49. Heinricus IV rex A. episcopum rogat, ut propter iniurias a Gregorio VII sibi illatas Wormatiam die 15 Maii veniatk1.

(E 144)

1076 Heinricus1 Dei gratia rex A.2 gratiam salutem et"1 dilec- art.Apr. yonem^ non,, omnibus sed paucis eandem.

In maximis negotiis maximis maximorum opus est consiliis, qui et facultatem habeant exterius et voluntate non careant in- terius; ut rei, cui bene cupiunt, bene consulere et velint et

a. indicia G. b. eas G; (deniqno per hunc fcminarum nnvum senatum Goldastus pro deniqne per feminas). c. totum orbem ecclesiae VZ, totius — inra G. d. for- nicarios et leguntur ap. Goldastum; om. VZG. e. et add. Goldastus. f. et con- versationem G. g. tu add. Goldastus. h. ita tu G/>ldastus. i. tunc G pro tu quoque. k. ex V 6l — 6lv, Z p. 105-^106, C 30« —31; B 45: Epistola H. regis; G 36—36v. Adhibui etiam (E) codicsm Lat.Mon.U096 B IV, S. Emme- rammi 96, membr. saec. XII, ubi hoc temma habetur: Epistola regis Heinrici ad Annonem Coloniensem archiepiscopnm. ). H. VZCB. m. et om. GE. n. non — eandem om. VZCB.

1. V. Lamberti annales (Mon. Germ. SS.V 246): „Missis circumquaque nunciis, omnes regni principes in pentecosten Wormaciae sibi occurrere iussit" (Heinricus IV rex). 2. Haec epistola in cod. S. Emmerammi saec. XII (v. huius paginae not. k) perperam fertur missa esse ad Annonem ar- cbiepiscopum Coloniensem, iam die 4 Dec. 1075 mortuum. At ratio ha- benda est horum episcoporum: Altwini Brixinensis, Altmanni Pataviensis, Adalberti Wirzeburgensis, Adalberti Wonnatiensis.

UDALRICI CODEX. 49 107

possint. Quia in cuiuslibet rei profectum" nec facultas sine vo- 1076 luntate nec voluntas sine facultate proderit. Quod utrumque Mart-Al tu, fidelissimeB, ut arbitramur, equaliter possides. Vel, ut" verius dicamus, licet maximo tibi maxima non desit facultasd, maior tamen adhuc maxima facultate — si bene te novimus, si fidem tuam diligenter notavimus — in nostram et regni utilitatem" exuberat voluntas. De praeteritis enim fideliter exhibitis in fu- turis crescit spes1 fidelius exhibendis. Tuae autem dilectioni committimus, ne spe nostra minor sit fides tuas. Quia de nullius regni principumb fidelitate quam' tua speramus maiora; sicutk hactenus non modo in praeteritarum rerum exhibitione verum etiam in sperandarum promissione tua gavisi sumus.

Assit igitur1 hoc in tempore oportuno tua cum facultate voluntas; quam"1 non modo nostra verum etiam" omnium coepi- scoporum fratrumque" tuorum imrno0 totius obpressae ecclesiae exoptat necessitas'. Non enim hanc obpressionem ignoras. Tantum vider, ne obpressae ecclesiae solatium" subtrahas; sed regno et sacerdotio condoleas.

Quo utroque sicut huc usque1 ecclesia est exaltata, ita nunc" humiliatur, heu utroque viduata. Nam unus, dum utrumque sibi vendicavit, utrumqueT dissipavit. Nec in uno pro- fuit, qui in neutro prodesse voluit nec potuit. Et ne diutius notati nomine te suspendamus, accipe", quem" dicimus; Hilte- brandum scilicet, monachum habitu" quidem, dictum aposto- licum, non pastoris cura sed invasoris violentia apostolicae sedi praesidentem, et de sede pacis catholicae unicae pacis vinculum dissipantem, ut timibet ipsi1 in promptu est scire.

Ut enim de pluribus pauca referamus, regnum et sacer- dotium Deo nesciente sibi usurpavit. In quopiam Dei ordi- nationem contempsit; que" non in uno, sed in duobus duo, id

a. profectu TZGE. b. fidelisse E. c. nt om. G. d. voluntas V. e. tibj add. E. i. de add. VZCB. g. ne spes nostra maior sit fide tua E. h. veI episcoporum add. E. i. de add. E. k. sicut — gavisi sumus om. CB. 1. ergo G. m. quia VZCB. n. hoc add. CB. o. fratrum VZCBG. p. in unum et VZCB, in nno G, immo E. q. voluntas G. r. om. G. s. te E. t. usque om. G. u. ita nunc om. G. v. utrimqne E. w. accipere G. x. quae VZCB. j. om. G. z. om. E. a. que G.

108 UDALRICI CODEX. 49

1076 est regnum et sacerdotium principaliter consistere voluit, sicut »rt.Apr. dominus" saivator in passione sua de duorum gladiorum sufficientia typiceb intelligi innuit . Cui cum diceretur: Domine, ecce duo gladii hic, respondit: satis est1; significans hac suffi- cienti dualitate: spiritualem et carnalem" gladium in ecclesia esse gerendum, quibus omne nocivum foret amputandum; vide- licet sacerdotali ad obedientiam regis post Deumd, regali vero gladio ad expugnandos" Christi1 inimicos exterius et1 ad obe- dientiam sacerdocii1 interius omnes homines docens fore con- stringendos; uts ita de alio in alium caritateb tenderetur1, dum nec sacerdotii regnum nec sacerdotium regni honore privaretur. Hanc Dei ordinationem qualiter Hildebrandicak insania confu- derit, tu ipse nosti, si scire voluisti1.

Nam"1 nullum eius iudicio licet esse sacerdotem, nisi qui hoc a fastu suo emendicaverit. Me quoque, quem Deus in regnum — aon autem ad sacerdotium illum — vocavit, quia me de Deo et non de ipso" regnare velle vidit, quia ipse me regem non constituit, regno me privare studuit; minitans, re- gnum et animam se mihi tollere, quorum neutrum" concessit.

Hec et his similia cum sepius in nostram, ut ipse nosti, contumeliam struxerit, non tamen adhuc sufficere credit, quin" de die in diem nova et inexquisita confusionis genera nobis in- geraf; ut in nostris nuntiis noviterr argumentum dedit. Nam carta exponere non sufficit: qualiter eosdem nuncios nostrosr Febr. tractaverit2, quam indignis modis eos" affecerit, quam crudeliter eos incarceraverit et incarceratos1 nuditate frigore fame siti et plagis contriverit, sicque demum martyrum exemplo" per medium civitatis circumductos omnibus spectaculum praebere

a. 01». VZCBG. b. tipyce Z, typica GE. c. materialem G. d. pro Deo GE. e. expurgandos CB, expellendos E. f. om. VZCBG. g. constringendum et G; omnem hominem — constringendum et E. h. om. G. i. intenderetur VZ. k. Hildebrandaica B, Hillibrandica E. L si scire volnisti om. VZCB. m. si scire novisti vel volnit G pro Nam — pentecosten. n. illo E. o. illi Dens add. VZCB. p. qui E. q. ingerit E. r. om. VZCB. s. om. E. t ' carceratos E. n. exemplum E pro martyrum exemplo.

1. Luc. 22, 38. 2. in synodo Romae spatio dierum 14 — 22 Febr. 1076 habita.

UDALRICI CODEX. 49. 50 109

iusserit; ita ut" eundem cum Decio tyranno insanire et sanctos 1076 assare credas et dicas. Mart.AP

Unde ne pigeatb, karissime, ne pigeaf, omniumd nostrum, scilicet et" meae et coepiscoporum tuorum, peticioni satisfacere: ut in pentecosten1 Wormatiam venias; et ibi plura, quorum pauca docet cartula2, cum ceteris principibus audias, et quid agendum sit doceas; rogatus per dilectionem coepiscoporum1, monitus3 per ecclesiae utilitatem, obligatus per vitae nostrae et regni totius honoremb.