*) Diese Unterschrift möchte gelesen werden müssen: s(ignavit) C(ardinalis) G(ranvella). Er war seit 1566 aus den Niederlanden nach Madrid zurückgekehrt (cfr. R. Watson The history of the reign of Philip the second king of Spain. Vol. I. London 1778, 4t0 book VII. pag. 190) und suchte den König Philipp IL zu überzeugen, dass die gegen die Niederlande ergriffenen Massregeln zu gelinde und die Ursache ferneren Aufruhrs seien (ibidem book VIII. pag. 200 unter dem Jahre 1567).

47) Die Abschrift liest: prosequatur.

21«

No. CVH. 1509.

der Vernrtheillen eröffne Leine Friedensaussichten. Die Reichsstiode müssten auf die Entfernung fremder Truppen von deutschem Bodes um so mehr bestehen, als ihnen selbst von denselben Gefahr drohe. Der Kaiser ralhe wiederholt, mit dem Primen von Oraaien Frieden zu schliessen, um einem Reichskriege gegen den König oder dem gänz- lichen Abfalle der Niederlande vorzubeugen. Er dringe nochmals aef Entfernung der jetzigen Regierung der Niederlande, auf Einführung des Religionsfriedens und der alten Regierungsform. 23. Januar 1569.

Archiducis Carolj replica ad responsum regis catholiej. •)

praesentala 23 Jan. t>9.

Serenissimi ac potentissimi regis catholici responsum ad nunciala seu postulata sacrae caesarea; maieslatis in negocio, inferioris Germani* calamitates concernente, serenissimo archiduci Carolo, vt maieslatis so* caesarea) legato, nuper datum, serenilas eius ab maiestate sua calholica debita cum reuerentia aeeepit ac inlellexit.

Et quod primo maiestas sua regia serenitatem saam tarn lubenter niderit ac tarn amanter amplexala sit adeoque hanc maiestalis suse Casa ren* Iegationem tarn fraterne ac candide interpretelur: de eo serenitas sua maiestati eius regia: proprio nomine ingentes gratias habet habitura- que est donec crit superstes. Ex parte uero maieslatis süss caesarea; cer- tiorem illam facit, maiestalem suam caesarcam hanc tarn insignem ma ieslatis suae regiae significalionem gralissimo animo intellecturam ac ma iestati suae regiae pari beneuolentia ac amore semper responsuram nihilque unquam admissuram, quod fraternam maiestatum suarum necessitudinen ac coniunclionem ullo pacto infringere possit, prout quidem serenitas eius maiestalibus suis debita sua obseruanlia atque cultu ilidem nunquan deerit et signanter dictum maiestalis suae regiae responsum una cum eo, quod tandem inter maieslatem suam regiam ac serenitatem eius de eo concordatum fuerit, summa fide ac diligentia, quam primum fieri polerit, maiestati eius caesareae pluribus exponet.

Quamuis aulem serenilas sua summe exoptaret, dictum respoasam tale esse, vt cum maieslatis suae caesareae nunciatis, monilis ac postulata plane conueniret, ne serenilas eius maiestalem suam regiam vlterius in- terpellare cogeretur sed cum eo actutum domum foeliciler reuerti pos- set, quoniam tarnen a maiestate sua caesarea expressum et liquidum mandatum habet, si eiusmodi maiestalis suaB caesareae monita ac postulata apud maieslatem eius regiam desideratum locum prima fronte habere nollent, vt maiestati suae regiae negocium magis ob oculos ponat et ea,

*) Diese Überschrift steht auf der Aussenseile des letzten Concepts. aus welchem vorliegender Abdruck entnommen ist. Eben daselbst, aber von anderer Hand geschrieben, stehen auch die Worte: prsesentata 23 Jan. 69.

No. CVII. 1509. 325

qufe per maiestalem suam regiam forte contra adducentur, iuxta lenorem alterius sibi data inslruclionis summa cura et diligentia confutet: idcirco serenitati eins aliud non conueniebal, quam maiestalis sua? caesarea? iussa capessere et simul maiestatem suam regiam sedulo obsecrare, ne ma- iestas sua regia eam rem segre ferat, sed potius in optimam partem inter- pretetur atque id, quod serenitatem eius maieslali süss regia; mandato sua? caesarea) maiestatis vlterius exponere oportuit, clementer et absque moleslia percipere uelit.

lllud igitur potissime maiestati suee regia? constare debet, quicquid maiestas sua ca?sarea hactenus in dicto Belgico negocio egit uel aggressa est, id totum ad tuendam dignitatem et existimationem maiestalis sua? regia? nec non ad promouenda eius suorumque fidelium subditorum com- moda et emolumenta ex candidissimo maiestatis sua? caesarea? studio et uere fraterno erga maiestatem eius catholicam amore profectum esse. Nam cum maiestas sua caesarea pro eo uinculo, quod arctissi- mum inier maiestates suas intercedit, omncs eius fortunas cum ma- iestale eius regia communes sibi esse ducat, facere non potuit, quin maiestatem suam regiam de Ulis periculis, qua? sibi ac populis suis im- minere uidebantur, fideliier ac ingenue admoneret eique consilium suum, quemadmodum eiusmodi periculis et calamilatibus obuiandum esset, can- dide significaret, praesertim cum maiestas sua caesarea negocium tanti momenli esse crederet, vt quam maximas in tota christianitate rerum con- uersiones secum traclurum uiderelur. Itaque maiestatem suam caesaream otnnino sperasse, talia eius nunciala ac postulata apud maiestatem suam regiam debitum locum habilura fuisse, maxime cum maiestas sua impera- toria arbitraretur, se rerum Germanicarum tanlam experienliam habere, vi facile ex pra?sentibus futura prospicere eisque de necessario remedio, si modo ei non refragaretur, in tempore prouidere posset. Proinde si maiestatis eius imperatoria? tarn salutaria consilia amplectentur, maxime ex re maiestatis eius regia? tum lolius ipsius christiauitatis futurum; sin minus, maiestas sua ca?sarea deo optimo maximo totam rem committet et nihilominus cum in fraterno suo erga maiestatem suam regiam amore in quauis forluna conslantissime permanebit, tum se ipsamhuius suiper- funcli ingenui officij recordatione semper consolabitur.

Nam quamuis maiestati sua? caesarea? maiestatis suae regia? innata bonitas, insignis pietas perpetuoque sibi constans iusticia et rectitudo ita cognita? sinl, vt ipsamet maiestas sua caesarea libenler pronunciet, ma iestatis sua? regia? actiones quascunque nulla iustificalione apud se opus habere maiestatique sua? regia? omnes christianos principes mullum lie bere, quod res publicas ac omnes pariter concernentes tarn sedulo ac candide iugiler promoueat. non uidere tarnen maiestatem suam otesaream,

32() No. CVII. 15G0.

mullo minus vero ipsos illustrissimos electores, principes et alios ordines imperij, quomodo ij nuncij, qui passim de longe maxima et miserima1) cede quam plurimorum maiestatis sua? subditorum in inferiori Germania circumferuntur, satis excusari possint, praesertim cum eiasmodi nuncij non solum a rebellibus maiestatis sua? regia? sed etiam ab alijs fide dignis ac maiestali eius addictissimis personis proueniunt eiusque rei culpa precipue officialibus maiestatis suae, qui passim in nocentes et innocenles absque discrimine grassari dicantur, adscribitur, ita vt fortasse multi maiestatem suam regiam de eo excusatam habituri non sint, donec roa- iestas sua regia mandauerit, vt ab mactanda paupere hominum mullita- dine pocnitus abstineatur ac in eos, qui a sacrosancla religione defeee- rint, pro more ac consuctudine Germ'ania? id est iuxta conslitutionem et pacem religionis animaduertatur. Alias certe maieslas sua caesarea ualde timet, ne maiestatis suae rebellibus in dies maior accessio Hat maiestasque sua caesarea sola maiestati sua? regia? parum adiumenti adferre possiL

Nec fortasse obstabit, quod maiestas sua regia neget, dictam Ger- maniam inferiorem non ita ut alias Alemania? prouincias iraperio sub- iectam esse, sed tantum in ijs rebus, que expresse in conuenlione saper eo facta allegantur, de csetero non habere seu recognoscere alium supe- riorem in temporalibus, nisi maiestatem eius catholicam. Nam aerendam est, quod hoc Status imperij non facile comedent et signanter de Geldria, Zuphen, Vtrecht, Frisia ac alijs nonnullis principalibus plane negabunt asseuerabuntque, dictos principatus irrefragabiliter in omnibus et per omnia, demptis ijs casibus, super quibus exemptionem oblinuernnt, sacro Romano imperio eiusque constitutionibus et praesertim illi, qua? vulgo pax religionis uocatur et anno quinquagesimo quinto a diuis iraperaloribos Carolo et Ferdinando cum statibus sancita fuit, cuius quidem sanctioni fortasse2) speciales legati dicti Caroli imperatoris pro Germania inferiori interfuerunt eique cum reliquis omnibus subscripserunt, subiectos et ad- dictos esse ac proinde ipsius dispositione merilo vti, frui et gaudere de- bere et posse. Haec erit procul dubio communis ipsorum statuum et ordinum opinio et, si rem iure discutere oporteret, magnum id praiudi- cium statim maiestati eius regia? adferret, siquidem eiusmodi discussio- nem ordines ipsi procul dubio nemini quam sibi attributuri esscnt. Ita- que etiamsi maiestati suae caesarea? maiestatis eius regia? gressus et actio- nes uniuersa? optime constent maiestatiquc eius caesarea? cum maiestale sua regia alias per omnia bene conueniat, maiestas tarnen sua caesarea non uidet, etiamsi maiestas eius regia omnia iudicio ac arbitrio eius sub- ijceret, quid eam id, rebus ut praefertur sese habentibus, iuuaret, maximc

1) miserrima. 2) fortasse ist von einer anderen gleichzeitigen Hand hinzugefügt.

No. CV11. 1509. 327

cum maiestas sua caesarea, quamuis uellet, a statibus et ordinibus impe- rij, vt eorum caput, separare sese non posset.

Quae quidem omnia maiestali suae regia; ad id, quod de seruata hac- lenus religione in dicla Germania inferiori in praefato responso refertur, ab ordinibus ipsis procul dubiu replicarentur; a maiestate uero sua cae sarea forte conlra nihil diceretur, nisi quod experientia ipsa conslet, quam salulifera hactenus dicta constitutio de religionis pace Germaniae ipsj fuerit. Nam cui dubium est, si eiusmodi religionis pax ab dictis diuis imperatoribus sancita non fuisset, quin iam de tota religione catho- lica in Germania pcenilus actum esset ac episcopaluum ipsorum aliarum- que spiritualium fundationum ne uesligia quidem hodie apparerent? C'uod tarnen dicta religionis pace ex singulari dei misericordia egregie cautum et pra;uentum est. Si eandem vicini Heluetiorum populi similiter non sanxissent, inlestinis bellis ac conflictibus iam plane consumpti es- sent. Quod si alij idem fecissent, patriam suam hodierna adhuc die integram uiderent, cum tarnen ex religionis exercilijque eius discordia tota ferro et igni deleta appareat. Maiestati ergo sua? regiae consultissi- mum esse, eiusmodi pacem religionis quoque amplecti et potius iuxta eius dispositionem eos, qui ab catholica religione deficiunt, punire, quam statuere, vt tot ac tanti miserima3) morte afficiantur, prout id in ecclesia catholica superioribus primitiuis temporibus eliam ita obseruatum fuit, maxime cum maiestatem suam regiam in hac parte nihil dissimulare opor- (eat, sed potius maiestas sua sacrosanctam fidem calholicam non solum corde retinere et ore palam catholice profiteri sed eliam operibus ipsis conteslari poterit, nimirum praeter alias eius instilulas pientissimas ralio- nes modo praefato in eos, qui ad haereses et sectarios defecerint, serio animaducrtendo. Ita maiestas sua regia gliscenlibus in dies malis optime obuiabit exorientibusque principijs omnium turbarum et tumultuum effi- caciter obstabit.

Porro quod maiestas eius regia pro sua in omnes suos subditos et vasallos benignitate eorum uices doleat, qui ob perpetralam contra se rebellionem meritis pasnis affecti fuerunt, in eo licet dicta maiestatis eius egregia bonitas liquido appareat, vix tarnen fiel, vt nunc minus quam antea passim dicatur, odioso rigori in eo nimioque indultum esse. Nam prejerquam quod ab hominum memoria in Germania raro aut for- tasse nunquam audilum est, illustres personas ob commissa qusrais uel grauissima et enormissima delicla capite punitos fuisse, ita etiam procul dubio quam plurimis diclorum rebellium sumpta supplicia eo suspicio- siora grauioraque esse uidebuntur*quod pro more patriae causa eorum mortis in specie et particulariler publicata non fuit, sicuti etiam con-

3) migerrima.

328 No. CV1I. 1509.

stans rumor est, eos ab iudicibus, sibi ob multas et releuantes4) quidem causas suspectissimis, non obstantibus eorum perpetuis exceptionibns et quserelis, iudicatos et damnatos fuisse. Qua; quidem si ita sese habeant, cum grauissima sint diclique insontes viris prineipibus in Germania magna necessitudine iuneti fuerint, maiestas sua caesarea quasi non uidet, quomodo illis uitio uerti possit, si talem rem, quam ipsi grauissimara suam iniuriam uocant, tegris animis ferant et de ea palam ac ubiqae conquerantur. Am hoc aulem ad publicam Iranquillitatem pacemque tai- tum a deo nobis commendatam altineat nec ne, id per sese satis super- que patet. Ac proplerea maiestas sua regia maiestatis eius caesarea; et omnium sacri Romani imperij ordinum iudicio bene fecerit, si id, quod alij passionibus fortasse suis sedueti deprauarunl, benignilate sua emen- daueril lenitaleinque ipsam ac clementiam in gubernio praefatae inferioris Germaniaa acerbo rigori praeferri mandauerit.

Ca3terum quod ad nunc dictum gubernium attinet, maiestas sua re gia iam antea ex instruetione sua; serenitatis intellexit, quid de eo in Germania passim dicatur, vna cum eo, quod electores ipsi et principe! hac in parte petant maiestasque sua caesarea ei fraterne suadet. Maiestas quidem sua regia instituti sui insignes ac graues causas pr^tendil, sed maiestatis sua; caesarea;, illustrissimorum electorum ac prineipum Germa nia; etiam non contemnende sunt. Ilaque fortasse maiestas sua regia pro conseruanda bona uicinilate ac intelligentia praecauendaque pestifera ipsa diffidenlia bene agel, si eas uias ac rationes inibit, quibus tantis inter- cessoribus amice et beneuole gralificari possit.

Similiter sese res habere uidetur quoad mililem ipsum Hispanum in Belgiam induclum, nisi quod status ipsi imperij clare affirment, ne- mini licere externum mililem suo libitu in partes Germania; adducere et sibi de diclo milite Hispano hactenus cautum non esse, poluisse item maiestatem regiam opera militis domeslici tuto vli et cum eo perinde at- que cum extraneo rebus suis prouidere, de integritate maiestatis sue regia; fortasse neminem diffidere, aliorum auiditatem et cupiditatem regnandi multos reformidare, maiestatis sua; regia; mentem proeul dubio non fuisse, vt quispiam statuum imperij a suis cohorlibus oßenderelor, nihilominus tarnen reuerendissimum electorem Treuirensem conquaestum, quod immo rigeri5) eius ciues a nonnullis suae maiestatis officialibus, milite et alijs rebus in sua inobedientia confirmarentur et stabilirentur, prout etiam palam in Germania dicitur, cum certus numerus quorundam

4) Es hat anfangs reuelantes im Manuscripte gestanden; stattdessen ist von derselben Hand, welche oben fortasse hinzugefügt hat, releuantes gesetzt worden. 5) rigori.

No. CVII. 1509. 329

principum in Monasteriensi ciuitate institutus esset ipsorumque legali ad pnescriptam diem eo sese conferrent, fuisse qnosdam in promptu, qui eos intercipere ac ad generalem maieslatis eius regis sao iussu гареге conali fuerint. Quae res si uera est, facile maiorum tumultuum causa esse posset. Idcirco a maiestate eius regia in hac parte nihil aliud quam optimi regis officium et debitum expectatur.

De principie Aurantij causa nuper quoque maiestas sua regia men- tem maiestalis suae caesarea) satis superque cognouit. Quod uero ea tarn grandis et enormis maiestati suae regie esse uideatur, vt nullo pacto justi fican vel ulla tractalio de ea admitti possit, eius rei ipsemet prçcipuam culpam ac poenam feret. Et sane serenitas sua propensissima esset, re bus sic se habentibus, nullum amplius uerbum de eo faceré. Quoniam tarnen serenitatem eius maiestatis suae cesares iussa exequi conuenit maiestas que sua regia tantorum intercessorum, vt quidem cssarea ma iestas, electores ipsi ac alij principes imperij sunt, preces vsquequaque aspernatura non sit, prssertim si, ut opinatur, uerum erit, quod ipse Aurantius intuitu maiestalis sus cesares exhortationis exercitum suum ex ditione regia eduxerit ac ab omni depopulatione а�? maleficio absti- IIere decreuerit, donee uiderit, quid maiestas sua cssarea apud maiesta- tem eius regiam in suis rebus effecerit: ideo maiestas sua regia per- cipere dignabitur, quamobrem maiestati sus cssares consullum uidetur, vt ne maiestas sua regia a lotali pacificalione animum uerlat, nempe cum iatn contigerit, vt ipse princeps Aurantius non contemnendum exercitum in dilionem maiestalis sus regis duxerit. Qus sane res cum maiestati eius regis turn aliorum principum subdilis máximo damno et oneri fuit permultumque eius medio humani sanguinis effusum est ac proplerea summe conandum, vt deinceps quouismodo preecauealur, maxime cum spe- ratur, negocium adhuc totum saluo maiestatis sus honore а�? dignitate componi posse, quod tarnen postea non tarn facile fiel, siquidem iam de enmmuni quadam bellica expedilione musitan") coepit, qus, si progres- sum suum, vt maiestas sua cssarea veretur, sumpserit, nihil non periculi landem secum trahel, quod quidem maiestas sua cssarea neque quispiam ahquis praocauere posset. Deinde perpendenda esse maiestati sus regis superiora témpora et maxime illa, quibus inuiclissimus olim cssar Caro tas quintus uila fruebatur, qui quidem talia pericula summa diligentia euilare solitus fuit. Ad hsc si fortasse ab maiestate sua regia uel eius consiliarijs existimaretur, solos ipsos spirituales electores nuper cum alijs secularibus principibus maiestatem eius cssaream pro inlerponendis suis partibus requisiuisse et alios principes spirituales in earn rem non con-

6) mussitari.

330 No. CVI1. 1509.

sensisse, tum hoc contra dicendum, istud parura aut nihil referre. Naa si communis aliqua expeditio decerneretur, ab ea dicti alij spiritoales nequaquam immunes essent vel, si quis ab ea sese seiungeret, toUlea interitum stalim pro foribus baberet, praeterquam quod et ipsis hoc ne gotium exosissimum est illosque in omnibus et per omnia ab eorum me- tropolitanis dependere oporteat. Iliud eliam serio notandum, quod dicti imperij slatus in casu, quo maieslas sua regia nullam pacificationem ad- mitteret, procul dubio non solum dictam communem expedilionem pro omni sua possibilitate promoturi operaeque ac cffectui tradituri, sed etian seorsim confa;derationes pro defendenda sua religione inituri et apud alios potentatus, dictae su;e rcligionis complices, omncm operam et aaxv- lium habituri et procul dubio omnes suos conatus ad maiestatis sue regie detrimenta insumpturi essent.

Prsterea maiestati sua; regiae et illud bene consideraudum, quod fortasse sub his tumullibus et exacerbatione animorum alij Germania? in- feriori inhiare et sie cius dominium inclilae domnj Austriaca; auelli pos- set. Nam tametsi nuper dux Albanus, cum a diclo principe Aurantio occuparetur, superior euaserit, nihilominus tarnen illum in portu adhuc omnino non esse, sed potius eam rem Gennanorum animos magis exaeer- basse baneque cogitationem ac curam fortasse eis inieeijsse '), quod eorum longe maxiine intersit praepotenti ac inualescenti externo militi lempestiue omncm viam ullerius progrediendi praecludere et sie patriam ipsam charissimam ab omni imminenti clade ac tempestale macte virtate praecauere. Maieslatem suam caesaream lubenter quidem lantte pemiciei remedium adliibituram, sed summe eam vereri, ne id sequentibus duabu> de causis fieri possit, primo quod statim maieslati sua? caesarea; ab omni bus obijeeretur, muneris sui caesarei esse, imperium ipsum omni cora ac sollicitudine leuare, deinde quod ab ea requireretur, vt dictam Ger- maniam inferiorem in pristinum stalum libertalis restituere uellet. Proul et hoc sedulo perpendendum: si durante tali hello Flandrico communis noster hostis Turca insignem aliquam expedilionem mari uel terra insü- tueret, an non ea res plena periculi et laboris totique christianiUti quam funestissima et damnosissima esset. Et si fortasse homines reperirentur, qui hoc negocium nec non ipsoram Germanorum facultates et vires noo ita multum facerent illudque maiestati regiae inculcare salagerent, Ger manorum vires ac animorum coniunclioncm non esse lau tarn, vt plus ajqao timeri debeat: tunc maiestas sua caesarea maieslati suae regia; in an im na reuocandum esse censuit, quod in bello Smalkaldico vel minima ipsorom

7) iniecisso. 8) sui ist von der anderen gleichzeitigen Hand hinzu-

gefügt.

No. CVII. I5G9. 331

Germanorum pars tantum negocij diuo Carolo iraperatori facesserit, vt coaclus fuerit omnem rerum suarum aleam iacere et reliquorum omnium slatuum nec non diui Ferdinandi imperatoris alque adeo eliam sornmi pontificis auxilium deposcerc. Vnde facile liquet, si modo florenlissimi ipsi octo imperij circuli vires coniungerent, quid non poenes dictam com- raunera expeditionem efficerent. Et si contra alfirmaretur, maiestatem suara catholicam ditissimam esse et mediante peconia satis Germanorum militum tarn pedilum quam equitum nancisci posse, negari non potest, eum, qui hactenus pecunia non carebat, militum quoque satis superque habuisse. £ contra tarnen hoc bene perpendendum, quod tempora et mores diuersi sint, siquidem iam principibus ipsis decretum Sit, nemini9) statuere uelle, vt pro suo libitu in bellum proficiscatur, sed domi potius ad ipsorum principum, eorum amicorum et communem necessitatem sese contineat.

Insuper et illud maiestati suae regia; ad animum hic reuocandum fore, quod anno quinquagesimo secundo vnicus elector cum uno principe dicto potenlissimo Carolo imperatori fecerit; quoniam tarnen ualde odio- sum est, ex industria ueluti sico10) pede transeatur. Hoc uero non prae- termiltendum, quod i 11 e ipse Carolus pientissime memoria? praecauere non potuit, vt ad aduersarium eius, regem Franciae, Germani ipsi cateruatim non transirent.

Signanter uero hoc praesens Flandricum gubernium eo magis omnium fcre animos abalienasse, quod in multis et diuersis quidem casibus pro- phanae ac religionis paci officiales ipsi regij contrauenerint. Maiestatem quidem csesaream cum duce Albano, quantum ad singularem eius pru- dentiam aliasque eiusmodi qualitates attinet, bene contenlum11) esse; quoniam uero rebus ac negoeijs imperij parum assuetus sit admonitio- nesque maiestatis suae caesarea^ sibi facta? raro aul nunquain penes ipsum locum habuerint, ideo de multis contra ipsum ita conqueestum fuit, vt quaerelte ipsae haud de nihilo esse uidebantur la).

Praeterea maiestas sua caesarea firmiler ita tenet: quicunque puta- uerit, Belgiam eo modo, quo Ilaita seil Ilispania regitur, gubernari posse, quod is in summo errore uersetur.

Ouse sane res effecit, vt diuus quo ml am Carolus imperalor eorum consilijs nunquam assentire uoluit qui in dictis locis parem guber- nandi rationem instituere uolebant.

Et propterea maiestatem suam regiam plane persuasum habere de- bere, si Belgiam ipsam in florenti pace conseruare et Germanorum odijs ac inimicitijs flagrare non uelit, dicto Belgico gubernio actutum aliam

9) se nemini. 10) sicco. 11) contentam. 12) uiderentur. 13) uolucrit.

332 No. CVI1. 1569.

formam et ita quidem praescribendam ac dandam, vt in ea tenenda con- stitutio prophanae ac religionis pacis obseruetur ac alias veleres ordina- (iones, priuilegia et compactala eius non imminuanlur, maxime cum ma- iestas sua regia mullis eius in literis, ad electores et alios principe» im- perij scriplis, aperte professa sit, se dictarum constitutionum dispositioae omnino frui et gaudere uelle, praelerquam quod etiam maiestas sua regia optime meminerit, se erga maiestatem suam caesaream et electores ac principes ipsos imperij declarasse, quud in hoc Flandrico negocio pre,- cipue lenitati ac dementia; suae regia; inniti uelit. Quod si praestiterit, saluae res passim erunt maiestasque eius tandem omnia foelicius ex- plicabit.

Ex quibus quidem omnibus maiestas sua regia ultra ea, quae nuper in instruclione suae serenitatis uidit, facile cognoscet, quid maiestas sua caesarea ad maiestatis suaB excusalionem de turbata publica pace ac tran- quillilate dictura sit. Ilaque maieslas sua regia rem amplius deliberare ac toti christianitali, maxime uero auitis suis Auslriacis prouincijs, op- pressioni TurcicEe maxime expositis, aliquid concedere dignabilur.

Hoc pacto omnium maxime suspicio illa, quod maiestas sua caesarea cum maiestate eius catholica ad partem idem sentiat et coualus eius pro- moueat foueatque, ex hominum menlibus tolletur omnesque conuersis sensibus maiestates suas omni amore et beneuolentia prosequentur. Iii— dem etiam hoc medio omnia illa detrimenta, quae hactenus ob saepedictos tumultus obsequuta sunt uel etiam subsequi possent, cum foenore sar- cientur alienatique liinc inde animi placabuntur.

Et hsec quidem sunt, quae serenitatem eius iussu et mandato ma iestatis suae caesarea) maiestati eius regiae ad supra memoralum respon- sum, in negocio Belgico sibi datum, replicare oporluit, licet sane sere- nitati eius nihil optabilius euenire potuisset, quam vt eiusmodi vlteriori maiestatis eius interpcllatione nihil opus fuisset. Qiioniam (amen ita obtigerit, serenitas eius confidit, maiestatem suam regiam serenitatem eius beneuole excusatam habituram remque omnem pro sua regia boni- tale eo intellecturam ac interpretaluram, vt nihilominus cum maiestatis suae caesarea; erga se fraternus amor perpetuo inuiolabilis permaneal tum uero serenitatis eius ilagrantissima maiestati suaB inseruiendi ac obse- quendi uolunlas iugiter per omnem occasionem omnibus hominibus li- quido constet.

No. CVIII. 1509. 333