DCXXVIII.

Responsa Henrici VLT. Imperat. Romanorum ad quaedam requisita sibi facta per Sabinensem epum et cardinalem S. Mariae in Vialata post suam coronationem.

In nomine domini amen. Anno domini Mille- simo trecentesimo duodecimo, Indictione decima, die sexta mensis Augusti, Pontificatus domini Cle- mentis pape quinti anno septimo, In presentia mei notarii et testium subscriptorum ad hoc speciafiter vocatorum et rogatorum; Cum Reverendi in Chri- sto Patres domini Arnaldus divina faciente cle- mentia Episcopus Sabinensis, apostofice sedis Le- gatus, et Lucas sancte Marie in Vialata Diaconus Cardinafis requirerent Serenissimum Principem do- minum Henricum dei gratia Romanorum Impera- torem semper Augustum, et peterent ab eodem, ut idem dominus Imperator eisdem dominis Cardina- fibus responderet super contentis in quibusdam litteris apostohcis, quas eidem domino Imperatori legi et pubficari fecerant Anno, Indictione et Pon- tificatu predictis, die penultima mensis Iulii, in domo fratrum Minorum Civitatis Tiburtine, et eundem requisiverant, ut predicta faceret et compleret, prout apparet per pubfica instrumenta per magistros Hu- gonem Bovis et Iohannem de Ynodio publicos au- ctoritate apostofica Notarios inde confecta: Idem dominus Imperator, premissis quibusdam protesta- tionibus, que inferius subscribuntnr, respondit in scriptis eisdem dominis Cardinalibus inhunc modum.

In nomine domini amen. Hee sunt responsiones facte per Serenissimum Principem dominum Hen- ricum, dei gratia Romanorum Imperatorem semper Augustum, Reverendis Patribus dominis Arnaldo Sabinensi Episcopo, apostolice sedis Legato, et Luce sancte Marie in Vialata Diacono Cardinafi super contentis in litteris ipsius domini Summi Pontificis, de quibus ipsi domini Cardinales petunt et petienmt responsum a dicto Serenissimo Principe domino Imperatore, quarum responsionum tenor talis est.

In primis ad contenta in fitteris dicti domini Summi Pontificis in ea parte, qua continetur in

CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1312. 457

*

eis, quod ipsi dni Cardinales faciant ante inunctio- nem et coronationem Regis Romanorum, quod ipse Rex Romanorum prestet ipsis dnis Cardinalibus, nomine ipsius domini Summi Pontificis et Ecclesie Romane recipientibus, corporaliter publice iuramen- tum, quod regimen Sicilie, aut terram citra Farum, aut partem aliquam earumdem, que quidem terra de predicto Regno Sicilie esse dinoscitur, per se vel per alium nunquam invadet aliquatenus vel of- fendet, nec offendentibus vel invadentibus, aut of- fendere vel invadere volentibus prestabit consilium, auxifium vel favorem directe vel indirecte, pubfice vel occulte, quod si contra predicta, vel aliquod predictorum veniret, excommunicationis sententiam ipso facto incurrat, ac omnes et singule terre ipsius ecclesiastico subiaceant interdicto, prout sic vel ali- ter plus vel minus in dictis fitteris continetur.

Responsio domini Imperatoris ad predicta ta- fis est. Domini Cardinales, ad predicta contenta in dictis litteris vobis tafiter respondemus, quod habitis difigentius defiberatione et consilio cum Sapientibus et Iurisperitis invenimus de consifio eorundem, quod nos non tenemur de iure, nec virtute dictarum fit- terarum apostoficarum huiusmodi iuramentum pre- stare, nec nos etiam credimus, quod ipsum iura- mentum prestare teneamur, neque etiam quod lige- mur in afiquo, nec possimus incidere in penam vel sententiam afiquam , si dictum iuramentum non prestamus, nec conscientia nostfa in aliquo nos re- mordet, quod propter hoc modo aliquo penam, sen- tentiam vel onus afiquod incurramus. Verumtamen si vos vel afius scitis nobis ostendere de iure, quod virtute fitterarum predictarum iuramentum huius- modi prestare teneamur, vos requirimus et rogamus, et etiam protestamur, quod hoc nobis ostendatis, et nos super hoc tantum faciemus, quod de iure sufficere debebit, nec incidemus in penam vel sen- tentiam afiquam, neque afiquod onus propter hoc veniet super nos.

Item in alia parte, qua in dictis fitteris con- tinetur, quod ipsi domini Cardinales faciantr, quod ipse dominus Rex Romanorum die, qua fuerit co- ronatus, exeat cum tota gente sua de Urbe, et continuatis moderatis dietis extra totam terram Romane ecclesie se transferat recto grcssu versus terras sibi subiectas, numquam ad illas vel afias terras ipsius ecclesie, nisi de speciali licentia sedis apostofice accessurus, prout sic vel aliter plus vel minus in dictis fitteris continetur.

Responsio domini Imperatoris ad predicta talis est. Domini Cardinales, respondemus vobis, quod voluntatis nostre semper fuit discedere ab Urbe incontinenti post coronationem nostram, et ire alibi circa afia nostra negocia, nisi fuisset hoc, quod videbamus Urbem et Cives Romanos in guerra, tribulatione et malo statu, et pro hiis evitandis et pro dimittenda Civitate in bono et pacifico statu,

sicut dominus papa hoc idem desiderat, ut apparet per eius litteras, et pro honore ecclesie Romane morati fuimus ih Urbe tantum, quantum vos scitis, et ideo respondemus vobis, quod quando videbitur vobis conveniens et utile ecclesie Romane, et vos hoc nobis significabitis, habemus voluntatem et intentionem revocandi gentem nostram ab Urbe, et eundi ad alia negocia. Quare vos rogamus et requirimus, quatenus sicut scitis et videtis per fit- teras papales, quod idem dominus papa hoc idem desiderat, faciatis, quod dicta Civitas et cives pos- sint morari in bono, securo et pacifico statu, ita quod sit honor et utilitas ecclesie, et quod vosmet onus aliquod inde non habeatis.

Item ad alia, que continentur in dictis litteris in ea parte, qua dicitur, quod idem Rex Roma- norum in exeundo Urbem ac easdem terras ecclesie ab illorum, qui ei sunt in unctionis et coronationis sue negocio adversati, offensione per se et afios studeat abstinere, ut per hoc a deo meritum et gratiam sedis apostolice uberius mereatur, prout sic vel aliter plus vel minus in dictis fitteris apo stolicis continetur.

Responsio domini Imperatoris ad predicta ta- fis est. Domini Cardinales, respondemus vobis, quod declaretis nobis, qui sunt illi homines, de quibus nos requiritis de non offendendo, et nos super hoc tafiter vobis respondebimus, quod de- bebitis esse contenti.

Item ad alia contenta in dictis fitteris in ea parte, qua dicitur in eis, quod ipse Rex Romano- rum in exitu Urbis abstineat de non offendendo dominum Iohannem et gentem suam, nec per se vel alios impediat vel offendat, prout sic vel afiter plus vel minus in dictis fitteris continetur.

Responsio domini Imperatoris ad predicta ta- lis est. Domini Cardinales, respondemus vobis, quod si ipse Iohannes et gens sua super hoc vefit obedire mandatis apostolicis et vestris, nos non intendimus eum et gentem suam impedire, nec offendere in recedendo de Urbe et eundo versus Regnum.

Item ad alia, que in dictis fitteris continentur, quod vos, domini Cardinales, ipsum Regem Ro- manorum efficacius inducatis modis et viis, quibus poteritis, quod super omnibus iniuriis, offensis, dampnis et questionibus quibuscumque, que inter Regem Romanorum et Regem Robertum sunt ad presens, vel esse possunt usque ad diem compro- missi per eos in nos faciendi, nostre ordinationi pa- reat, prout sic vel aliter plus vel minus in dictis fitteris apostolicis continetur.

Responsio domiui Imperatoris ad predicta ta- fis est. Domini Cardinales, respondemus vobis, quod super hoc intendimus per nostros nuntios speciales domino Summo Pontifici respondere, sic quod ipse debebit esse contentus.

458 CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1312.

Item ad alia contenta in dictis litteris, in ea parte videlicet, qua continetur in eis, quod ipsi domini Cardinales faciant, quod idem Romanorum Rex per suas patentes litteras recognoscat, quod propter ingressum suum, quem fecit ante diem sue coronationis in Urbem, vel propter moram ipsius contractam in Urbe, seu captionem vel arrestatio- nem quorumcumque Civium Urbis eiusdem, et re- quisitionem multorum fortalitiorum Urbis, ac occu- pationem et alia, que ibidem exercuit, non vult nec intendit, quod aliquod sibi vel successoribus suis excrescat, nee dicto domino Summo Pontifici vel sedi apostolice aut Romanis civibus aliquod preiu- dicium generetur, prout sic vel aliter plus vel minus in dictis litteris continetur.

Responsio domini Imperatoris ad predicta ta- lis est. Domini Cardinales, respondemus vobis, quod concedimus, quod de boc fiant littere.

Item ad alia contenta in litteris clausis, vide- licet de captis et carceratis restituendis, et de forta- litiis restituendis, prout in ipsis litteris clausis ple- nius continetur, de quibus a nobis etiam pluries petiistis responsum, vobis taliter respondemus, quod ob reverentiam domini Summi Pontificis concedi- mus et volumus, quod omnes carcerati, qui sunt in nostra fortia, liberentur, excepto ... Comite de Bi- serno, de quo intendimus taliter nos portare, quod dominus Summus Pontifex debebit merito contentari.

Ad alia vero, que a nobis requiritis, quod do- mos et palatia, que tenemus, seu gentes nostre te- nent in Urbe , reddamus illis personis, quarum sunt, sic vobis respondemus, quod quia de modo, per quod ipse domus et palatia ad manus nostras pervenerunt, dominus papa male fuit informatus, prout per litteras ipsius apparet, nos intendimus ipsum dominum Summum Pontificem de pura veri- tate per nostros nuntios taliter informare, quod me- rito debebit nos excusatos habere. Et quantum ad restitutionem dictarum domorum et palatiorum, sic vobis clarius respondemus, quod domos seu palatia Mititiarum, que intelleximus spectare de iure ad dominum Franciscum Gaietanum Cardinalem, im- mo, quod sua sunt propria, reddemus vobis dominis Cardinafibus restituenda per nos ad mandatum et ordinationem domini Summi Pontificis, et etiam Colliseum vobis dominis Cardinalibus reddemus, et afias turres et domos, quas tenemus in Urbe, fiben- ter reddemus ilfis, quorum sunt, scientes, quod non habemus voluntatem nec intentionem retinendi ali- quod ex dictis palatiis vel aliis fortafitiis in Urbe predicta. Ad que dictus dominus Legatus respondit, se nolle recipere Militias, Colfiseum, domos aliquas vel fortaficia; sed ipse dominus Imperator eadem restitueret ilfis, quibus erant, sicut superius conces- serat, ut de hoc fierent littere: dominus yero Lucas respondit, se velle recipere dictas Militias restituen- das dicto domino Francisco Cardinali, cuius erant.

Protestationum autem, quas idem dominus Im- perator premisit responsionibus antedictis, tafis est tenor. Domini Cardinales, Nos intelleximus, quod dominus papa indixit treugas inter nos et Regem Robertum, vere in hoc et in omnibus afiis intendi- mus taliter nos habere, quod, si deo placuerit, nos non offendemus deum vel dominum papam, seu ec- clesiam Romanam: verumtamen multum miramur rationibus infrascriptis et pluribus aliis, quomodo iste treuge sunt indicte, quia nos non fuimus vocati ad hoc, neque etiam nos facimus vel fecimus guer- ram afiquam contra Regem Robertum, et quilibet dominus temporafis habet iurisdictionem in Vassal- fis et feudis suis, et Sapientes dicunt nobis, quod hoc posset esse magnum preiudicium nobis et Imperio nostro. Et ideo nos protestamur, quod propter taciturnitatem nostram non consentimus aficui rei, nec isti, nec alteri, que posset esse in preiudicium nostrum et Imperii nostri.

Item in litteris domini pape continetur, qua- liter ipse dicit, quod sumus ei astricti ad iuramentum fidelitatis. Nos credimus, quod plura scribuntur pro eo, quia quandoque falsitas suggeritur, et veritas ta- cetur, vel etiam error scriptorum sepe potest in- tervenire: nec credimus, quod illa verba unquam scripta fuerint de intentione domini pape. Verum- tamen qualitercumque predicta scripta fuerint, nos sumus et semper esse volumus defensor et pugil Sacrosancte Romane ecclesie in omnibus suis iu- ribus: sed nos non sumus astricti aficui ad iura- mentum fidelitatis, nec unquam iuramentum fecimus, propter quod ad iuramentum fidelitatis simus aficui astricti, nec scimus, quod antecessores nostri Im- peratores Romanorum hoc iuramentum unquam fecerint.

Quibus protestationibus et responsionibus o- mnibus pubfice lectis, factis et datis, ut supra pre- mittitur, domini ... Imperator et ... Cardinales memorati mandaverunt michi subscripto, et aliis notariis, qui presentes erant, exinde conficere et a nobis ipsis cuifibet eorum tradi et reddi pubfica instrumenta. Lecte, facte et date fuerunt dicte pro- testationes et responsiones, ut supra premittitur, Tibure in ecclesia fratrum Minorum, presentibua Reverendis in Christo Patribus dominis fratribus Gregorio Castrensi, Nicolao Botruntino et Egidio Oientinensi (sic) Episcopis, ac Venerabilibus et di- scrctis viris ... Abbate monast. sanctorum Gregorii et Andree de Urbe ordinis s. Benedicti, Magistris Iohanne ordinis Predicatorum Sacre Theologie pro- fessore, Iohanne de Fenestrangis, Henrico Scoto et Sancio Consifiariis et Iudicibus dicti domini... Imperatoris, ac Magnificis viris dominis Amadeo Sabaudie et Iohanne Forensi Comitibus, ac Rober- to de Flandria Milite, et pluribus aliis clericis et laicis, tam rehgiosis quam secularibus, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.

CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTl 1313. 459

(L. S.) Et ego Feedolus de Falgayranis cle- ricua Tholosane diocesis, publicus auctoritate apo- stolica Notarius, publice lectioni et factioui protesta- tionum ac responsionum dationi predictis presens interfui, et iussus per eosdem dominos Imperatorem et Cardinales hoc publicum instrumentum inde confeci, quod propria manu scripsi et in hanc pu- blicam formam redegi, signoque solito meo signavi, qui domini ... Imperator et Cardinales predicti pluribus aliis notariis mandaverunt inde conficere publica simihter instrumenta.

DCXXLX

Venetis ad cor reversis pacta inter ipsos et Ferrarienses tempore Opizonis et Azonis marchionum Estensium inita, quibusdam articulis additis, pontifex confirmat. Reg. An. VIU. ep. 118. fol. 32.

Clemens episcopus etc. Dilectis filiis ...Duci, ConsUio et Communi Venetiarum Castellane dio- cesis, salutem etc. Decet sedis apostolice pietatem illis, qui post lapsum penitudine ducti gratiam eius reverenter expostulant et gremium repetunt directi consilio salutari, promptis adesse favoribus sueque munificentie largitatem liberaliter aperire, ut eo stabilius in ipsius devotione persistant, quo magis illam repererint in suis oportunitatibus pro- pitiam et benignam. Dudum siquidem contra vos et Communitatem seu Universitatem ac terras ve- stras, et singulares vestrum personas, subditos, coa- diutores, valitores et fautores vestros ac vobis ad- herentes propter graves excessus, per vos contra nos et Romanam ecclesiam ac Civitatem nostram Ferrariensem commissos, et nonnullos alios exi- gente iustitia procedentes, in vos et eos diversas sententias tulimus, et penas spirituales et tempo- rales vobis et eis duximus infligendas, et demum quia vos saniori ducti consilio coaptabatis, sicut per inditia verisimilia conici poterat, ad nostra et ipsius ecclesie mandata redire, Nos volentes, ut inter vos et dictam Civitatem ac Communita- tem seu Universitatem Ferrariensem bonumpacis et concordie stabiliter perduraret, et obviaretur periculis animarum, disposuimus, quod pacta, que inter vos et Communitatem seu Universitatem vestram predictam, ac Potestatem, Capitataneum, Consilium et dictam Civitatem seu Universitatem Ferrarienses quondam Opizonis, et subsequenter quondam Azonis Marchionum Estensium tempo- ribus, dum viverent, servata fuerant, et quibus vos Communitas seu Universitas vestra predicta eisdem temporibus usi fueratis pacifice et quiete, et illa, que tunc nobis promicterentur per vos, perpetuam obtinerent roboris firmitatem, ac con- siderantes, quod nos plenum de pactis ipsis non poteramus informationem habere de facili, dilectis filiis... Abbati secularis Albaterrensis Petragoricen- sis diocesis, et... Decano Meldensis ac Magistro

Gralhardo de Casa Canonico Constantiensis eccle- siarum, qui conditionis et status terre ac Civitatis ipsarum plenam facilius poterant habere notitiam, dictaque pacta discutere, et quid circa ea vobis concedenda honoribus nostris et predicte ecclesie conveniret, quidve in hac parte ipsarum terre et Civitatis salubris status exposceret, intueri per no- stras sub certa forma dedimus litteras in mandatis, ut ipsi omnes, vel idem Abbas cum altero predi- ctorum Decani et Canonici huiusmodi pacta, que, ut dilectus fihus Franciscus Dandoli de Venetiis vester et Communitatis seu Universitatis vestre predicte Scyndicus asserebat, inter vos et dictos Potestatem, Capitaneum, Consilium et Communi- tatem sive Universitatem Ferrarienses predictos Marchionum predictorum temporibus pacifice ser- vata fuerant, et quibus idem scyndicus vos et Communitatem seu Universitatem vestram prefa- tam et singulares personas ipsius eisdem tempori- bus usos fuisse dicebat pacifice et quiete, queve dictis Abbati, Decano et Canonico, ut ipsi cautius in huiusmodi negotio procedere possent, sub sigillo dilecti filii nostri Arnaldi S. Marie in Porticu dia- coni Cardinalis misimus interclusa, prius super hoc summarie sine strepitu et figura iudicii inquisitione facta vel informatione recepta, prout videretur eis- dem, vel illa ex eis, que utilia, iusta et rationabilia invenirent existere, quamvis Marchiones ac Pote- states, Capitanei, Consilium et Communitas seu Universitas ipsius Civitatis Ferrariensis absque li- centia sedis apostolice, ad quam Civitas ipsa Fer- rariensis pleno iure dinoscitur pertinere, in hac parte nullam habuissent, sicut nec adhuc habent etiam potestatem, vobis ac Communitati seu Uni- versitati vestre predicte, confirmatione seu conces- sione alia, si qua super pactis eisdem a dictis Ab- bate, Decano et Canonico simul, aut duobus vel uno ex eis dictarum litterarum nostrarum auctori- tate forsitan emanasset, quas nullam habere vo- lumus firmitatem, nequaquam obstantibus, ac penis, pactis et conventionibus, que inter quondam Fre- scum dicti Azonis filium naturalem, qui se pro Marchione Estensi gerebat, dicteque Civitatis Fer- rariensis presidebat regimini de facto, dum viveret, ac Commune et populum ipsius Civitatis Ferra- riensis ex parte una, et vos ex altera, et aliis, que inter vos ac Commune et populum Ferrarienses supradictos, dicto Fresco ab ipso eiecto regimine, dudum inita fuisse noscuntur, et omni eorum ef- fectu, ita quod per hoc vobis quoad innovationem, concessionem et reintegrationem aliorum pactorum predictorum nullum imposterum preiudicium gene- retur, auctoritate predicta, scyndico ad hoc con- sentiente prefato, cassatis et irritatis, et cassis et irritis nuntiatis, confirmarent vel etiam innovarent, aut de novo imperpetuum vel ad tempus conce- derent, prout eis expediens videretur, recepturi a

68*

460 CLEMENS PP. V. 4NO CHRISTI 1313.

vobis et Communitate seu Universitate vestra pre- fata nostro, et successoruxa nostrorum et ecclesie Romane nomine promissionem, obligationem et stipulationem solennem sub forma, modo et caute- lis, de quibus expedire viderent, quod vos, prout Franciscus procurator et scyndicus supradictus no- bis obtulerat, quandocumque per Lombardiam su- periorem aut de ipsa Lombardia superiori versus Venetias merces portaretis, transiretis per distri- ctum Ferrariensem, nec per aliquem alveum fa- ctum vel faciendum, aut fluvium vel aquam, nisi per Padum decurrentem per districtum ipsius Ci- vitatis Ferrariensis huiusmodi merces in vestris vasis vel alienis etiam portaretis, neque naves aut alia vasa vestra navigabilia Lombardis, vel aliis volentibus navigare cum mercibus locaretis, commo- daretis, vel precario sive alio modo vel contractu seu quasi venderetis, seu ad gubernandum naves aut remigandum in eis aliquibus, quos sciretis vel crederetis velle transire cum mercibus suis per alium locum, quam per cursum Padi districtus predicti versus superiorem Lombardiam, et de ipsa Lombardia versus Venetias locaretis, vel gratis prestaretis operas vestras, nec procuraretis, neque consentiretis publice vel occulte, quod aliqui vo- luntarie vel alio modo portarent merces per alveos novos factos vel faciendos, seu fluvios vel alias aquas dimictendo solitum cursum Padi, qui est in districtu predicto Ferrariensi, per quem merces de Venetiis versus Lombardiam superiorem, et de dicta Lombardia versus Venetias frequentius deportantur, nec ad hoc daretis opem, consilium vel favorem, cum hec possent cedere in preiudicium ecclesie su- pradicte, neque singulares persone de dicta terra vestra Venetiarum facerent, aut venirent quoquo modo contra premissa vel aliquod premissorum pubhce vel occulte, aut tacite vel expresse.

Nos enim eisdem Abbati, Decano et Canonico, vel ipsi Abbati et alteri ex predictis Decano et Canonico confirmandi aut innovandi, vel de novo imperpetuum vel ad tempus, prout expedire vide- rent, vobis et vestre Communitati seu Universitati prefate pacta predicta concedendi, ac promissionem, obligationem, stipulationem et cautelas predictas sub quibuscumque modo, forma vel expressione verbo- rum a vobis nostro et eiusdem ecclesie Romane nomine recipiendi plenam concessimus per dictas htteras facultatem, et nichilominus vos omnes et singulos de dicta terra vestra Venetiarum, cuius- cumque conditionis, status, dignitatis vel preminen- tie forent, si predicta per nos expressa nobis, aut prefatis Abbati, Decano et Canonico nomine nostro et ecclesie supradicte recipientibus per vos, ut pre- mictitur, promictenda et eorum quodhbet non ser- varetis, aut illa vel ahquod illorum infringeretis, excommunicationis sententiam incurrere volumus ipso facto, et Communitatem ac Universitatem ve-

stram prefatam, si in predictis vel eorum aliquo consensu vel opere essetis forte culpabiles, necnon et Civitatem Castellanam et ipsam terram Vene- tiarum eo ipso interdicto ecclesiastico subiacere, absolutione et relaxatione excommunicationis et interdicti predictorum, preterquam a predicta ex- communicationis sententia, nisi dumtaxat in mortis articulo, nobis et nostris successoribus Romanis Pontificibus reservatis. Quod si forsan ahqui in eodem mortis articulo absoluti, quam quidem ab- solutionem in eodem articulo iuxta formam eccle- sie impendi voluimus, quamcitius comode possent, postquam restituti forent pristine sanitati, super premissis nobis aut successoribus et ecclesie su- pradictis satisfactionem in hac parte non curarent plenariam exhibere, relaberentur in eandem ex- communicationis sententiam iuxta constitutionem super hoc editam ipso facto.

Et demum volentes, ut huiusmodi negotium fehcem sortiretur effectum, eisdem Abbati, Decano et Canonico per alias nostras certi tenoris htteras dedimus in mandatis, ut ipsi, vel duo, aut unus eorum pactis predictis, que videhcet per inquisi- tionem per eos dictarum priorum htterarum aucto- ritate factam, vel informationem receptam repere- rant temporibus dictorum Marchionum, ut predici- tur, fore servata, iuxta concordiam super hoc inter eos et Scyndicum vestrum habitam addere, detra- here et illa modificare, ac etiam declarare, ipsaque pacta, quamvis nos ea per dictos processus nostros duximus annullanda, seu illa ex eis, de quibus ipsis videretur, vobis confirmare aut innovare, et imper- petuum de novo concedere et reintegrare, ac de- cernere dictos Venetos et Ferrarienses ad illorum observationem sub penis, promissionibus et cautehs dudum in dictis pactis adhibitis et expressis, et habitis inter eos iuxta utriusque partis conventio- nes et promissiones teneri, necnon et sufiicientem promissionem, obhgationem et cautelam, de quibus expedire viderent, nomine nostro et ecclesie Ro- mane studerent a Scyndico supradicto recipere, quod articulos super certis alveis formatos cum addictionibus in eis de ipsorum Abbatis et Decani ac prefati Scyndici concordia factis de novo, prout in ipsis articuhs et additionibus, quorum tenorem in ipsis nostris prefatis Abbati, Decano et Cano- nico secundo directis htteris ad cautelam inseri fe- cimus, continetur, et aha, que in predictis nostris prioribus htteris, quas in suo robore permanere voluimus, exprimuntur, per vos facerent inviolabili- ter observari, volentes personas singulares de dicta terra vestra Venetiarum, si premissa non servarent, aut contra ea vel aliquod premissorum facerent vel venirent quoquomodo pubhce vel occulte, tacite vel expresse, in excommunicationis sententiam incidere ipso facto, et si vos Commune predictum in hiis seu eorum ahquo consensu vel opere culpabiles

CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1313. 461

essetis, Civitatem Castellanam et ipsam terram Ve- netiarum eo ipso interdicto ecclesiastico subiacere, quod per alium quam per nos vel successores no- stros Romanos Pontifices, aut de nostro vel ipso- rum mandato aliqualiter amoveri, nec dicte persone singulares, que in excommunicationis sententiam inciderent supradictam, possent per alium quam per nos vel successores eosdem, aut de nostro vel ipsorum mandato, preterquam in mortis articulo, et tunc iuxta formam ecclesie ab huiusmodi sen- tentiis excommunicationis absolvi, quinimmo si hu- iusmodi personas singulares in eodem mortis arti- culo absolvi contingeret, ipseque sic absolute con- valescerent, nisi cum primo comode possent super eo, propter quod dictam sententiam excommuni- cationis incurrissent, satisfactionem plenariam ex- hiberent, in eandem excommunicationis sententiam iuxta constitutionem predictam reinciderent ipso facto. Et insuper eisdem Abbati, Decano et Cano- nico mandavimus per dictas eis secundo directas litteras, quod vobis et vestrum singulis, ad hoc Francisco Scyndico consentiente predicto, auctori- tate nostra districtius inhibere, ne vos vel aliquis vestrum quevis bona immobilia quovis titulo vel colore quesito in Civitate, Territorio ac Comitatu seu districtu Ferrariensi ex tunc emeretis, vel acqui- reretis sine apostolice sedis licentia speciali, super quibus omnibus plenam eis per litteras ipsas po- testatem concessimus, procurarent. Quod si forsan emendo vel acquirendo, ut predicitur, per vos vel aliquem vestrum contrarium fieri contingeret, vo- luimus et eadem auctoritate decrevimus, quod eo ipso caderetis ab omnibus bonis taliter ibidem em- ptis vel etiam acquisitis, ipsaque bona ecclesie Ro- mane Camere totaliter applicarentur.

Iidem vero Abbas, Decanus et Canonicus hu- iusmodi prioribus litteris devote receptis, et demum super eisdem pactis predictarum priorum httera- rum auctoritate summarie, sine strepitu iudicii in- quisitione facta et habita diligenti, et alias infor- matione recepta, et subsequenter predictis litteris secundo directis eisdem per dictos Abbatem et De- canum simili modo receptis, et super inquisitione et informatione prefatis deliberatione prehabita, ac promissione a prefato Scyndico nomine vestro so- lenniter et expressa recepta, quod vos et singuli vestrum eosdem articulos super alveis formatos cum addictionibus, modificationibus et declarationibus antedictis et omnibus, que in supradictis nostris ht- teris exprimuntur, perpetuo plene et inviolabiliter servaretis, ac omnibus sententiis et penis in vos et singulos vestrum non servantes aut infringentes articulos supradictos, ac predictam teiram vestram Venetiarum per nos in supradictis nostris htteris promulgatis, suum eodem Scyndico ad hoc pre- bente consensum, quia per inquisitionem et infor- mationem huiusmodi constitit eis, quod antedicta

pacta inter vos et Potestatem, Capitaneum, Con- sihum, Communitatem seu Universitatem Ferra- rienses predictos Marchionum predictorum tem- poribus, dum vivebant, fuerant pacifice observata, et etiam dihgentius attendentes, quod per conces- sionem pactorum huiusmodi pax et concordia inter vos et Communitatem sive Universitatem dicte Ci- vitatis Ferrariensis, que ipsis creditur existere fru- ctuosa, multipliciter in futurum, auctore domino, proveniret stabihter permansura, cessarent scan- dala, et ex hoc necnon et ex transitu, quem vos et singulares persone de terra vestra predicta ob concessionem pactorum huiusmodi per alveum Padi per districtum Ferrariensem decurrentem, et non per alios vos facturos, Abbati et Decano predictis pro nobis nostrisque successoribus et prefata Ro- mana ecclesia recipientibus promiseratis per Fran- ciscum Scyndicum supradictum, honoris et comodi fructus accresceret, et transitus pateret hberior per eundem Ferrariensem districtum transire volenti- bus, ipsaque Civitas Ferrariensis ex hoc uberius in victualibus habundaret, et ahis iustis et ratio- nabilibus causis, que ad hoc eorum animum induxe- runt, diligenter inspectis, pacta ipsa, quia eis iusta, utilia et rationabilia visa fuerunt cum modificatio- nibus, addictionibus(?) et declarationibus inter Ab- batem et Decanum ac Scyndicum supradictos super eisdem pactis tractatis et noviter concordatis, sicut in pactis, modificationibus, addictionibus et decla- rationibus antedictis exprimitur, vobis et Scyndico supradicto in eorum presentia constituto nomine vestro recipienti, confirmatione seu concessione aha, si qua, ut premittitur, super pactis eisdem a dictis Abbate, Decano et Canonico simul, aut duobus vel uno ex eis dictarum priorum nostrarum htterarum auctoritate forsan emanasset, quas nullam habere voluimus firmitatem, nequaquam obstantibus, ac prius pactis et conventionibus, que inter quondam Ferschum dicti Azonis fihum naturalem, qui se pro Marchione Estensi gerebat, dicteque Civitatis Fer- rariensis presidebat regimini de facto, dum vive- ret, ac Commune et populum ipsius Civitatis Fer- rariensis ex parte una et vos ex altera, et ahis, que inter vos ac Commune et populum Ferrarienr ses predictos, dicto Frescho ab ipso eiecto regimine, dudum inita fuisse noscuntur, et omni eorum ef- fectu, ita quod per hoc vobis quoad innovationem, concessionem et reintegrationem ahorum pactorum predictorum nullum imposterum preiudicium gene- raretur, per eos auctoritate predicta, Scyndico ad hoc consentiente prefato, cassatis, irritatis, cassis et irritis nuntiatis, innovarunt et imperpetuum de novo concesserunt et reintegrarunt auctoritate huiusmodi litterarum, decernentes vos et Ferrarienses eosdem ad dictorum pactorum observationem iuxta utrius- que partis conventiones annotatas in pactis eisdem teneri sub penis, promissionibus et cautelis, dudum

462 CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1313.

in dictis pactis adhibitis, ac inter Abbatem et De- canum predictos habitis et expressis, ac vobis et singulis de dicta terra vestra, ad hoc Francisco Scyndico consentiente predicto, auctoritate aposto- lica inhibuerunt expresse, ne vos vel aliquis ve- strum quevis bona immobilia quovis titulo vel co- lore quesito in Civitate, Territorio ac Comitatu seu districtu Ferrarie predictis emeretis de cetero, vel acquireretis absque licentia sedis apostolice speciali. Quod si forsan contrarium emendo vel acquirendo, ut prefertur,.per vos vel aliquem vestrum fieri con- tingeret, voluimus, et ex tunc auctoritate predicta decrevimus, vos eo ipso cadere ab omnibus bonis taliter ibidem emptis vel etiam acquisitis, ipsaque bona ecclesie Romane Camere totaliter applicari, prout in istrumento publico inde confecto Abbatis et Decani predictorum sigillis munito plenius con- tinetur.

Nos igitur vestris supplicationibus inclinati, quod per dictos Abbatem et Decanum in hac parte factum est, ratum et gratum habentes, id auctori- tate apostolica ex certa scientia confirmamus, et presentis scripti patrocinio communimus: supplen- tes omnem defectum, si quis in premissis habitus quomodolibet extitisset, de apostoHce plenitudine potestatis, ac tenorem instrumenti predicti presen- tibus inseri facientes, qui talis est.

Noverint Universi presentes litteras inspecturi, quod nos Helyas Abbas secularis Albaterrensis Pe- tragoricensis diocesis, et Onufrius de Trebis De- canus Meldensis ecclesiarum dudum a sanctissimo in Christo patre et domino nostro, dfio Clemente divina providentia papa V. nobis et discreto viro Magistro Galhardo de Casa Canonico Constantiensi directas, una cum quibusdam pactis, que dudum inter Venetos et Ferrarienses dicebantur servata fuisse, nobis sub sigillo Reverendi patris domini Arnaldi S. Marie in Porticu diaconi Cardinalis trans- missa, primo recepimus litteras in hac forma.

Clemens episcopus servus servorum dei, Di- lectis filiis ... Abbati secularis Albaterrensis Petra- goricensis diocesis, et... Decano Meldensis ac Ma- gistro Galhardo de Casa Canonico Constantiensis ecclesiarum, salutem etc. Dudum contra Venetos etc. ut supra pag. 450.

Postmodum autem super pactis eisdem aucto- ritate litterarum huiusmodi summarie, sine strepitu et figura iudicii inquisitione facta et habita dili- genti, necnon et alias informatione recepta, ab eo- dem domino nostro recepimus alias litteras teno- rem huiusmodi continentes.

Clemens episcopus etc. Dilectis filiis ... Abba- ti secularis Albaterrensis Petragoricensis diocesis, et... Decano Meldensis ac Magistro Galhardo de Casa Canonico Constantiensis ecclesiarum, salu- tem etc. Dudum contra Venetos ac Communitatem seu Universitatem ipsorum Castellane diocesis, ac

terras et singulares personas, subditos, coadiutores, valitores et fautores eorum et adherentes eisdem propter graves excessus, per eos contra nos et Romanam ecclesiam ac Civitatem nostram Ferra- riensem commissos, et nonnullos alios exigente iusticia procedentes diversas sententias in eos tuli- mus, et penas spirituales et temporales eis duximus infligendas. Et demum quia Veneti et Communitas sive Universitas supradicti saniori ducti consilio ad nostra et ipsius ecclesie mandata, sicut per in- dicia verisimilia coniciebamus, redire se humiliter coaptabant, nos volentes, ut inter eos ac dictam Civitatem et Communitatem seu Universitatem Fer- rariensem bonum pacis et concordia stabiliter per- duraret, et obviaretur periculis animarum, dispo- suimus, quod pacta, que inter eosdem Venetos et Communitatem seu Universitatem ipsorum ac Po- testatem, Capitaneum, Consilium et dictam Com- munitatem seu Universitatem Ferrarienses quondam Opizonis, et subsequenter quondam Azonis Mar- chionum Estensium temporibus, dum viverent, ser- vata fuerant, et quibus Veneti et Communitas sive Universitas ipsorum predicti eisdem temporibus usi fuerant pacifice et quiete, et illa, que tunc nobis promicterentur, per eos perpetuam obtinerent ro- boris firmitatem, ac considerantes, quod nos plenam de pactis ipsis informationem habere non poteramus de facili, quodque vos conditionis et status terre ac Civitatis ipsorum plenam facilius poteratis habere noticiam, dictaque pacta discutere, et quid circa ea predictis Venetis et Communitati seu Universitati terre Venetiarum concedenda honoribus nostris et predicte ecclesie conveniret, quidve in hac parte ipsarum terre ac Civitatis Ferrariensis salubris sta- tus exposceret, commodius intueri, vobis dedimus per nostras sub certa forma litteras in mandatis, ut vos omnes, vel tu, fili Abbas, cum altero ve- strum, filii Decane et Canonice, huiusmodi pacta, que ut Franciscus Dandoli de dicta terra Venetiarum Scyndicus Venetorum et Communitatis seu Univer- sitatis ipsorum asserit, inter ipsos et dictos Potesta- tem, Capitaneum, Consilium, Communitatem seu Uni- versitatem Ferrarienses, Opizonis et Azonis Marchio- num predictorum temporibus, dum viverent, pacifice servata fuerant, et quibus idem Scyndicus predictos Venetos et Communitatem seu Universitatem ipsius terre Venetiarum, et singulares eorum personas eisdem temporibus usos fuisse dicebat pacifice et quiete, queve, ut cautius in huiusmodi negotio pos- setis procedere, vobis sub sigillo dilecti filii nostri Arnaldi sancte Marie in Porticu diaconi Cardinalis misimus interclusa, prius super hoc summarie, sine strepitu et figura iudicii inquisitione facta vel in- formatione recepta, prout discretioni vestre vide- retur, vel illa ex eis, que utilia, iusta et rationabilia inveneritis existere, quamvis ipsi Marchiones ac Potestates, Capitanei, Consilium et Communitas

CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1313. 463

sive Universitas ipsius Civitatis Ferrariensis absque licentia sedis apostolice, ad quam Civitas ipsa Ferrariensis pleno iure dinoscitur pertinere, in hac parte nullam habuissent, sicut nec adhuc habent etiam potestatem, dictis Venetis et Communitati seu Universitati ipsius terre Venetiarum confirmaretis, vel innovaretis, aut de novo imperpetuum vel ad tempus concederetis, prout discretioni vestre expe- diens videretur, recepturi ab eisdem Venetis et Communitate vel Universitate dicte terre Venetia- rum nostro, et successorum nostrorum et ecclesie Romane nomine promissionem, obhgationem et stipulationem solempnem sub forma, modo et cau- tela, de quibus expediens videretis, quod ipsi, prout Franciscus procurator et Scyndicus supradictus nobis obtulerat, quandocumque per Lombardiam superiorem aut de Lombardia superiori versus Ve- netias merces portarent, transirent per districtum Ferrariensem, nec per ahquem alveum factum vel faciendum, aut fluvium vel aquam, nisi per Padum decurrentem per districtum ipsius Civitatis Ferra- riensis huiusmodi merces in suis vasis vel alienis portarent, neque naves aut aha vasa eorum navi- gabiha Lombardis vel ahis volentibus navigare cum mercibus locarent, commodarent, vel precario seu alio modo, vel contractu sive quasi venderent, seu ad gubernandum naves aut remigandum in eis ahquibus, quos scirent vel crederent veUe trans- ire cum mercibus suis per ahum locum, quam per cursum Padi districtus predicti versus supe- riorem Lombardiam, et de ipsa Lombardia versus Venetias, locarent vel gratis prestarent operas suas, nec procurarent, neque consentirent pubhce vel occulte, quod ahqui voluntarie vel aho modo por- tarent merces per alveos novos factos vel faciendos, vel fluvios vel ahas aquas dimittendo sohtum cur- sum Padi, qui est in dicto districtu Ferrariensi, per quem merces de Venetiis versus Lombardiam superiorem, et de dicta Lombardia versus Venetias frequentius deportantur, nec ad hoc darent opem, consihum vel favorem, cum hec possent cedere in preiudicium ecclesie supradicte, neque singulares persone de dicta terra Venetiarum facerent aut venirent quoquomodo contra premissa vel ahquod premissorum pubhce vel occulte, aut tacite vel ex- presse. Nos enim confirmandi aut innovandi, vel de novo imperpetuum vel ad tempus, prout expedire videretis, eisdem Venetis et Communitati aut Uni- versitati prefate terre Venetiarum pacta predicta concedendi, ac promissionem, obligationem, stipu- lationem et cautelas predictas sub quibuscumque modo, forma vel expressione verborum ab ipsis nostro et eiusdem ecclesie Komane nomine reci- piendi plenam vobis omnibus, vel tibi, Abbas, et alteri ex vobis, Decane et Canonice prefati, conces- simus per dictas htteras facultatem. Et nichilominus nos omnea et singulos de dicta terra Venetiarum, cu-

iuscumque conditionis, status, dignitatis vel preemi- nentie forent, si predicta per nos expressa nobis, aut vobis nomine nostro et ecclesie prefate recipienti- bus, ut premictitur, promictenda per eos et eorum quemhbet non servarent, aut illa vel ahquod illorum infringerent, excommunicationis sententiam incur- rere voluimus ipso facto, et Communitatem ac Uni- versitatem Venetorum ipsorum, si in predictis vel eorum ahquo consensu vel opere culpabiles essent, necnon et Civitatem Castellanam et ipsam terram Venetiarum eo ipso interdicto ecclesiastico subiace- re, absolutione et relaxatione excommunicationis et interdicti predictorum, preterquam a predicta ex- communicationis sententia, nisi dumtaxat in mortis articulo, nobis et nostris successoribus Romanis Pontificibus reservatis. Quod si forsan ahqui in eo- dem mortis articulo absoluti, quam quidem absolu- tionem in eodem articulo iuxta formam ecclesie impendi voluimus, quamcitius commode possent, postquam restituti forent pristine sanitati, super premissis nobis aut successoribus et ecclesie supra- dictis satisfactionem in hac parte non curarent ple- nariam exhibere, relaberentur in eandem excom- municationis sententiam iuxta constitutionem super hoc editam ipso facto.

Verum intendentes, ut huiusmodi negotium fehcem sortiatur effectum, et considerantes atten- tius, quod per confirmationem seu innovationem et concessionem, ac reintegrationem pactorum huius- modi pax et concordia inter eosdem Venetos ac Communitatem seu Universitatem dicte Civitatis Ferrariensis, que ipsis creditur existere fructuosa, multipliciter, iu futurum, deo auctore, proveniet sta- biliter permansura, cessabunt scandala, et ex hoc necnon et ex transitu, quem ipsi Veneti ob con- firmationem seu innovationem ac reintegrationem pactorum huiusmodi per alveum Padi per distri- ctum Ferrariensem decurrentem, et non per ahos se facturos permictent, prout nobis obtulit Scyn- dicus supradictus, honoris et commodi fructus ac- crescet, et transitus patebit hberior per eundem Ferrariensem districtum transire volentibus, ipsa- que Civitas Ferrariensis ex hoc ulterius in victua- hbus habundabit, et ahis iustis et rationabihbus causis, que ad hoc nostrum a.nimnm induxerunt, dihgenter inspectis, discretioni vestre per aposto- hca scripta mandamus, quatinus vos vel duo aut unus vestrum pactis predictis, que videhcet per inquisitionem per vos factam, aut informationem super hoc receptam et habitam auctoritate httera- rum huiusmodi reperistis tempore dictorum Mar- chionum, ut predicitur, fore servata, iuxta concor- diam super hoc habitam inter vos et predictorum Scyndicum Venetorum, confirmatione seu conces- sione aha, si qua super pactis eisdem a vobis simul aut duobus vel uno ex vobis dictarum priorum no- strarmn htterarum auctoritate forsitan emanasset,

464 CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1313.

quas nullam habere voluimus firmitatem, nequa- quam obstantibus, addere, detrahere et illa modi- ficare, et etiam declarare, dictaque pacta, quamvis nos ipsa per dictos processus nostros duxerimus annullanda, seu illa ex eis, de quibus vobis vide- bitur, prius pactis et conventionibus, que inter quondam Frescum dicti Azonis filium naturalem, qui se pro Marchione Estensi gerebat, dicteque Civitatis Ferrariensis presidebat regimini de facto, dum viveret, ac Commune et populum Civitatis Ferrariensis ex parte una, et dictos Ducem et Ve- netos ex altera, et aliis, que inter Ducem et Uni- versitatem ac Commune et populum Ferrariensem predictos, dicto Fresco ab ipso eiecto regimine, dudum inita fuisse noscuntur, et omni eorum ef- fectu, ita quod per hoc dictis Venetis quo ad in- novationem, concessionem et reintegrationem alio- rum pactorum predictorum nullum imposterum pre- iudicium generetur, auctoritate predicta, Scyndico ad hoc consentiente prefato, cassatis, irritatis et cassis et irritis nuntiatis, dictis Venetis confirmare seu innovare, et imperpetuum de novo concedere et reintegrare, ac decernere dictos Venetos et Fer- rarienses ad illorum observationem sub penis, pro- missionibus et cautelis dudum in dictis pactis ad- hibitis et expressis, et habitis inter eos iuxta u- triusque partis conventiones et promissiones teneri, necnon et sufficientem promissionem, obligationem et cautelam, de quibus videritis expedire, nomine nostro et ecclesie Romane a Scyndico supradicto recipere procuretis, quod infrascriptos articulos su- per alveis formatos cum additionibus in eis de ve- stra et ipsius Scyndici concordia factis de novo, prout in ipsis articulis et additionibus continetur, et alia, que in predictis nostris prioribus litteris, quas in suo robore permanere voluimus, exprimun- tur, faciet perpetuo inviolabiliter observari.

Quod si persone singulares de dicta terra Ve- netiarum in premissis vel aliquo premissorum con- trarium fecerint, aut contra premissa venerint quo- quomodo publice vel occulte, tacite vel expresse, volumus, quod in excommunicationis sententiam incidant ipso facto: et si Commune Venetiarum predictum in hiis seu eorum aliquo consensu vel opere culpabile fuerit, Civitas Castellana et ipsa terra Venetiarum eo ipso ecclesiastico subiaceant interdicto, quod per alium quam per nos vel suc- cessores nostros Romanos Pontifices, aut de no- stro vel ipsorum mandato non possit aliqualiter amoveri. Persone quoque singulares predicte, que in excommunicationis sententiam inciderint supra- dictam, per alium similiter quam per nos vel suc- cessores eosdem, aut de nostro vel ipsorum man- dato, preterquam in mortis articulo, et tunc iuxta formam ecclesie ab huiusmodi excommunicationis sententia absolvi non possint: quinimmo si huius- modi singulares personas in eodem mortis articulo

contingat absolvi, ipseque sic absolute convalue- rint, nisi cum primo commode poterunt super eo, propter quod in eandem excommunicationis sen- tentiam inciderint, satisfactionem exhibeant com-- petentem, in eandem excommunicationis sententiam iuxta constitutionem super hoc editam recidant ipso facto.

Volumus insuper, quod Duci ac Venetis me- moratis et eorum singulis, ad hoc Francisco Scyn- dico consentiente predicto, auctoritate apostolica districtius inhibere, ne ipsi vel eorum aliquis que- vis bona immobilia quovis titulo vel colore quesito in Civitate, Territorio ac Comitatu seu districtu Ferrariensi emant decetero, vel acquirant sine li- centia sedis apostolice speciali, super quibus ple- nam vobis potestatem presentium auctoritate con- cedimus, studeatis. Quod si forsan emendo aut acquirendo, ut predicitur, contrarium factum fuerit per eosdem seu aliquem eorum, volumus et eadem auctoritate decernimus, quod eo ipso cadant ab omnibus bonis taliter ibidem emptis vel etiam ac- quisitis, ipsaque bona eiusdem ecclesie Romane Camere totaliter appKcentur.

Tenor autem articulorum predictorum cum eisdem additionibus, qui sunt inter vos et dictum Scyndicum concordati, ut de ipsis certitudo plenior haberi valeat in futurum, presentibus inseri fecimus qui talis est. Item promictent Veneti, quod quan- documque per Lombardiam superiorem, in qua quantum ad istum articulum intelligimus Mantuam, aut de ipsa Lombardia superiori versus Venetias merces portabunt, transibunt per districtum Fer- rariensem, nec per alveum de novo factum, quo transitur seu navigatur per districtum Veronensem, aut per aliquem alium alveum factum vel facien- dum, seu fluvium vel aquam, nisi per Padum decur- rentem per districtum ipsius Civitatis Ferrariensis huiusmodi merces in suis vasis vel alienis porta- bunt, neque naves aut aliqua vasa eorum navigabilia Lombardis vel aliis volentibus navigare cum merci- bus locabunt, commodabunt, vel precario seu alio modo, vel contractu seu quasi vendent, seu ad gu- bernandum naves aut remigandum in eis aliquibus, quos scient et credent velle transire cum mercibus suis per alium locum, quam per cursum Padi di- strictus predicti versus superiorem Lombardiam, et de ipsa Lombardia versus Venetias, locabunt vel gratis prestabunt operas suas, nec procurabunt, nec consentient publice vel occulte, quod aliqui voluntarie vel alio modo portent merces per alveos novos factos vel faciendos, et specialiter per di- ctum alveum de novo factum, quo transitur, seu fluvios vel alias aquas dimictendo solitum cursum Padi, qui est in dicto districtu Ferrariensi, per quem merces de Venetiis versus Lombardiam su- periorem, et de dicta Lombardia versus Venetias frequentius deportantur, scilicet querendo in pre

CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1313. 465

missis navigationibus novos et insolitos alveos, flu- mina vel aquas, per quas intratur Padum, relin- quendo districtum Ferrariensem, sed per Aticem et alias aquas et flumina antiquitus consueta, que non intrant Padum, liceat merces et alia portari et reportari, sicut solutum est, dum tamen in frau- dem aut preiudicium Romane ecclesie scienter pro- pter hoc nichil fiat.

Item promictent Veneti, quod non dabunt opem, consilium vel favorem, cum hec possent ce- dere in preiudicium ecclesie supradicte, neque sin- gulares persone de dicta terra Venetiarum facient, aut venient quoquomodo contra premissa vel ali- quod premissorum publice vel occulte, tacite vel expresse. Quod si forte aliqui alii non Veneti un- decumque per dictos alveos, et specialiter per di- ctum alveum specificatum, vel flumina seu alias aquas et cetera, ut dictum, portarent merces Ve- netias, promictent Veneti, quod per edictum suum super hoc taliter providebunt, quod tales venientes per dicta loca exceptuata perdent tam navigia quam merces, nec talibus volentibus per dicta loca redire in Lombardiam merces aliquas vendent, seu navigia locabunt.

Ceterum volumus et auctoritate predicta de- cernimus, quod fel. record. Bonifatii pp. VLTL pre- decessoris nostri circa Iudices a sede apostolica deputatos, in qua cavetur, quod uno Iudicum a sede concessorum eadem negotium inchoante com- missum college ipsius nequeant, nisi in certis ca- sibus ibidem expressis ulterius se intromittere de eodem, et quibuscumque aliis tam dicti Bonifatii, quam aliorum predecessorum nostrorum constitu- tionibus in contrarium editis, per que presentium effectus impediri posset quomodolibet, vel differri, omnino cessantibus, quilibet vestrum super hiis omnibus et singulis, et etiam in articulo per col- legam suum inchoato hbere procedere valeat, ac si dictus inchoans requisitus interesse nollet, vel esset alias impedimento canonico prepeditus. Da- tum Avinione ix. Kal. Februarii, Pontificatus no- stri anno octavo.

Quibus litteris debita reverentia et devotione receptis, et subsequenter super inquisitione et in- formatione prefatis plena deliberatione prehabita, nobili viro dno Francisco Dandoli supradicto Syn- dico et procuratore illustris viri dfii Iohannis Su- perantio dei gratia Venetiarum, Dalmatie atque Chroatie Ducis, necnon et domini quarte partis et dimidie totius Imperii Romanie, ac Universitatis, Consilii et Communis ac singularum personarum dicte terre Venetiarum atque districtus ad hec omnia legitime constituto, ut constat per publicum instrumentum scriptum manu Frederici de Gayar- dis de Senis, apostolica et Imperiah auctoritate No- tarii, et etiam ex potestate antiqua sibi tradita et concessa per ahud Syndacatus instrumentum, for-

mam similem continens, dudum approbatum per dominum papam predictum, scriptum per Bonfan- tem quondam Vitalis laici Tervisini apostohca au- ctoritate Notarium, et ducah bulla plumbea sohta- que bullatum, Scyndicario et procurario nomine quorum est Scyndicus, et singularium personarum ipsorum, in nostra et Marchi nostri Notarii et te- stium infrascriptorum presentia constituto, nobis pro dicto domino papa, suisque successoribus et Ro- mana ecclesia recipientibus et stipulantibus, promit- tente solemniter et expresse, quod articulos su- prascriptos super alveis formatos cum addictionibus in eis de nostra et ipsius Scyndici concordia factis de novo, prout in ipsis articuhs et addictionibus continetur, et omnia, que in predictis apostohcis htteris exprimuntur, tam ipse quam illi, quorum est Scyndicus et procurator, integre, plene, perpetuo et inviolabihter observabunt, et facient observari; nec- non et ipso eodem Scyndico consentiente nomine supradicto sententiis atque penis, in supradictis lit- teris apostohcis per prefatum dominum papam su- per huiusmodi articulorum observantia promulga- tis, quia per inquisitionem et informationem huius- modi constat nobis, pacta predicta inter eosdem Venetos et Communitatem seu Universitatem ipso- rum, ac Potestatem et Capitaneum, Consihum et Commune sive Universitatem Ferrarienses predi- ctos quondam Opizonis, et subsequenter quondam Azonis Marchionum Estensium temporibus, dum vivebant, fuisse pacifice observata, et diligentius at- tendentes, quod per concessionem pactorum predi- ctorum pax et concordia inter eosdem Venetos et Communitatem sive Universitatem dicte Civitatis Ferrariensis, que ipsis creditur existere fructuosa, multiphciter in futurum, deo auctore, proveniet sta- biliter permansura, cessabunt scandala, et ex hoc, necnon et ex transitu, quem ipsi Veneti ob conces- sionem pactorum huiusmodi per alveum Padi, per districtum Ferrariensem decurrentem, et non per ahos se facturos, nobis pro dicto domino papa et Romana ecclesia recipientibus, per dominum Fran- ciscum Dandoh eorum Scyndicum promiserunt, ut superius expressum, honoris et commodi fructus ac- crescet, et transitus patebit hberior per eundem Fer- rariensem districtum transire volentibus, ipsaque Civitas Ferrariensis ex hoc uberius in victuahbus habundabit, et ex aliis iustis et rationabihbus cau- sis, que ad hoc nostrum animum induxerunt, dili- genter inspectis, pacta ipsa, quia nobis iusta, utilia et rationabilia visa fuerunt, cum modificationibus, additionibus et declarationibus inter nos et Scyndi- cum supradictum super eisdem pactis tractatis, et noviter etiam concordatis, prout in eisdem pactis, modificationibus et declarationibus continetur, pre- dictis domino Duci et Venetis, ac domino Francisco Scyndico supradicto in nostra presentia constituto recipienti pro eis, confirmatione seu concessione alia,

466 CLEMENS PP. V. i ;no christi 1313.

/

si qua, ut premictitur, super pactis eisdem a nobis et Canonico supradicto simul, aut duobus vel uno ex nobis dictarum priorum apostolicarum lit- terarum auctoritate forsitan emanasset, quas nul- lam idem dominus papa habere voluit firmitatem, nequaquam obstantibus, ac pactis et conventioni- bus, que inter quondam Freschum dicti Azonis filium naturalem, qui se pro Marchione Estense gerebat, dicteque Civitatis Ferrariensis presidebat regimini de facto, dum viveret, ac Commune et populum ipsius Civitatis Ferrariensis ex parte una, et dictos Ducem et Venetos ex altera, et aliis, que inter Ducem et Universitatem ac Commune et po- pulum Ferrarienses predictos, dicto Frescho ab ipso eiecto regimine, dudum inita fuisse noscun- tur, et omni eorum effectu, ita quod per hoc di- ctis Venetis quoad innovationem, concessionem et reintegrationem aliorum pactorum predictorum nul- lum imposterum preiudicium generetur, Scyndico ad hoc consentiente prefato, prius auctoritate pre- sentium cassatis et irritatis, et cassis et irritis nun- ciatis, innovamus et imperpetuum de novo conce- dimus et reintegramus auctoritate huiusmodi litte- rarum, decernentes ipsos Venetos et Ferrarienses ad dictorum pactorum observationem iuxta utrius- que partis conventiones annotatas in pactis eisdem teneri sub penis, promissionibus et cautelis du- dum in dictis pactis adhibitis et expressis et ha- bitis inter eos, predictis nichilominus domino Duci, Venetis ac eorum singuhs auctoritate predicta, ad hoc domino Francisco Scyndico consentiente pre- dicto, districtius inhibentes, ne ipsi vel eorum ali- quis quevis bona immobiha quovis titulo vel co- lore quesito in Civitate, Territorio ac Comitatu seu districtu Ferrariensi emant de cetero, vel acquirant absque hcentia sedis apostohce speciah. Quod si forsan emendo vel acquirendo, ut premictitur, per eos vel ipsorum ahquem contrarium fieri contin- geret, voluit idem dominus papa, et ex tunc au- ctoritate apostolica decrevit, dictos Venetos eo ipso cadere ab omnibus bonis tahter ibidem emptis vel etiam acquisitis, ipsaque bona ecclesie Romane Ca- mere totahter apphcari. Tenorem autem dictorum pactorum cum modificationibus, addictionibus et declarationibus antedictis presentibus inseri feci- mus: qui tahs est.

In Christi nomine. Anno dominice Nativitatis Millesimo c. Nonagesimo primo, tempore Celesti- ni pape et Henrici Imperatoris, die sexto exeunte mense Octobris etc. ut supra pag. 25.

Item de communi concordia predictorum do- minorum Abbatis, Onufrii et Francisci nominibus quibus supra pacto proxime suprascripto facta fuit additio in hec verba, videlicet quod sicut Veneti eligebant tres arbitros de Ferraria, ita eligebant tantum duos, et ilh, qui erunt pro ecclesia in Ferraria, ehgant tertium, quod si non facerent

infra octo dies, postquam fuerint a Venetis re- quisiti, Veneti eligant ipsiun tertium et de Fer- raria.

Anno domini m.cc.l. Indictione octava, die Io- vis xv. exeunte Martio etc. ut supra pag. 127.

In Christi nomine mccxl. Indictione xni. die Sabbati nono die intrante mense Iunii, in Civitate Ferrarie in palatio dni Salinguerre, In presentia dominorum Leonardi Gradonici, Stephani Iustinia- ni, Leonis Sanudo, Henrici Pascalici, Marci Greci, Girardi Longi, Marini Marcelli, Petri Gisi testium rogatorum, dominus Gregorius de Montelongo dni pape Notarius, apostolice sedis Legatus, auctoritate sue legationis et potestatis sibi date a Communi Ferrariensi, ut constat per quoddam instrumentum factum ab Iucelino de Verona, domini Azonis dei gratia Estensis Marchionis Notario, precepit et in- iunxit viro Nobih Stephano Baduario Potestati Communis Ferrariensis sub debito iuramenti, quod fecerat pro regimine ipsius Civitatis, faciendo ad eius voluntatem, ut constat per aliud instrumentum, a suprascripto Iucelino Notario factum, quatinus statutum vel statuta, pactum vel pacta, sive ordi- namentum vel ordinamenta, cum additionibus et mutationibus infrascriptis ohm factum vel facta, et confirmatum vel confirmata inter dominum Ia- cobum Teupulo dei gratia Venetiarum, Dalmatie atque Chroatie Ducem, et Commune Venetiarum ex una parte, et dominum Ubertum de Marnare ci- vem Mediolanensem Potestatem Ferrariensem, nec- non et dominos Iacobinum de Trota Villanum de Aldigeriis, Bonum Iohannem de Ansedeo, Mena- bovem Pihparium Iudicem, et Petrum de Marone cives Ferrarienses, ipsius Civitatis Ferrariensis Ambaxiatores, ad hoc destinatos a Communi Fer- rarie, debeat observare et per cunctos cives Ferra- rienses. Forma cuius pacti tahs est.

In nomine sancte et individue trinitatis, amen. Anno nativitatis eiusdem (sic) m. cc. xxx. tempore Gregorii pape etc. ut supra pag. 90.

Et has addictiones sive mutaciones inferius scriptas similiter precepit firmiter observari. Que addictiones sive mutationes sunt hec: quod Pote- stas Ferrariensis et Ferrarienses perpetuo modo aliquo non recipient ahquem mercatorem venien- tem Ferrariam per mare, scilicet per portus Prima- rii, Volane et Gauri, vel undecumque per mare cum ahquibus mercimoniis. Item quod Potestas Ferrariensis et Ferrarienses omnino reddent, seu restaurabunt amodo usque ad festum S. Michaehs proxime venturum omnes notorias sive manifestas predas, robarias, et totum illud, quod male abla- tum est sive detentum in Ferraria et eius districtu hominibus Venetiarum a quinque annis infra: quod si de predis, robariis et male ablatis aliqua re- manserint amodo usque ad dictum festum S. Mi- chaelis, que reddita sive restaurata non fuerint, cum

CLEMENS PP. V. ANNO CHRISTI 1313. 467

integritate postmodum reddi et restaurari debeant dabunt nec permictent deferre ipsas res vel mer-

per Ferrarienses infra duos menses, postquam per ces ad illam Civitatem vel locum, sed illud idem

dominum Ducem vel eius nuntium inde sibi no- bannum ex ipsis rebus et mercimoniis facient eis,

titia data fuerit. Item ubi dicit superius in eodem quemadmodum fecerit dominua Dux Venetiarum,

pacto, quod Venetus debet solvere pro sigillo, quod postquam eis a dno Duce Venetiarum denunciatum

datur ei aPotestate sive Curia Ferrariensi pro con- fuerit, infra octo dies: ita ordinatum et confinna-

ducendis Venetias redditibus sive proventibus et ce- tum est, quod illud idem bannum ex ipsis rebus

teris suis bonis, quatuor Imperiales: dictum et con- omnibus et mercimoniis Potestas et Commune Fer-

firmatum est, quod amodo imperpetuum solvere rarie facient illi Civitati vel loco, quibus dominus

debeat Venetus tantummodo Imperiales duos. Item Dux fecerit, infra die3 sex, postquam sibi denun-

ubi dicit superius, quod sit licitum omnibus Vene- tiatum fuerit a domino Duce.

tis, qui venerint Ferrariam cum sale, discargare et Que omnia superius dicta tam pacta, quam

extrahere atque dimictere ipsum salem in teiris, si additiones sive mutationes dictus dominus Ste-

voluerint, et quod qui venerint Ferrariam cum mer- phanus Baduarus Potestas Ferrariensis pro Com-

cimoniis et aliis rebus, sit licitum eis similiter ipsas muni, et nomine Communis Ferrarie in presentia

merces et res discargare et ponere in terris: ita dicti domini I. Ducis Venetiarum eidem domino

dictum et confirmatum est ad maiorem claritatem, Legato promisit attendere et observare, et facere

quod si noluerint Veneti discargare et extrahere observari per Commune Ferrariense per totum

atque dimictere in terris ipsum salem et cetera tempus sui regiminis, et non contravenire aliqua

mercimonia sua, quod non cogantur ad hoc modo occasione. Item dictus dominus Legatus precepit

aliquo a Potestate, nec a Communi Ferrariensi. eidem domino Stephano Potestati Ferrarie in pre-

Item ubi dicit superius in eodem pacto super fa- sentia dicti Ducis, quod hec superius dicta poni

cto Canapi, excepto quod pro ponderatione sta- faciat in statuto Communis Ferrariensis, quod ibi

terie debeant solvere pesatori Massarii laborerii perpetuo esse debeant ita precisa, qttod mutan,

Episcopatus Ferrariensis pro mercede sua x. Im- tolli sive radi vel minui non possint nec per con-

periales pro quolibet miliario et non ultra: dictum silium vel per arengum, nec per mutatores statu-

et confirmatum est, quod amodo solvere et dare torum, nec per ahquem ahum modum, qui dici

debeant tantummodo Imperiales octo. Item ubi vel excogitari possit, et quod faciat sequentem

dicit in eodem pacto, quod promiserunt et sta- Potestatem post se simile sacramentum iurare, vi-

tuerunt, atque pactum fecerunt omni tempore in- delicet quod attendet et plenarie observabit, et

fra hunc terminum dare Venetis omnem blavam faciet attendere et observare omnia suprascripta

suam, scilicet blavam cuiusdam maneriei, emptione cives Ferrarienses, et Potestas sive Rectores in

facta, habentibus Venetis et eius districtu hcentiam exitu sue Rectorie successores suos simile sacra-

emendi quantam blavam voluerint, et cuiuscumque mentum iurare faciant, ita quod hec omnia supra-

maneriei, et quod sit hcitum ipsis Venetis ipsam scripta imperpetuum observentur.

emere in Ferraria et eius districtu et ipsam de- Ego Guidoctus de Miralta Civitatis Brixiensis

ferre Venetias, et simihter Ferrarienses et omnes sacri palatii Notarius hiis omnibus interfui, et de

alii, qui voluerint, possint ipsam blavam et legu- mandato supradicti domini Legati scripsi.

mina Venetias deferre, quousque sextarium fru- In Christi nomine. Anno Nativitatis eiusdem

menti Ferrariensis non excedat summam xiiii. m.cc.xl. Indictione xm. die quinta exeunte mense

Imperiahum: ita nunc ordinatum et confirmatum Iunii in Civitate Ferrarie etc. ut supra pag. 111.

est, quod Veneti omnes et Ferrarienses, et omnes In nomine dni nostri Ihesu Christi Amen.

ahi de cetero blavam ipsam cuiuslibet maneriei, Anno eiusdem Nativitatis M. cc. quinquagesimo

et quantam voluerint, emere et Venetias deferre octavo, Indictione prima, Ferrarie die xu. intrante

possint, quousque sextarium frumenti Ferrarie non mense Ianuarii etc. ut supra pag. 140.

excedat summam decem et octo Imperialium. Item In Christi nomine. Anno M. cc. lxxhi. Indi-

ubi dicit, quod Veneti possint libere et absolute ctione prima etc. ut supra pag. 179.

emere pisces a Ferraria inferius in specificatis lo- In dei nomine Amen. Anno m. cc. lxxih. In-

cis: sic ordinatum et confirmatum est, quod ubique dictione prima etc. ut supra pag. 181.

per totum districtum Ferrariensem tam a Ferraria In testimonium autem omnium premissorum,

inferius, quam a Ferraria superius hbere et abso- et ad maiorem roboris firmitatem de premissis

lute absque impedimento aliquo emere possint pi- omnibus presentes litteras, et hoc pubhcum in-

sces ipsos et deferre Venetias. Item ubi dicit, quod strumentum fieri iussimus per Marcum nostrum

si dominus Dux Venetiarum fecerit bannum sua- notarium infrascriptum, et sigillorum nostrorum

rum rerum alicui Civitati vel loco, quod illas mer- appensione muniri. Datum et actum Avinione in

ces vel res, quas Ferrarienses vel alii apud Fer- domo dni Iacobi Montanerii, quam habitat dictus

rariam, vel in eius districtu conducent, eis non dominus Onufrius, sub Anno domini a nativitate

59«

468 CLEMENS PP. V. ANN0 CHRISTI 1313.

Millesimo trecentesimo decimotertio, Indictione un- dechna, Pontificatus domini Clementis pape quinti anno octavo, die Veneris decimasexta mensis Fe- bruarii, presentibus religiosis et discretis viris do- minis Petro Abbate Monasteriii S. Marie in Re- gula de Imola, Matheo Preposito S. Marie de Reno Bononiensis diocesis et S. Salvatoris de Bononia et dictarum ecclesiarum Electo, Petri et Nicolao de Trebis Canonicis Ferentinatibus, Francisco de Barbarano Iudice, Baxiano Notario et Scriba duca- lis aule Venetiarum, Ianutio Blasii de Trebis, Al- berto de Montepolitiano Aretine diocesis, et Mar- cho Bonefidei Notario de Venetiis, et aliis testibus ad hec vocatis et rogatis.

Ego Marchus fihus f. Octobrini de Aretio, im- periah auctoritate Notarius, suprascriptis narratio- nibus, promissionibus, stipulationibus, obligationi- bus, consensibus, cassationi, inhibitioni, innovationi, concessioni, reintegrationi, decreto et omnibus et singuhs supradictis interfui, et ea de mandato di- ctorum dominorum Abbatis et Onufrii et rogatu Sindici supradicti scripsi et pubhcavi.

Nulh ergo omnino hominum hceat hanc pa- ginam nostre confirmationis et suppletionis infrin- gere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis au- tem hoc attemptare etc. Datum Avinione xiii. Kal. Martii, Pontificatus nostri anno octavo.