Sacratissima csesarea maiestas, domine, dominc clementissime, illuslrissimi domini electores ac prineipes cseterique ordines sacri Romani imperii!

Cum intellexisset senatus ac reliqui ordines regni Polonie,, factum suum de eleclione illuslrissimi prineipis domini Stephani, Transyluanie palalini, in regem Polonie, in varias nonnullorum hominum opiniones passim ineurrere, faciendum sibi esse existimauerunt, vt per nos, nun- cios suos, tum ralionem consilij sui sacrac cfsarea? maiestati vestra ac vobis, illuslrissimis dominis elecloribus celerisque statibus et ordinibus sacrj Romani imperii, exponerent, tum etiam conscientiam pr^clari facti sui apud vos loco isto lestalam facerent.

Nam cum anno ante superiorem proximo rempublicam illam regnum- que et patriam suam in maximo periculo versari viderent ob repentinus! illum et minime expectalum discessnm a nobis in reguum Galliarum Sere nissimi regisHenrici etsi confestim operam, quantummaximampotuerunt, dederunt, vt ne nimis diu rege ipso carere viderentur, tarnen prineipio quidem pro veteri atque perpelua gentis nostrf erga serenissimos reges suos pietale reditum Serenissimi regis Henrici, quoad maxime per regni ipsius raliones licitum fuit, praestolandum esse putauerunt. Deinde autem anno elapso integro cum viderent, rempublicam sine rege non solum hoslium ineursioni exposilam sed etiam lam recenti tum Tarlarorum in fines nostros influxu non minima ex parte deuastatam esse, id quod nunc quoque cineres Podolicarum noslrarum regionum plus salis altestantor, inprimis aulem cum viderent, rege absente lantam ex priuatis contro- uersiis indecisis dissensionem inier ciues exoriri, vt, eliamsi exlernus hostis absit, suis ipsa respublica inleslinis dissidijs ruitura videretur: communi plane omnium prouinciarum consensu in id ineubucrunt, prima quidem in Slensiciensi conuentu, deinde vero, cum res Stensiciae non

*) cfr. von Solignac's allgemeine Geschichte von Polen. Zweiter Band, fortgesetzt von J. F. Joachim. Halle 17G5. pug. 632 g. 845.

•*) cfr. von Solignac I. c. zweiter Band. pag. 620 — 632 §.818— 845.

***) Vorliegender Abdruck ist aus dem von den Gesandten eigen- bandig unterschriebenen Originale entnommen.

No. CXIV. 15 76. 3(53

succederet, etiam in Varsouiensi, regem vt primo quoque tempore crearent.

Quo in studio et cogitaüone eorum illud praller cetera naxime ani- maduerli poterat, nihil asque omniumpropemodum prouincialium hominum aniraos lunc peruasisse, nihil quiequam maiore conlentione totiusequestris ordinis actum esse, quam vt rex aliquis, homo gentis nalionisque ipsius noslrse, crearetur, nec vero id solum ob sacrosanetam diuini prsecepti atque instituli autoritalem, qua? palam et aperle sancit, reges, qui sint in populo dei regnaluri, non aliunde quam ex genere ciuium et quasi do- meslicorum ipsorum desurai oportere, sed eliam ob nustram ipsorum re- cenlem admodum totius illius lemporis, quo Henrico regi paruimus, ex- perienliam. Quo quidem toto tempore planissime comperiebatur, neque regi ipsi iueundum neque subditis omnino aecomodatum ') nec denique iuri ipsi et liberlalibus communibus salis lulum imperium esse posse, vbi intcr regem et subditos sermonis communio non esset. Necessario igitur ex iustis et grauibus admodum ralionibus constitutum cum animis suis habebant, nostratem hominem rebus his nostris proficiendum esse.

Quod quidem consilium eorum etsi ipsum per se magnis difficul- talibus impedilum videretur propterea, quod in pari iure omnium vix ac ne vix quidem vnus aliquis inueniri posset, cui reliqui omnes volentes ac lubentes facile pro se ipsis cognatisue et propinquis suis regi am hanc dignitatem concessuri viderenlur: tanta tarnen et tarn inflammata omnium fere prouincialium sludia ad eam rem extiterunt, vt, quemadmodum pridem in Slensiciensi et antea quoque in illo Varsouiensi superiore con- uenlu, in quo tum electio regis Uenrici agebalur, item in hoc poslremo magno labore tentari et vrgeri non sit protermissa. Propositis enim duobus ex senatu nostro, qui eo munere regio non incommode, vt erat hominum opinio, fungi posse viderenlur, facta senatui polestas est, vt, vtrum eorum mallent, regem arbilrio suo crearent et promulgarent.

Ecce aulcm, dum de eo in hanc et illam parlem (am a senalu quam ab equitibus varie diseeptarelur, quod illi ipsi, qui designali essent, suo quisque consilio munus delatum regium refugere videretur, cumque ila res pendelet in communis illius et iisdem etiamtum seplis et quasi can- cellis conclusi concilij deliberatione, repenle preter omnium spem atque opinionem die mensis decembris duodeeima reuerendissimus dominus archiepiscopus Gnesnensis, secessione facta ex loco electioni regis publice constituto atque propterea fossa et vallo munito grauissimisque pr^terea sanetionibus firmato, in lncum quendam semotiorem abiit et, sole iam ad occasum inclinato, missa ad ordines quadam legatione, que, eos interim

1) aecommodatum.

364 No. CXIV. 1576.

ad vesperum vsque occuparet ac dislineret, paucis admodam prxsenli- bus paucioribusque eliam consciis, paucissimis aulem consentientibus, reliquis vero omnibus partim aliud agentibus partim eliam reclamantibus et nimium immaturis ipsius conatibus moram inijcientibus, priuata plane autoritate, maxim§ enim partis tarn senatorum quam equitum consensus in diuersum ferebatur, cum dies iam ille totus contentionibus eiusmodi extraclus esset, te diuum Maximilianum, Romanorum imperatorem, regem Poloniae appellauit.

Ex quo quidem priraum tempore in rempublicam, rel consentien- tem plane vel certe paulum admodum discrepantem, magnum subito ma- lum, pro dolor, inuectum est dissensionis atque discordiae. Pauci eoim ■Iii homines, factum archiepiscopi amplexi, ad melas illas haeserunt, re- liqui autem omnes, quorum erat sane numerus hominum infinitus, m- dignitate rei commoti, (neque enim aut vnus homo sine concordibns cunctorum suffragiis omnibus dominum imponere potuit, aut ipsa eliam nominalio dbmini archiepiscopi praecedere debuit ciuium suffragia sed sequi in vnum collecta et aggrega(a) faciendum sibi esse exislimauernnt, non vllo quidem, quod absit, sacrae c^sarcas maiestatis vestre, odio, quam vli supremum vniuersi orbis christiani imperatorem et monarcham Ii beider omni honore prosequuntur, sed vindicande. atque in futurum stabiliende, communis libertatis necessitate addueti, vi poslridie, viam atque ralio- nem legitimam electionis sequuti, concordibus omnium suffragiis sere- nissimam infanlem Annam virginem, non solum domi nostrae nalam et ex sanguine praeterea serenissimorum regum nostrorum proerealam, ve rum etiam tum suis ipsius tum maiorum quoque suorum optime de nobis meritorum regum virtutibus magnopere commendatam, reginam nomina- rent; cui vna illa eademque opera maritum quoque aetale parem ad- iunxerunt regemque Polonie. renunciauerunt illuslrissimum ipsum domi num Stephanum, Transyluaniaß palatinum. Ni facerenl, nouum plane morem in rempublicam induci et perniciosum admodum exemplum prodi ad posteros inlelligebant libertatis publicae in extremam atque perpelua« seruitutem adducendae. Qu^ enim est apud nos prima Überlas ciuium? Ea profecto, que, est in aequo omnium regis creandi iure constiluta. Que igitur alia extrema seruitus, quam pati, renunciationem aut publicalionem regis, ab vno paucisue factam, communi omnium consensui et deuinetis mutua concordia suffragiis anleferri?

Magna ha?c erant et summa omnino reipublicae necessitate expressa. Sed ordincs ne in lanla quidem necessitate et quasi instinclu ac impulsu diuino ad res praeserlim tarn iustas atque lcgilimas et communi omnium liberlati proprias salisfaciendum tarnen sibi modestisque suas et slodio communis concordiae pulauerunt. Quo factum est, vi vllerius etiam, quam

No. CXIV. I57C. 3Ü5

summo iure debuerunt, summa sua voluntale progressi siot. Et primo quidem a sacra cfsaree vestro maieslatis oratoribus diligenter poslula- uerunt, vt ne nuncium electiouis magestatis1) vestre, lumultuarie. et pene per vim facta? ad maiestatem vestram caesaream, principem benignissi- mum et pacis ac concordiae Christiane, sludiosissimum, milterent. Deinde etiam dominum archiepiscopum ipsum iraterne admonuerunt, ne quid de gratulaloria legatione ex Polonia ad sacram cesaream maiestatem vestram millenda prius statueret, quam ea, que, cum summo dolore ordinum essent ad eum modum in republica confusa ac perturbata, ad certam aliquam concordiam et moderationem adducerentur. Daturos se esse operam pro virili parte sua, vt, quantum modo in rebus tantum exulceratis fieri posset, aliqua tarnen eius concordisB ratio per eos iniretur. Alioqui minime tequam videri, vt propter paucorum dissensionem vniuersa res- pnblica in extremam aliquam, quod absit, calamitatem deueniat.

Caeterum, cum bis rebus omnibus nihil admodum apud aduersarios proficeretur, e vestigio literis per singula territoria dimissis, diligenter de his omnibus, que, tum acta essent, absentes omnes ex nobililale edo- cuerunt. Et quamuis de suf cause aequitate, quf publice, libertati omnium patrocinaretur, nihil diffidebant, tarnen eam omnium iudicio subiecerunt, vt, si iustam esse et ipsi vniuersi ducerenl, ea tuenda rebus afflictis reipublicae succurrerent. Quam ad rem conuentus tum particulares per singulos palatinatus tum vero deinde vnum regni totius conuentum communem Andreiouiam ad diem deeimam octauam mensis ianuarij, grauissimis interpositis sanetionibus, edixerunt, vt, cum eo vtrinque a partibus conuentum esset, praesens aliqua medicina rebus Ulis, ad ex- tremum pene discrimen adduclis, de communi partis vtriusque senlentia afferretur.

Conuenerunt frequentes admodum, sie vt praeter capita modo ipsa diuersae factionis paucissimi omnino ex vniuersa nobilitate Polonica de— siderari viderentur. Sed ne ii quidem magnopere desiderari potuerunt, prolatis in medium tum decretis omnium particularium conuentuum tum vero etiam senlentijs priuatorum multorum, scripto comprehensis, qui aliorum negociorum gratia erant a conuentu illo Andreiouiensi abfuturi.

Quibus quidem omnibus lectis et diligenter inier se collatis ac per- pensis, senatus et ordines, animaduersa etiam summa totius nobilitatis per singulos palatinatuum conuentus concordia ac studio reipublicae tuendae, primum acta illa Varsauiensia, quibus serenissima Poloniae infans regina et illastrissimus Transyluanie. prineeps rex Poloniae renunciatus est, caeteraque omnia, que, eam electionem sunt consequuta, approba-

2) maiestatis.

No. CX1V. 1576.

uerunt fauloribusque et administris eiuselectionispublicf fcratias egerunt, contraria autem acta omnia irrita et inania, vti erant, ita publico decreto pronunciauerunt. Deinde pro amore suo erga omnes in vniuersum, eos autem inprimis, qui erant aduersae factionis, sublata plane vi ac vigore sanclionum, rigidissime aduersus eos sancitarum, qui a conuenlu illo Andreiouiensi temere abfuissent, et inducta quasi earum rerum obliuiooe, rauluam charitalem et beneuolentiain, quanlum in se fuit, tueri et con- seruare studuerunt. Ad praccipuos etiam aduersae factionis tarn in Polo- nia quam in Lithuania et Prussia peculiares suos nuncios et oralores ab- legauerunt, qui eos reipublicae conciliarent eisque ad veterem amiciliam et coniunctionem suam in republica reccptum ac redilum aperirent. Quod ipsum quoque serenissima infans hortatu eorum faciendum sibi exislimauit.

Verum ibi quoque cum plerique illorum perspeciem duntaxat omnia se facluros esse recepissent oratoresque eorum cum spe concordiae nun leuissima dimisissent, nonnulli quidem illorum in partes reipublicae paulo post concesserunt, capita autem et factionis duces sanandis sogris suis mentibus Iocum plane nulluni reliquerunt. Atque ibi tum dominus archi- episcopus conuentum quendam Louicij ad diem vltimam fcbruarij edixit, qui tarnen omnino eius etiam ipsius parlis confessione infrequens admo- dum fuit et desertus.

Atqui regni ordines ne his quidem rebus omnibus ab amoris soi erga illos constanlia et summa rerum omnium moderatione dimoueri potueranL Etenim non contenli legalionibus illis suis, ad eos paulo ante decrelis et ablegatis, nouam denuo ad ipsos Louicium legationem miserunt, lega- tionem inquam eorum, qui illis primum necessitalem conuentus illius sai Andreiouieusis ob oculos ponerent, quod in vi illa aperta repellend* immo in communi illo patriae incendio extinguendo bonis ciuibus nequa- quam esse licuerit negligentibus aut ociosis, tum qui eos de actis omni bus illius sui conuentus, cum singulari sua erga eos beneuolenlia geslis, plenissime edocerent et, quicquid ibi decretum ac constitutum Sit, ab eo se nulla ratione esse recessuros ostenderent, qui deinde cum archi- episcopo ipso fraterne exposlularent, quod vltra priora, perspecta iam tum totius nobilitatis consensione in conuentu Andreiouiensi, neque po- tuerit neque debuerit vnus bomo contra omnes Louiciensem conuentum denuo indicere, quum ipse ordinis quidem causa primum in republica locum teneat, reuera tarnen vnus omnium in republica loca, qua? a sin- gulis in solidum obtinentur, occupare non possit; vt iam landein itaque ad vnum ac eundem cum republica sensum accederet cum suis reliquis, cum in designando rege idem procul dubio propositum secum habuerint et habeant communis salutis et libertatis, quanquam via et ratione non nihil diuersa, tuendac ac conseruandae; profecto si se ad eos contulerinl,

No. CXIV. 1570. 367

non tarn de sententia decedere quam velns sunm institutum tenere vide- rentur. Et si quid, illud (amen singulari sue, prudentite admodum con- sentaneum fecerint, si noluerint eundem potius, quem ceperunt, cursum cum periculo tenere, quam, eo leuiter commutato, salui ad eum, quem semel cum animo suo cogitatum ac deliberalum habuerint, portum peruenire. Cesaream maiestalem iam inde ab eo tempore, quo ab eis in regem suum electa esset, non se salis in vllam parlem declarare, suum contra electum sie ad se aduentare, vt, cum hsec ad eos referrentur, sit sine dubio regni fines ingressurus secumque adeo summam religionem, singularem pru- dentiam, iustitiam incredibilem, amorem vero in hanc rempublicam plane incomparabilem allaturus et, quod caput est, primum pacem a Turcarum imperatore aduentu suo representalurus, deinde autem domeslicas nostras perturbatas rationes cum summa sua indulgentia tum vero omnium suo- rum in se studijs erectis et maxime prasidio matrimonij serenissime, in- fanlis, quae ei desponsa esset, constitnturus, quarum rerum, vt interim Gteteras in eo, quem ipsi electum suum esse prsetenderent, inesse con- cedant, ea tarnen, que, poslremo loco dicla sunt, ita huic suo esse pro- pria, vt in eorum communionem nemo alius venire posse videatur. Et quoniam scripto nonnullo domini archiepiscopi ita se perstringi videbant, quasi inscienlia aut temeritale sua seruitutem quandam essent in rem publicam introdueturj, responderunt, seruitutem ab eo magis esse me- tuendam, qui vnus arbitrio suo regem Omnibus imponere laboret, quam a se, qui regis eligendi libertatem »quam et omnibus communem defen- dunt ac tuentur, itemque ab eo, qui rege suo eligendo praepotenUs barbari arma apertissime in nos concitat, quam ijs, qui malum quiescens turbulen- tissimis christiani orbis temporibus in se transferre studiosissime cauent.

Ad ea paucis respondent sed tarnen sie, vt non longe a quietioribus consilijs se abesse significent: contentionem et comparationem omnem, vtrius partis consilia magis e republica fuerint, refugere 3); tempori4) permittere magistro veritatis. Animos quidem suos a concordia in re publica vsque adeo non abhorrere, vt conuentum propterea Varsoui» ad nonam diem aprilis indici ab archiepiscopo obtinuerint. Eo venirent et consilia cum ipsis cumqoe adeo Prussis et Lithuanis, qui eodem essent per ipsos inuitati, conferrent. Illud certum haberent, vt primum rex in regnum aduenerit officioque suo satisfecerit, se esse omnino in fidera eius concessuros. Quod ipsum eodem illo tempore in literis ad sacram cesaream maiestalem vestram scriptis ita interpretantur, vt non obscure MB se ferrent, regnum prius occupanti (sie enim loquuntur) cedere oporlere. Et in literis ad suos Viennam ablegatos oratores hoc etiam

3) Vor refugere fehlt: se. 4) Hier fehlt: id se.

368 No. CXIV. 1370.

clarius exprimunt, nulla plane circuitione vsi: si conuentum Varsotrien- sem, ad nonain aprilis indiclum, aduentus in regnum palalini Transyl- uania? anlecesserit, se ipsius maiestulem necessario vna cum alijs esse agniluros. Quod autem ordines obiler monueranl, sacram caesarea» maieslalem vcslram consilia sua premcre nec se satis declarare, id vero ipsj in iisdem Ulis suis literis agnoscunt nec obscure de eo cum maiesla'e vestra exposlulant. Addunt etiam, cum a sacrae maiestatis veslrse ora- toribus in comitijs electionis non semel iIiis fuerit promissum de aduenlu sacra; maiestatis veslre. in l'oloniam intra mensem vnum, nunc tertiaia iam ferc mensem in exilu esse nec tarnen sacram maiestatem veslram in Polonia apparere. In summa queruntur, conditionibus promissis iatra tempus constitutum satisfactum non esse.

Hsec illi ad sacram ce,saream maiestatem vestram suosque Viennara ablegatos oratores scribunt primis fere martij diebus. Sub medium autem eius mensis scribit archiepiscopus ipse quoque tum communiter ad omnes tum etiam priuatim ad quosdam eorum, se de pace oplime sperare, csiits se tarn cupidum esse, vt, si id e republica fore iudicet et si in se von omne eius rei momentum posilum esse videal, lubens nunc Cracouian etiam se ad eos confcrat.

His autem fere temporibus perfertur ad eos responsum quoddam sacra? c^sarcac maiestatis vestrc, datum oratoribus eorum: eam ius regni, bonis ralionibus adeptum, legitime acquisiuisse; conditiones modo qiias- dam sibi partim differendas, partim miligandas, partim etiam omnino tollendas viderj.

Interea imminebat iam tunc Yarsouiensis conuentus dies, ad quem etiam ordines, ne quid omnino inlentatum relinquerent, mittendos porro oratores suos esse exislimauerunl cum hac fere legatione: In his mani- festissimis diuinae ira> indicijs, que, sibi merito pro sceleribus omniam suis incumberet, nihil sc ad illud vsque tempus prsetermisisse, quod ipsos ad amorem et concordiam adducerc posset. Testes eius rci esse tarn conuentum Andreiouiensem tum frequenles ad eos et Hieras et legaliones suas. Nunc quod ipsos a quietioribus consilijs non abhorrere cioile autem bellum refugere omnino intelligant, magnam se ex hoc ipsorum oplimo erga se remque publicam animo consolationem capere hocqae libentius in suo inslituto communis pacis atque concordiae permanere et confidentius omnino ab eis pelere ac requirere, vt, quod pridem illis oslen- dissent, id iam re ipsa pr^starent et ad eos, vti paulo ante non nolle v ideban- tur, accederent. Si enim ceptas semel partes sequi porro non desistereot, in apertum plane discrimen conditionum suarum, primo carplim pro ar- bilrio alieno iuratarum deindc vero in perplcxo reliclarum, prorsus5) 5) Hier fehlt' ipsos.

No. CXIV. 15 7C.

esse incursuros, sin explicare se inde cupiant, vti profecto velle debe- rent, cum regis iuramentum initium sit omnium inter regem et subditos obligationum; vnum esse refugium ad se, qui neque condiciones lllas tulerunt neque iuramento tili assensi sunt, transeundi, prsesertim cum eleclus rex suus omnia, que, modo proposita sibi a suis haberet, prompto admodum animo iam confirmarit, deinde cum is iam in finibus regni plane vesclur Cracouiaeque propediem adfuturus sit, princeps prudentia, reli- gione, iustilia, vita Integrität«, inprimis autem suorum amore commen- datus. Transirent ad se igitur et cum regi ipsi suo atque adeo serenis- sime, infanti adhtererent, quam deserere absque summo scelere et diuini meto supplicij nequaquam possunt. Tum vero molem etiam eins belli, quod ex eleclione Casaren maiestalis vestra illis ac sibi immineret, de- clinarent. Nam quod non desint, qui Turcam iam nunc aiant regnum Polonif pro suo ducere et electum ipsum suum Turcae beneficiarium esse: id vero nihil esse; alterum enim a Turca dici federis ratione, se- cum per nos iampridem initi et antiquitus constituti, sie vt, qui nos violet, idem se ipsius foederatos violasse inlelligat, quod ipsum etiam ex indu- ciarum Turcicarum, cum c^sarea vestra ipsa maieslale nuper pactarumf!, formula facile fortassis intelligi posse; alterum autem, quod de electo ipso suo dicitur Turca? beneficiarium esse, id vero suo iudicio non omnino inuidiosissimum videri, prsesertim cum formam illam, que. nunc est, Tran- syluanici dominalus non ipse primus in Transyluaniam induxerit, sed per manus a maioribus reeeptam cum summa tranquillitate tenuerit- Adessent igitur ad eum regem coronandum et ad consulendum de re- publica in commune, cetera inter se ac eos facile sine negocio confectum et compositum irj.

Haec vbi modo ad eos, qui Varsouiam conuenerant, ila referrentur, ea opinione ordines fuerunt, omnia obuijs, quod aiunt, vlnis excipi ab ipsis debuisse, maxime cum et suos quidem oratores, quos paulo ante ad sacram cfsaream maiestatem vestram ablegauerant, cum non alienis- simo responso ad se rediisse et ipsam maiestatem vestram in sua ad con- uentum illorum Varsouiensi legatione ius regni illius non nimium apud ipsos etiam homines sue, factionis vrgere viderent. Nam cum ordines sacrae c^sarese maiestati vestre, ralionem factorum consiliorumque suo rum prolixius per oratores suos exposuissent, de quibus secus nonnihil maiestatem vestram edoctam fuisse aeeeperant, nihil aliud fere maieslas vestra respondisse dicilur, quam fidem interea illis quoque abrogare eam non posse, qui diuersum ad eam de his omnibus antea retulissent, interim eos recte et ex officio suo facturos esse, si vel oblatas ad concordiam

f) cfr. J. von Hammer Geschichte des osmanischen Reiches. Vierter Band. Pest 1829 pag. 20 und 27.

24

:i7u No. CXIV. 157«.

constituendam rationes susciperent vel alias denique ipsi inirent. 0»? aulem a Sacra ce,sarea maiestate vestra ad conuentum Varsouiensem leg»- liü lutic temporis millebatur, in ea quidem illiul fere comprehensuB fuisse compererunt: Eam, nulla priuala ambilione sed studio rei public* Christian» adduclam, ad pelendum regnum Püloniic accessisse; irao vero ad eum honorem non se ipsam, qu$, alijs regnis atque imperijs occapaU. coram ipsa in Polonia adcsse non posset, sed serenissiraum filium suum. archiducem Ernestum, nobis oblulisse. In quo si quid per setatem de- cssc viderelur, id facile (um liberalissima ipsius educalione tum palris ipsius autoritate tum vero senalus ipsius Polonici consilio atque opesar- ciri potuisse. Post Henrici quidem regis discessum, cum se multi noslro- rum coram et per Hieras de suscipiendo regno illo vitro compeilareat, se tarnen idem illud, quod olim salis diu, in excusationem sui adduxisse, postremo aulem victam eorum precibus et persuasionibus ila assensisse, vi sperarel tarnen, se suscepto illo regnj Polonici onere cito liberalum nee multo post tum ius regni in Ernestum filium suum summa ordinum regsi voluntatc translalum irj.

Nvnc quanquam multa tentata sint, quominus ad extrema venirelnr, quoniam res tarnen eo denique dedueta esset, vt regnum sine armis obti- neri non possit (ex quo et terris ipsis Polonorum et libertatibus ac priu- legiis eorum et condicionibus vitro cilroque datis et aeeeplis, ioprinb aulem vitse et capiti ipsorum tarn a suo exercitu quam a Turcico, qu specie defensionis proeul dubio venturus esset, magnum atque aper tu« periculura ciearelur), cajsarea autem maiestas vestra hello Uli per se interniere, tum sua inualeludine tum Vngari^ defensione tum inducianus denique, recens cum Turca in integrum octennium pactarum ff), reli- gione impedita, non posset, ideo se de omnibus his rebus accoratios deliberandi longius aliquanto spacium sumpslsse in eaque deliberatione illud statuisse, laborarent, qui sunt numinis ipsius sludiosi, vt serenissina infans Anna, quam maiestas vestra nunquam a regio honore arceri vo- Iuerit, in reginam coronaretur exclusoque Transyluano eadem condiciooe serenissimo archiduci Ernesto nuberet, nimirum vi ipse quoque secun- dum eam primo quoque tempore coronetur; eamque condicionem et oplare se et non difficulter confici posse non obscure significaL Ovo sane casu") in filij quidem conditionibus sponsorem se pratbere; qvm autem sui proprio muneris oilkijque essenl, vt de Prussiae, Liuonite, Ba- rique controuersijs ex vsu reipublica) illius compnnendis, ad ea se omnem suam operam et diligentiam cum omni studio atque fide inlerposiluran esse nihilo secius, quam si ipsa rex noster esset. Heec maiestas vestra.

•HO cfr. J. von Hammer I. c. Vierter Band. pag. 20 und 27. 6) Hier fehlt: se.

No. CXIV. 157C.

Qaibus omnibus rite examinatis et expensis, hinc quidem studio sacra? Casare» raaiestatis vesfrae admodum moderato et ne minima qui dem ex parte ad vlla feruida consilia inflammato, illinc autem difficultate filij conditionis per maiestatem vestram propositae et adiectse, existima- bant ordines regni, eos, qui Varsouiae coiuissent, rei communi rectius fuisse consulturos et ad se e uestigio accessuros. Atqae ideo qaoque Iegalionem eam, que, in ipsis statim finibus regni adilu facile prohiberi poterat, liberam prorsus ire permiserunt, tum vt caesaream maiestatem vestram de more honorarent, tum vero vt fratribus suis omnem de se conquerendi ansam praeciderent. Verum illi, tum magnis quibusdam priuaturum et factiosorum pollicitationibus inflati, in ce_plo semel sed paulo ante iam quasi reiecto et abdicato contenlionis cursu porro per- stiterunt et nouum, nescio quem, conuentum Varsouiae iterum ad diem tertiam iunij indixerunt, cuius expectatione videntur hucusque pendere.

Interim autem rex Cracouiam ad diem, XVIII aprilis appulit, quem senatus ac ordines vna cum serenissirna infante Anna malrimonio iuncta, necessario multis et magnis rationibus ducti, calendis maii, quod fejix faustumque sit, Corona aurea, quod est proprium regni diadema, insigni- nerunt regnoque ipsi inaugurauerunt atque ei praesentes praesenti et illis ius, leges libertatesque eorum iureiurando confirmanti ipsi quoque fide- litatis et subieclionis su§ iusiurandum de more prostilenint et omnia de- nique legitime plene ac integre peregerunt, quae ad totum hoc pcrfi- ciendum negocium pertinere quoquomodo videbantur, ita vt ad plenissi- mam illius diei celebrilatem animis quidem hominum priuatim, desiderio paucorum quorundam fralrum et collegarum absentium flagrantibus, for- tassis aliquid, publica; tarnen rei ipsi et lemporis illius necessilali nil omnino defuisse videatur. Atque haec quidem nonnullorum absenlia etsi potissimum factiosorum quorundam et sua magis quam publica amantium ingeniis studiose admodum esse videatur procurata, spem tarnen habent ordines in benignitate dei optimi et maximi pro optimis et sedatissimis regumque suorum et reipublicac amantissimis nostrorum hominum in- genijs proque illa singulari fcelicitate, qua regnum illud, in summis et maximis perturbalionibus saepe contra omnium hominum opinionem di- uinitus gubernatum, permansit Semper saluum atque incolume, omnia illa, que. ad perturbandam rempublicam animo plane obstinato a sedi- tiosis paucis hominibus sunt comparata, communi ac concordi bonorum virorum studio et consilio primo quoque tempore sublalum prorsus et compositum irj.

Äuget eam spem ordinum, quod ab vna quidem parte rem sibi esse sentiant cum optimo, benignissimo, moderatissimo, pacis atque concor- dite communis studiosissimo principe, caesarea ipsa maiestate vestra, que,

24'

372 Nu. CX1V. 1570.

cum sit magnis necessitudinum vinculis regibus nostris coniuncla atque adeo regno eliam ipsi pactorum et fcederum velustorum atque per- petuorum religione obstricta et obligala, libenter qua?ret, vi sibi qui- dem omnes illius regni ordines persuadent, augendi et ornandi noslri rationes, quam vlla forte occasione abuli velit ad inuolueodum et se pariter suosque et nos item noslrosque diflicultalibus inexplicabilibus et cum summis tulius chrislianitalis periculis coniunctis.

Ab altera autem parte regem huuc habeant, quem forluna, multis varijsque casibus exercitum, ita ad omnes suos impetus sustinendos erudiuil, ita ad comparandamhominum summorum pariter et infimorum beneuolen- tiam accomodauil"), ita aequunimilate, prudentia, humanitate, eloquentia, corporis eliam et animi robore atque magnitudine instruxit, ila rebcs publicis et libertati communi amicum, ila in rebus gerendis industriun, vigilantem et ad omnia summa cum maturitate et dignilate in republica expedienda quam maxime aplum atque idoneum reddidit, vt nihil eicel- lcntius desiderari potuisse videatur. Non verentur igitur ordines, ae res inter sacram ctjsaream maiestatem vestram et illustrissimum principe«! ac iam regem suum acta aliquid reipublicae Christian», aliquid paci mu- tuae et tranquillilali cominuni, aliquid denique suis vicinorumque et ami- corum suorum ralionibus incommodare videatur. lllud polius vident, ex horum dunrum principum coniunctione et amore, quem non minus spe- rare quam optare et possunt et debent, magnam paulo post ad omnima christianorum commoditates accessionem esse peruenturam.

Haec est ratio simplex et aperta facti consilijque senalus ac ordiaam regni Poloniae, slrictim ac breuiter hoc loco apud sacram c^saream ma iestatem vestram ac vos, illuslrissimos dominus electores c^terosqoe principes ac reliquos ordines sacri Romanj imperij, per nos eorum nun- cios exposita, quam idem seuatus ac ordines cupiunt probari bonis Omni bus et prudentibus viris, sperant etiam certe quidem, si quis hsec modo recognoscat animo plane libero nec vllo factionum studio lincto aut in- censo. Qiiod si quid praeterea desideretur, ad omnem se vberiorem declaralionem sponte sua promplos et paratos offerunl secundum ea, que, ab Ulis in hoc genere fuerint flagitata.

Ex bis saue, que, haclenus exposita sunt, cum videal sacra c^sarea maiestas vestra ac vos, illustrissimi doraini principes et electores imperij ac reliqui ordines, nihil prorsus a senatu et ordinibus regni Polonie actum esse, quod cum vlla signiücatione animi, aut a sacra caesarea ma- iestate veslra, quod absit, alieni, aut rebus christianorum communibus maleuolenlis, coniunctum esse videatur (neque enim aut vetera sua pacta et foedera cum sacra caesarea maiestate vestra, quantum in ipsis est, re- 7) accommodauit.

No. CXIV. 1576.

pudianl, aut nuua vlla in perniciem chrisliaiiurum, quod eliam loqui horrent, cum quoquam pepigerunt, illud tantum egerunt, quo eos cura amorque libertatum suarum, quf illis sunt vita sua cariores, vocare vide- batur), cum hsec inquam videant: magnopere rogant senatus et ordines, vt, quo animo ab eis facta sunt, in eam partem sacra c^sarea niaiestas vestra et illuslrissime dominationes vestre. omnia inlerpretenlur nec pa- tiantur, Poloniam, que, suorum obiectu hierum firmissimum se parictem hactenus omnibus christianis dilionibus pneslitit, hanc pessimam graliam pro oplimissuismerilis referreabamicisvicinisque ipsis suis, vi eam temere apud se suspitionibus inanibus aspergi et falsis criminationibus maleuolo- rum defedari patiantur ad extinguendam, quod minime omnium cuperent, alacritatcm illam suam opponendi deinceps pectora sua pro dignilate nominis christiani, que, illis, vt est, ita profecto Semper erit cbarissima. Liceat illis bona cum sacra? caesarea; maiestalis vcstrae venia libertale sua frui, liceat pace reliquorum ordinum his bonis gaudere, qua) illis bis temporibus libertas sua sine cuiusquam iniuria peperit, liceat sine cuiusquam impedimento illi et non alij rcgi parere, quem illis dcus de- dit, natura conciliauit, libera eorum electio creauit, coronalio deniquc ipsa confirmauit. Quod si, quod forte, iuiquum reipublica? chrislianae fatum aut regno Polonite mediocrem hanc et omnibus liberis nationibus concessam frelicitatem aut vero orbi ipsi christiano pacem et tranquilli- tatem plane inuidet, et sacrain maiestalem ipsam ceesaream, Optimum, prudentissimum, moderatissimum imperatorem, in medios tumultus et apertissima reipublicaj chrislianae pericula coniicit, quod ordines de ma- iestatis ipsius sapienlia et perpeluo pacis studio ne suspicari quidem vo- lant. At vos ipsi, illuslrissimi domini electores et reliqui omnes im- pcrij ordines hanc peslem a ceruicibus christianorum, quantum maxime poleslis ac debetis, depellile et pacem präsentem tum Polonia?, que, eam profecto modis omnibus non (ueri ac defendere non posset, tum vni- uersae christianitali, que alioqui plus satis laboral, quam maxime cerlam atque perpctuam reddile.

SacratissimsB caesarea; maiestalis veslr» obsequentissimi illuslrissimisque dominalionibus vestris addiclissimi regni Polonie. senatus et ordinum nuncii Joannes Krotoski a Krolossyn Joannes Demetrius Solikowskj Palatinides Innowladislawiensis. a Solkj. S. W. et. L. S. R. M. S.

374 No. CXV. 1576.