Histoire du Limbourg, Nr. CCCXVI. , S. 408
Histoire du Limbourg, Nr. CCCXVI. , S. 408









3 JUILLET 1290.
Nous avons cru devoir reproduire ce document, échappé aux laborieuses investigations de M. Ernst, parce qu'il est un des plus importants que l'on possêde sur la fameuse ba taille de Woeringen. Cette intéressante piêce bistorique que M. Willems a publié pour la première fois dans'le Codex diplomatics, placé á la suite de la Chronique rimée de Jean
( 406 )
Van Heelu sur la bataille de Woeringen, lui avait été commu niquée par M. Lacomblet, conseiller de S. M. le Roi de Prusse et conservateur du dépôt royal des arcbives à Dusseldorf.
Le désir de laisser subsister le moins de lacunes possibles dans les piêces nombreuses recueillies par le savant cbanoine de Rolduc, pour servir de complément et de preuves à son grand travail sur l'histoire du Limbourg , m'a engagé à réim primer également, malgré leur étendue, les observations qui précêdent ce précieux monument bistorique, observations qui sont dues à la plume du docte arcbiviste de Dusseldorf.
E. L.
Au nombre des cbartes qui se trouvent au dépôt royal des arcbives à Dusseldorf, concernant la célébre batsille de Woeringen, une piéce autbentique intéresse particuliérement, même par sa forme extérieure. C'est la déposition de vingt-six témoins interrogés par les arcbevêquesde Mayence et de Trêves, en vertu d'une commission du Pape Nicolas IV . donnée à Rome , //" Kalendas febrnarii pontificatus anno secundo, su, tes causes, le fsit et les suites de cet événement. L'interrogatoire eut lieu le 5 juillet 1290, et les dépositions remplissent vingt-deux feuilles de parcbemin trés-longues , et liées ensemble au bout par un fil, portant le sceau des dits commisssires ; de sorte que toutes les feuilles ne for ment entre elles qu'un seul et même document.
Par les extrsits que nous en donnerons ci-dessous, le lecteur s'aper cevra bientôt que toute l'opération des commisssires fut dirigée contre les babitants de Cologne. Dans une déclaration solennelle, dont lediplo me existe encore et qui est de l'année 1287 , in vigilia В Margaretbas, ces babitants avsient renouvelé envers l'arcbevêque Siffroi le serment de fidélité et de soumission, et avsient fsit la promesse de n'entrer sans son consentement dans aucune confédération avec un prince ou seigneur queleonque, excepté le comte de Berg, avec lequel ils avsient conclu un truite, portant que nulle forteresse ne sersiteonstruite de l'un ni de l'autre côté du Rbin, entre les villages de Z,mdorf et de
< 407 )
Rbeindorf, puisqu'il étsit reconnu que de telles forteresseí menaçsient la ville de Cologne et la libre navigation du Rbin.
Néanmoins, si nous en eroyons les témoins, les babitants de Cologne, toujours jaloux de la liberté et de l'indépendance de leur ville, qu'ils voulsient assurer contre les empiétements de leur arcbevêque, se ligué rent en seeret avec le duc de Brabant, le comte de Berg et autres alliés, cbercbant en même temps à persuader l'arcbevêque de se réconcilier et de faire la psix avec le duc Jean, et offrant d'en être les médiateurs. Le prélat accéda à cette proposition, et permit que le prince futinvitéà s'allier au pays de Cologne. Le duc vint, msis à la tête de ses troupes, et son arrivée donna le signal aux babitants de Cologne de courir aux armes , et d'assiéger avec lui le cbâteau fort de Woeringen. L'arcbevêque, accouru pour venir au secours de sa forteresse, fut engagé dans cette batsille célébre si funeste pour les siens , et où il fut fait prisonnier par le comte de Berg.
Voiei la liste des témoins. Nous ferons suivre la déposition tout en tiére du premier d'entre eux, et nous nous bornerons à y ajouter les particularités des autres dépositions.
1. Wernerus, praepositus ccclesiae S. Gereon is in Colonia, testis juratua et requisitus.
5. Abbas Campensis, ordinia Cialerciensis.
3. Wicboldus , acolasticus ecclesiae Coloniensia , electus in decanum ejusdem ecclesiae.
4. Jouannes de Rennenberg , eboriepiacopus ecclesiae Coloniensis.
6. Gerardus advocatus, canonicus Coloniensia ecclesiae.
6. Jobannes, dominus de l.cwenberg, miles.
7. Canradus, nobilia vir de Taenberg.
8. Jobannes de Rinecge, praepositua ecclesiae B. Mariae ad Gradus in Colonis.
9. Abbas S. Pantaleonia in Colonia, ordinia S. Benedict!.
10. Abbas Knegstedensis, ordinia Premonatratensia Coloniensia dyncesis.
11. Herimannus, abbas S. Martini Coloniensis, ordinis S. Benedicti. 18. Wernerus, abbas Tuiciensis, ordinia S. Benedicti.
13. Abbas monasterii Sibergensia, Coloniensia dyoeesis, ordinis S. Be nedicti.
( 408 )
14. Reinardus, praepositus ecclesiae Bunnensis, Coloniensia dvocesis. 16. Conradus, praepositus ecclesiae Resensis.
16. Salantinus, miles de Ysenberg.
17. Fraler Rudolpbus, monacbus Campensis, ordinia Ciaterciensis.
18. Frater Bernardus , converaus Campensis.
19. Ludowicus de Bugstelle, canonicus ecclesiae Coloniensis.
20. Gobelinus de Odekenbacb, canonicus ecclesiae Coloniensis. SI. Gerardus de Limburg, canontcus ecclesiae Coloniensia.
22. Engelbertus de Witercbe, canonicus ecclesiae Xanctensis.
23. Hermannus, sacerdos, plebanus in Vreggene,
24. Daniel de Bagbeim, miles.
26. Mattbias, pincerna de Are, miles.
26. Burcbardus, miles, acultetus Andernacensis.
PRIMUS ROTULUS.
Isti aunt testes producli anno M CC Nonagesimo, feria qusrta pajal festum beatorum Petri et Pauli apostolorum, in negotio quod venerabiles patres, Moguntinensia et Treverensia arebiepiacopi, auctoritate apostolica prosequuntur contra cives Colonienses, super injuriia, factia et excessibus, ab eisdem civibus ut dicitur perpetractia, contra venerabilem patrem dominum Syfridum, arcbiepiscopumColonienaem, et ecclesiam Colonien- sem praedictam , an veri sint dicti excesana, publici et notorii, ipsia civibus Cplonîensibus contumacibus judicatis.
Werner us, praepositus ecclesiae S. Gereonis in Colonia, testis juradla et requisitos super factis injuriia et excessibus, narratis in auctentien domini papae directo dictis judicibus aeu executoribus, quod sic incipit: ,Vicbolaus, ete., venernlriltbvs fratribus, ete., et ad audtentiam nostram, ete., et sie finit : Datum Romae, ai>ad sanctum Marian majorem. An prae- dicti excessus sint publici et notorii? Dicit : quod anno Domini M.CC. LXXX Onto, ut melius recolit post festum Pascbae, cives Colonienaes conapi- rationem , conjurationem et confoederationem cum Jobanne duce Bra- bantiae, Watramo de Juliaco, Adolpbo de Monte, Everardo de Marka, de Virneburcb , de Wilenouwe, de Waldeege, comilibus, Henrico de Windeege, Jobanne de Riperacbeit, Gertaco de Dollindorp, Gerardo de Juliaco, capitalibus inimicia domini arebiepiacopi Coloniensia praedicti
( 409 )
et ecclesiae Coloniensis, feeerunt et inierunt publice in civitate Colo- niensi,et vebementer eredit et pro boc babet quod boc feeerunt contra dominum arcbiepiscopum et ecelesiam praedictam, causam dicti sui reddens, quia ipsi cives, oceasione bujusmodi confoederationis, terram arcbiepiacopi et ecclesiae Coloniensia, cum nobilibus praedictis, et fautoribus eorum, cum armatorum multitudine, pulssta ad boc campana publica in civitate Coloniensi, convocato populo, bostiliter invaserunt et patenter, et castrum de Worinc, prope civitatem Colonienaem situm, et ad ecclesiam Colonienaem pertinena, potenter obsederunt, et bona et posscasiones ecclesiae Coloniensia circumjacentia devastaverunt inccudiia et rapinis.
Dicit etiam : quod cum praedictna dominus arcbiepiscopna intelligeret et cognosceret dictum castrum sie aliqnamdiu okaessinu, pro liberatione dicti castri et terrae ause congregata magna multitudine vasallorum et fidelium ecclesiae Coloniensis, ad propulssndam injuriam et violeutiam, contra praefatos cives et eia adberentes exivit, eligena pot i u a mori quam relin- quere ecclesiam et lerram anam indefenssm. Demum cives, dux et alii praedicti in ipaum arcbiepiacopum et gentem anam irruerunt, et infmitos com iles , nobiles, vassllos et miniateriales ecclesiae Coloniensia erudeliter occiderunt et plurimos vulueraverunt ad mortem, alios ceperunt et cap- tivos aecum deduxerunt, et tamdiu tenuerunt dictos captivos, quousque cogebantur ae liberare a dictia civibus per magnas pecuniarum qusn- titates.
Dicit etiam ; quod in eodem conflictu dominus arcbiepiacopus Coloniensia captus fuit, per comitem de Monte, ac vinculatus et in carcerem positus, apud Novum Castrum quod est dicti comitia, prout ipae teatia praemissa omnia et singula vidit et interfuit, et dicit quod ista adeo aunt notoria ez man i fasts, et etiam vera, quod aliquomodo in- ficiari non posaunt, et babet pro boc quod totus mundus ista aciat.
Dicit etiam: quod post conflictum dicti cives in obsidione dicti castri remanserunt, ez tandem eia traditum fuit ab biia qui in dicto castro erunt, qus traditione facts, ipsi cives dictum castrum funditus destruxe- runt, ct alia duo castra, videlicet Zunze et Nuenberg , quse fuerunt diclae ecclesiae Coloniensis , similiter funditus destruserunt et lapides dictorum castrorum secum ad civitatem Coloniensem deduxerunt, ac aedificia, balistas et utensilia eorundem castrorum deduci procurave- runt, nee lapidem aupra lapidem dimiaerunt; et dicit quod adbuc bo dierna die dicti lapides jacent circumeirca civitatem Colonienaem, ad
VOL. VI. 52
( «О )
murandum et munitiendum fossota dictae civitatis, prout boc apparel omnibus videre potentibus; et est publicum et notorium.
Dicit etiam : quod post expugnationem dictorum castrorum dicli cives opem et operam , consilium et auxilium Wotramo praeposito Aquensi, qui ze gerit pro comite Juliacensi, praestiterunt, et armatos miserunt ad obsidendum et expugnandum oppidum et castrum Tulpeteuse, quse sunt vera allodia ecclesiae Coloniensis , et expugnari juverunt, quod nunc tenet et occupat taliter dictus praepositus Watramus. Et quod pro boc scire vult quod dicti civca sunt causa ct occasio omnium prae- missorum, quia dux praedictus ad vocationem eorum venit, nec um- qusm venisset, ut vebementer eredit, nisi ad requisilionem eorum, et babet pro boc, quod dicti cives sint iu culpa, quia ante bujusmodi confoederationem cum nobilibus praedictis dicto domino arcbiepiscopo suss patentes litteras dederunt, quod nunqnam aliqnam confoederatio nem cum aliquo domino terrae facere deberent, et dicit quod boc publice et solempniter tactis sanctis juraverunt, prout in instrumento super boc confecto, et sigillo civitatia sigillato, vidit plenius contineri.
Dicit insuper : quod cum tractatus pro liberatione dicti domini arcbi- episcopi babebatur, cui tractatui ipse testis, qui loquitur, sepius inter fuit, dicti cives bujusmodi liberationem impediverunt, prout ipsi testi videbatur, quia liberari non poterat idem dominus arcbiepisoopus, nisi de voluntate ipsorum, prout a seeretariis comitis de Monte sepius in- tellexit.
Dicit etiam: Quod qusndo praelati viderunt qui pro liberatione dicti domini arcbiepiscopi laboraverunt, quod ecclesia Coloniensis periret, propter destructionem et devastationem castrorum, et bonorum ecclesiae Coloniensis, per inimicos , qui non cessaverunt, tempore captivitatis dicti domini arcbiepiscopi, ecclesiam Coloniensem destruere et ad nibilum redigere, placuit praelatia dominum suum liberare cum quo- licumque dampno , quin ecclesia Coloniensis indefensa maneret, et penitue periret, cum maxima qusntitate pecuniae dictum arcbiepiscopum a praefato comile liberaverunt, et obligaliones et renuntiationes fece- runt ex magna necessitate, prout in auctentico domini papae continetur.
Et dicit : quod omnibus biis interfuit, et ex boc seit ca vera esse et notoria, et est vox verbum et fama publica de praemissis, contra cives, qui ipsi male moti sint contra dominum suum praedictum ar cbiepiscopum, qui est eorum temporalis et spirituslis dominus. Et aliud dicit se nescire de praemissis, singulariter et diligenter requisitus, et
( «1 )
tlicit quod non gratia, favore vel odio, deposuit, sed pro sola veritate et notorio.
Le troisiéme témoin ajoutant à la déposition du premier:
Dicit singula vera et notoria esse causam dicti sui assignans
11 la m videlicet, quod cum dicti cives Colonienses bujusmodi confoede- rationem et Konspirationem inivissent, ipse scolasticus bujusmodi con- foederatione intellecta quse nondum adbuc erat publica, libenter bujus modi confoederationem i,upedivisset, plures tractatus super boc cum ipsis civibus babuit, ne boc fecerint, quia dicti dux, nobiles, et alii in auetentico coutenti, erant capitales inimici ecclesiae Coloniens,s . . . .
Comes etium de Иarka, tempore captivitatis arcbiepiscopi praedieli Coloniensis , expugnavit et funditus destruxit oppidum dictum Werte s castrum Tsenberg, castrum de Volmesteyue, oppidum de Mcndene
Dicit insuper ipse testis: quod dudum arcbiepiscopi liberatio luit impedita principaliter propter boc, quia comes de Harka et oives Colo nienses ad boc instantissime laborabant, ut arcbiepiscoons pruedictus perpetuo carnere detineretur; quod ex eo seit ipse testis, quia cives et comes de Marka praedicti suggerebant comiti de Monte, qui arcbiepis- copum captivum tenebat, ut ad boc laboraret apud praelatos, quod praepositus major, frater ipsius comitis de Monte, tutor prueficeretur ecclesiae Coloniensi, ad quod idem comes inductus fuit, nec aliquem tractatum longo tempore audire voluit, super liberatione domiui arcbi episcopi praedicti. Et quidam de praelatis consentieban* dicto comiti de Monte, sed ipse testis, qui fuit unus de praelatis et tractatoribus, qusn tum potuit praemissum tutelain impedivit. Tamen contes praedictus de Honte, tam per preces qusm per muners, ad boc deduxit, quod quidam île prioribus convocaverunt officiates et ministeriales apud Bunna,n, ad pratliciendum dictum praepositum majorem in tutorem ecclesiae Colo niensis j cui tractatni ipse testis interesse noluit, quia scivit, si pro- cessum boc babuisset, arcbiepiscopus perpetuo captivus rcnansisset , et ecclesia Coloniensis destructa fuisset. Et ibidem per paucas personas ,mpeditum fuit, ita quod comes de Monte praedictus finem suum scivit, videlicet quod nullo modo frater suus praefíceretur tutor ; et sic intervenien- tibus multis tractatibus,'ut dictuas. est dictus arcbiepiscopus subgravibus conditionibus liberatus fuit, et oportebat ante omnia dictum dominum arcbiepiscopum renuntiare omnibus injuriis, actiooibus et querells, qnae
( "2 )
sibi competere poterant contra cives Colonienset, quse mullae erant, videlicet quia ipsi cives universos redditus arcbiepiscopi in ipsa civitate Coloniensi constitutes receperunt, et levaverunt , et judeos, qui sunt de speciali camera domini arcbiepiscopi, exact mnaveruvvl ad maximaí pecuniarum qusntitates, quod facere non poterant nee debebant, de quibus ipsi cives volebant esse liberat i ante omnis. Nec poterat, ut dictum est, arcbiepiscopus liberari, nisi voluntas eorum fieret.
Dicil insuper ipse testis : Quod ipsi cives sunt causa et occasio principalis destructionis ecclesiae Coloniensis, et omnium dampnorum qnae per bujusmodi conflictum evenerunt, quod ex eo seit ipse testis, quis, si idem arcbiepiscopus praescivisset confoederationem qusm fe- cerunt cum duce et nobilibus aliis, bene probibuisset adventum ducis, quia contra voluntatem domini arcbiepiscopi sibi oavisset, idem dux nequaqnam terrant intrare potuisset. Sed ipsi cives sub colore pacis dominum arcbiepisoopum rog&verunt, ut pro bono patriae cum duce et nobilibus praedictis pacem juraret, ipso arcbiepiscopo respondente quo libenter pacem baberet, sed ipse dux et alii sui complices essent ilti qui ecclesiam sus m et ipsum multipliciter destruxissent, et magna sibi dampna intulisset, et ideo pacem cum eis jurare, nisi prius essent reconciliati, parum expediret, sed tamen ipse dominus arcbiepiscopus cum illis civibus et aliis amicis suis et fautoribus libenter pacem com- munem juraret et servaret. Quibus auditis ipsi cives rogaverunt eundem dominum arcbiepisoopum permittere ducem venire Colonia m, quia ipse dux venire deberet sine armis , et sine omni lesione ipsius domini arcbiepiscopi et terras, et ipsi cives ad boc laborare vellent ut rccon- ciliato fieret inter ipsum dominum arcbiepiscopum et ducem praedictum. Et tandem idem dominus arcbiepiscopus concessit ipsis civibus ut dux veniret pacifiee et quiete, ipse dominus arcbiepiscopus in nullo ipsum offenderel. Et sic idem dux, domino arcbiepiscopo de nullo malo euspi cante, nec sibi praecavente, venit cum magna multitudrne armatorum, et terram arcbiepiscopi, ubicumque potuit, invasit et destruxit incendiis et rapinis, et civitatem Coloniensem intravit, et confoederationem cum ipsis civibus fecit, at dictum est. Et dicit ipse testis quod btis iuter- fuit et es audivit.
La deposition du treizième témoin contient le passage suivant:
Testis requisilus quae fuerit causa bujusmodi tonjurationis, dicit:
i
( )
quod dicti cives conceperant rat,corem erga dominum arcbiepiacopum, et timebant eu m , quia idem arcbiepiscopus muUum ampliaverat red- ditus suos et dominabatur, et cives potentes aunt, et non possunt sus- tinere dominum, et ideo eredit quod ad bumiliandam dominum suum praemissu fecerunt.
Le seiziéme témoin dit:
Quod ipsi cives Colonienaes aunt occasio et causa et origo dicti cnnflictus, quia ipsi incitaverunt ducem, et nlios nobiles, contra praе- dictum dominum suum arcbiepiscopum, nec intelletit ipae lestia quod ipsi cives umqusm cum aliquo auo domino din beue concorderont, immo plures arcbiepiscopos ceperunt, sieut dominum Engelbertum et dominum Conradum, prout ipsi testi conatat.
Copié sur les originaux, conservés au dépôt rogal des arcbives, à Dusseldorf.
Ernst, Lavalleye: Histoire du Limbourg, vol. 6, 1847 (Google data) CCCXVI. , in: Monasterium.net, URL <https://www.monasterium.net/mom/HistoireLimbourg/b150ed41-ad9e-40a8-aa41-4b9454752a30/charter>, accessed 2025-04-09+02:00
The Charter already exists in the choosen Collection
Please wait copying Charter, dialog will close at success