii Muti, Iohannis Cencii, Guidonis Bobonis, Iohannis Leonis, Iohannis Parencii, Guidonis Malebranche, Roffredi Iordani de ponte sancti Petri, Odonis Caputferri, Romani Io- hannis de Flaiano, Petri Iohannis Ade, Cencii de Gulferamo, Stephani Iudicis, Nicolai Buccemazi, Gerardi Petri de Gerardo, Iaquinti de Tasco, Pi- scionis Nicolai, Iohannis Saxonis, Iohannis Guido- nis de Papa, Petri de Gerardo, Iohannis Bartho- lomei, Iohannis Cencii, Benonis Petri de Octa- viano, Vitalis Pauli, Franconis Stephani, Petri La- tronis, Cuntebrace, Petri de Gregorio, Petri Berardi de Blanca, Rainonis Buccemize, Octaviani Iohannis de Octaviano, Iohannis Plage, Iohannis Buccemazi, Iordani Oddonis, Cencii de Bertranno, Silvestri Pe- tri Anconis, Iohannis Scriniarii, Bartholomei Cico- nis, Nicolai de Antonio, Iohannis Astulfi, Angeli Romani de Iohanne, Astaldi de Transtiberim, Io- hannis Gulferami, Mathei Muscum in Punga, Iaco- bi Odonis Franconis.

Concordia inter Venetos et Ferrarienses de administranda iustitia tempore Celestini PP. III. inita in utraque forma.

Ex Bulla Clementis V. de reconciliatione Venetorum, vide infra Nr. DCXXIX., et libro Concordiarum Ferrariensium etc. fol. 5.

In Christi nomine. Anno dominice nativitatis Millesimo centesimo nonagesimo primo, tempore

26 CELESTINUS PP. III. ANNO CHRISTI 1191.

Celestini Pape et Henrici Irnperatoris, die sexto ex- eunte mense Octobris, Indictione nona, Ferrarie. Quia decet Universos Civitatum Rectores dilectio- nem et amicitiam aliarum Civitatum, cum quibus familiaritatem babent, manutenere, et iustitiam et rationem inter se conservare: ideo ut Civitas Ferra- rie et eius Comitatus atque districtus quiete et paci- fice dilectionem Venetorum diu babitam manutene- re valeant: Nos Consules Ferrarie inferius scripti in observandis iustitiis et rationibus cum nobilibus et sapientibus nuntiis Henrico Dandolo et Petro Fuscarini, delegatis ab Aurio Mastro Petro dei gra- tia Venetiarum Dabnacie ac Cbroacie Duce, bunc ordinem invenimus placitum utrique partium infe- rius declaratum.

Si Veneticus de Ferrariensi deposuerit questio- nem, non babeat Ferrariensis nisi unum preceptum, et facta querela debet Ferrariensis confiteri, vel se tueri per sacramentum. Quod si forte facere nolue- rit, condempnetur secundum depositam contra eum querelam, et si vocatus ad placitum non venerit, pro Venetiani debet sacramento condempnari. Quod si de questione facta fuerit instrumentum per manum tabelUonis confectum, et reus minus paratus ad cau- sam forte accesserit, bceat ei quindecim dienun in- ducias pOstulare: et si per testes monstraverit, quod ex parte vel totum sit debitum, quod continetur in instrumento, solutum, non valeat testimonium, quod Ferrariensis induxerit, si Veneticus iuraverit contra. Si vero cartam securitatis factam per manum tabel- bonis de instrumento ipso monstraverit, tunc irri- tum teneatur instrumentum Ferrariensis.

Iterum instrumentum Venetici factum a Ferra- riense per Notarium Ferrarie firmitatem obtineat, et e converso instrumentum a Venetico factum Fer- rariensi per Notarium Venetiarum valeat simiU mo- do. Verum instnunentum a Venetico Ferrariensi factum per manum tabellionis Ferrarie non teneat, nisi in eo subscripserint habentes regimen Civita- tis Ferrarie: ita et instrunientum a Ferrariense Ve- netico factum per manus tabelbonis Venetiaruni non teneat, nisi in eo subscripserint nomen Re- ctoris Civitatis, scilicet vixdominus. De instrumen- tis vero quondam inter nos et vos factis, illud ex- inde nos Ferrariensibus facere disposuimus, et Fer- rarienses Venetianis, quod erit gratum et acceptum.

Item si de preda fuerit contra FeiTariensem querela perlata, et res notoria erit, super hoc b- cebit Venetico iurare vel dare sacramentum Fer- rariensi faciendum, et sic facta preda reddatur. Si vero notoria non erit, pendet sacramentum defen- sionis in Ferrariensis voluntate: quod si facere no- luerit, iurante Venetico, Ferrariensis condempnetur. Item si Ferrariensis causa pignorandi Venetiano aliquid sine verbo Consubs et Rectoris abstulerit, reddat ablata per sacramentum. Si autem de con- sensu Rectorum facta fuerit pignoratio, stabit pi-

gnoratio illa, quousque Ferrariensis vadat Venetias ad suam iustitiam pro pignoratione facta queren- dam: quam si habere poterit, pignoratio tunc fa- cta reddatur. Si vero iustitiam consequi non po- terit, faciat Ferrariensis rem sibi ablatam per sa- cramentum, et sic rerum suarum de pignoratione facta solutionem recipiet, et si abquid residuum fuerit, dabitur Venetico.

Item de pignoratione facta sine verbo Recto- ris, et preda bceat Venetico se tenere, ad quem voluerit de hiis, qui ad ipsam predam vel pigno- rationem fuerit faciendam. Item si Veneticus habi- tando Venetiis fecerit abquod debitum vel malefi- cium, et fuerit inventus Ferrarie, si super hoc do- minus Dux Venetiarum Ferrariam suas btteras de- stinaverit, remittent eum ad presentiam domini Ducis, sufficienti securitate accepta, quod ad eius presentiam erit secure deductus. Simib modo de fugitivo servo et ancilla fiat, si fuerint inventi Fer- rarie.

Item de omnibus sententiis datis super Fer- rariensem, si solutio facta non fuerit, aut non habe- bunt iudicati, unde sententie exequantur, dabuntur persone eis, quibus iudicate fuerint, in loco tuto: et idem per omnia, ut continetur superius de Ve- netis, debet Ferrariensibus a Venetis observari.

Volentes itaque, ut quod statutum est, robur et firmitatem obtineat, scriptum presens nostro No- tario facere destinavimus, et viros nobiles Ferra- rienses Ioculum Guidonem Turcb, et Otolinum Maynardorum ad causas Venetorum audiendas et diffiniendas per hec tempora iurare fecimus, et hec omnia consibo sapientum Ferrarie in pleno con- sibo cum predictis nuntiis Venetiarum confirmavi- mus. Consules, qui tunc erant, hii sunt: Iacobu3 Trote, Petras Bonus Pagani, Bonus Iohannis Iu- dex, Gevenaldus, Girardus Stortus, Signorelus, Ubaldinus Fontane, Menabos, Isnardus, Otolinus Maynardi, Donatus Iudex, Leutius.

Ego Magister Presbiterinus Imperiabs aule Notarius voluntate Consulum Ferrarien. et Consi- liariorum, sicut supra legitur, hanc cartam scripsi.

Eiusdem concordiae altera forma pro Ferrariensibus. Ex libro Concordiarum etc. fol. 5.

In Christo nomine. Anno dominice nativitatis Millesimo centesimo nonagesimo primo, die sexto intrante mense Octobris, Indictione nona, Ferrarie. Quia decet universos civitatum Rectores dilectio- nem et amicitiam abarum civitatum, cum quibus famibaritatem babent, manutenere et iusticiam con- servare, ut civitas Venetorum et eius comitatus at- que districtus quiete et pacifice dilectionem Ferra- riensium diu habitam manutenere valeant: Nos qui- dem Aureus Mastropetrus, dei gratia Venetie, Dal- macie atque Croacie Dux, in observandis iusticiis inter nos et nobiles viros Consules Ferarie et Fe- rarienses ordinem hunc invenimus placitum. utri

CELESTINUS PP. III. ANNO CHRISTI 1191. 27

que partium inferius declarandum, et per nuncios nostros, nobiles Henricum Dandolum et Petrum Fuscarini, delegatos vobis vice nostra promittimus observari.

Si Ferariensis de Venetico deposuerit questio- nem, non habebit Venetus nisi unum preceptum, et facta querela debet Venetus confiteri, vel se tueri per sacramentum: quod si forte noluerit, con- dempnetur secundum depositam querelam: et si vocatus ad placitum non venerit, per Ferariensis debet sacramento condempnari. Quod si de que- stione facta fuerit instrumentum manu tabelfionis confectum, et reus ad causam minus paratus forte venerit, ficeat ei quindecim dierum inducias po- stulare, et si per testes monstraverit, ex parte vel in totum sit debitum, quod continetur in instru- mento, solutum, non valeat testimonium, quod Ve- netus produxerit, si Ferariensis iuraverit contra. Si vero cartam securitatis factam per manum ta- belfionis de ipso instrumento monstraverit, tunc irritum teneatur instrumentiun Ferariensis.

Item instrumentum Ferariensis factum auten- ticum per notarium Veneticum firmitatem obtineat, et e converso instrumentum a Ferariense factum cum Venetico per notarium Ferariensem valeat simifi modo. Verum instrumentum a Ferariense Venetico factum per manum tabelfionis Ferarien- sis non teneat, nisi in eo subscripserint habentes regimen civitatis Ferarie. Et instrumentum a Ve- netico Ferariensi factum per manum tabelfionis Ve- netiarum non teneat, nisi in eo subscripserit noster vicedominus. De instrumentis vero quondam in- ter nos et vos factis, illud exinde Ferariensibus facere disposuimus, quod eis gratum erit et ac- ceptum.

Item si de preda fuerit contra Venetum que- rela perlata, et res notoria erit, super hoc ficebit Ferariensi iurare, vel dare sacramentum Veneto faciendum, et sic facta preda reddatur. Si vero res notoria non erit, pendet sacramentum defensionis in Venetici voluntate: quod si facere noluerit, iu- rante Ferariense, Veneticus condempnetur.

Item si Venetus causa pignorandi Ferariensi afiquod sine verbo nostro abstulerit, reddat ablata per sacramentum. Si autem de consensu nostro facta fuerit pignoratio, stabit (durabit) pignoratio illa, usque quo Venetus Ferariam vadat ad suam iusticiam pro pignoratione facta querendam: quam si habere potuerit, pignoratio facta reddatur. Si vero iusticiam consequi non poterit, faciet Venetus rem sibi ablatam per sacramentum, et sic rerum suarum de pignoratione facta solutionem recipiat, et si quid residuum fuerit, dabitur Ferariensi.

Item de pignoratione facta sine verbo nostro, et preda liceat Ferariensi se tenere, ad quem vo- luerit de hiis, qui ad ipsam predam vel pignora- tionem fuerit faciendam.

Item si Ferariensis habitando Ferarie fecerit afiquod debitum vel maleficium, et fuerit inventus Venecie, si super hoc Consules Ferarienses nobis suas litteras destinaverint, remittemus eum ad pre- sentiam Consulum Ferariensium, sufficienti securi- tate recepta, quod ad eorum presentiam erit secure reductus. Simifi modo de fugitivo servo et ancilla, si inventi fuerint Venecie.

Item de omnibus sentenciis datis super Ve- netos, si solutio facta non fuerit, aut non habue- rint iudicati, unde solvant, vel sentencias exequan- tur, dabuntur persone eis, quibus fuerint iudicate, in loco securo. Et idem per omnia, ut continetur superius, de Ferariensi, debet Venetis a Ferarien- sibus observari.

Volentes itaque, ut quod statutum est, robur et firmitatem obtineat, scriptum presens nostro si- gillo iussimus communiri, et viros bone opinionis, scificet instructos ad causas Ferarienses diffinien- das, fecimus iurare consensum sapientum Ferarien- sium.