Römischer Kay. Auch zw Hunngern vnud Behaim Kö. Ml. etc, Vnnserm Allergenedigisleii Herrn. Wienn Oder wo Ir Mt. elc aueze^!^"). Cilissime.

24. Febr. anno 1500.

Allerdurchleuchligister, Grosmechtigister Rumischer Kayser, Allergennedigister Herr!

Eur Kay. Mt. sein Vnnser Ynnderthenigisle, Gehorsamisle, schul dige, willige diennst zuuor beraytl. Wiewol wir derselben hieuor vom XXVHsten tag January negst verschinen Alle Sachen, was sich in Vnn- serer habennden Legation verloffen Vnnd wier bisher bey der Kö. W. zw Frannckhreich ausgericht, ganncz Vnnderthenigist v nud nach lengs zuegeschriben, des Versechens, sollich schreyben sey nunmaln E. Kay. Ml. zuekhomen, Dieweyl wir dann nunmaln anheut dato von Irer Kö. W. abgefertigt, haben wir nit umbgeen welln, was vnd souil wir in Vnnserer gehabten Legalion bey Hochernenter Kö. W. verrichtet, E. Kay. ML Vnnsern Allergennedigisten Herrn in Eyll zue zuschreybeo, Vnnd fuegen hierauf E. Kay. Ml. Aller Vnnderthenigist zuuernemea, Das wier von XXVIsten tag ernenlsMonnals Januarj, Alls wier die Wer bung merernenter Vnnserer gehabten Legation der merhochernenten Kö. W. zu Frannckhreich furgetragen, mit derselben Annlwort bisz auf dea Ersslen tag diez Monnats Februarj aufgehellten worden. Vnnd ist tos sollich Irer Kö. \V. Annlwort an ernenten lag durch derselben Obristen Secretari schriftlichen in Vnnser Losament zuegesannt worden. Was Innhalls dieselb ist, haben E. Kay. Mt. aus Innligender Koppey mit A zaichent Allergenedigist zu vernemen.

Daruber wir den Anndern Februarj abermals vor Irer Kö. W. er- schinen vnd auf ernenle Annlwort Vnser Replica vermug der Copj mit B zaichent Irer Kö. W. vbergeben. Auf solliche Vnnser Vbergebne Replica hat Vns Ir Kö. W. an ernenten anndern Februarj vngefarlichen

*) cfr. F. B. von Buchollz Geschichte der Regierung Ferdinand des Ersten. Siebenter Band. Wien 1836. pag. 460—468.

**) Diese Aufschrift nebst den Worten: »Citissime" und »24. Febr. anno 1560« (Dalum der Ankunft) steht auf der Aussenseite des Original schreibens , aus welchem vorliegender Abdruck entnommen ist. Die Siegel am Schreiben sind noch vorhanden.

No. XCV. 1560.

vmb zechea Vr in der Nacht derselben Duplica Vermug der Copj mit C zajchent zuegesant.

Darauf sein wir Anheut dato den Dritten tag Februarj, Alls Ir Kö. W. von hie auf Amboisz verrugckhen welln, Abermain vor Irer Kö. W. erschinen Vnnd haben Vnnser Driplica Innhallt der Copj mit D zaichent schrifftlichen Vbergeben. Aber Vnangesechen Vnnsers ernstlichen vnd cmbssigen anhalltens vnnd Begerens sein Ir Kö. W. auf derselben Annt- vvort vnd Duplica strackhs venhart Vnnd sich diser Zeytt gar in khain anndere hanndlung einlassen noch begeben welln, sonnder Yns also damit abgefertigt. Dieweil wir dann vber alln Vnnsern tauglichen an- kherten Vleisz Je nichts annders bey Irer Kö. W. erlanngen noch aus richten mugen, haben wir Vnnsern Abschid genumen Vnd hiemit Vnser Verrichtung E. Kay. Mt. mit eisslen Aller Vunderthenigist zuezuschrei- ben nit Vnnderlassen wellen Mit disem gehorsamisten erpietten, Wouer E. Kay. Mt. hierüber ainiches weylters oder merers berichts bedurtftig, Das wir baide Legaten sament oder sonderlichen Persondlich oder durch die Vnsern, wie es E. Kay. Ml. gefellig, mit Vnnsern Actis vor dersel ben erscheinen Vnd weytlleuffigere schrifTtliche vnd mundlliche Relation thuen welln. Das alles wollten wier E. Kay. Ml. in eyll gehorsamist nit verhallten Vnd thuen Vns derselben, Alls Vnsern Allergenedigistn Herrn, aller Vnderthenigist beuelchen. Datum Blesz in Frannckhreich den III. tag Februarj Anno Im LXsten. E. Kay. Mt.

Aller Vnderthenigiste, Gehorsamiste Dienner Ludouicus Electus Episcopus Trideniinus.

Ludwigk Graf zu Stolberg Konigslein Ruschfort vud Wrtheimb.

A. Adpostulata legatorum cesareae maiestalis, electorum, principum ac reliquorura ordinum sacri Romani imperij rex christianissimus, com- municalo cum proceribus consilio, in hunc, qui sequitur modum, respon- sum dedit die vltimo ianuarij löÜO:

Eam necessitudinem atqtie amicitiam, que sibi ac maioribus suis cum sacro Romano imperio intercedit, tot egregijs hinc inde officijs semper antehac testatam tantoque ab iIiis studio excultam et in hunc usque diem inuiolatam, rex christianissimus omni ratione officiorum ac beneuolentise conseruare ac retinere conslituit. Ac sanctissimum illud amicitiam foedus, a maioribus ulriusque gentis ueluli per manus posleris traditum, quod ab ipsa quodammodo natura sancitum est, semper illi sacrosanctura habebilur. Neo enim solum ipsas inter se nationes sed insuper eliam ipsos inier se principes natura arclissimo sanguinis ac ne- cessiludinis vinculo copulauil. Ab hac menle, ab hoc honeslissimo

1?

258 No. XCV. 1560.

consilio nunquam se rex diuelli patielur. Ac, ut prnpius ad rem oeoi- alur, jam priinum omnium rex agnoscit ac fatetur, episcopatas, princi- patus ac ciuitates Melim, Tullum et Virdunum esse inter sacri imperij Status ac membra, libenter etiam agnoscit, sacrum Germanica; nalionis Imperium nihil unquam antea nostra memoria quicquam, quod esset Gallicorum finium, occupasse, quin potius mutuam amiciliam, a maion- bus traditam, sanctissime coluisse, vt etiam a regibus Francorum arclis- sime Semper culta est. Ca3terura ad postulata de cedendis episcopaübus, principatibus et ciuilatibus supradictis et libero reditu ad auitas sedes et possessiones ijs permittendo, quos nouissimj belli iniuria depulit, non intelligit rex christianissimus, quorsum pertineat istud de restituendis episcopalibus postulatum, siquidem earum ciuitatum episcopi iam cesa rea} maiestati ac sacro Romano imperio sua homagia ac fidelitates more maiorum rite prestiterunt ac omni ex parte ab illis plene satisfactam est in his, quibus episcopi ob clientelas suas cesari ac imperio sunt obnoxij, nec eorum quenquam de se unquam antehac queslum aut iure qneri posse existimat. Sed nec quisquam ciuium iussu regis de sua ciuitate aut agro deturbatus est. Quicunque absunt, sponte sua ac volenti absunt. Hisce omnibus per ipsum regem liberum est, cum uolent, ii sua reuerti ac suis omnibus libere frui. De cedendis uero ciuilatibus quod pelitur, quoniam legatio h$c in ipsis imperij comitijs a cesarea maiestate, electoribus, principibus ac reliquis ordinibus imperij decreta est et quia causa ipsa ad vniuersos ordines spectat quodque eciam ma- gnopere ad existimationem regis pertinet, ne qua sinistra suspicio de eo in animis genlis amicissima? orialur: idcirco constituit ad prima comiüa ordinum imperij legatos suos miltere, qui palam in ipsis imperij comi tijs de toto hoc negotio abunde doceant ac rationes et iura per regen pretensa exponant eaque luculentis testimonijs confirment. Ac re tota illic per suos explicata, sie deinde rex christianissimus cum illis aget talemque se prestabit tota hac actione, ut liquido agnoscant cesarea maiestas, electores, prineipes ceterique ordines, se non ueterera amici- tiam dirimere aut uiolare uel minuere nec sacri Romani imperij iura uel tantillum lodere uelle, quin potius in animo sibi esse, antiquam amicitiaai illam aucliorem et firmam reddere. Nec dubitat, quin illi, re Iota ad examen ralionis ac amicitiae simul et vtililatis reuocata, idem plane sint sensuri.

B. Ad responsum christianissimi Francorum regis super postulatis caesarea? maiestatis, eIeclorum,principum, ordinum aestatuum sacri Romani imperij legali hoc modo respondere die II0 februarij 1560:

Necessitudinem, sanguinis coniunetionem ac alia vtriusque gentis

No. XCV. is CO. 259

commemorate officia esse quidem vtrimque perspectissima, sed nihil ad earn, cuius potissimum gratia hue legati destinati sunt, causam verborum splendore accederé posse. Ex Germanici uero imperij regiaeque celsi- tudinis eo ipso christianissimi nomine dignitate esse, vt eadem ipsa amicitiae et necessiludinis ratio actione ipsa (qua nullum certius est mentis indicium) comprobetur.

Quod rex christianissimus se non intelligere dicit, quorsum de resti- tuendis episcopatibus postulatum pertineat, cum earnm ciuitatnm episcopi iam caesarea? maiestati ac sacro Romano imperio sua homagia et fideli- tates more maiorum rile prestiterint ac omni ex parte ab illis satisfactum sit, respondent legati, id proximis superioribus comitijs, cum huius legalionis prouinciam susciperent, sibi inter cietera matidatum fuisse, sed propterea satisfactionem huiusmodi, siquidem debite facta fuerit, impu gnare ') non intendere. Et cum regia eius celsitudo, episcopatus, prin cipals et ciuitates Metim, Tullum et Verdunum, de quorum restitutione agitur, inter sacri Romani imperij status а�? membra esse, eo ipso, quod scripto exhibuit, responso libenter fateatur et agnoscat, existimare legati non debent, earn id ipsum, quod alieni iuris esse tara liberaliter profi te tur, quouis praetenso iuris colore detinere uelle. Cur autem alia sibi comitia expectanda ducat (cum, quo tempore habende sint, incertum sit ac interim caesarea? maiestati, electoribus, principibus reliquisque sacri Romani imperij ordinibus grauissimum sit, eas imperij vrbes regis eius celsitudinis praesidijs detineri), nullam plane causam vident, prœserlim cum in ipsis comitijs a caesarea maiestate, electoribus, principibus cae- terisque sacri imperij ordinibus huius negocij conficiendi causa cum amplis mandatis ac fidei literis (quas regias eius celsiludini exhibuere) sint dimissi ac, ne in ullam moram aut negocij huius dilationem ullo modo consentiant, praeeipuis2) in mandatis habeant.

Proinde, vt cesáreo maiestatis, electorum, prineipum caeterorumque sacri imperij ordinum voluntati et mandatis ea, qua decet, fide satisfa cían!, se a regia eius celsitudine amice, sludiose et obsequenter oommuni caesaris et imperij ordinum nomine petere, vt, quemadmodum eo ipso responso, sacrum Germanica? nalionis imperium nihil hactenus quicquam, quod Gallicorum finium esset, occupasse, libenter agnoscit, ita ipsa vicissim, legationis huius, quae cum caesarea? maiestatis, electorum, prin eipum а�? reliquorum sacri imperij ordinum dignitate et absoluta uolun- late coniuncta est, ratione habita, dictas urbes а�? si quid prœlerea, quod ad dicta sacri imperij membra pertineat, ab ea detinetur, antiquis im perij iuribus restituera earumque ciues a quouis praestito juramento exoluere non grauetur.

1) hier fehlt: ose«. 2) praecipue.

17*

No. XCV. 1560.

Si qufB uero rationes et pratensa in dictis ciuitatibus iura (qua? tarnen legati Bon agnoscunt) a regia eius celsitudine in medium adduci possetit ad ea legatos iuxta commissionem et mandata caesarea; maieslatis, ele- ctorum, principum cseterorumque imperij ordinum responsuros. Et n quid proterea regia eius celsitudo in medium proferre uellet, quod sacri imperij iura non minuat, vt omnem, qua? oriri posset, sinistrara de se suspitionem ab amicissimse gentis animis abstergat, se salis instructos esse ad respondendum vel ea pro imperij dignilate et commodo recipienda.

C, Ad secunda postulata legatorum caesarea) maiestatis, electorsm, principum ac reliquorom ordinum sacri Romani imperij rex christjanis- simus, adhibito procerum consilio, respondet in hunc, qui sequilor modum:

Quanquam legati ad hoc se precipue missos testantor, ut Metim. Tullam ac Virdunum, sacri Romani imperij ciuitates, absolute restitai postulent, tarnen per hec non in animo habent cesar, electores, principe* ac reliqui ordines regem christianissimum suis iuribus excludere, causa non dicta, non percepta, non intellectis iuribus regijs. Nam hoc sät plane iniquum et exempli pessimi et ab omni iure maxime autem a gra- uitate et justilia Germanice gentis alienum. Quod autem petitur a legatis. ut iura sua rex in medium adducat, sese ad illa iuxta commissionem suam ac mandata responsuros et, si quid preterea proferre uelit, quod sacri imperij iura non minuat, se satis instructos ad respondendum vel etiam ea pro imperij dignitate et commodo recipienda, cogitare debent legati, hanc causam huiusmodi esse generis, ut non nisi in ipsis imperij comitijs recte tractari aut confici3). Frustra enim rationes ac jura per regem pretensa coram Jegatis doceantur, quod illorum non sit suas rationes repudiare uel admillere uel de illis diiudicare ac mullo min« de toto negotio. Et si maxime coram ipsis legatis de rationibus ac regijs iuribus disceptatum fuerit, nullo id fructu futurum est. Nihil enim aliud ex tota illa disceptatione colligi ac referri queat, quam quod demum ipsi legati cuncta ea cfsari ac ordinibus bona fide referent. Neque enim legatorum est de hac causa pronunciare. Porro qualis esset prudentic, regem causam suam tolam legatis permiltere, per illos apud ordines imperij referendam, aut scriptum snum disceptatorium apud illos con- signare, in conuentibus imperij Iegendum? Ista nisi viua uoce per regios legatos nec rite nec recte unquam expediri queant. Nam si que obscura incident (ut fit), quis lucem afferet? Si que. latiore explicalione indigebunt, quis id prfstabit? Si que contra obijcientur, que, dissolui

3) hier fehlt »possit« oder »qticat«.

No. XCV. 1660. 261

oporteat, quis refeilet? Quis confirmabil, que, minus firma videri possint? Omnino (quod iam antea dictum, iterura ac s$pius dicendum est) con- uenit ac prorsum necesse est, ea per legatos, abunde de toto negolio instructos, coram apud ipsos imperij ordines referri ac transigi. Nec aliler res ipsa ac negotij qualitas fieri permiltit. Proinde tota hec dis- ceptatio a legalis petita inanis futura sit et tantundem temporis, olei alque operae (quod aiunt) nullo commodo amissum fuerit.

Quocirca magnopere rogat rex christianissimus caesaream maiesta- tem, electores, principes ac vniuersos sacri imperij ordines, ne pulenl, tergiuersandi aut moras alias ex alijs nectendi gratia hec a se proponi, sed quod ea est causa natura, ea negotij ratio, ut non nisi apud con- uentus imperij de eo recte cognosci ac tractari possit. Porro se missu- rum bona fide legatos ad proxima imperij comitia pollicetur, qui iuxta primum suum responsum hac in causa satisfaciant. Interim petit ab illis, ut hoc quoque suum responsum ad secunda legatorum poslulata boni consulant, sicut ueteri ac sacrosanctae vtriusque gentis amicitiae conuenit.

Boardin.

D. Ad responsum, quod ad secunda legatorum caesarea maiestatis, electorum, principum ac reliquorum ordinum sacri Romani imperij postu- lata rex christianissimus dedit, legati hoc modo respondent:

Se quidem iniquum aut mali exempli non putare res suas petere- Nec quemquam, indicta causa, iuribus suis excludere, caesaream ma- ieslatem, electores, principes calerosque imperij ordines intendere, cum ea petant, a quorum possessione nullo praetenso iure sed de facto sunt depulsi. Ipsos practerea legatos nomine caesarea) maiestatis, electorum, principum caelerorumque sacri imperij ordinum constanter asserere, ne minem in dictis vrbibus et locis quicquam iuris habere praeter eundem caesarem et sacrum imperium.

Nec4) arbitrari, causam hanc eius esse generis, quin citra comitia recte transigi aut ex aequo confici potuisset, praesertim cum ab ipsis comitijs illa auetoritate praedili, illis rationibus inslrucli dimissi fuerint, vt potuerint recte et iura admiltere et repudiare iuxta perspectam caesa rea maiestatis, electorum, principum ac imperij ordinum mentem. Jam enim, si legatis nil aliud ineumberet, quam bona fide referre, legatorum vsu nulla negocia conficerentur. Verum quia regiae celsitudinis ea est ultima voluntas, vt ad comitia hoc negocium reijeiat, nec aliter rem ipsam aut negocij qualitalem permittere arbitratur, legati, contra firmam hanc regiae celsitudinis uoluntatem haud vlterius instandum rati, hoc profitentur, se satis superque regiam celsitudinem de ipsorum auetoritate, sibi a caesarea

4) hier fehlt »se«.

262 No. XCV. XCVI. 15G0.

raaiestate, electoribas, principibas caeterisque imperij ordinibus concessa, docuisse et caesarea) maieslatis, electorum, principum reliquorumque sacri imperij ordinum mandatis nulla non modo in parle defuisse sed omnibus etiam modis tentasse, vt res iuxta eorum mandata et expecta- tionem transigerentur. Seque hoc regis christianissimi responsum, et« cssaresB maiestatis, electorum, principum cajlerorumque sacri imperij ordinum mandatis et spei parum respondeat, ita acceptare, ut eisdem id integra et germana fide referant.

Cumque eis nihil praeterea hic agendum supersit, regiam 5j etu celsiludinem rogare, vt sibi recedendi facultatem concedat.