Item confirmatiemis atque approbationis coDcessorum ac etiam reuocatorum quornndam priuilegiorum per pijssimac memoria: Sigismundum Romanorum Re gem facta; literae sanae integrae et legibiles in maiore sui parte, praeterquam in plicatura altera a summo ad imum, ubi literae aliquot ob uetustatem attritae sunt et membraoa exaesa, ut locis quibusdam exolescentes literae prxtermittend* fue- rint, sigillo tarnen magno et integro muuitse, cerae rnbeae ob uetustatem albe- scentis, cum figura Imperatoris, sedentis in throno cum quatuor «cutis armormn insignium hinc inde, et in limbo scriptum triplici pendeute ex corda sericea tri- plicis coloris albi videlicet uiridis et purpurei seu incarnati, quarum quidem li terarum tenor seqoitur et est talis:

In nomine sanetae et indiuiduae trinitatis feliciter Amen. Sigis-

No. LXXIV. 1415. 145

Kundus, Uei gralia Romanorum Rex Semper augustus, ac Hunga- riae, Dalmatiar Croatiae Rex, ad perpetuam rei memoriam. Etsi Im perialis praeeniinentiae generosa sublimitas erga fideles deuotos sacri Komani Imperij et praecipue inclytos Principes, qui ad ipsius decus el gloriam ordinantur, iugiter nos moneat esse sollicitos, ad hono rem tarnen omnipotentis Dei, cuius prouidentia nos, quanquam im- meritos siue boiiitatis dignatione, in apicem Caesarea; Maiestalis col- loeauit, erga Principes ecclesiasticos et ipsius 1) Ecclesias et loca di- uino cultui mancipala cordis noslri et raentis intentio frequentius in- flammalur, ut illis submoueamus incommoda, profectus curemus, et commoda pacis et quietis compendia ministremus, iustisque et ratio- nabilibus eorundem Principum et ecclesiasticarum personarum petitio- nibus annuamus et uoto. Inter quos et quas sie erga Bisuntinam Ec- clesiam ac venerabilem Theobalduin, archiepiscopum Bisuntinum, con- siüarium nostrum et sacri Imperij Principem deuotum fidelem dile- ctum, qui raulto studio et operosa diligentia nobis et imperio sacro continue grata dignoscitur prabnisse obsequia, oculum nostrae con- siderationis dirigiraus, sie eaudem ecclesiam et eius antistitem deuo- tionis et aifectionis zelo prosequimur intimo, quod ad ipsorum exal- talionem Status honoris augmenta et incrementa profectuum sinceris mentibus affectuosius excitemur. Sane eiusdem venerabilis archiepi- scopi, Principis el consiliarij nostri supplex exhibita nostrae Maie stati petitio continebat, quatenus sibi et ecclesise suae Bisuutinae omnia et singula priuilegia, iura, consuetudines laudabiles, libertates, do- aationes et gratias, nec non sententias, pronunliationes, declaratio- nea et annullationes ipsius Bisuntinae ecclesise, a diuis Romanis Im- peratoribus et Regibus et alias rite obtenta seu obtentas, ratificare, approbare, auetorizare, confirmare, innouare, imo de nono conce- dere, nec non quorundam priuilegiorum ciuibus Bisuntinis contra iura et priuilegia dictae ecclesiae suorumque archiepiscoporum dato- rum reuocalionem, per Venceslaum, olim Romanorum Regem, pras- decessorem et germanum nostrum dilectum, factam et concessam, laudare et approbare, et, si opus sit, de nouo dicta ciuium priuile gia neciion quascunque concessiones, quibusuis personis, cuiuscun- que praeeminentiae, Status et conditionis existant, sub quacunque uer- borum forma, eliamsi proprio motu concessa, quae bic pro sufficien- ter expressis haberi uolumus, etiam dictis ciuibus faclas, et alia quxcunque priuilegia, si quae praedictis et alijs quibuscunque perso nis contra iura libertates et priuilegia dictae ecclesiae suorumque ar-

1) ipsas in einer anderen Abschrift.

Sadeudorf Regtatram. 10

446 No. LXXIV. 1415.

chiepiscoporum et aliarum personarum eiusdem hactenus concessa extiterint, cassare, irrilare et annullare auctoritate Ca-sarea digna- remur, et specialiter priuilegia, quorum tenores summarie inl'ra de- notantur, videlicet: Transsumptum lileraruin Frederici, Romano- rum Iraperatoris, nostri pr&'decessoris, continens, qualiter ciues Bi- suntini, qai erant homines manus morlua* olim Euerardia) •), ar- chiepiscopi Bisuntini, quam mauum mortuam caducum appellant. debent Bisunlino archiepiscopo pro tempore anno quolibet pro libera- tione eis donata uiginti quinque libras eidem archiepiscopo sab teru grossa pena seu formidabili mulcta. Item transsumptum seu vidimos Hiera recolenda; memoria- Henrici, Romanornm Regis, qui cunißi- ronibus suis 3) iudicauit, ciues Bisuntinos nullas communitatcs, con- stitutiones et nouitates posse facere sine Gerardib), tunc arcbiepi- scopi Bisuntini, et successorum suorum consensu et uoluntate, reuo- cando per eos in contrarium attentata. Item copiam alterins liter*. quomodo idem Henricus rogauit omncs Barones Burgundise ac suis subditis pracepil, quatenus dictis ciuibus, quos Semper inuenenl contumaces et rebelies, fauorem nun impendcrent contra archiepi- scopum, quem tunc eiecerant a ciuitate Bisuntina, nec auxilium nel fauorem eisdem ciuibus se subtrahenlibus subsidia terrarum eorum. quod nec eos ad eas accedere, nec de ca ad eos portare uiclualu uel subsidia aliqua suslinerent. Ilem copiam alterius iitera, quo modo idem Romanorum Rex Henricus, bene informatus, per sen- tentiam restiluit arebiepiscopum et Principem Risuntinum ad portas et stratas ciuitatis Bisuntina;, quibus fuerat per eosdem eines pari- ter et clanibus spoliatus c). Item transscriptum coufirmatiouis co- iusdam lilera- diui Caroli quarli, Romanoruin Imperatoris feh'cis rt- cordationis, geniloris nostri charissimi, qui conÜrmauit qua-dam pri uilegia, quondam lohanni d) archiepiscopo et ecclesia? Bisuntina" per olim Fredericum Imperatoren] concessa, pnesenlationem siue cod- Krmationem abbatia? monasterij de Burgillijs, ecclesia; et Heberto') tnnc electo Bisuntino factam per quondam Fredericumf) Romano- rum Regem. Item cambia ciuitatis archiepiscopo debita et inhibitio- netn factam sub pena centum librarum auri, ne aliquis etiam in alio

») Euerardus 1218 und 1219.

2) Eurer i ejner an^eren Abschrift.

3) suis fehlt J

b) Gerardus 1221 — 1224. c) cfr. Böhmers Regest* Imperii: 1. laanar 1224. d) Iohannes I 1225 — 1227, lohann«* II 1244. e) Humbertus 1134 — 1161 f) vielleicht 15. Febr. 1153 za Besancon cfr. Böhmer Regest» Regum alaue Im- peratorum.

No. LXX1V. 1415. 147

loco auderet cambire, quam in tabulis archiepiscopi Bisuntini. Item liUrarum et —■—4) declarationis Frederici secundi, quod non lice- ret in morle cuiusdam Principis ecclesiastici reliquias snas fisco uen- dicare. inhibendo omnibus laicis, ne in hoc aliquid sibi uendicarent. Item quud nec ipse Fredericus, nec alius telonia, et nouas monetas posset facere in terra ecclesia Bisuntina, nisi archiepiscopus et ca- pituluin suum Bisuntinum consenserint *), promittendo idem Frede ricus pro se ac snccessoribus suis, quod hoc tuebitur contra omnes. Item quod homines ecclesiae Bisuiitina cuiuscunque seruitutis genere in ciuilatibus Imperij sine pra'iudicio ecclesia Bisuntina reciperen- tur. Item quod nullus aliquant ccclesiam dioecesis Bisuntina darani- iicaret sub pena duplici et centum marcharum argenti sibi applican- darum. Item quod sicut fuit excommunicationis sentcnliam quilibet uilare deberct, ordinauit uitari. Item in feudis ecelcsiarum villas, castra, uel aiia adificia nullus auderet aditicare, et quod si aliqua contra uoluntatem archiepiscopi uel rectorum ecclesia; lierent, dirue- rentur. Item ne quis officialium eiusdem Frederici Bomanorum Be- gis in ciuitatibus eorundem Principum iurisdictionem aliquant in te- loneis siue in monetis seit in alijs olBcijs quibuscunque sibi uendi- cet nisi per octo dies ante Curiam Begiam ibi publice indictam et per octo dies post eam finita in, nec per eosdem dies in aliquo ex- cedere praesumant iurisdictionem Principis per consueludines ciuita- tisS). Item transsumplum quatuor literarum Dominorum Wilher- mi 6) Bomanorum Begis et Frederici Imperatoris, in quarum prima incliur reminiscentia Dominus Wilhermus7) Imperator conßrmauit l'ranchisias et libertales ecclesiae Bisuntina et staluit contra ciues Bi- suutinos, qualenus in curia archiepiscopi Bisuntini secundum formam iuris et rationabiles consuetudines et maxime in examinatione testium procedatur, qui Semper iuri archiepiscopali etiam in lasionent iuris- dictionis ecclesia1 non modicam detraxere, statuendo ulterius, quod ipsi ciues collectas conmiunes imposlerum in ciuitate impouere non possent nec leuare sua propria auctoritale, prauis et detestabilibus consuetudinibus dictorum ciuium non obstautibus quibuscunqueh). Item in secunda litera tnhibuit prafatus Fredericus Imperator, ne in dicta ciuitate uel alijs uillis dicti archiepiscopi audcrent aliquod Ca strum uel munitionem adificare prius sua et archiepiscopi licenlia non obtenta. Item pracepil idem Williermus8), Bomanorum Hex, co-

4^ Dieser Strich steht im Mannscripte. 6) concesseriut in der anderen Abschrift, g) 1220, 26. April cl'r. Böhmers Hegest« Imperii. 6) Willermi in der anderen Abschrift. 1) Willeimus -in einer anderen Abschrift, h) cfr. Böhmers Regesta Imperii: 4. Mai 1250 oder die Urkunden vom 7. November 1255. 8) Wuillie- mus in einer anderen Abschrift.

10*

148 No. LXX1V. 1415.

miti Burgundiae, quatenus in consummatione quorundam xdificio- rnm, quae archiepiscopus praefatus Bisuntinus inceperat, et in priua- tione vasallorum archiepiscopi, qui ipsum impediebant, uiriliter et potenter assisteret, contradictores et rebelles compescendb *). Item dictus Dominus Fredericus Imperator approbauit reuocationem com- munitatum, constitutionum, nouitatum, conuentionnm per ciues Bi sutatinos auctoritate propria eoruni ciuium factarum et per Henricora Imperatorem reuocatarum in fauorem quondam Nicolaik) archiepi scopi et ecclesiae ßisuntinx confirmanit et suo approbauit asseasu. Item transscriptum •) Septem literarum Romauorum Regum et Im- peratorum Rudolphi1), Rudolphi"), Henrici"), Henrici0), Henrici f), Caroli, Carolin), quarum prima, tertia, quarta, quinta et septinu continetur, quod archiepiscopi Bisuntini l'ecemnt Romanorum Regi- bus et Carolo Imperatori feudum snnm et ad principatum, regalia rl temporalitatem cinitatis et dioecesis Bisunlina? recepti fuerunl et qnod ipsi Romanorum Reges et Carolus Imperator pnedictis omnibus va- sallis et ciuibus Bisuutinis mandarunt, quatenus archiepiscopo Bi- suntino, tanquam Imperij Principi et eorum Domino speciali homi- liter obedirent in omnibus et parerent reuerenler. Item in secanda litera dini Rudolphi continetur, qualiter confirmauit omnia iura el libertates ecclesias Bisuntinaa. Item in sexta petiuit Carolus Impera tor et hortatus fuit ciues et incolas Bisuntinos, quatenus in defen- sione iurium et libertatum ecclesiae Bisuntinae etiam manu armata el tota eorum potentia eidem archiepiscopo adiutorium darent auxiüum pariter et fauorem. Item transscriptum quatuor literarum Imperato- rum et Regum, quarum prima ponit, quomodo olim Hugo archi episcopus Bisuntinus fecit feudum suum Henrico Imperatori et quo modo ipse Imperator praecepit omnibus vasallis et ciuibus Bisunn'nis, quatenus eidem archiepiscopo, tanquam Principi et eorum Domion. obedirent per omnia r). Item secunda ponit, quomodo Carolus re- eepit abbatem Luniacensem ad dictum feudum faciendum procuralorio nomine lohannis *), tunc archiepiscopi Bisuntini, qui infirmabatur, et quomodo mandauit ipse Imperator vuiuersis ut supra. Tertia po nit, quomodo recolendae memoria; Carolus quartus Imperator, incli- tns progenitor noster, confirmauit literas concessas venerabili quon-

i) cfir. die Urkunde vom 15. Febr. 1265 und Böhmers Regesta Imperii: 21. and 27. Iali 1255. k) Nicolaus 1227 — 1235. 9) transumptum in einer anderen Abschrift. II 9. Febr. 1274. m) 26. Apr. 1283. n) 17. Marz 1230. o) 17. Min 1230. p) 12. Octob. 13lb. q) 8.May 1365. r) vieUeicht zu Aachen ILM 1049 dir. Böhmers Regesta Regum atque Imperatortim. Iohannes 1355- 1361.

No. LXXIV. 1415. 149

dam Nicoiao archiepiscopo Bisuntino per Henricam') Imperatorem saper feudo, per ipsum archiepiscopum facto, et super iure cudendi monelam ac super mutatione ofBciariorum, quatuor exceplis. Quarta ponit, quomodo pra'fatus inclitus Carolus quartus, genitor noster, pro se et successoribus 10) slatuit et declarauit, quod, quotiescunque contingerel eum uel saccessores suos mittere seu constituere in par- tibos Bisuntinis vicarios, rectores, gubematores seu quosuis alios officiarios Imperiales, ipsi vicarij uel alij officiarij seu quicunque alij sab pena centum marcharum auri puri contra iura possessiones, iu- risdictiones, consuetudines, priuilegia, libertates, Hieras, gratias, immunitates ecelesia? Bisuntinae nihil praesumerent, auderent, uel pos- sent altentare, sed potius eandem ecclesiam et archiepiscopum in prcemissis et contra omnes debeant confouere. Item transscriptum septem litcrarum, per Venceslaum 1 *) Romanorum Regem conces- sarum, quarum prima continet, qualiter Gerardus"), nuper archi- episcopus Bisuntinus suum praestitit homagium eidem Romanoruin

Regi. Secunda continet, qualiter 12) Romanorum Rex eidem

archiepiscopo concessit confirmalionem priuilegiorum Bisuntinorum. Tertia continet reuocationem priuilegiorum, per ciues Bisuntinos obtentorum contra libertates et iura ecclesia? Bisuntinaev). Quarta continet, qualiter idem Venceslaus13), Romanorum Rex, commi- sit comiti Sabaudiae, quod repararet obtenta per ciues Bisuntinos contra priuilegia, libertates, possessiones et iura ecclesiae et archi- episcopi Bisuntioi. Quinta continet, qualiter idem Rex mandat co miti Sabaudiae, quod adimpieat sibi eommissa per eum super facto priuilegiorum per eosdem ciues Bisuntinos contra ecclesiam et ar chiepiscopum Bisuntinum, ut asserebatur, obtentorum. Sexta con tinet, qualiter idem Dominus Wenceslaus, tunc Romanorum et Bo- hemiae Rex, scripsit ciuibus Bisuntinis, quomodo ipse comiti Sabau diae commiserit reformalionem priuilegiorum, per ipsos sie impetra- toram contra iura ipsius ecclesiae Bisuntinae, et quomodo mandat cis- dera ciuibus Bisuntinis, quod compareant coram eodem comite et sua priuilegia eidem exhibeant ac iudicio suo se submittant. Septima continet, qualiter idem Romanorum Rex cerlificat et mandat vni- nersis Principibus, Comitibus Baronibus et alijs quibuscunqne utrius- que sexus sacri Imperij lidelibus et subiectis et praeeipue vasallis

t) cfr. die Urkunde vom 17. März 1230.

10) suis successoribus l . . , . ., .

... „. , J in einer anderen Abschrift.

11) Wenceslaum |

u) Gerardus 1391 — 1404. 12) Dieser Strich steht im Manuscripte. v) cfr. die Urkunde vom 10. Iuni 1391. 13) Wenceslaus in einer anderen Abschrift.

150 No. LXXIV. 1415.

ecclcsia: Bisuntiua* ac ciuibiis et gubernatoribus Bisuntinis, ul uni- uersa et siugula iura ipsius archiepiscopi et sua: ccclesia" regalia, lem- poralia siue feuda, qua? ex certa scieiilia eitlem archiepiscopo eon- lulerat et de ijsdem ipsum'inuestiuerat, et quod ijdem siibiecli eidem archiepiscopo, tanquaiu Domino suo uero et legitimo ac ordiaario, in omnibus lam in iudiuijs, quam in alijs siugulis exercitium ioris- diclionis temporalis couceiueutibus, reuerenter ürmiter ac debile pa- rerent et ea omnia, qua: ipsi subieeli teueren! dependentia ab eccle- sia Bisuntiua in l'eudum, ab ipso arebiepiscopo suseiperent, eidem- que archiepiscopo subiectionis et lidelitalis homagium debile l'acerent et prastarent ac eidem archiepiscopo in omnibus auxilium, consilium, fauorem et ruuamen pra'starent. Item transscriplum 14) literarum pra-dicli Venceslai 16), vasallis ecciesia- Bisuntiua' direetarum, ut venerabili Gerardo, tuue archiepiscopo Bisuntino obedirenl, et qua- liler ipse Bex reinillit sibi peuain, si quam forte ineurrit propter ni- miam dilationem pra'sliti homagij. Item quaiiter ideiu Theobal- dusw), modernus Archiepiscopus Bisuntinus, a pra-dicto Vences- laole), Boinanorum Hege, obtinuit collationem regalium et tempo- ralium pra-dicta; ecclesia; Bisuntina; et eorundem inuestiturain cum mandato omnibus et siugulis subditis et piuserlim ciuibus Bisuntinis, quatenus sibi, tauquam ordinario et legitimo suo Domino, in omni bus reuerenter, lirmiter ac debile parere et obedire deberent. Item reuocatio priuilegiorum, per ipsum Vcnceslaum17), Bomauomm Re gem, ciuibus Bisuntinis contra iura, libertates et priuilegia ecclesia* et archiepiscopi Bisuutini18) hactenus concessorum, prout hac ouinia in singulis priuilegijs et lileris, de quibus supra mentio eüicilur, ple- nius continentur. Qua* quidem priuilegia supradicta et Uteras ac quxcunque pra*decessorum nostrorum et coulenta in ipsis, quorum et quarum tenores auetoritate noslra Bomana Begia prafata et de certa scienlia ac de Begie Bomaiuc potestalis plenitudine perinde, ar si de uerbo ad uerbum prasentibus inserli forent, in cunetis suis clausulis, sententijs, distinetionibus, teuoribus, arliculis atque pun- ctis, prout rite processerunt, bic haberi uolumus et decernimus pro sufficieuter expressis, iusertis ac ualiluris. Vniuersas etiam elsin- gulas concessiones, donationes, iudulta iura, iurisdictioaes alias

14) transumptum 1 . . , . ■ , .,

... . , . f in einer anclereu Abschrift. 10) Wenceslai )

w) Tlieobaldus 1404—1429.

16) Wenceslao 1 . .

. ' ,„ . > in einer andereu Abschritt.

17) Wenceslanm J

18) contra — Bisuutini fehlt in einer anderen Abschritt.

No. LXX1V. 1415. ' 151

") etbassas, libertates, consuetudines laudabiles, inimunita-

les el obseruantias, bona, proprietates et possessiones sententias- que pronunciationes et annullatioues, quse et quas lam ipse Theobal- dus archiepiscopus et Princeps Bisuntinus modernus quam sui ante- cessores iusto titulo ab olim acquisiuerunt et possederuut aut rite ac iusle teuere et possidere debuerunt et prafatus Tlieobaldus archiepi scopus in priesentiarum tenet, ac possidet ac nunc et in futurum tenere ac possidere debet, etiamsi de ijs de iure uel consuetudine deberet in prsesentibus nostris literis mentio specialis tieri, animo deliberato, non per errorem aut improuide, sed de dicta scientia <*\c Principum, Procerum et Nobilium nostrorum consilio habito, dicta auctoritate Caesarea ac de llomanic Regia; seu Imperialis potestatis pienitudine ac de iunata: nobis pielatis dementia, prout digne possumus, ratifi- camus, auctorizamus, conlir mamus, innouamus, irao etiam de nouo eoncedimus, necnon dictorum priuilegiorum, ciuibus predictis contra iura et priuilegia dicta' ecclesiae suorumque archiepiscoporum Bisunti- norum40) reuocationem, per prsefatum Venceslaum 4l) prajdecesso- rem nostrum faclam et concessam, cum deiiberatione, scientia, con silio, auctoritate et potestatis pienitudine similibus laudamus et ap- probamus ac de nouo, qüantum opus est, dicta ciuium priuilegia necnon quascunque concessiones, quibuscunque personis, cuiuscun- que prxeminentia:, Status et couditionis existant, sub quacunque uerborum forma etiamsi proprio motu concessas, qua;42) hic pro

suificieuler expressis haberi uolumus etiam 4S) ciuibus factas,

et alia quascunque priuilegia, si qua- pra?dictis et alijs quibusuis contra iura, libertates et priuilegia dicta: ecclesiae suorumque archi episcoporum et aliarum personarum hacteuus concessa extiterint, quo- rtttn tenores hic haberi uolumus pro expressis, reuocamus, cassa- mus et annullaraus, reseruato etiam ipsis iure possessionibus iuribus, Stri quorum uel quarumlibet possessionem per incuriam aut per non nsum uel desueludinem seu negligentiam amisissent, non obstantibus quibuscunque literis, impetratis uel impetraudis, contra tenorem pri uilegiorum consuetudinum possessionum 44) libertatum dicta;

ecclesi» coucessorum, quibus modo quoque impetratis uel impetrau dis nulluni intendimus pra-iudicium generare, supplentes omnem de- feclum, si qua obscuritate uerborum, sententiarum dubietate aut alio quouis modo, si quis in prasmissis compertus fuerit, de eadem Ro mano Regia; seu Imperialis pienitudine potestatis, nostris tarnen et

19) Dieser Strich steht im Manuscripte. 20) hier fehlt concessorum. 21) Wen- ceslanm in einer anderen Abschrift. 22) quas. 23) dieser Strich steht im Ma nuscripte. 24) dieser Strich steht im Munuseripte.

152 No. LXXIV. 1415.

Imperij sacri iuribus Semper saluis. Nulli ergo hominum liceat hanc noslrae approbationis, ratifieationis, confirmationis, inuouationis, de nouo concessionis et indulti paginam infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare pra?sunipserit, grauem no slrae Maiestatis oll'ensain ac penam centum marcharum auri puris- simi, toticns quolicns contra factum fuerit, eo ipso se nouerit irre- missibiliter incursurum. Quarum medielatem aerario seu iisco Impe rialis Camera;, reliquam uero medielatem arcbicpiscopo et ecclesiae Bisuntinae, iniuriam passorura, usibus decernimus et statuimus appli- cari praesentium sub noslrae Maiestatis sigilli appensione lestimooio literarum. Datum Constanliae anno a natiuitate Domini millesimo quadringentesimo decimo quinto, die decima tertia mensis Februa- rij, Kegnorum nostrorum anno Hungariae uicesimo octauo, Roma norum clectionis quinto, coronationis uero primo (et in complica- Iura: Ad mandatum Domini Kegis Iohannes de Strigonio, Prspo- situs et Vicecaneellarius).