Geschichte der Grafen von Wertheim von den ältesten bis zu ihrem Erlöschen im Mannsstamme im Jahre 1556, Nr. CXCI. , S. 326
Sixtus Episcopus servus servorum Dei ad perpetuam rei memoriam. Per immaculata salvatoris nostri domiui nostri Jesu Christi vestigia, quantum imbecillitas prestat humana incedere satagentes minores interdum ecclesias dignioribus titulis illustramus, memores illius exempli: quando bene me ritus ad convivium vocatus et in ultimis discumbens superius jubetur ascendere, ut virtutum meritis honor debitus respon- deret: sane pro parte dilccti filii nobilis viri Johannis Co mitis in Wertheim Herbipolen. dioc. nobis nuper exhibita petitio continebat, quod licet in parochiali eccksia beate Marie virginis opidi Wertheim dicte dioc. que inter alias partium illarum parrochiales ecclesias admodum insignis exis- tit ultra HUus rectorem sunt tredecim perpetui mcarii, toti- dem perpetuas vicarias inibi obtinentes, qui singulis diebus totius auni duabus missis inter alias solemnitcr celebratis etiam horas canonicas secundum ritum ecclesie Herbipolen. continuo decantant, tamen si dicta parrochialis ecclesia in collegiatam cum insignibus et aliis collegialibus privilegiis erigeretur, cultus divinus in eadem ecclesia magis ac magis in dies ac devotio populi ergam illam suscipcrent incremen- tum, idque cederet ad singularem prefati comitis complacen- tiam. Quare pro parte dicti comitis nobis fuit humiliter supplicatum, ut parrochialem ecclesiam predictam in colle giatam erigere ac alias in premissis oportune providere de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur qui dudum inter alia voluimus et ordinavimus, quod petentes beneficia ecclesiastica aliis uniri tenerentur, exprimere verum valorem tam bencficii uniendi qua illius cui uniri peteretur, alioquin unio non valeret et semper in unionibus commissio fieret, ad partes vocatis, quorum interest decorem et venustatem ecclesiarum quarumlibet adaugeri intensis desideriis affecta- mus, pium et devotum prefati comitis desiderium in hacp arte plurimum commendantes ipsosque rectorem et vicarios pre- fatos ab omnibus et singulis excommunicatione suspensionis et interdicti aliisque ecclesiasticis sententiis censuris et penis a jure vel ab homine quavis occasione vel causa latis si
293
quibus quomodolibet imiodati existant, quoad effectum pre- sentium duntaxat consequendum harum serie absolventes et absolutos fore censentes necuon omnia et singula beneficia ecclesiastica cum cura et sine cura, que rector et vicarii predicti etiam ex quibusvis apostolicis dispensationibus obti- nent et expectant ac in quibus et ad que jus eis et eorum cuilibet quomodolibet compctit, quecunque, quotcunque et qualiacunque sint eorumque ac parrochialis ecclesie et vica- riarum predictarum necuon aliorum beneficiorum et eccle- siarum infrascriptarum fructuum, reddituum et proventuum veros valores annuos ac hujusmodi dispensationum tenores nomina quoque et cognomina vicariarum predictarum prcsen- tibus pro expressis habentes, hujusmodi quoque supplieatio- nibus inclinati ad honorem omnipotentis dei et prefate vir- ginis Marie eius genitricis gloriose necuon comitis memorati ejusque successorum et incolarum et habitatorum dicti opidi dcvotionis augmentum prefatam parrochialem ecclesiam cum capitulo, Mallo, choro, sigülo ac omnibus et singulis colle- gialibus ornamentis insignibus juribus, jurisdictionibus, pre- eminentiis, libertatibus, immunitatibus, honoribus et privile- giis debitis et consuetis ac aliis ad instar aliarum collegia- tar urn ecclesiarum partium. illarum auctoritate apostolica te nure presentium creamus, erigimus et illustramus et colle giate ecclesie titulo perpetuo decoramus et in ea unum deca- natum, qui inibi dignitatis principalis existât, necuon perpe tuas vicarias eiusdem ecclesie in canonicatus et prebendas ac ex censibus, redditibus et proventibus cuiusdam capelle m dicto opido conststentis, que ex antiqua sinagoga Judeo- rum constructa exstitit, quartum decimum canonicatum et quartamdecimam prebendam et ultra illos scolasticam, cus todian! et cantonan) etiam dignitates non tamen principales in dicta ecclesia sic erecta cum plenitudine juris canonici instituimus et ordinamus, quodque decanatus rectori, canoni catus vero et prebende singulis perpetuis vicariis ejusdem ecclesie eisdem perpetuis vicariis respective cedant et quar- tus decimus et quarta decima prebende persone ydonee per decanum et capitulum ipsius ecclesie conferantur et assig- nentur, quodque decanus ipsius ecclesie pro tempore exis- tens capitulo preesse et in illo presidere votaque cano- nicorum colligere et unacum prefato capitulo quecunque statuta licita et honesta et juri communi minime contra ria edere, condere et ordinare, illaque revocare, limitare et ampliare, prout necessitas temporum et qualitas nego
294
tiorum exegerit, et videbitur expedire necuon causas oc- currentes audire easque de consensu capituli hujusmodi decidere ac subditos et personas ecclesie de novo erecte hujusmodi corrigere haboat; quodque scolastria, custodia et cantoria predicte solum per canonicos ejusdem ecclesie te- neri possint. Et ut premissa efficaiius valeant adimpleri in Vttingen et in Remlingen parrochiales ecclesias dicte Herbi- polen. dioc. et in dominio dicti comitis sitas mense capitulari ecclesie erecte hujusmodi perpetuo unimus, annectimus et incorporamus, ita quod cedentibus vel decedentibus moderuis illarum rectoribus liceat decano et capitulo prefatis per se vei alium vel alios ecclesiarum unitarum hujusmodi corpora- lem possessionem auctoritate propria apprehendere et per petuo retinere, diocesani loci et cuiusvis alterius licentia su per hoc minime requisita, reservatis tamen congruis portioni- bus super fructibus, redditibus et proventibus dictarum uni tarum ecclesiarum pro duobus perpetuis vicariis in dictis unitis ecclesiis per loci ordinarium instituendis, de quibus se commode sustentare et jura episcopalia solvere ac alia earun- dem unitarum ecclesiarum onera respective supportare valeant. Preterea capelle sancti Kiliani in dicto oppido per prefatnm comitem inchoate fructus, redditus et proventus tam per eun- dem comitem quam per alios christifideles eidem capelle in choate assignates et in posterum assignandos in augmentam decanatus ac aliarum dignitatum necnon canonicatuum ac pre- bendarum predictorum convertendos mense capitulari prefate perpetuo applicamus et appropriamus. Et nihilominus pre- fato comiti eiusque successoribus fits patronatus sen presen- tandi personas ydoneas ad scolastriam, custodiam et canto- riam necuon canonicatus et prebendas predictos, quotiens deinceps illos vacare contigerit, decano dicte ecclesie per eundem decanum instituendos, prout dictus comes ante erec- tionem nostram huiusmodi in prefatis vicariis habuit et ad eum spectavit, reservamus, concedimus et assignamus. Vo- lentes insuper, quod quotienscunque capitulum ipsius ecclesie ad electioncm futuri decani ad decanatum predictum pro tempore vacantem in unum convenerint, unum ex duobus canonicis per dictum comitem et ejus successores eis vaca tions tempore occurrente nominandis eligere teneantur: ip- seque decanus taliter electus pro nova provisione ad Roma- nam curiam infra quadrimestre mittere et litteras super dicta nova provisione totaliter expedire seu expediri facere necuon unum marcham argenti ordinario loci infra idem quadrimestre
295
realiter et cum effectu exhibere teneatur. Alioquin electio de se facta huiusmodi et inde secuta quecunque nullius sint ruboris vel momenti. Preterea ut divinos cultus in prefata ecclesia de novo erecta continuo suscipere valeat incremen- tum, volumus et eadem auctoritate statuimus pariter et de- cernimus, quod singuli canonici prefati infirmitatis aut alte- rius necessitatis impedimento cessante singulis horis canonici^ diurnis pariter et nocturnis interesse tencantur et debeant: alioquin pena per capitulum ipsis imponendi mulctentur. Uecernentes insuper ex nunc irritum et inane, si secus super hiis a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter con- tigerit attemptari, non obstantibus voluntate et ordinatione nostris predictis necnon constitutionibus et ordinationibus apostolicis ceterisque contrariis quibuscunque, nulli ergo onmino hominum liceat hanc paginam nostre creationis, erec- tionis, illustrationis, decorationis, institutionis, ordinationis, unionis, annexions, incorporutionis, applicationis, appropria tions, reservationis, concessionis, assignationis, voluntatis, statuti, constitutionis et decieti infringere vel ei ausu teme rario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatornm Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum. anno incarnationis dominice millesimo qua- di ingentesimo octuagesimo primo IV non. Julii, pontificatus nostri anno decimo.
СХСП.
Aus dem Vertrag- zwischen Würzburg und Wertheini, betr. den Guldenzoll zu Homburg, Geleit, Wild bann, Landgericht, Brückengericht, geistliche Sa chen und andere Irrungen. 1482.
[ Nur thcilweise gedruckt im Wertheiт. Gegenbericht. Doc. 35. fot. 51.]
Item umb die neue erection des selben stiffts zu Wert heim sollen bede partheien vnser herr von Wirzburg vnd der graf Johanns Oon Wertheim) zwischen Michaelis schirst auf ir beiden kosten arbeiten bei vas. hl. vater dem babst zu erlangen, das furo ein dechant sein bestettigung bei dem stifft Würzburg nemen vnd deshalb gewonlichen pflicht vnd gehorsam thu als andere dechant; vnd für die confirmacion
296
ein margk silbers geben, dergleichen auch sein curatha. Auch andere jura episcopalia vnd andere archidiaconalia etc.
Item vmb die jurisdiction eines dechants zu Wertheim, der soll macht haben vber sein chorherrn vnd vicarien chor- gericht zu halten, desgleichen gegen in straff zu üben als sich geburt uf form vnd mass nach anderer stifft im stiflt Würzpurg vnd nit ferrer etc.
СХСШ.
Der verwittweten Gräfin Agnes von Wertheim wird ihr Wittum von Breuberg auf das Amt Schwein burg und Hartheim übertragen. 1482. Mai 1.
Wir Wylhelm thumherre zu Mentze vnd Colen, Michel vnd Asmus grauen zu Wertheym, gebruder, fur vns vnd alle vnser bruder vnd geschwistritt thun kunt allermeniglich. Als die wolgeborne frawe Angnese graffin zu Wertheym geborne von Eysenburgk wittwe vnser liebe frawe vnd mutter zwolffe tawsent gulden zugelts vnd widderlege vff Brewburgk vnd desselben zugehorunge durch des wolgebornen Wylhelm grauen zu Wertheym iren gemahel vnnsern lieben herren vnd vatter seyligen lawt eyns brieffs darvber bewidempt, mit solicher vndterschiet, so Schweinbnrgk von vnser ane- frawen seyligen würde erledigt, das sie sich furters vff dem- selbenn, obs das mochte erreychen, bewidmen vnd verwey- sen laissen sulte, welche bei vnserm herrn vnd vatter sey ligen nit gescheenn ist. Vnd aber die berurt vnser liebe frawe vnd mutter nach tode ires gemahels vnsers va tters seyligenn ane vns gefordert, gemudt vnd gesonnen hot, ire die beweysunge solichs anegezeigten irs wydems vff Schwein burgk, desselben zugehorunge auch anderm obs dieselbe somlichs ampts nit ertragen mochten zu erstaittenn. Nun wir auss kyntlichen trewen auch sunderlichem geneygten willenn, dene wir als billiche vnd naturliche ist, zu vnser frawen vnd mutter haben auch tragenn, sie gern bei der vorigen irer beweysunge anfengkliche gescheenn gelaissenn, aber so ire begenmge auch ervordern gestanden als auch vff diesen tag gewesenn ire dene wydem vff dem ampt Schweinburgk vnd desselben zugehördenn, auch Hartheym, was wir nutzs so fallenn hant, zu belegenn, das an hewt bescheenn, die zinsse, gulte, nutze vnd gefelle aufgeschri
297
benn, gerechent vnd belegt vnd wiewol die etwas ein mergk- lichs vber die sechs hundert guldenn, so sich von dene zwolf- tawsent gulden, geburen vbertreffen, yedoch so hant wir das nochgelaissen vnd midt gutem willenn begebenn, das sie ane- stait desselben auff sich nemen, jars entrichtenn zalen vnd vergnügen sol, sunder vnsern schaden, die gulte dene nach- benennten perschonen vntze her ausser diesem ampt behan- det vnd gefallen. Nemliche herre Wylhelm Adeln funffzigk gulden leipgedings. Item treyssigk gulden graue Ludwigen von Wertheym tewtschs ordens. Item zehen gulden Mar- karten von Thören. Item zwen gulden Jacob Stawden er ben. Item zehen gulden dem capellan. Item siben gulden deme früwemesser. Das vberge süllenn vnd wollenn wir ire ausse geneygtem willenn laissen werden vnd gedeyen, ob es vast mehe were. Vnd so dann die ihenen von irentwegenn zu solicher belegunge geordent des gnüge gehabt dorein gewilligt. Auch solichs berurter masse anegenomen. So belegenn, bewidemen vnd beweysenn wir Wylhelm thum- herre zu Meintze vnd Colen, Michel vnd Asmus graven zu Wertheym gebruder obgenant fur vns vnd alle vnser bru- der, vnser frawen vnd mutter ane stait der beweysunge, ire vormals von vnserm herren vnd vatter seyligenn vff Brewburgk auch desselben zugehorunge bescheen, midt dem schlosse Schweinburgk dem ampt auch dene renthenn, ge- fellen, zinssen, gulten, nutzungen, herlickeiten, gerichten, ge- rechtigkeiten, fischereien, wylpennen, wasser, wonne, weyde, wysen zu- vnd eingehorungen nichts aussgenomen, wie ire igklichs vnnser herre vnd vatter seylige inngehabt, besessenn, genossenn vnd gebraucht. Dorzu auff dene renthen, nutzen vnd gefellen zu Hartheym, weihe die herschaft jars do fal len hot. Wir hant auch vff solichs der berurten vnnser lie ben frawen vnd mutter solichs ampt, das schlosse dorzu, thürner, thorwarter, wachter, schultessen, amptleutte auch alle zugehorige menner vnd vndtertanen zugethan vnd eyde- pflichtig gemacht, ire furo ire leptage langk midt solichem ampt vnd desselbenn nutze, gefellen, herlichkeiten, gerech- tigkeiten zu vnd eingehorungen zu gewarten, so midde vnd- terworffen, gehorsam vnd vndtertenigk zu sein, sunder vn ser, vnser erben vnd meyngklichs von vnnser vnd irentwe- gen irrunge vnd eintrege, dobei wir sie auch vnsers ver- mugens dorzu die vndterthane schutzen vnd schirmen sullen vnd wollenn gleich andern der herschafft angehorigenn vnd vndterthanen. Dorzu bei vnnserm gnedigen herrn von Wurtz
298
bur irk als dem lehenherrn des ampts Schweinburgk verfugenn zu solicher beweysunge fur sich vnd sein stifft gunst vnd bewilligunge zu thunde. Das wir obgenanten gebrüder fur vus auch alle vnser erben auch yeder für sich selbst mit trewen ane eydes stait gelobenn vnd versprechenn, dem obgeschriebenn allem fürderliche nochzukomen, das zu vol- lenziehenn vnd gentzliche zu halden, sunder alle geverde. Dessgleichenn als vnser frawe vnd mutter ane stait der mor- gengabe anegezeigt hot, vnsernn hoffe in der stait Wert- heym von vnserm herren vnd vatter seyligen versprochen, sich des ire leptage ob sie wolle zu gebrauchen vnd wo- nunge darinne zu halden, das hant wir auch bewilligt vnd zugelaissenn, den zu halden, haben vnd zu gebrauchen zu irer hawshaltunge wue ire solichs dett gelibdenn. Vnd ob zu denselben zeytten vnser eyner sich dorine enthilte, sollen vnd wollen wir dene auff ire gesynnenn rawmen, abir aus- sertlialp demeselben als vntz here so vnser eyner do were nutzen vnd gebrauchen, dorane vnser frawe vnd mutter dhein verhinderung thun sol alles vngeuerliche. Ditzs zu warem vrkunde haben wir Wylhelm vnd Michel vnser yeder sein insiegel hirane thun hencken, der die andern. so die eige ner insiegel nit haut, middegebrawchenn. Der geben ist als man nach der gepurt Cristi vnsers herrn tawsent vier hundert achtzigk vnd zweye jare zellt am mittwochen nach dem suutaigc Jubilate.
Urkunden Grafen von Wertheim, ed. Aschbach, 1843 (Google data) CXCI. , in: Monasterium.net, URL <https://www.monasterium.net/mom/Wertheim/5ba0f913-c161-4380-9573-3c5a164274d8/charter>, accessed 2025-04-08+02:00
The Charter already exists in the choosen Collection
Please wait copying Charter, dialog will close at success