CXXXIX.

1265, 13. März.

19*

148 Urkunden. CXXXIX. CXL

stris et ecclesie nostre negociis agendis et defendendis seil disponendis procura- torera substituatis in eadem curia loco vestri, cum ex tenore procuratorii ex parte nostra vobis cum consensu capituli nostri dati licenter possitis vobis constituere substitutum. Yoluraus eciam ut tarn instrumentant procuratorii quod babetis ex parte nostra, quam consensum capituli nostri super procuratore per nos constituendo in ipsius magistri P(etri) manibus relinquatis modis omnibus. Et quia ex conversa- cione divina quam fecistis in ipsa curia babetis per graciam dei tarn aliquos ex car- dinalibus quam alios vobis notos favorabiles et amicos, rogamus vos, ut statu ec clesie nostre tarn miserabili ipsis expósito personam dicti magistri P(etri) apud ipsos notos et familiares vestros recommendare curetis cum diligencia qua potestis. Datum Otmuchow, III. idus Marcii.

�?хь. Item, littera magistro Petro missa.

п^шп. Tribulaciones ecclesie nostre quas patitur, pericula mortis nobis et fratribus

uostris qualia ex parte ducis uostri inmiueant, vobis ad plenum explicare non pos- sunius, cum multa et varía sint et quasi incredibilia, sed ea vobis lator presencium viva voce melius explanabit. Attamen ex hiis, quod gravissimum est, noluimus vos latere, idem euim dom. dux, quia jam dudum nos et clerum nostrum et res ipso- rum et nostras a defensione sue proteccionis rejecit, propter quod indifferenter res ecclesiastice diripiuntur a laycis et impune clerici captivantur, qui nostrís obedien tes senteiiciis vitando ducem excommunicatum observent ecclesie unitatem, edi- ctum tale fecit in foro rerum vena Hum publice proclamari '), ut nullus audeat in bospicium suum recipere aliquem clerícum nee présumât aliquid venderé cuipiam clerícorum. Precepit eciam sub gravi banno, ut nullus de populo niarium vel femina- rinn presnmat ire causa devocionis ad nostram ecclesiam catbedralem vel mona- steríum s. Marie vel ad fratres Predicatores aut ad aliquam ecclesiarum parrochia- liuin civitatis nostre, sed omnes ad fratres Minores tantum ire debeaut ad divina, quorum tamen ex constitucioue legati est monasterium interdictum. Quapropter vos rogamus, sicut de vobis confidimus, ut quantum magis potestis invigilare curetis pro statu ecclesie nostre, que jam quasi totaliter periit, reformando maxime obser vando tarn audienciam quam publicum et privatum consistorium, ne contra nos pre- sertim per fratres Minores contingat aliquas litteras impetrari.

Et volumus, ut tamquam procurator nostra geratis negocia in Romana curia, quia a dom. Johanne Lauchiciensi arebid. procuracionem revocamus, cui eciam mandavimus, ut vos tantum et non aliuiii pro nobis et nostra ecclesia procu- ratorem substituât sive sibi vos faciat substitutum, cum ex instrumento procuracio- nis quod sibi dedimus possit quemeunque substituere loco sui, quod si forte vos

1) Nämlich in Breslau, wie das Folgende zeigt Vergl. von Neisse, Urk. N. СХХХШ. S. 140.

Urkunden. CXL. CXLI. CXLII. 149

nollet pro se constituera substitutum, tunc utamini procuratorio quod vobiscum, cum a nobis recederitis, quod quale sit forte recordamini, deportastis et nisi aliud vo- b isscripserimus de curia nullatenus exeatis. *•., ...

Scire autem debetis, quod de coufirmacione super sentencia nostra ordinaria in ducem lata ') per tos in forma coinmuni a sede apostólica impetrata2), licet earn in continent cum ad nos pervenit dorn, archiepiscopo et suis collegia transmiseri- mus usque modo nicbil per eos factum vel in aliquo est processum 3>. Preterea mit timus vobis per latorem presencium litteras conscriptas in subsidium ecclesie no- stre, quas quibus presentandas videritis presenters, si quas vero per vos presen tare non poteritis, sicut forte illas que scribuntur domino pape4), procuretis per alios per quos poteritis presentan. Litterarum nostrarum tenorem quas quibusdam cardinalibus et dom. Firm a no scribimus vobis transmittimus in quadam cédula convoluta et semper insistatis sicut pluries vobis scripsimus pro arbitrio ex certa sciencia a sede apostólica confirmando. Datum O trun chow, Ш. у du s Marcii.

Item, magistro Jolianni Milonis sub eadein forma. cxu

Tribulaciones ecclesie nostre quas patitur, pericula mortis nobis et fratribus ias5, nostris etc. ut in preceden ti (N. CXL), sed iste est finis : Quapropter sicut de 13- Mi" vobis confidimus vos rogamus, ut quanto magis potestis invigilare curetis pro statu ecclesie nostre, cum sitis de membris ejusdem que miserabiliter jam quasi totali- ter periit, reformando, maxime adjuvando latorem presencium, ut littere conscripte in subsidium ecclesie nostre presententur eis, quibus fuerint presentande, eas pre- cipue litteras que dom. apostólico sunt conscripte, scientes, quod quidquid nunc pro ecclesia feceritis, ipsa labori vestro loco et tempore respondebit. Datum ut supra.

Sub eadem forma scripta est littera domino Ade canónico Wratizlauiensi.

Religiosis viris et in Christo karissimis . . magistro ac diffinitoribus totique cxlii. capitulo fratrum or dims Predicatorum apud Bononiam Celebrando. Thomas, -Pfh miseracione divinaWr at. ер., cum recommeudacione sui sincere caritatis affectum. A primevis temporibus ordinem vestrum graciosis inter ceteras religiones mentis prelucentem nos recognoscimus dilexisse, nunc vero per amplius astringimur ad idipsumpro eo, quod ecclesie nostre juribus assistentes pro observacione pastora- lium sentenciarum quas nos oportuit ferre ex nostre consciencie debito fratres or-

1) Vom 30. Juli 1284, N. CX.

3) Vom 21. October 1284, N. CLXIX.

3) Vergl. N. CXXXII ff.

4) Wohl N. CXXIX vom 15. Januar, dann N. CXXXVH ff.

150 Urkunden. CXL�?I. CXLIII.

dinis ejnsdem de conventu Wrat. eciam dura passi non tantam (sic).meta supe- rati cnjnfsvis, se nobisenra et cum ecclesia nostra laudabiliter portavernnt. Assur- gentes igitur ad graciarum accionem, vobis fratres et patres reverendi cum devo- cionc animi supplicamus, nt nos et nostram eeclesiam velitis habere vestris oracio- nibus coinmendatam scientes, quod conventus vestrarum domorum, quas octo ha- bemus in nostra dyocesi, generosis prosequimur béneficiis, continuare nos in eis- dem ex animo proponentes. Et sciatis, quod in presencia provincialis synodi co ram fratribus nostris domino archiepiscopo et ipsius suffraganeis, in medio «urgen tes, graciarum acciones reddidimus fratribus vestris, priori et lectori а�? toti su- pradicto conveutui Wrat. pro eo, quod eciam exilia passi, suas in nostris senten- ciis cousciencias salvaverunt. Datum Otmuchow, 111. idus Marcii.

cxLiii. Thomas, d. gr. ep.Wrat., viris religiosas ministro generali seu diffinitori-

13 Mir?. ^us t°t'4ue capitulo ordinis fratrum Minorum apud Mediolunum congregad* ') salutem et ad salutem animarum dirigí saneti illustracione spiritus in agendis. Cum in nostra dyocesi duodeeim domorum vestrarum numerositate vestre religionis ordo sic per beiiivolenciam nostronim predecessorum dilatatus extiterit generosisque prelatorum benefieiis atque favoribus enutritus fruetum pacis cum nniverso clero reddiderit salutarem omnibus temporibus, in qnibus fratres Poloni et Bohemi primi fundatores terreque indigene specialem provinciam faciebant, nomine provin- cie Saxonie penitus a nostra dyocesi relegato. Nunc in sola nostra dyocesi octo domibus pro Saxonica provincia adjunetis2) quatuor tantummodo, scissura tali facta, pro provincia Polonica sunt relíete, bide nobis а�? ecclesie nostre qiialia provenire scandala, dum per ipsarum domorum fratres qui se Saxonie pro vinciam Dominant, communicatur in cibo, potu et oracione scienter excommunicato per nos tamquam per ordinarium principi pro notoriis excessibus pro ecclesie no stre juribus contra deum et pnblicam justiciam in ecclesiam nostram dei timoré postposito sevienti, dum ex participacione ipsorum idem princeps eciam post rati- ficatas per metropolitanam synodum sentencias per nos in euudem latas in gravis- simum excidium ecclesie confortatur et contra nos et nostrum clerum gravius com- movetur, dum nobis nostrisque canonicis annone ablate, ipsorum fratrum de Nyza

1) Es war das 26ste General-Capitel. Wadding T. V. p. 140, wo p. 150 in den Zusätzen angeführt, wird, Çeslaus habe als Minister der Böhmischen und Polnischen Provinz im J« 1285 im October in Ober-Glogau ein Capitel dieser Provinz gehalten.

2) Nach Wadding annales Minorum T. IV. p. 127, wurde auf dem Capitel zu Narbonne im J. 1260 die Einrichtung in Provinzen geordnet Da ist im Verzeichnisse die Säch sische Provinz die zwanzigste, mit 12 Custodien, 8) Auréi-montis, 9) Prussiae, 10) Wra- tislaviae, also Goldberg und Breslau. Ob Prussiae richtig geschrieben sev, muss dahin gestellt seyn. Die 3te Provinz ist Bohemia, mit 7 Custodien. 1) Opoliensem, 4) Ge- stinensem (Gnesnensera), ' 6j Cracoviensem. Vergl. noch Urk. N. CXLIV.

Urkunden. CXLUI. CXLIV. 151

granaras sub nostris oculis infenmtur, silve lignorum ad nos pertinentes succise in ipsorum doinum inducuntur, ad hec tam detestabilia et vestre religion! et cen sure ecclesiastice et deo prorsus contraria quamplurima fide certa vestro hic diju- dicanda offerremus jndicio. Sed quia dom. noster archiepiscopus cum universa ¡sy node- super hiis plenius vobis scribit, ad duo tantum circa vos dirigimus mentem nostram, videlicet ut corrigantur excessus personarum quas nominare parati sn- mus et quod domus ves tri ordinis predicte a Saxo nie provincia rétrahantur et in formam pristinam sub nomine provincie Boemie seu Polonie reformen tur. Non enim credere possumus, plenè reforman posse inter nos et vestri ordinis fratres ad Saxoniam pertinentes pacis federa, pacis témpora, qui ejectis filiis terre pa- cificis et fructuosis saluti populorum, domos subintravere fundatas cum scandalo tam principum quam eciam prelatorum. Conquerimur super hec, adicientes specia- liter de fratre Hermanne lectore vestri ordinis, qui de conventu Wrat. ubi est sedes nostra, tamquam unus ex familiaríoribus personis inter religiosos nobis fuerat connexus cujusque inductu et consiiio tamquam iilius qui esset de nostris canonicis et fratribus ad aliquas sentencias super quodam arbitrio processimus, quod idem frater, cujus doctrina debuisseiit ignorancium tenebre illustrari, nichilominus adhe- rendo excommunicato prineipi, quasi princeps erroris existít, fratribus sui ordinis simplicioribus qui nostras procul dubio sentencias observassent, sicut eas observant pene universi tam religiosi quam clerici seculares cum reverencia deo digna, ipsum prineipem exeommunicatum suis consiliis in eversionem ecclesie subportando. Quare petimus et instanter imploramus, ut ipsum tamquam actorem scismatis ex ipsius consilio suborti. omnimode nostra dyocesi submoveatis, certe punicionis jn- dieiis pro talibus excessibus in ipso relictis, que nostre dyocesi innotescat. Válete. Datum Otmuchow, III. idus Marcii.

Venerabilibus in Christo patribus dom. BenteuengoAIbanensi et dom. txuv. Jerónimo Prenestino episcopis neenon dom. Matheo s. Marie in porticu dya- |7J^'âr cono d. gr. cardinalibus, Jacobus, ejusdem miseracione archiep. Gneznensis etc. Cum terra Polonie, Romane ecclesie specialiter sit subjeeta, in cujus sub- jeecionis indicium certa pensio de personis singulis in eadem degentibus persolvi- tur, que dicitur denarius saneti Petri, non ¡inmérito nos tamquam speciales filii ejusdem ecclesie ad vestre sanctitatis patrocinium nostro nobis deficiente presidio duximus cum pleniori fiducia recurrendum. Reverenciam quippe nosse vestre cu- pimus sanctitatis, quod gens Polo nica post conversionis sue témpora sub cura et dominio ejusdem sánete ecclesie pace fruendo continua jura ejusdem ecclesie

1) Die brauchbarsten Nachrichten über den Peterspfennig in Schlesien giebt Klose in seinen neuen literarischen Unterhaltungen Th. II S. 585, zur Berichtigung dessen, was Böhme in seinen diplomatischen Beiträgen VI S. 158 hat

152 Urkunden. CXL1V.

atque nostra persolvit semper fideliter et devote. Nunc vero, subintrante gente Then tunica et jam per multa loca Poloniam occupante1), non tantum vestre sanctitati, verum eciam et nobis grave dispendium in uostris juribus provenit atque dampniim. Romane quidem ecclesie dampnum provenit, quia dum fines Polonie per principes The uto nie occupantur2), qui principes subsunt imperio et sic fines occupati devolvuntur ad imperium et ob hoc ecclesia Romana proprio dominio frustratur, subintrantibns eciam tarn militibus quam colonis The u tu ni �? is in Po loniam et occupantibus villas et alia loca, que Pol о ni posséderont et exinde de singulis capitibus solvebant censum Romane ecclesie, videlicet denarium sancti Petri, quem ipsi Theutunici tam milites quam coloni penitus solvere contradi- cunt, et sic ecclesia Romana privatur similiter jure suo et tandem oinnino priva- bitur, nisi hiis per vestram sollerciam efficaciter occurratnr. Nobis vero per ejus- dem gentis Theutonice ingressum ecclesiastica libertas et jura nostra nunc adi- muntur, devote per Pol on о s primitus observata, ymmo quedam penitus denegan- tur, sicut in solucione decimarum patet liquido, quas quidam eorum oinnino non solvunt, quidam vero non jure terre consueto sed juxta primam consuetudinem gen tis sue. Sed et alia mala per ejusdem gentis ingressum multiplicata sunt in terra dum gens Polonica per eos opprimitur, despicitur, guerris concutitur, juribus et consuetud ¡nihus patrie laudabilibus privatur, noctis intempeste silencio in propriis commodis capitur et quod hiis est deterius ecclesiarum emunitas vioïatur et eccle siastica censura per eosdem conlempnitur et parvipenditur omnino.

Et ut de aliis taceamus, hoc solum non sine dolore cordis referimus, quod et religiosi quidam gentis predicte perniciosis exemplis alios seducentes primi sunt ad irrumpendum et enervandum omnino prelatorum sentencias et rigorem ecclesia- stice discipline. Fratres siquidem ordinis Minorum Theuthonici, ejectis terre Polonie filiis3), non sine gravi tocius populi atque nostro scandalo provinciam

1) Was ich in der Urkundensamml. zur Geschichte des Ursprungs der Städte und der Einführung und Verbreitung Deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien ausführ lich dargelegt habe, erhält hier eine merkwürdige Bestätigung. Man vergesse nicht, dass hier vorzugsweise von Schlesien die Rede ist, welches zu Polen gehörte und als Polonia hier zunächst bezeichnet wird.

2) Das wird sich auf die Ausdehnung der Herrschaft der Markgrafen von Brandenburg aus dem Hause Anhalt vorzüglich seit der Mitte des 13. Jahrhunderts, über das Land Lebus und die Neumark beziehen. Worauf, sonst?

3) Die Königin Kunigunde von Böhmen tadelte die Aebtissin Agnes von Trebnitz, Tochter Herzog Heinrichs IL, welche im J. 1272 starb, darüber, dass sie die Deut schen Minoriten den Polnischen und Böhmischen vorzöge, welche doch derselben Zunge wie die Aebtissin wären. Dann klagte sie einem Cardinale, die Böhmischen und Polnischen Minoriten würden durch die Deutschen Minoriten förmlich ausgerot tet: prohibeturque jam dictis fratribus Boemiae et Poloniae in contemptum nostri et nostrae gentis, per ipsorum superiores, ut non liceat ipsis ex se et inter se praelatos eligere, sicut et ceterae faciunt nationes. Palacki Formelbücher S. 28S, vergl. dessen Geschichte von Böhmen II. 1, S. 294. >

Urkunden. CXLIV. CXLV. 153

seiden tes Pol oui e, que per filios terre, fratres sui ordinis, lau Habiliter et hono- rifice recta fuit, nunc fecerunt et orHinaverunt Sax о nia m nominan. Sed пе�? hiis contenu domos novas in medio Polonorum, nobis contradicentibus, recipiunt, in conveutibus ipsorum singulis quos retinent vix unum aut nullum omnino fratrem Polonum in sui medio sustinentes, cum per fratres indígenas et prelatis ecclesia- rum debita reverencia sit exbibita et consolacioni utriusque populi commodius et efficacius sit provisum. Nos igitur, ne He tantorum excessuum negligencia argui possimus et mérito reprehenHi, vestre pateruitati querelauHo Huximus HefereuHura, quod sepedicti fratres Theutunici de provincia S ax on i e in medio Polonie positi se censentes, nos et sentencias nostras latas legittime, vilipendunt pariter et contempuunt et faciunt apud alios vilescere suis persuasionibus et perniciosis exemplis, sicut patet luce clarius in facto ecclesie Wratizlauieusis.

Nam per venerabilem fratrem nostrum, ejusdem ecclesie episcopum, in plena synodo provinciali propositum extitit coram nobis, quod videlicet ¡idem fratres Theutonici sentencias excommunicucionis et interdicti latas legittime contra prin- cipem dicte civitatis et terre pro notoriis et manifestis ecclesie sue oppressionibus, aliis religiosis et secularibus easdem laudabiliter tenentibus, tenere con curant, ymiiio eundem prineipem in errore suo contra ecclesiam suis consiliis et persuasio nibus retinent et subportant, communicantes eidein publice in eibo et potu ac divino officio, ymmo, quod hiis est deterius, coram ipso continue celebrantes in tocius cleri et populi scaudalum et nostrum а�? ecclesiastice discipline contemptum пе�?- поп et in suarum periculum animarum. Et quia predicti fratres Theutonici et alienado provinciePo Ionice hujus presumpeionis temerarie а�? contemptus prela- torum Polonie occasio sunt et causa, dominacioni vestre supplicamus unanimiter et instanter, quateuus attendentes Romane ecclesie Hampnum ac nostrum et gen- tis uostre periculum sempitemum, ecclesie nostre cadenti velitis pie suecurrere, ordinantes per vestram misericordiam et mandantes, ut tantis excessibus efficaci- ter correctis provincia Polonica ad statum debitum reformetnr et Polonia sicut prius, non Saxonia censeatur, ministroquePolonie sit subjeeta, alioquiu et gen- tis exterminium et ecclesianim nostrarum evidens periculum cogemur flebilibus vo- eibus deplorare, nisi vestra gracia misericorditer et efficaciter hiis oecurrat. Da tum apud Lanchiciam, XVI. kalend. Februarii, post syuodum provincialem anno domini MCCLXXX quinto.

Religiosis viris . . ministro generali seu diffiuitoribus, totique capitulo ordinis cxlv. fratrum Minorum apud Mediolanum congregatis, capitulum ecclesie Wratiz- 12W5- lauiensis salutem et persistere sahibriter in ineeptis. Sacre congregacioni ve stre impedimenta ecclesie nostre generancia, non sine magno necessitatis tedio cogimur aperire. Cum enim quidam eos, qui erant in nimio peccati deberent ex- hortacione predicacionis sue ¡Iluminando ad viain reducere veritatis, mutato stilo hoc, quod provisum erat ad concordiam, ad noxam prineipium sibi capit. Et ut

30

154 Urkunden. CXLV

inagis intencio nostra vestris industriis sensibns pateat, negocii seriem taliter lu- culencius explicamus. Dum venerabilis pater et dominus T h ( о in as), d. gr. Wrat. ep., cujus nos membra sumiis et ipse caput, in ill. príncipem dorn. Henricum ducem Slezie et dorn. Wrat., paterna monicione legittime premissa, propter manifestos et notorios excessus intollerabiles et varios, ecclesiam et jus eccle- siasticum deprimentes, racionabiliter excommunicacionis sentenciam protulisset et in omnem locum sue dyocesis, ad quem idem princeps accederet, quamdiu in eo maueret, tulisset sentenciam interdict!, alique certe persone ordinis vestri tamquam capita fennenti cujusdam se constituentes de conventions Wratizlauiensi, Ny- zensi, de Brega, de Swidnicz, de Aureo monte, de Lemberch, de Sagano et de Namizlow1), qui nuper de provincia Polonica, ad quam ab origine commendabilis et preciare fame vestri ordinis semper pertinuerant, se sci- derunt, ad Saxonicam provinciam se, inverso nomine Polonie, convertentes, cum ipsum ducem excommunicatum vitare deberent nee celebrare tempore interdi- cti et ipsi duci persuadere secundum religionis observanciam, ut excommunicacio- nem, que medicinalis est disciplinaos non estradicans, humiliter sustineret, ne- scimus qua intencione suas coiisciencias informando cum gravi prejudicio et per petuo excidio ecclesie nostre et scaudalo plurimorum laycorum et clericorum tarn secularium quam regularium ecclesie adherenciuin et observancium prout debent ipsas sentencias cum timoré, non tantum ipsas non observant sentencias sed co ram eodem duce excommunicato in locis interdictis, nee interdictisexclusis, presu- munt in aliis eciam, que prohibita sunt, excommunicatos non vitando, divina offi cia celebrare, advertentes minime, jure fore cautum, quod nulli se possuut privi legio sedis apostolice tueri, quo minus excommunicatos vitare debeant et nomina- tim per episcoporum suorum sentencias interdictos, quoniain ad bos casus nulla privilegia se extendunt3), ymmo, quod deterius est, inducunt principem et per suadent ipsi, quod null us potest ambigere cum hoc fama publica attestetur, ut eas- dem non reputet nec servet sentenciiis sed ut et alios auctoritate sua per minas et terrores idem princeps prohibeat observare, nescientes forte, quod sceleris est instar, suadendo alios monuisse.

Et ut jam dicti fratres, colore quesito, excogitatis adinvencionibus minus veris, quasi impune ipsi duci communicare licenciant sibi querant, prefato dorn. nostra episcopo, honeste conversacionis viro, munde vite, pleno virtutibus, recte consciencie, zelatori pacis et ecclesie, cleri et populi, iidem fratres ponentes os

1) Von keinem dieser Convente ist die Stiftungszeit urkundlich bekannt, von den wenig sten wusste man bisher, dass sie bereits im 13. Jahrhunderte vorhanden waren. Wad dings Ann. Minorum geben über diese Angelegenheiten der Minoriten in Schlesien und deren Trennung von der Polnischen Provinz gar keine Nachricht. Vier Con vente blieben nach N. CX�?JTT bei der Polnischen Provinz, nämlich in Oppeln, Gross- Glogau, Ober-Glogau und wahrscheinlich Crossen.

2) �? 20, X de privilegiis.

Urkunden. CXLV. CXLVI. 155

iu celuin, ut quendam fucum sui erroris quantum ad huuc casum pertinet reperire conaiitur, quod aliquas, veraci dicto ipsis infallibiliter reluctante, idem dominus noster .sentencias incurrisset, cum tarnen sacre scripture eloquium attestetur') : priusquam audieris ue judicaveris quemquam atque ante probacionem accusacionis illate neminem a tua communione suspendas, quia non statiin qui accusatur, reus est, sed qui couvincitur criminosus; et alibi sapiens dicit: antequam scruteris non reprehendas, intelligere prius et tune increpa; et in alio loco canonis "'): lex euiiii ecclesiastica pontificem ab aliis accusatum, priusquam objecta sub luce coustite- rint, exigit non relinqui, ymmo qui clericorum ab episcopo suo pro dubia suspi- cione ante tempus sentencie discesserit mauifestam eum manere censurant. Pre- dicti autem fratres, ut sibimet forte sapientes videantur et de aliis cachinneutur, se ipsos accusât ores, actores, testes et judices cons tituen tes, sicut premisimus dominum nostrum episcopum quasi pro tribunali sentencionando non sunt veriti blas- phemare et quolibet die non cessant ¡psi episcopo detrahere, ut ponant teuebras lucem et lucem teuebras, justificantes ipsum ducem in publicis sermonibus suis, qui notorie possessionibus, juribus spolia vit ac injuriis affecit ecclesiam et adhuc nullum diem pretermití it, quin canónicos, plebanos et clericos in decimis, rebus ecclesiasticis mobilibus et immobUibus tarn dotalibus quam aliis per suain familiam precipit spoliari ac eciam molestan.

Rogamus igitur vos, patres et domiui reverendi, ut secundum discreciouem vobis a deo datam lubricum li(n)gue predictorum fratrum taliter precidatis, facta ipsorum prout deus vobis inspiraverit corrigeutes, quod instrumentum li(n)gue ipsorum ad exercicium indeceus se non convertat et deinceps ex facto premisso- rum et aliorum similium nullum scandalum generetur. Et credimus, ymmo certo cercius tenemos, quod predicti fratres talia minime presumpsisseut nee in futurum présumèrent, si scissura procurata et facta proviueie Pol о ni ce ad Sax oui �? am provinciam non fuisset. Datum Wratizlauie, VI. kalend. Marcii.

Littera (Thome ер. Wrat.) missa per Paulum Sutorem inWelun judici- CXLVI- bus a sede apostólica delegatis, videlicet domino archiepiscopo, abbati de Heu- в.анг?.. richow et domino Dobegueuo archid. Wladizlauiensi.

Ojiante subdole adiuvenciones nos circumstrepunt ex transcripto litterarum, quod vobis transmittimus, et ex factis que secuta sunt colligere discrecio vestra potest, quarum tenor talis est:

1) Evang. Johann. 7, 51.

2) �? 1. С. 8 qu. 4.

20'

156 Urkunden. CXLVII.

�?тали. Noverint universi, presentes et futuri, presencinra noticiam habituri, quod

12»5, nos Henricus, d. gr. d. Slezie et dorn. Wrat. ad iustanciam venerabilis patris, domini Jacobi Gneznensis archiep. damns et concedimus venerabili patri dorn. Th(ome) ep. Wrat. et suis canonicis, secum ad terminum constitutum in We in« transeuntibus, plenam et oinniniodam securitatem, ibidem veniendi, standi et redeundi, salvis ipsoruni rebus pariter et personis cum omni quam secum duxerint comitiva. Ad majorem igitur securitatis iirmitudinem prefatus dorn. Th(omas) ep., cum in itinere ad dictum terminum procedens fuerit constitutus, nobis debet inti mare, ut nostris demus barouibus in mandatis, ut eum conducant in securitate fir miere. In cujus reí testimonium et evidenciam pleniorem presentes litteras scribi jussimus, nostri sigilli munimine insignitas. Datum Wrat. a. d. MCCLXXX quinto, in dominica Letare. In festo pasche, preseutibiis minime valituris ')•

Cum enim idem dorn, dux litteras predictas sub sigillo suo, quibus sigillum a tergo fuit appositum2), securitatem talem qualem pretendentes in ipsis litteris sub suo nomine conscripsisset, quas, ut securitas talis qualis in eis contenta co- lorem et speciem saltern alicujus pretendere! ûrmitatis, per aliquem nobis vel ma gi s vobis destinare ex baronibus suis vel sicut moris est per sollempnem saltern 5. März. îiuncium debuisset, eas tarnen in crastino domiuice Letare hora nona decanus no- ster per quendam simplicem nuncium nobis misit et ipso die cum eedem conscripte fuissent, sicut ex data ipsanim litterarum colligitur, duos presbytères, dyaconum et subdyaconum, vicarios ecclesie nostre cathedralis, fecit per suos ministeriales in eorundem vicariorum hospicio detineri in privata custodia et concludi et in ejus- dem diei noctis sequentis intempeste noctis silencio curiam nostram episcopalem in Wenzow3) per suos satellites armatos, sepibus ejusdem curie transcensis, post- modum effractis portis curie et hostiis domorum in tota curia, rebus ablatis quas invenire ipsi satellites poterant, spoliavit et quamplures in castro Waldow ar matos posuit, qui cottidie nobis et nostris molestias inferunt et insidias pretendere non desistnnt; quod castrum sua edificavit potencia, cum tarnen ejusdem castri fundus sit de territorio Othmuchouiensi, quod est nostre ecclesie speciale. Igi tur, reverendi domini placeat vobis advertere, si talis securitas, que pretenditur, securitas dici possit, cum facta, in eodem instauti sequencia, in inodum securi tatis datis litteris non concordent. Pre torea, etsi facta ipsius du ois securitati quam pretendunt eedem littere concordarent, ut tarnen non omittainus, quia in

1) Ostern fiel auf 25. März, nur bis dahin sollte das sichere Geleit gelten, also auf drei Wochen; vergl. N. CLXXIV.

2) Heinrich IV. scheint der erste Herzog von Schlesien (Breslau) gewesen zu seyn, wel cher ein Rücksiegel führte, und zwar wenigstens seit 1274.

3) Wansen, SSO. 2 M. von Ohlau.

Urkunden CXLVIII. СХЫХ. 157

Wein n, qne terra est ipsius ducis, qui nos odio capitali persequítiir, locum et terminum (assignastis) ubi sine mortis periculo accederé non audemus, cum nemo debeat se credere capitalibus inimicis, dicimus quod ipsa talis qualis securitas no bis adeo tarde venit cum non restet spacium nisi brevissimi temporis in quo nos, episcopus et capitulum, nee sarcinulas nostras colligere possumus nee in expensis ad viara necessariis prout expedit procurare. Videte ergo dilectissimi domini, ut qui ad faciendam justiciam estis a sede apostólica positi, ne contra normam juris litem vestram faciendo nos et nostram ecclesiam aggravetis. Datum Otmucbow, VIH. idus Marcii.

Item, magistro Mirozlao littera (Thome ep. Wrat.) missa per eundem cxlviii. Paulum. 1285,

Credimus in memoria vos habere, quod vobis scriberemus, que postquam a ' Apnl nobis recederetis fièrent innovata. Sciatis igitur, quod feria secunda post Letare 5. Mär*. portata fuit nobis littera per nuncium dom. decani nostri Wrat. sub sigillo ducis, cujus data est in dominica Letare, que faciebat de securitate nobis prestita men- 4. Mar?.. cionem, cujus tenorem de verbo ad verbum inclusum sub sigillo nostro in litteris patentibus transmittimus, de quibus vos scitis judicibus delegatis, in quibus eciam causas quasdam inserimus, quod non debet esse sufficiens securitas que nobis in ipsis prestari litteris videbatur. Ex quibus litteris et vestra industria potestis ple- nius informari, qualiter possitis nos et nostram ecclesiam coram ipsis judicibus defensare. Sciatis eciam, quod in contemptum fratrum Predicatomm, eo quod se tenent cum unitate ecclesie, de castro nuper exeunti ipsum castrum fideliter custo- dire nee de ipso se aliquo cura vel tempore absentare quousqne ipse dominus epi scopus ad ipsum castrum revertatur, unde gracie sue ex hac causa legittiraa ipsos habere placeat excusatos. Datum Rathibor feria sexta ante dominicain Jubilate.

IS. April.

Littera (Thome ep. Wrat.) missa dtici Kasimir о cum esset apud ducem �?хых Nicolaum ') circa castellum Helmboldi. «o12?3:.,

Cum gravi dolore cordis vobis referimus sicut amico et dom. speciali, quod dom. dux Wrat. per minas ultimi supplicii ineussas Ulis, qui castrum nostrum Ot- muchow nomine nostro et nostre ecclesie observabant, ipsum castrum sibi opti- net presentatum. Quo facto in continenti versus castrum Edelstein suum exer- citum divertit, ut per modum eundem vel per viam expungnacionis ipsum valeat obtinere. Rogamus igitur vos, tamquam dominum et amicum, quatenus dom. du cem Nicolaum amicum vestrum inducere velitis, quod huic facto velit in tendere

1) Kasimir, Herzog von Oppeln, Herr von Beuthen, der sich dem Bischöfe immer ge neigt bewiess, und Nicolaus, erster Herzog von Troppau. Vergl. S. 128, Anmerk. 1.

158 Urkunden. CXLIX. CL. CLL

cum eflectu, cum idem castrum videlicet Ed il st ein in du cala ipsius doniini ducis Wrat. sive dominio non sit si (um. Datum feria quarta ante diem beati Adalbert!.

Quasi sub eadem forma missa fuit alia littera domino du ci Nicolao.

�?ь- Item, littera (Thome ер. Wrat.) missa dorn, archiepiscopo (Gnesneusi)

jq1^5^, per dorn. Johannem procuratorem Glogouiensem.

Cum gravi dolore cordis referimus tamquam patri et domino speciali, quia cum credebamus nostram ecclesiam posse a suis gravaminibus relevan, ecce pe- jora, yiuiiio pessima emerserunt. Nam secunda feria proximo pretérita post do le. April, iniuicaiu Jubilate dorn, dux Wratizlauiensis premisso exercitu venit personali- ter in О tin u chow et evocatis Ulis ad suam presencian!, quos in ipso castro reli- queramus causa custodie loco nostri, minis atrocissimis eis impositis et mortis sup- plicio comminato castruni obtinuit sibi tradi et rebus uostris omnibus ibidem inven tus et quorundain canonicorum nostrorum fractis scriueis per suos satellites occu pant, idem castruni, ejectis canonicis nostris et aliis, in nostrum et ecclesie nostre prejudicium detinet occupatum. Quo facto statim direxit eundem exercitum ad castrum Ëdilsteyn, quod pro dam puis nostre est ecclesie obligatum, volens ipsum per modiini similem obtinere. I'nde cum aliinii post deum principaliter non habeamus ad quern in nostris et ecclesie nostre negociis recorreré debeamus, sup- plicamus patemitati vestre, quatenus, cum judex inter ipsum priucipem et nos si tie ab apostólica sede datus et negocium sit jam ceptum, item, quia super nostris sentenciis ordinariis ab eadem sede sitis executor pro nostra ecclesia constitutus, placeat gracie vestre in hoc nobis et ecclesie nostre succurrere, ne imperpetuum depriinatur. in vestro animo conferentes, quod ab ipso principe de nostra sede lite pendente ejecti sumus miserabiliter et depressi. Cetera lator vobis referet viva voce. Datum Rath i bor, feria sexta post dominicam Jubilate.

�?ы. Littera (Thome ep. Wrat.) missa filio regis ')•

•iO^AarU Excellencie vestre, de qua fiduciam gerimus in domino specialem, referimus

cum querela, quod cum nuper ad nos Fran eise um vestrum militem misissetis. in ipsius reditu, cum per castrum ecclesie nostre dictum Otmuchow transirét, dux Wrat. veniens arm ata manu in persona propria castrum idem per potenciam et violeuciam occupavit et detinet occupatum. Quo facto sine protraccione more castro Edilstein, de quo nos aliquociens sollicitastis, exercitum eciam in per sona propria veniens applicavit et ipsum in nostrum prejudicium nititur expugnare, et timemus, cum sibi resistere non possimus, ne castrum processu temporis idem

1) An den König Wenzel IL von Böhmen; vergl. N. CXX. mit der Anmerk. das.

Urkunden. CLL CLIL CLIIL 159

ad ipsinn per ejus comminaciones et potenciam devolvatnr. Rogamus igitnr do- minacionem vestram, ut enndem ducem velitis inducere et rogare vel alias inten- dere, quod a predicto castro, cum non sit in dominio suo situm nee sibi sed no- stre ecclesie obligatum, exercitum suum debeat amoveré, si enim ad ipsum, qnod absit, devenerit, sciatis hoc esse contra nostram et ecclesie nostre voluntatem, et hoc facit potissime, quia sibi sepedictum castrum, requisiti per eum, noluimus nee adhuc quantum in nobis est yolumus assignare. Placeat ergo celsitudini ve- stre, cum periculum sit in mora, quantocius oecurrere huic malo. Datum feria sexta ante festum s. Adalberti.

Monicio facta dorn, duci Wratizlauiensi tunc quando vallaverat cum exer- clu. citu castrum E d i 1 s t e i п. «�?aÜíh

Noverint universi, preseutem litteram inspecturi, quod ego Stephanus, ar- chidiaconus Legniczensis, a venerabili in Christo patre dorn. Thoma d. gr. ep. Wrat. recepta legacione vive vocis oráculo eandem in scriptis habui sub hiis verbis :

Th(omas) d. gr. ep. Wrat. discreto viro, domino Stephane, archidia- clui. cono Legniczensi salutem in domino. Cum ill. princeps dorn. Henri cu s dux .q1^5'. Slezie et dorn. Wrat. in persona propria veniens cum manu armata ante castrum nostrum et ecclesie nostre Otmuchow, ejeetis nostris canonicis et aliis nostris fidelibus, quos eundo in О pol ad consecracionem crismatis, pro conservacione ejusdem castri rehquimus loco nostri, predictum castrum per potenciam contra deum et justiciamoecupavit et in prejudicium nostrum et ecclesie nostre detinetoecupatum, nos, ne tarn evidens et notorium factum videamur in anime nostre periculum et eccle sie nostre dampnum subdissimulacioneconniventibuspertransire, vobis in virtute sán ete obediencie qua nobis astricti estis et nichilominus sub pena exeommunicacionis preeipimus et mandamus, quatenus ad predictum ducem personaliter accedentes peticione premissa ipsum uno edicto pro tribus, cum periculum sit in mora, perem- ptorie moneatis, ut usque ad diem b. Marci ewangeliste proxime venturum nobis 25. April. absolute et libere restituât et restituí faciat idem castrum, restitutis rebus et dam- pnis resarcitis, que accepte sunt occasione hujusmodi, vel eciara interdicte. Ro- getis insuper et moneatis ipsum ducem, ut a castro Edil st ein quod vallavit cum exercitu statim discedat, quod nee in dominio suo est nee aliquid juris in ipso ha bet, cum pro dampnis illatis et injuriis irrogatis sit nobis nomine nostre ecclesie obligatum ab eo qui tunc temporis ipsum potuit obligare. Datum apud Rathibor, XIII. kalend. Maji, anno domini MCCLXXX quinto.

160 Urkunden. СЫ�?. CL1V.

Volons igitur parère mandatis predicti patris et doiuini ut teuebar accessi per sonaliter ad predictum principem ducem Slezie et dorn. 'Vrat., quem iiiveni in obsidione cum exereitu castri de Edilstein superius memorati. Et assumptis mecum presbyteris dominis Rudolphe de Cyginhals et Boguzlao de Za- crow ecclesiarum rectoribus michi personaliter assistentibus in presencia multo- niiii barouum, ipsius ducis et aliorum circum astancium, juxta man datum prefati patris et domini michi injunctum, instancia precum premissa, monui ipsum ducem, ut usque ad diem b. Marci ewangeliste, ut superius est premissum, curiam sive castrum de Otmuchow dorn, episcopo predicto et ecclesie sue restitueret, dam- pnis que ibi intulit resarcitis et se а�? siium exercitum amoveret, cum quo castrum Edil st ein vallavit, quod ipsi domino episcopo pro maximis dampnis illatis ec clesie sue ipsiiis est ecclesie nomine obligatum. In signum autem moniciouis facte in presencia predictorum sigillo meo duxi preseutem litteram commuuiri. Et ni- chiloininus iidem presbyteri RudolphusetBoguslaus ad faciendam pleniorem fidein moniciouis hujusmodi per me facte sigilla sua eciam huic littere appenderunt. Datum Rathibor, X. kaleudas Maji, anno domini MCCLXXXV.

cuv. Sentencie late racione castrorum -videlicet Otmuchow et Edilstein ex-

-27. April, comuiunicacionis in personam ducis et iuterdicti in totam terrain ejusdem ducis scilicet Wratizlauieusis.

')In nomine domini amen. Quia ill. princeps dorn. Henri cus dux Slezie et dorn. Wrat. per nos legitime monitus, ut castrum sive curiam nostre ecclesie 25. Apni. Otmuchow nobis restitueret usque ad diem b. Marci ewangeliste, quod in per sona propria venieus armata manu per violenciam occupavit et detinet occupatum et ut a castro Edelsteyn, quod eciam ipse cum exercitu suo in persona propria vallavit recederet et suum exercitum ammoveret, quod est pro dampnis et injuriis nostre ecclesie obligatum, nee peticioni et monicioni nostre parère voluit ut ipsum castrum Otmuchow restitueret vel a castro Edelsteyn exercitum ammoveret, ymo ipsum castrum similiter occupavit per violenciam et detinet occupatum, nos Thomas, d. gr. ép. Wrat., non valentes tarn manifestant offensam et factum tarn

1) Ich babe diese Urkunde aus dem Originale im Archive des Klosters Trebnitz, N. 134, mitgetbeilt und die wesentlichen, doch immerhin unbedeutenden Abweichungen der Handschrift angegeben. Das Original ist auf Pergament geschrieben und mit dem an Pergamentstreifen hängenden Siegel des Bischofs von weissem Wachse versehen. Es enthält als Einleitung folgende Worte, welche natürlich an Jeden, der die Urkunde erhielt, besonders gerichtet werden, daher in der Handschrift, welche nur das Allen Gemeinschaftliche zu geben bezweckte, weggelassen werden mussten: Th(omas), dei gracia episcopus WTratislaviensis, dilectis nobis in Christo, domine abbatisse et con- ventui sanetimonialium cenobii Trebnicensis salutem in domino. Noveritis, quod cum патент cordis dieimus, infra scripti tenoris sententias nos tulisse sq.

Urkunden. CL1V. CLV. 161

uotorium quod se adeo exhibet oculis omnium quod nulla tergiversacione celan pot est ulterius tolerare a), ipsum ducem per constitucionem venerabilis patris domini Philip pi, d. gr. Firm an i episcopi, quondam in partibus Polonie sed.ap. legati, que de occupantibus res ecclesiasticas loquitur, pronunciamus ipso facto in exeom- municacionis senteuciam incidisse et nichilominus excommunicainus ipsum auctori- tate ordinaria in bus scriptis et propter facti magnitudinem toturn du cat inn suum sub nostra dyocesi constitutum similiter in hiis scriptis ecclesiastico subicimus in terdicto, prohiben tes in eodem ducatu omnia ecclesiastica sacramenta prêter pe nitencias moriencium et baptismata parvulorum, sepultura ecclesiastica specialiter interdicta. Et quia eciam capitaneus in Otmuchow, per predictum ducem, éje cta nostra familia, positus, cum suis complicibus pernos eciam legitime monitus recedere non curavit, nos ipsum capitaneum et suos complices excommunicamus similiter in hiis scriptis. Exemplum vero harum sentenciariim pa rati sumns domino duci tradere sive cuicunque alteri nomine suo petenti quandocunque infra mensem fuerimus requisiti. Late, lecte et publícate sunt hee sentencie in scriptis V. ka- lendas Maji, anno domini MCCLXXX quinto, in ecclesia parrochiali s. Marie priinum, delude in ecclesia fratnim Predicatorum coram toto conven tu in Rath i - bor, presen ti hus domini s Mi leyó decano b), magistro Andrea archidiácono, Johanne scolastico c), Nicholao custode, Helya, Petro et magistro Mar- tino, canónicas Wrat. Stephano archidiácono Legnicensi, Johanne, Ber nardo, Henrico et Thoma vicariis predicte ecclesie s. Marie, Alexandre de Chotulin et Sdezlao de Jemelnicha ') ecclesianim rectoribus d).

a) Cod. celare. b) Cod. decano et magistro. c) Cod. Johanne scolastico Johanne cantore Nicholao enstode. d) In dem Originale folgt noch: et aliis multis. Rogamus igitnr tos et enm reverencia qua decet mandamus, ut secundum tenorem vestroriim privilcgiornm predict«» nostras sentencias tamqnam veré religiose et fidèles domine inviolabiliter observetis. Oatnm Rathibor, die et anno predictis.

Siih ista forma missa fuit Iittera dorn, archiepiscopo (Gnesnensi) per dorn. clv.

Leonardum. *71285'-

Licet in ill. principem dorn. Henricum ducem Slezie et dorn. Wrat. ex- ' pn" communicacionis sentencian! olim protulerimus ex causis legittimis, quia tamen idem dux pejora mala prioribus innovavit, nos, attendentes quod novis morbis nova con venu antidota preparan, ex causis de novo supervenientibus infrascriptis, iterato ipsum dominum ducem premissis legittimis admonicionibus excommunicavimus et ipsius terram ecclesiastico subjecimus interdicto, quarum sentenciariim tenorem gracie vestre transmittimus in hiis scriptis: In nomme domini amen. Quia illustris princeps etc. usque in iiiiem. (Siehe N. CLIV.)

1) Himmelwitz, 0. % M. von Gross-Strehlitz, wo seit 1298 ein Cistercienserkloster.

21

162 Urkunden. CLVI. CLV1I. CLVIII. СЫХ. CLX.

CLVi. Thomas, d. gr. ep. Wrat., canonicis et vicariis ecclesie nostre cathedra/is

l283' presentibiis salutem in domino. Noveritis, quod cum merore cordis dicimus, infra

p" ' .scripti tenons sentencias nos tulisse: In nomine domini amen etc. (S.160N.CLIV).

Mandamus igitur vobis in virtute obediencie, ut ipsas sentencias et publicetis et

inviolabiliter observetis. Datum Rathibor, Y. kalend. Maji.

CLVii. Ejusdem tenoris abbati s. Marie archipresbytero et plebanis s. Marie

1285, Magdalene, s. Elizabeth, s. Nicolai, s. Mauricii et de Omnibus Sanctis

¡Cb'J A dril 1

apud Wrat., premissa salutacione et inserto tenore predictarum sentenciarum, in fine: mandamus igitur vobis in virtute sánete obediencie, qua nobis astricti estis, ut predictas nostras sentencias publicetis sollempniter et inviolabiliter observetis.

CLvni. Item, fratribus ') : Rogamus igitur vos et cum reverencia qua decet manda-

1285, mus, ut secundum tenorem privilegiorum vestrorum predictas nostras sentencias ( ' pn J inviolabiliter observetis, sicut alias, tamquam veri religiosi et fidèles viri, nostras in eundem ducem ex alia causa latas sentencias observetis (sic!).

cl«. Item, archipresbytero Nizensi addita est ista clausula: Sciatis eciam Ni-

(ii^m zam e* Otmuchow et totum eorundem territorium nos in ipsis sentenciis inclu-

sisse.

CLX. Item, Opoliensi, Legnicensi et Glogouiensi archidiacouis sub isto te-

I2a5, nore: Cum propter manifestos excessus et offensas notorias, quas dom. dux Wrat. '"' ' committere non expavit, jura, possessiones et omnes res mobiles universaliter in suo ducatu ad nostram pertinentes ecclesiam per violenciam occupaudo, premissis legittimis monicionibus eundem ducem rite excommunicaverimus et in terrain ipsius sentenciam generalis tulerimus interdicti, mandamus vobis in virtute sánete obe diencie et sub pena excommunicacionis firmiter injungentes, ut ipsum ducem sin gulis diebus dominicis extinctis candelis et pulsatis campanis excommunicatum per singulas ecclesias vestri archidiaconatus nunciari publice faciatis.

1) An die Klostergeistlichen.

Urkunden. CLXI. CLXII. 163

Thomas, d. gr. etc. Dilectis nobis in Christo honorabili domine . . abba- ci.xi. tisse а�? toti conventui sanctimonialium cenobii Trebuicensis Cysterciensis or- 12^- dinis salutem cum sincera in domino karitate. Inmensas vobis graciarum referimus acciones, quod tamquam deo devote et religiose domine juxta tenorem privilegio- rum vestrorum debitam nobis servatis obedienciam, cum humilitate deo grata cu- stodientes per nos latam sentenciara interdicti, et rogamos vos, quod confórtate in domino constante!* agatis, in incepto iirmiter persistentes, quousque omuipotens, pace reddita ecclesie, submotis oppressionibus, que nunc repetios malleis coutun- dunt ipsam ecclesiam, nos et vos pariter consoletur.

ítem, littera missa per dorn. Vitalem domino Latino cardinali. c™

Ex intimo cordis uostri lacrimis profluentibus gracie vestre, a qua sola de- 25. April, pendet nostra et ecclesie nostre salus, deferimus cum querela, quod il], princeps dux Slezie et dorn. Wrat., qui cum sit patronos et sic deberet defensor ecclesie fore, ipsam destruxit adeo et ad nichilum penitus redegit, affiigens gravi bus attri- cionibos incessanter nee unquam manum reprimit sed preteritis malis cottidie inno vât pejora. Nuper enim, cum descendissemus ad qoandam ecclesiam collegia- tain1) nostre dyocesis pro crísmate, sicut nostrum officium exigit, consecrando, quod propter ipsius violenciam faceré non poteramus in nostra ecclesia cathedrali, et dum consecrato eo in quibusdam ecclesiis consecraudis nostre dyocesis mora- remur, idem dux, absencia nostra captata, ad castrum ecclesie nostre dictum Ot- muchow obi nostram curiam habebamos, personaliter cum exercitu veniens ipsum vallavit et iiicussis minis mortis et proscripcionis rerum canonicis nostris et aliis de nostra familia, quos in eodem castro pro custodia tenebamus, per talem metum pre- dictus dux idem castrum obtinuit sibi presentan. Quod castrum, ablatis exiude re bus nostris et aliqoorom cauonicorum nostrorum, occupato toto territorio et districtu ad ipsum castrom pertinente, in perpetoom excidiom ecclesie nostre per satellites suos tenet et aliud castruma) in persona propria vallavit cum exercitu suo, extra dominium suum situm, in quo nichil penitus juris habet, quod scilicet castrum ec clesie nostre pro dampnis et injuriis ab alio est principe obligatum, et idem ca strum cum exercitu similiter occupavit et pro se detinet occupation. Nee hiis malis ipse dux contentus опте s curias nostras et grangias, civitates, villas, res mobi les et immobiles nostras et ecclesie in suo dominio constituías pro se similiter de tinet occupatas. Propter quod nos, non valentes tarn enormem et notoriam injuriant ecclesie tollerare, in ipsum ducem, legittimis premissis admonicionibus, excom- municacionis et in terram ejus tulimus sentencias interdicti.

1) In Oppeln, wie N. CLXIU angiebt.

2) Edelstein, s. N. CU.

21 '

164 Urkunden. CLXII.

Qiiamobrem paternitati vestre provolutis genibus supplicamus, ut propter deiim et honorem ecclesie, que sic jacet submersa in profundo quod vix adiciet ut resurgat, placeat benignitati vestre dare operant, quatenus ipsa ecclesia inter bujusmodi turbines et procellas fluctuans innixa vestre suffragio anthenore possit aliquando ad portum vi tato naufragio pertingere salutarein. Exordium autem potis- simum hujus mali, quod nos et nostra sustinet ecclesia cum universo clero nostre diócesis, non detrahentes ordini, quem semper honoravimus, fovimus et dileximus puro corde, dicimus esse fratrem Hermannum lectorem Wrat. et quasdam cer tas personas sibi ex fratribus Minoribus adhérentes, qui timoré dei postposito, principi superius memorato, quern jam dudum excommuuicavimus pro manifestis et notoriis injuriis et offensis illatis ecclesie, participant in prohibitif a canone et ma xime coram ipso eciam in locis interdictis publice et sollempiiiter celebrando, per quod factum dirrumpitur nervus ecclesiastice discipline, claves ecclesie contemp- nuntur et scandalum in nostra dyocesi et tota provincia apud religiosos elencos et láyeos maximum est subortum. Qui eciam fratres, in sermonibus suis justificantes ducem excommunicatum, quod ad ipsos non pertinet, fame nostre publice detra- hunt et honori. Unde supplicamus, quod propter deum et honoris ecclesiastici di gnitatem placeat vobis excessibus hujusmodi perniciosis exemplo, secundum quod deus vobis inspiraverit, obviare, nullam fidem eidem lectori vel sibi adherentibus, si qua vobis sinistra de nobis suggesseruut hactenus vel suggesserint, adhibendo; qui lector cum pecuniis memorati principis, a pauperibus ecclesie nostre et presby- teris extortis, se mitti ad Romanam curiam procuravit. Rogamos eciam domi- nacionem vestram, ut nobis rescribere dignemini, si procurator noster quern habui- mus in Romana curia, dorn. Johannes archid. Lanchiciensis graciam ve stram aliquibus ex parte nostra enxeniis honoravit '), multum enim saltern ex hac parte cri mus consolati, si per dictum in lion oran da persona vestra, sicnt sibi man- daveramus nostrum desiderinm est impletum. Datum apud Rathibor, VII. ka- lend. Maji.

Sub eadem forma de verbo ad verbum scripta est littera dorn. Jacobo de S ab ell о, sine aliqua diminucione.

Item, et istis cardinalibus, videlicet dorn. Benteuengo, dorn. Jerónimo, dorn. Matheo Rúbeo, dorn. Jacobo s. Marie in via lata et dorn. Benedicto s. Nicolai in carcere Tulliano, sub eadem forma, sed omissa illa clausula in fine (oben Z. 22): Rogamus eciam dominacionem vestram, ut nobis rescribere digne mini, si procurator noster, quem habuimus in Romana curia etc.

1) Vergl. N. CLXII1.

Urkunden. CLXIIL 165

Item, magistro Petro Lapidi sie: Magister Petre. Sciatis, quod cum nu- clxui. per descendissemus in Opol pro crísmate consecrando, quia propter violenciam a-1^5'., ducis, sicut scitis, non poterimus illnd consecrare in ecclesia cathedrali, et ibi dem in terra Opoliensi moraremur aliquas ecclesias consecrando, ecce predictus dux ad castrum nostrum Otmuchow cum exercitu veniens ipsum vallavit et in- cussis minis mortis canonicis nostris et alus de familia nostra, quos in eodein ca stro pro custodia tenebamus, per talem inetuin ipsum castrum obtinuit sibi tradi et tenet illnd per suos satellites, rebus nostris exinde et canonicorum nostrorum ali- qaorum ablatis. Quo facto dictus dux i vit in continent! ad castrum Ed il stein cum eodem exercitu et illnd similiter obtinuit. Quod castrum, sicut vobis bene constat, ecclesie nostre pro dampnis et injuriis per alium principem, cum sit in Morauie partibus, extitit obligatum. Et sciatis, quod nos ad dom. nostrum arcbiepiscopum misimus nuncium nostrum, ista sibi significando, que taliter acciderunt. Misimus eciam ad prefatum ducem Wrat. dom. Stephanum arcbid. Legnicensem, ro gando ipsum et monendo, quod castrum ecclesie nostre Otmuchow restituât et quod a castro Edil stein cum exercitu suo recédât, quem habet ibi, sicut predi- ximus congregatum ')• Et quia monitus castrum ipsum restituere non curavit in ter mino assignato, nos ipsum ducem excommunicavimus et terrain ejus subjecimus ecclesiastico interdicto et rogamus vos, quod et príniarum sentenciarum et istarum secundarum, vel saltern aliquarum ex eis confirmacionem ex certa sciencia si po- testis a sede apostólica impetretis, et istas sentencias ultimo per nos latas in litte- ris patentibus cum nostro sigillo vobis transmittimus dependenti. Sciatis eciam, quod postquam in ipsum ducem excommunicaciouis et in terram suam tulimus sen tencias generalis interdicti, ipse dux quidquid in dominio suo habuimus possessio- num mobilium et immobilium omnia pro se penitus occupavit.

Litteras nostras2) mittimus quibusdam dom. cardinalibus et volumus, quod vos eas ipsis absque more dispendio presenters et tarn circa eos quam alios, quos scitis favere nobis et ecclesie nostre, diligencias laboretis, ut nos et ipsam eccle- siam nostram adjuvent, ne totaliter succumbamus. Litteras eciam alias, quas vo bis exhibebit lator presencium, sive sint ex parte domini archiepiscopi sive alio- rum, presentetis illis, quibus fuerint presentande. Audienciam custodiatis diligeu- ter et nobis significetis, si quos habeamus amicos in curia, de quibus confidere de- beamus. Cum Johannes Muscata esset in curia mandaveramus sibi, ut de pe- cuniis nostris quas sibi miseramus deberet aliquos dominos cardinales Honorare. sicut dom. Latinum et dom. Jacobum de Sabello, et quia super hiis ab ipsis cardinalibus non est aliquid nobis scriptum, volumus ut investigetis, si ipsos car dinales in aliquo honoravit3), et quidquid sciveritis, nobis vestris litteris rescriba- tis. Datum Rathibor, VII. kalend. Maji.

1) N. CLII und Сил.

2) N. CLXU.

i) Vergl. N. CLXIL

166 Urkunden. CLXIV. CLXV. CLXVI.

CLxiv. Item, domino Ade '): Quam gravem ruinam et perpettinm extermiiiium eccle-

2712Aprii s'a uos*ra susthieat vobis hüs litteris non possumus explicare. Dux enim Wra- tizlauiensis, qui plu ri mas villas prius occupaverat in territorio O t mucho ui- ensi, modo Otmuchow castrum, civitates et omnes villas ipsius territorii nec- non et alias civitates et villas nostras et ecclesie in suo dominio pro se detinet usurpatas. Occupavit eciam castrum Edil stein, quod fuit nobis pro dampnis ec clesie obligatum. Nos vero, non valentes tam gravem jacturain ecclesie tolerare, premissis monicionibus excommunicavimus ipsum ducem et ejus totam terram, quam habet in nostra dyocesi, generali subjecimus interdicto. Unde cum ipsius honora- bile menbrum sitis et cujus ubera siigitis, ut a vobis aliquod adjutorium sue tribu— laeioiiis senciat sicut de vobis confidimus, fideliter assurgatis cum magistro Pe- tro procuratore nostro litteras quas quibiisdam domiuis cardinalibus mittimus pre sentando, in quibus miseriam nostri status et subversionein ecclesie deploramus. Et specialiter vos rogamus, nt domino Ja �?о bo cardinali, qui nos dudum in capel- lanum suum recepit, erumpnas nostre ecclesie inculcetis, apud ipsum precibus qui bus potestis, ut nos et nos tram ecclesiam in suam proteccionem recipere dignetur, et contra conculcantes et subvertentes ipsam suum patrocinium inpertiri, et sitis astipulator eidem magistro Petro in omnibus negociis que pro ecclesia videritis oportuna. Datum IIa thibor, V. kalend. Maji.

clxv. Item, sentencia lata per dorn, archiepiscopum (Gnesnensem) in ducem

(M»i.) Wratizlauiensem.

Thomas, d. gr. ep. Wrat., discreto viro, archidiácono tali, salutem in do mino. Noveritis, nos litteras venerabilis patris, dorn. Jacobi d. gr. s. Gneznen- sis ecclesie archiep. récépissé, tenorem de verbo ad verbum hujusmodi conti nentes :

CLxvi. Venerabili in Christo fratri Thome, d. gr. Wr at. ep., J а �? о b u s, miseracione

-il^Mai. divina s. G ii e zn en s is ecclesie archiep. salutem et fraternam in domino karita- tem. Noverit vestra dileccio, quod nos ill. priucipem dorn. Hen rie um ducem Sle- zie et dom. Wrat. pronunciamus late sentencie canonem incidiese et nichilominus ipsum auctoritate nostra ordinaria excommunicavimus exigentibus suis excessibus manifestis, cujus teuerem sentencie vestre frateruitati transmittimus in hec verba:

1) Adam war Canonicus in Krakau, wahrscheinlich auch in Breslau, Capellán des Papstes und 1287 Subdelegirter des Cardinal-Legaten Johann von Tusculum, wie sich ergiebt 1285 in Rom.

Urkunden. CLXVI1. 167

In nomine domini amen. Qtioniam, ut Johannes papa octavus dich'): cnl- clxvii. pam proculdubio facientis habet, qui, quod potest corrigere, negligit emendare, et 91285\ alibi dicitiir2): error cni non resistitur approbatur et ventas cum non defensatur opprimitur, nos Jacobus, miseracione divina s. Gneznensis ecclesie archiep., quem cura commissi gregis et pastoralis compellit officii, ut excessus debeamus corrigere subditorum, specialiter ubi transiré posset facti perversitas presumptori- bus in exemplum et perniciosa res esset exemplo si quorumlibet inulta criminum atrochas remaneret, presen tibus declaramus, quod cum ill. princeps H en ri �? us. d. gr. d. Slezie et dorn. Wrat., nobis et ecclesie nostre multas per se et suos ho mines irrogaverit injurias atque dampna, villas et possessiones ecclesie nostre ho- stiliter vastando, concremaudo, bona de nostris domibus effractis hostiis rapiendo, monasteria et ecclesias infringendo et hide sacra et non sacra violenter asportari faciendo ipsasque ecclesias prophanando et qiiasdam incastellando, decimas in- super nostras in territorio Rudensi3) dissipando, pro quibus ipsum principem di- ligenter monuimus, ut nobis et ecclesie nostre de predictís dampnis et injuriis dé bitant satisfaccionem exhibere curaret ; ad hec idem princeps terras et bona cruce- signatorum, incliti videlicet principis dorn. Lesthconis d. gr. ducis Cracouie et milituin suorum sub vexillo sánete crucis, per nos sibi auctoritate apostólica tradite contra Tartarorum acies militancium, invasit, vastavit hostiliter et combussit4) de quo similiter ipsum, ut a tali bu s injuriis, ne crucis ymino fidei Christiane i in pedi re- tur negocium, animum revocaret, quodque faciendo excommunicacionis senteuciam in favorem taliter deo militancium per sedem latam apostolicam incurreret ipso fa cto, cum omni diligencia duximus admonendum ; preterea sepedictus princeps pe- cuniam multam in anro et argento pro subsidio terre sánete de predicacione crucis а�? speciali mandato sedis apostolice collectant et in monasterio fratriim ordinis Predicatomm Wrat.5) depositam, effractis hostiis, loci emunhatem et ecclesie non veritus asportavit, pro qua tain atroci offensa пе�? ecclesie Romane пе�? nobis,

1) �?. 3. dist. 86.

2) �?. 3. dist. 83.

3) Ruda liegt bei Welun, nach dessen Aufkommen der Bezirk dann gewöhnlich der Wielunsche genannt wurde.

4) Uebcr diese Ereignisse geben uns die Geschichtschreiber keine irgend hinlängliche Er läuterung. Es muss das wohl nothwendig um das J. 1282, als der Legat Philipp in Polen war, geschehen seyn. Leseo II. war nach Boleslaus V. Tode 1279 Herzog von Krakau geworden, Papst Martin IV. befahl 10. April 1283 den Bischöfen von Posen und von Breslau, den Herzog Leseo, welcher den Bischof Paul von Krakau gefangen genommen, mit dem Banne zu belegen. Raynaldi ann. ceci, a 1283 N. 58. Diese Streitigkeiten Lesco's mit der Kirche dauerten auch noch in den J. 1285 und 1286, wie Herr Prof. Roepell Gesch. Polens 1. S. 539 aus ungedruckten Urkunden zeigt Vielleicht bezieht sich das Obige auf uns unbekannte Ereignisse während des Ein falls, den Leo von Halicz im J. 1280 mit vielen Mongolen, Lithaucrn u. s. w. in Lesco's Land unternommen hatte.

5) Das scheint nach Urk. N. LXIX erst nach dem August 1282 geschehen zu seyn.

168 Urkunden. CLXVII.

qiiibus ejusdem cruels predicacio est commissa, sed nee predicto monasterio in sue salmis dispendium satisfaccionem debitam usque ad hec témpora voluit exhi- bere, ymmo eandem peeuniam detinet contumaciter in ecclesie Romane, terre sánete а�? nostrum prejudicium atque dampnum. Cum igitur utilitatis intersit publice et specialíter securitatis ecclesiastice, ne crimina remaneant impunita et ne per impunitatis audaciam fièrent, qui nequam fuerant, nequiores, neque facilitas venie incentivum pariât deliqueudi, nos, habita deliberacione plenaria communicatoque consilio sapientum et speciatiter fratrum nostrorum requisito consensu, sepefati sa- Intem principis paterno zelantes affectu, preserrim cum forum nostrum sorciatur ra cione delicti, ipsum, prout supra diximus, diligenter duximus admoiiendum, verum quia idem princeps obstinata mente in sua pertinacia contumaciter perseveran:* no stra paterna et sibi salutaria mónita parvipendit, nos, non valentes absque gravi divina et nostre consciencie offensa nostras et ecclesie nostre ac aliarum eccle- siarum et monasteriorum neenou et ecclesie Romane, in cujus prejudicium peeu niam pro subsidio terre sánete de predicacione crucis collectant raptam pront supra diximus contumaciter detinet ac eciam crucesignatorum quos tenemur ex commis- sione nobis facta auctoritate apostólica defensare, tarn manifestas et notorias in jurias atque dampna, que se adeo exhibent ocnlis omnium quod nulla possunt ter- givereacione celari, sub dissimulacione transiré, nostram in hoc exonerare volen- tes conscienciam, et ne nil humilibus prodesse videretur obediencia, si contuma- cibus inobediencia non obesset, sepedictum principem II en rie um ducem Slezie et dorn. Wrat., exigentibus predictis causis prouunciamus late sentencie cañones incidisse et nichilominus eundem et eos, qui ad hec sibi prebuere consilia, ex eau- sis eisdem, auctoritate apostólica et nostra simul ordinaria excommunicamus in hiis scriptis et a gremio sánete matris ecclesie separamus. Cujus sentencie copiam ei- dem principi parati sumus infra unius nicusis spacium exhibere, si per ipsum fue- rimus requisiti. Lata et publicata est hec sentencia in Gregorow, anno domini MCCLXXX quinto, IX. kalend. Junii, pontificatus domini pape Honorii IUI. anno primo.

Vestram igitur fraternitatem requirimus et rogamus ac cum ea qua deeet re verencia mandamus, quatenus jam sepe dictum principem, canonum et constitucio- nuin ac auctoritatis apostolice et nostre ordinarie ligatum seutenciis, in ecclesia cathedrali ac alii s majori bus vestre dyocesis ecclcsiis. maxime in conven ri bus po- puli denuncian sollempniter faciatis, precipientes, ipsum auctoritate apostólica at que nostra ab omnibus arcins evitari, donee per satisfaccionem debitam mereatur absolueionis beneficium obtinere. In quorum omnium confirmacionem sigillum nostrum duximus preseutibus apponendum. Datum in Gregorow IX. kalend. Junii.

Volentes itaque inandatis obedire ipsius dorn, archiepiecopi ut debemus (etc.).

Urkunden. CLXFUI. CLXIX. 169

Jaco bus, miseracione divina s. Gnezneiisis etc. ecclesie archiep. et Do- clxviii. begneus, ecclesie Wladizlauiensis arcliid., executores a sede apostólica lfi1285\ delegati, Sulizlao de Crisaiioniz et Theodrico de Bela rectoribus eccle- " M,,T siarum in territorio Otmuchow dyocesis Wrat. salutem in domino. Noveritis nos récépissé litteras apostólicas in hec verba:

Marti nu s episcopus, servus servorum dei, venerabili fratri, archiepiscopo clxix. G nez neu s i et dilectis filiis . . abbati monasterii de Hen richow Wrat. dyoce- »i1284, sis а�? archidiácono Wladislaaiensi salutem et apostolicam benedicciouem. Sua nobis venerabilis frater noster Wratislauiensis ep. peticione monstravit, quod nobilis vir Heuricus dux Slezie et dorn. Wrat. ad gravamina et injurias ipsius episcopi et ecclesie Wrat. aspirans et ad quasdain villas, opida, castra et terras episcopi predicti nequiter accedeus, ilia occupare et occupata detiuere ac in ipsis novas Servitutes imponere, necuon bladum et alia bona quamplura episcopi supra- dicti exinde asportari faceré а�? eidem insuper dampua plurima et injurias irrogare temerario ausu presumpsit, propter quod idem episcopus in prefatum ducem, quia diligenter ab eo monitus hujusmodi occupata restituere, Servitutes revocare et de dampnis et injuriis eisdem satisfaccionem débitant sibi et ecclesie predicte impen deré contumaciter non curavit nee aliquid racionabile propouere quare id faceré non deberet, cum ea essent ita notoria, quod nulla possent tergiversacióne ce lan, excommuiiicacioiiis а�? illius excresceiite contumacia in terras ejus interdicti sentencias auetoritate ordinaria promulgavit '). Quare memoratus episcopus nobis humiliter supplieavit, ut sentencias ipsas robur faceremos firmitatis debitum obti- nere, quocirca discrecioni vestre per apostólica scripta mandamus, quatentis sen tencias easdem, sicut racionabiliter sunt prolate, faciatis auetoritate nostra usque ad satisfaccionem condignam appellacione remota inviolabiliter observan. Quod si non oinnes hiis exequendis potueritis interesse, tu frater arebiepiscope cum eo- niin altero ea nichilominus exequaris. Datum Perusii, XII. kalend. Novembris, pontificatus uostri anno quarto.

Cum igitur per evidenciam notorii facti continui, quod nulla potest tergiver- sacione celari, easdem sentencias constet luce clarius nobis et aliis quampluribus ex causis superius premissis per eundem veuerabilem dorn. Wrat. episcopumlegitti- ine ac racionabiliter in prefatum principem dorn. Henricum ducem Slezie et dorn. Wrat. esse latas, etnotorius excessus examinacione non indigeat, cum in notoriis non servare juris ordinem est juris ordinem observare, propter quod eciam factum ee- dem sentencie in nostra synodo preteritaL a n �? h i �? i e celebrata publicate fuerunt et per eaudem totam synodum sollempniter approbate а�? pernos-), archiepiscopum, aucto-

1) Am 30. Juli 1284. Urk. CX.

2) Urkk. N. CXXIX, CXXX und CLVI.

22

170 Urkunden. CLXX.

rítate ordinaria postmodum confírmate, nos, nichilominus mandatis apostolicis obe- dire volentes ac prefati principis salutem paterno affectu prosequentes, ipsum principem, licet alias pluries et pluries monitum, ex babundanti tarnen et perempto- rie per reverendos yiros et dominos Conradum') d. gr. Lubucensem ер. et J o h а п по ш arcbid. Poznaniensem rogari, requin fecimus et moneri, ut satis- faceret predicto domino episcopo, clero et ecclesie sue de dampnis et injuriis mul- tipliciter irrogatis et a molestiis ac gravaminibus in quibus persévérât continue ani- 4. Mai. mum revocaret. Qui sub auno domini MCCLXXX quinto in crastino ascension?» dominice in civitate Wrat. eundem principem personaliter monueriuit, ad satisfa ciendum de premissis, sibi duarum ebdomadarum spacium assignantes, et quia nostris salutaribus monitis acquiescere non curans, pejora malis cumulât et jam timoré dei postposito gravare prefatam ecclesiam non desistit, nos volentes, prout tenemur, mandatis apostolicis obedire, predictas sentencias excommunicacionis et interdicti, quas scimus racionabiliter et legittime promulgatas, ratas habentes in hiis scriptis, auctoritate apostólica confirniamus et ipsum H en ri �? um diicem et doin. Wrat. excommunicatiim juste ac legittime nunciamus. Et quia collega no- ster tercius, abbas videlicet de Henrichow supradictus, per nos requisitus hiis exequendis nobiscum non potuit, sicut per litteras ejus apparuit, interesse, nos, prout ex forma rescripti apostolici debuimus et potuinius, ad execucionem predicti mandati procedentes, vobis de quorum zelo et circnmspeccione gerimus fiduciam plenioreut, auctoritate apostólica nobis in hac parte commissa, in virtute sánete obediencie, sub pena excommunicacionis quam ex nunc in vos ferimus in hiis scri ptis, si nostri, ynimo apostolici mandati fueritis conteniptores distincte precipiendo mandamus, quatenus accedentes personaliter ad ecclesiam cathedralem et alias ejusdem loci et dyocesis sollempniores ecclesias, sepedictas sentencias auctori tate sedis apostolice confirmatas et presentes litteras publicetis. Quod si ambo vestrum hiis exequendis interesse non potueritis alter vestrum ea nichilominus exe- qui teneatur. Datum a. d. MCCLXXX quinto, in Z ne vu a, XVII. kalend. Ju- uii. In liorum autem omnium evidenciam sigilla nostra presentibus duximus ap- ponenda.

CLXx. Item, (Thomas ep. Wrat.) episcopo Lubucensi.

junn Congratulamur honori vestro, referentes vobis graciarum uberes acciones su

per eo, quod nos vestris litteris visitastis, ex quarum tenore intelleximus, quod vos compacientes nobis et ecclesie nostre cujus status vos non latet, personam ve- stram obtulistis ad ea facienda, que nostrum et predicte ecclesie nostre respiciunt commodum et honorem. Et quia in eisdem litteris inter cetera reperimus contineri, quod voluntas dorn, ducis erat, ut negocium ecclesie per arbitraires et precipue per canónicos et alios tractaretur, super hoc placeat vobis scire, quod concor

1) Konrad, Bischof von Lebus seit dem J. 1284. Wohlbriick Gesch. v. Lebas 1, S. 145.

Urkunden. CLXX. CLXX1. CLXXII. 171

diam et pacem semper dileximus et optamus, maxime in negocio ecclesie, dum- modo per personas autenticas, sicut per dorn, archiepiscopum nostrum et alios epi- scopos Polonie tractatus concordie habeantur, per canónicos enim nostros tarn arduum et tarn grande negocium non videtur nobis quod expédiât terminan, ma xime quia ex preteritis presumimus de futuris.

Item, (Thomas ep. Wrat.) dom. archiepiscopo (Gneznensi). clxxi.

Ecclesie nostre continuant oppressionem et aíTIiccionem cottidianam paterni- J^.5¿ tati vestre referimus cum dolore. Dominus enim duxWrat., qui, oblitus dei etcon- sciencie immemor, castra, civitates et omnes villas ecclesie nostre occupavit et detinet occupata, modo se convertit ad novum modum et inauditum hominibus seviendi. Cogit enim tant seculares quam regulares clericos in interdictis eccle- siis celebrare et eos, qui servantes obedienciam nolunt suis persuasionibus con sentiré , privates omnibus bonis eicit de ecclesiis et precipit exulare et quos et quittes vult intrudit ad ecclesias ejectorum, qui sue prave consenciunt voluntad, sicut lator presenciiim, dom. Johannes archipresbyter, talis loci ejectus per eun- dem ducem, vobis hec et alia plura et inagis enormia refer(e)t plenius viva voce. Propter quod benignitatem vestram suppliciter deprecamur, quatenus nobis et ec clesie nostre, omni consilio et auxilio destituas, providere dignemini de remediis oportunis. Datum

Item, (Thomas ep. Wrat.) abbati Premonstratensi:

Obediencie vires cum effectu observare connititur, qui ex causis legittimis clxxii«. racionabiliter excusatur, et idcirco nos quasdam racionabiles causas sinceritati ve- ^¿^'ц} stre tenore presencium curavimus aperire pro fratre Dominico, prepósito Domus- dei 1)j vestri ordinis nostre dyocesis, viro utique religioso, fideli in regimine sibi commisso et in temporalibus circumspect«. Quis enim abniiat non esse causas ra cionabiles, guerrarum iinpressiones duras, quibus non solum nostra dyocesis ymnio tota Polonia continue premitur et vexatur, caristiam victus, qua nostra dyoce sis graviter est afflicta, et quod idem prepositus, cum inj une tum sibi a delegatis sedis apostolice quoddam negocium exequeretur2) pro ecclesie nostre facto, intra

1) Das ¡m J. 1223 in Rybnik, SO. 12 M. von Oppeln, von der Herzogin Ludmilla von Oppeln gestiftete, von deren Sohne Kasimir 122a nach Czarnowanz, NNW. 1 M. von Oppeln, verlegte Prämonstratenser-Nonnenkloster Bosidom, Polnisch, d. i. domus dei, Gotteshaus.

4) Nehmlich die Vollziehung der Sentenzen gegen den Herzog Heinrich IV. S. Urk. CLXVIII vom 16. Mai 1285.

22*

172 Urkunden. CLXXIIa. CLXXIIb

septa monasterii s. Vincencü apud Wrat. vestri ordinis cum duobus fratribus suis quos secuin duxerat et reliqua familia fuit equis omnibus et rebus alus, presente abbate ipsius monasterii, per ducis Wrat. familiam spoliatus et sic propter defe ctum expensarum, que pro tarn longo itinere sicut est in Premonstratum de Polonia non modice requiruntur, et propter viarum discrimina, ut est dictum, neenon quia idem prepositus pedum laborat egritudine, propter quam labores tarn lougi non posset itineris siistinere, benignitatem vestram rogamus, ut ejusdem pre- positi absenciam non voluntariam sed ex premissis causis necessariam, paterno affectu habere diguemini excusatam. Et cum adeo sit industrius, ut sibi in regi- mine similis possit in partibus nosris difficile inveniri, in cujus eciam bonitate per sone non solum monasterium quod regit, ymmo totum ordinem vestrum amore pro- sequimur speciali, petimus a paternitate vestra cum affectu, ne in suo regimine gravamen aliquod sibi sen molestia inferatur ').

cLXxiib. Item eidem.

•242ijuii Mestos cogimur inire modos et materiam prosequimur ingentis doloris et

amaritudinis non expertem, deferentes sinceritati vestre pater et domine cum que rela, quod cum nos in dorn. Henri �? um diicein Slezie et dorn. Wrat., paterna monicione legittima premissa propter manifestos et notorios excessus intolerabiles et varios ecclesiam et jus ecclesiasticum deprimentes excommunicacionis et in ter rain ipsius generalis interdi«-ti sentencias tulerimus racionabiliter atque rite, que sentencie tandem per metropolitan um nostrum et omnes episcopos Pol о nie in provinciali synodo approbate sunt et postmodum auetoritate sedis apostolice con fírmate, frater noster Wilhelmus, abbas monasterii s. Vincencü vestri ordi nis nostre Wrat. dyocesis, timoré dei postposito et reverencia regulari, eundein prineipem in errore suo contra ecclesiam suis consiliis et persuasionibus retinet et subportat, communicando eidem publice in eibo, potu ac divinis officii«, ymmo, quod hiis est deterius, coram ipso duce in tocius cleri et populi scandalum et no strum а�? ecclesiastice discipline contemptum neenon et in anime sue periculum quasi continue celebrando, non obstantibus predicas senteneüs nostris approbatis taliter sicut prediximus et eciam confirmais aut prohibicione dicti domini archiepi- ecopi per literas specialiter sibi facta, ymmo nee sentencia ejusdem quam tulitin ipsum prineipem pro dampnis et injuriis ecclesie sue, tarn per incendia quam rapi ñas multipliciter irrogatis. Et non solum se ipsum sed eciam fratres suos traxit in perniciem idem abbas. Nam quidam eoruni ad mandatum ejus non tantum in rao-

1) Unstreitig ist dieses Schreiben von demselben Datum wie das Folgende; das erste verwendet sich für den Probst Dominicus von Czarnowanz, das zweite klagt den Abt Wilhelm von St Vincenz bei Breslau an.

-'

Urkunden. CLXXIIb. CLXXIII. 173

uasterio suo sed eciam in quampliiribus ecclesiis parrochialibus, de quibus pres- byteri, nostras sentencias observantes, per prefatum principem sunt ejecti, pro- phanacioni divinornm dampnabiliter insistunt, non attendentes quid coustitucio di- cat per venerabilem patrem dorn. Philippum d. gr. ep. Firmanum olim in par- tibus Polonie legatum sed. ар. promulgata, cujus tenor inter cetera talis est: Presentí constitucioneprecipimus.. '). Quidam vero ex eis, saiiiores habeutes con- sciencias et inundas manus, elegerunt tamquam viri vere religiosi ac timentes deum exulare pocius quam taliter in animarnm suarum periculum celebrare.

Hoc eciam nolumus vos latere, quod supradictus dorn, abbas, maligno forsi- tan spiritu concitatus, fratremDominicum, prepositum Domus-dei, similiter ve stid ordiiiis nostre dyocesis, cum duobus fratribus, quos secum adduxerat propter boniiin obediencie, pro eo videlicet, quod idem propositus cum predictis duobus fratribus in ecclesia nostra kathedrali ct quibusdam aliis ecclesiis nostre Wrat. civitatis mandatum sepedicti dorn, arcbiepiscopi, quantum ad coniirmaciouem di- ctarum sentenciamm nostrarum ymmo apostolicarum2) exequi tamquam purus obe diencie filins ausus fuit, intra septa monasterii sui per homines memorati principia capi turpiter procuravit, sicut vir discretus, dorn. Johannes archipresbyter no- ster lator presencium, qui et ipse de ecclesia sua et de ducatu Slezie facieute dicto abbate per principem est expulsas, hec omnia vobis et alia quamplura de statu et couversacione abbatis ejusdem plenius expouet oráculo vive vocis, cujus verbis tamquam ex ore nostro prolatis fidem dignemini modis omnibus adhibere. Rogamus itaque siuceritatem vestram et requirimus pro affectu, quatenus dei et ecclesie intuitu in ipso abbate velut in auctore scismatis certe punicionis judicia pro talibus excessibus qui vergunt in prejudicium et gravamen ymmo in perpetuum excidium nostre Wrat. ecclesie relinquatis, in negocio hujusmodi, quod nimis pemiciosum est exemplo, vestram sollicitudinem prout deus vobis inspiraverit op- ponentes, quod pena ipsius et sibi adherencium viam precludat ceteris delinquendi, tautum idem facientes, quod nos, qui semper ordinem vestrum dileximus puro corde, amplioris favoris gracia ipsum ordinem prosequi specialiter teneamur. Dat. Ratbibor, IX. kalend. Angustí.

Karissimo et tamquam patri reverendo fratri В., ministro Saxonie frater clxxiii. Chazlaus, per Boemiam et Polouiam ejusdem officii executor, consuete fa- 1285,

r 20. Juli.

1) Hier folgen die Worte der Statuten S. 86, Z. 15 v. u. precipimus qnod omnes, bis Z. 1 v. u.: subjaceant interdicto; nur sind die des Zusammenhanges wegen unent behrlichen Worte daselbst, Z. 11 v. u.: vel alio, bis Z. 10 v. u.: observent durch ein offenbares Versehen des Schreibers ausgelassen worden.

2) S. Urk. vom 16. Mai 1285, N. CLXVIII und vom 29. Juni N. CLXX1X.

r

174 Urkunden. CLXXIII. CLXXIV. CLXXV.

miliaritatis constanciam cum salute. Cum scandala non sint ampliauda sed pro viribus pocius restringenda paternitati vestre presentibus innotescat, fratres mee provincie gravia incomoda sustinere et inmensa obprobria tarn a laicis quam a clero, nam ab hospiciis ignominiose ipsos eiciunt, putantes de provincia vestra et Wra- tizlauiensi custodia eos esse, dicentes, quod generalis interdict! sentenciam non observent. Quapropter paternitatem vestram exoro, ut secundum industriam a deo vobis datam velitis remedium apponere de consilio discretorum, quia prop ter causam jam dictam ab bominibus quasi per .... reputamur. Rogo eciam, ut de domibus in Saganо et in Namizlow, que in pre judicium domorum nostrarum in noslris terminis sunt recepte, faciatis nobis justician!, ut tollantur, nam hoc ipsum parat u s fui prop oner e in capitulo generali, sed frater Otto, discret us vester, dixit, commodius et facilius esse tractandum de hoc inter nos in capitulo provin ciale Válete in domino, et iterato peto, ut ad ea que scrips! curani velitis appo nere diligentem. Dat. Rat hi bor. XIII. kalend. Augusti.

п.xxiv. Littera securitatis data per ducein (Henricum IV.) tunc, quaudo dorn. He-

1285. lias missus fuit ad ipsum.

Noverint universi, presentes et futuri, quorum audiencie presens scriptum deferetur, quod nosHenricus, d. gr. duxSlezie et dorn. YVrat., damus et con cedí mus nunciis venerabilis pa tris, dorn. Thome ер. Wrat., quoscunque decreve- rit destinare, plenam et omnimodam securitatem ad nos veniendi, standi et rece- dendi, salvis ipsorum rebus omnibus et personis cum omni quam seciim duxerint comitiva. In cujus rei testimonium et cautelam presentes litteras scribi jussimus, nostri sigilli munimine roboratas. Dat. Wrat., a. d. MCCLXXX quinto, in die t... Aug. ad vincula b. Petri, post diem b. Marie virgiuis nunc venturum presentibus minime valituris.

tLXXV. Ietos artículos portavit dorn. Helias dorn, duci, cum missus esset ad ipsum.

Aueifsi. Sciat dominus princeps, quod ecclesia, que nu nqiiam discorda vit, sed sem

per injuriant sustiniiit et adhuc stistinet et nos nomine ipsius pacem semper dilexi- mus et adhuc diligimus et optamus, dum tarnen ante omnia ista fiant. (§1.) Primo enim petimus, nos et ecclesiam nostram restituí castris, civitatibus,

villis, possessionibus, non solum in territorio Nizensi et Otmuchouiensi sed eciam ubicunque sunt in ducatu Wrat. cum omnibus utilitatibus et juribus, in quo rum pacifica possessione ecclesia semper fuit. (SD Item, prelatos et canónicos nostros religiosos et cleriim, unitatem ecclesie observantem, similiter restituí petimus omnibus possessionibus, villis, decimis ac aliis utilitatibus, in quorum pacífica possessione prius erant.

Urkunden. CLXXV. CLXXVL CLXXVII. 175

Item, pethmis ut presbyteri et clerici intrusi de ecclesiis expellantur et veri (§ з.) pastores ad ecclesias proprias revocentur.

Item, at fiat inhibicio vendicionis villarum nostrarum, caiiouicorum et alionim (§ n religiosorum, et istis sie factis, cum sint pacis inductiva, placet nobis, ut ad tra- ctandum de pace et concordia finali dominus arebiepiscopus cum aliquo episcopo- nini et persone ad hoc negocium utiles eligantur.

Quia pendente seu durante securitate, quam dédit, eciam non rogatus, il!, clxxvi. princeps, dorn. Henricus dux Slezie et dom.Wrat. nostris nunciis quibuscun- 1285' que ad se eundi, standi et redeundi, quidam iniqui homines, maligni spiritus con- silio inflamniati, nostris nunciis ab ipso duce, quos ad ipsum miseramus pro refor- macione pacis ecclesie nostre habenda, redeuntibus, insidiis positis, dorn. He- lyam presbyterum, canonicum Wrat., qui unus ex nunciis fuerat super eadem reformacione pacis, multis sibi plagis impositis atrocissime occiderunt, dorn, eciam Heuricum dyaconum, capellanum nostrum et rectorem ecclesie de Widna'), Hei timoré postposito non sunt veriti graviter vulnerare, aliis nunciis nostris pre- dictorum consortibns et eorum familiis, equis et rebus omnibus spoliatis, ideo nos, Thomas, d. gr. Wrat. ep., omnes, tam interfectores ipsius presbyteri, quam in- jectores manuum in ipsum dyaconum neenon quorum precepto, consilio et auxilio, et eos, qui ad hoc, ut taie scelus perpetraretur, dederunt licenciam, pronuncia- mus ex canone5) et ex constitucionibus sedis apostolice legatorum, in quibns ex- communicantur omnes voluntarii homicide, ipso facto in exeommunicacionis sen- tenciam incidisse, et nichilominus excommunicamus auctoritate ordinaria in hiis scriptis.

Domino archiepiscopo (Gnezne 11 si, Thomas ep. Wrat.). clxxvh

Non sine ingenti dolore cordis et amarissimo gemitu paternitati vestre facimus A^„'t# manifestum, qualiter aut quomodo dom. dux Wratizlauiensis, misso ad nos ¡n die s. Dominici confessoria nuper pretérito familiari suo milite H er mann o di- 4. л«*. cto de Ron be re h per ipsum nos fecerit salutari, cujus salutacionis exordium sive series talis fuit:

„Dominus meus dux non velud iniinicum sed tamquam patrem spiritualem et amicum in Christo karissimum vos salutat, et quia sibi certo cercius innotuit, vos modis omnibus desiderare concordiam, atque pacem vellet et ipse dorn, dux ymo petit ex affectu, quod inter vos et ipsum unió concordie vera et pacis termini per-

1) Weidenau, S. 2 M. von Otmachau.

2) c. 2, X de poenis.

176 Urkunden. CLXXVIl. CLXXVIII.

agautur," et adjecit, habere se Htteras securitatis ab ipso dorn, duce pro iiuu- ciis nostris, si quos vellemus ad eum pro negociis luijusmodi destinare. Qua- rum litterariiin tenor de verbo ad verbum talis est: Noverint universi etc. (N. CLXXIV.)

Nos vero, communicato fratrum nostrorura consilio et deliberacione prehabita diligenti, duos ex ipsis fratribus nostris de communi consilio eorundem, videlicet dorn. Hei y am et dorn. Petrum canónicos nostros Wrat. elegimos ad mittendum. Quos prefatus dorn, dux, cum ad ejus venissent presenciam, recepit, audivit et pertractavit benivole ac dimisit. Et dum redirent per viani, ob securhatem sibi datant a nullo penitus maliciam expectantes, ecce de valle quadam quidam armati, bestiis seviores, exeunt cum gladiis, lancéis et sagittis et facto impetu subito in eosdem primo dorn. Henricum dyaconum procuratorem nostrum Wrat. vuluera- verunt atrociter, deinde dorn. Heliani memoratum inuumerabilibus plagis imposi- tis crudeliter, proch dolor, occiderunt, horrenduin dictu, cum jam corpus ejus jaceret exánime sagittis ipsum impleverunt, iterum at que iterum redeuntes et ad ultinuuii cor ejus perforaverunt gladio preacuto, equis omnibus et vestibus tarn ipsos omnes quam eorum fámulos nequiter spoliantes; et hoc ipsum non solum alii fratres nostrí, sicut multis referentibus audivimus, sed eciam et nos in persona nostra debemos cottidie exspectare. Placeat igitur vobis pater et domine reve rende, condolendo nobis et ecclesie nostre, super facto hujusmodi tarn nephario consiliuin et auxilium misericorditer impertiri.

clxxviii. Item, domino archiepiscopo (Gneznensi Thomas ep.Wratizlauiensis). Г285, Quia nostra et ecclesie nostre negocia vestra propria reputantes, ad promo-

cionem ipsorum omnem per graciam vestram apposuistis sollicitudinem et opere Studium efficacis, immense pietati vestre necnon et pro eo, quod Htteras utiles ipsi ecclesie nostre scriptae ad curiam nobis per nostrum iiuncium transmisistis, non quas debemus sed quas possumus graciarum referimus acciones. Hoc autem be- nignitati vestre presentibus iunotescat, quod dudum antequam ad nos fidelis vester nos ter dilecto* dorn. Johannes Lanchiciensis prepósitos pervenisset, duos de fratribus nostris, videlicet magistrum An dream YV rati zlauien sein et dorn. Lauren ci um Glogouiensem arch id vacónos elegimus ad curiam destinando*, quia dubitacioneiH habiiimus, yiniiio non credebamus omnino quod predictus dorn.

�?irepositus, quern super hoc apud Crac ou ¡am rogaveramus specialiter, laborein uijusmodi propter débilitaient corporis, qua ipsum vidimus pregravari, assumere potuisset. Rogamos autem paternitatem vestram humiliter et instanter, quateuus ipsum dominum prepositum peticionibus vestris ad hoc teuere velitis, quod cum opus fuerit se nobis exhibeat in ecclesie nostre negociis ut optamos beiiivolum et parat mu. Noveritis eciam, nos prefatos nuncios nostras, qui accessuri sunt ad *2. Ang. curiam, velle apud nos usque ad octavas assumpcionis b. virgiuis retiñere, unde

Urkunden. CLXXVII1. CLXXIX. 17T

placeat vobis nuncium vestrum et litteras quas dirigere intenditis ad ipsam curiam, ad nos transmitiere sine mora, quia speramus finniter, quod ipsis nunciis debea- mus de securo transitu providere. Datum etc.

Sub ista forma missa est littera domino pape ex parte dorn, archiepiscopi clxxix. (Gneznensis) et omnium episcoporum Polonie per magistrum Andream ao^'¡ Wrat. et dorn. Laurencinm Glogouiensem archidiáconos.

Sanctissimo patri ac domino, sacrosancte Romane ecclesie summo ponti- fici, Jacobus, mise racione divina s. Gneznensis ecclesie archiepiscopus, Pau lus Cracouiensis, ThomasWratizlauiensis, Johannes Poznaiiiensis, Thomas Plocensis, Wiszlaus Wladizlauiensis, Conradus Lubuceu- sis, eadem miseracione episcopi provincie Pol ou i e, devota pedum oscilla bea- torinn. Quoniam sacresancta Romana ecclesia cum sit mater omnium et magistra et attritis pariter et afflictis ad se confugientibus ac clamantibus de angustia ex sólita benignitate consuevit maternis visceribus subvenire, idcirco Wrat. ecclesia olim magni uominis et famosa vestram humiliter requirit et invocat sanctitatem, quam ill. princeps dorn. Henricus dux SIezie et dorn. Wrat., trauscendens Pharaonis duriciam non tantum subjecit inaudibili servituti quam eciam euervavit ipsius jura in spiritualibus et temporalibus, übertäte ecclesiastica conculcata in tan tum, ut nisi dei et vestre sanctitatis presidio celeriter relevetur, amplius non adi- ciet ut resurgat. Idem enim princeps, quem prius venerabilis frater noster dorn. Thomas d. gr. ep. ecclesie memórate pro manifestis et notoriis ofTensis muhiplici- bus, irrogatis ecclesie sue, excommunicaverat1), quam sentenciam nos nuper in pro- vinciaü synodo residentes scientes esse juste et racionabiliter prolatam, approbavi- mus in presencia omnium tarn secularium quam religiosorum qui tunc synodo affue- riint *)j quamque postmodum venerabilis pater et dominus archiepiscopus memoratus anctoritate apostólica sibi tradita confirmavit3) et nichilominus eundem principempro pecnniis raptis Romane ecclesie debit is, efTractis linst ¡i s sacrarii in domo fratrum Predicatonim Wratizlauie, Wratizlauiensis dyocesis, pro violacione quo- qne, eflraccione, prophanacione et direpcione ecclesiarum et monasteriorum sue dyocesis pronuuciavit late sentencie cañones incidisse et racione tantorum delicto- rnm in suam et ecclesie sue injuriant commissoriim *) anathematis vinculo specia- liter iunodavit4). Et cum idem princeps deberet pocius pro suis excessibus abso-

Abweichungen in dem folgenden Schreiben an das Cardinals-Collegium N. CLXXX : a) comm. anctoritate ordinaria anath.

1) 30. Juli 1284, N. CX.

2) 15. Januar 1285, Urk. N. CXXIX und CXXX.

3) 16. Mai 1285, N. CXVIII.

4) 24. Mai 1285, N. CLXVL

23

178 Urkunden. CLXXIX.

lucioiiis beneficinm querere, pejora maus prioribus accuuiulans, castra, burgos, villas, curias episcopales et caiionicoruni, predia et possessioues clericorum et re- ligiosorum b), dei timoré postposito occupavit et pro suis usibus detiuet usurpata. Quarum possessionum �?ncolas angariis et perangariis, collectis seu talliis indebi ti.^ c) aggravavit, ita quod pauci incolaruní taliter aggravati d) in terris jam eccle- sie remanseruute) et quod hiis f) est deterius, ecclesiasticas possessioues к) ven dit, locat et distrahit pro pecuniis ad libitum, ut ipsam ecclesiam de suis pecuniis, iniquam causam fovendo, destruat et impugnet. Propter quod prefatus frater no- ster, non valens tarn enormem j а�? tu ram et subversionem sue ecclesie tolerare, pre- missa canónica monicione, iterum ipsum ducem ex tarn gravibns et notoriis toti no- stre provincie offensis excommunicavit et propter inagiiitudinem excessus totam terram ipsius ducis ecclesiastico supposuit interdicto ')• Sed idem dux, nee sic correctus, ymmo in malicia obstinatus, predicto fratre nostro a sua sede prelatis et cauonicis ipsius de suis domibus ejectis, tarn seculares quam religiosos elencos cogit in interdictis ecclesiis celebrare, et qui deum habentes pre oculis nolunt ejus sceptis et persuasionibus obedire, eos spoliates rebus omnibus et a suis ejectos ecclesiis compellit extra suum dominium exulare et auctoritate propria quosdam, iiullam tonsuram habentes, quosdam prophauos sacerdotes, sacrilegos, homicidas, apostatas notorios, concubinarios et excommunicatos intrudit in ecclesias ejecto- rinii, qui intrusi, rumpentes nervum ecclesiastice discipline, prophanando sacra quantum in eis est, nee ipsum ducem vitant in divinis offieiis nee curant observare quamvis generalis sentencian) interdict!, пе�? inveiiiri possunt persone propter me- tuiii ipsius ducis, que vel mandata delegatorum sedis apostolice vel sentencias sui ordinarii exequantur. Nuper enim, cum quidam prepositus Premonstratensis ordi- uis Wratizlauiam accessisset, ut auctoritate apostólica prolatas sentencias cum diiobus fratribus, sicut sibi injunetum fuerat publicaret, intra septa moiiasterii sui ordinis per marschalkum et aliam ducis familiam, equis, vestibus et rebus aliis suis et suorum fuit clara die publice spoliatus *). Alii eciain h) tres presbyteri, sen tencias sui ordinarii exequentes, capti fuerunt in ecclesia kathedrali parrochiali coram populo Nizensis civitatis et tamquam latrones tracti in curru et in qnodam castro ecclesie, quod idem dux per potenciam occupavit, per familiam ejusdem ducis in carcerem sunt detrusi, propter que et scisma est in populo atque clero et vicinis ecclesiis aliamm provinciarum grave scandalum est exortum. Decimas eciam omues et proventus tocius ducatus sui, tarn episcopali mense specialiter pertinen tes, quam cauoiiicoruin, religiosorum et secnlarium clericorum, ecclesie observan- cium unitatem, edicto publico in foris civitatum emisso, suo fecit et fach fisco et

b) r. «eruUrium dei c) i. »deo aggr. d) tal. aggr. fehlt, e) r. oner» hujnsmodi devitantes et f) hiis omnibus est g) Ea stand hier personas, verschrieben, wie s. a. d. folgenden Schreiben ergab. b) Qnidam eeiam.

1) 27. April 1285, N. CL1V.

2) S. Urk. CLXXUa.b.

Urkunden. CLXX1X. CLXXX. 179

usibus applicari, ita quod eidem episcopo, fratri nostro et clero ips'nis de ducatu suo expulso, iiichil prorsus de fructibus seu proventibus sibi debitis pro vite ne- cessitatibus est relictum, quod non sit ejusdera ducis vel suorum quibus per ipsum donator usibus applicatum. Et continue manuin potencie sue contra cleruin, religio sos et ecclesiam aggravare non cessât, banna et edicta gravia prius promulgan in populo faciendo, videlicet quod nullius ad eorum ecclesias, qui ipsius ducis bene- placitis et mandatis non obedientes, unitati et mandatis ecclesie se conformant, audeat accederé, vel eisdem pro vite necessitates aliquid venderé, vel eos in suis domibus recipere vel tenere.

Ne igitiir ipsa ecclesia Wrat. in suis juribus et personis tarn excidiose gra- vata ad nichilum penitus redigatur et per prophanos administratores, per quos po- pulus Christianns decipitur, claves ecclesie contemptui babeantur et ne tam per- niciosum exemplum in vicinas eccles;as, dyoceses et provincias prorogetur, si tarn in ipso duce quam in administratoribus predictis taies et tarn graves excessus ma- néant incorrect, maxime cum alii principes reí exitum prestolentur, se ad similia faciendum parantes, si tam graves et enormes ac notorios excessus, qui nulla pos- siint tergiversacione celari, contingat auimadversione debita non percelli, sancti- tati vestre genibus provoloti lacrimabiliter supplicamus, quatenus cum idem dux censura ecclesiastica seu gladio spirituali nolit пе�? posait corrigi et in sentenciis snpradictis jam anno integro permaneat animo indurate claves ecclesie contemp- nendo, placent pietati vestre, sive de materiali gladio sive auxilio brachii secu- laris sive de alio remedio ipsi ecclesie utili, secundum quod vos divina unecio do- ctierit, cogitare, cum more períciilum perhenne ex termini um secum t rali at, preci- pue cum idem dux, sicut et alii nostri principes correccioni et dominio Romane ecclesie sint subject}. Ceterum quia quidam conventos ordinis fratrum Minorum tan tu m quatuor Wrat. dyocesis quondam provincie Pol o nie nuper Saxonie pro- vincie se jungentes, nostras cum prefato duce contempiiunt sentencias, coram ipso sollempniter celebrantes et tam ipsum quam alios in erroribus suis confoventes suis persuasionibus et exemplis, placeat vestre reverencie, eisdem conventibus deman dare, ut a tantis excessibus et erroribus resipiscant et quemadmodum alii fratres ipsorum et fratrum Predicatorum nobis et ecclesie se conforment, et nichilominus predicti conventos ad pristinam Pol ónice provincie redeant unitatem. Datum Cracouie, in die apostolorum Petri et Pauli.

Item, cardinalibiis: Reverendis dominis et venerabilibus in Christo patribus, clxxx. superna vocacione sacrosanete Romane ecclesie cardinalibiis universis, Jaco- Ji285- bus, miseracione divina s. Gneznensis ecclesie archiep. licet indignos, Paulus Cracouiensis, Thomas Wratizlauiensis, Johannes Poznaniensis, Thomas Plocensis, Wislaus Wladislauiensis, Conrados Lnbocen-

23*

ISO Urkunden. CLXXX.

sis, eadeiii gracia episcopi Pol о nie, débitant reverencial» et de vo tam. Qiiouiam sacrosancta Romana ecclesia, cum sit mater omnium et magistra, cujus vos con stat esse membra primaria, utpote cardines orbis terre et eximios justicie zelatores consuevit attritis et afflictis vestris pus intercessionibus et cousiliis muhipliciter subvenire, idcirco Wrat. ecclesia, magni olim nominis et famosa, de vestro con- íisa patrocinio vestram requirit et invocat sauctitatem, quam illustris princeps, dorn. Henricus, dux Slezie et dorn. Wrat., subjecit inaudibili servituti, enervans ipsius jura penitus et ecclesiasticas libertates in tantum, ut nisi dei et vestre san- ctitatis presidio celeriter relevetur, amplios non adiciet ut resurgat ')•

Décimas eciam omnes et proventos tam episcopales quam clericorum et reli- giosomm, ecclesie observancium unitatem, edicto publico in foris cîvitatum facto, suo fisco facit et usibus applicari. nichil prorsus in suo dominio pro vite necessita- tibus tam ipsi episcopo quam clero soo de omnibus sibi debitis proventibus dere- linqoens. Sed et alia banna gravia et edicta, tam contra religiosos qoam contra cl ero m dudum promulgan mandavit, ut videlicet millos ad eorum ecclesias audeat accederé пе�? eisdem pro vite necessitatibus venderé aliquid audeat vel donare, sed пе�? in hospiciom recipere vel teuere quempiam premissorum, sub obten to gra cie et bonorum, et breviter tot et tanta ecclesie intulit et inferre non desistit gra vamina atqoe dampna, quod non possunt facile exprimí et describí. Nam in solo castro O t m u �? h o u i e n s i, quod noviter occupavit, que et quanta rapuerit, vix pos- sent litteris explican.

Ne igitur ecclesia predicta tain excidiose gravata ad nichilum penitus rediga- tur et per prophanos administratores, qui populum cbristianum decipientes scanda- lizaut pocius quam edificant claves ecclesie contempnendo, et ne tarn perniciosum exempliim in vicinas ecclesias dyoceses et provincias deveniat, nostris aliis prin- cipibus se jam ad faciendum similia parantibus, si tam in ipso duce quam in admi- nistratoribus predictis excessus tam graves maneant incorrect!, sanctitati vestre genibus provoloti lacrimabiliter supplicamus, quatenus cum idem dux spiritual*! gla- dio nolit corrigi noque possit, in obstinacionem vel pocius desperacionem prolapsus claves ecclesie penitus contempnendo, placeat pietati vestre cîrca Ipsum de opor- tuuiori remedio cogitare, sive de materiali gladio sive de quocunque alio, quod di vina unccio vos docebit. Ceterum quia quidam conventos de fratnim Minonim or- dine. qui порог a provincia nostra se scindentes provincie S ax о nie se jiiuxe- roiit, licet in Polonia et Wrat. dyocesi siti consistant, nostras sentencias con tempnendo tam sepedictum principem quam alios sibi similes in predictis excessi- bus et erroribus, suis pravis persuasionibiis et exemplis publice а�? pertinaciter confovent et subportant, communicantes excommunicatis et contra ¡nterdictum terre generale coram eis et duce specialiter sollempuiter celebrantes, in scandalum to

1) Nun folgt mit geringen unten angegebenen Abweichungen, übrigens wörtlich, was im Schreiben an den Papst N. CLXXIX steht von S. 177 Z. 13 v. u.: Idem enim princeps, bis S. 178 Z. 4 v. u.: scandalum est exortum.

Urkunden. CLXXX. CLXXXI. 181

eins cleri et populi et enervacionem clavinm ecclesie et ecclesiastice discipline, placeat vestre sanetitati luis oecurrere, ut a talibus erroribus resipiscant et aliis eornin fratribus et religiosis et fratribus predicatorum se conforment. Datum Cra- couie, in die beatorum Petri et Pauli apostolorum.

In nomine domini amen. Noverint universi, presentes litteras inspector?, quod clxxxi. nos, Thomas, d. gr. ep. et capitulum Wrat. ecclesie, considerata depressione ^^^ miserabili status ecclesie nostre, quam sustinet ab ill. principe dorn. Henrico duce Slezie et dorn. Wrat. tarn in castris, locis forensibus, villis, possessioui- bus, deeimis, quam juribus rerum mobilium et inmobiliiim, oecupatis ab ipso et ip- sius nomine violenter, faeimus, constituimus et ordinamus viros discretos et membra ecclesie nostre.. ') presentes а�? mandatum spoiite suseipientes procuratores, yco- nomos, syndicos et actores in solidutn, nee volumus, quod sit iiielior condicio oc- cupantis in causa eadem coram sauetissimo patre sacrosanete Romane ecclesie siiiiiino pontífice neenon coram alio vel aliis ordinario vel ordinaräs delegato vel de- legatis judieibus seu auditoribus vel ab ipsis subdelegatis in curia Romana vel extra ipsam, ad impetrandum litteras tarn de simplici justicia quam legendas, gra ciant vel indulgeuciam continentes, et ad contradicendum litteris impetratis contra nos seu ecclesiam uostram vel eciam impetraudis, ad eligendum judices, conve- niendum in eos et recusandum neenon ad agendum et defendendum in omnibus causis, tarn presentibus quam futuris et suseipiendis eciam contra quameunque aliam vel alias personas ecclesiasticas et seculares, collegium et universitatem et nichilominus ad litem contestaudum, jurandum in animas nostras de calumpnia sive de veritate dicenda et ad prestandum cujuslibet alterius generis juramentum, ex- cipiendum, replicandum, poiieudum, respondendum posicionibus, testes vel instru menta producendtim, ad obiciendum in personas et dicta testiuin et instrumenta ex parte adversa produetorum, sentencian) interlocutoriam seu difflnitivam audieudum, appellandum si necesse fuerit et appellaciouem seu appellacioues eciam prosequen dum et ad peteudum restitucionis beueficium in integrum, principaliter seu inciden- ter, quociens et ubi eis videbitur expediré et ad omnia alia et singula facienda que mérita cause vel causam») requirunt et que per veros procuratores fieri pos- sunt et legittime constitutos, dantes eisdem procuratoribus nostris liberam pote- statem, alium procuratorem loco ipsorum, iinum vel plures constitueudi ad omnia supradieta vel ad aliquapremissorum etrevocandi subwtitutumvel substitutos ab ip sis quociens et quando et in quacumque parte litis crediderint et viderint oportunum. Et specialiter aoetoritatem eis damns omnes alios constitutum vel constitutos substi- tutum vel substitutos ab aliis procuratoribus nostris qui eos precesserant in Romana curia vel alibi revocandi. Damns eciam eisdem procuratoribus nostris similiter spe-

1) Nämlich die Arcbidiaconen Andreas und Laurentius, s. N. CLXXVI1I und CLXXIX.

182 Urkunden. CLXXXI CLXXXII.

cialiter in mandat is. utpossint petere a sede apostólica ex certa sciencia confirmacio- nem taui super constitutione de decimis edita quam super arbitrio inter nos, eccle- siara nostram ex una parte et menioratum principem ex altera per venerabilem patrem dom. Philip pura,d.gr. Firm an um ep.olim in regno Un gar i e et provincia Pol o- íi i e leg. sed.apost. promúlgalo, ac eciam super senteuciis uostrís excommunicacio- iiiim et interdict!, que per nos jiirisdicioiie ordinaria in prefatum ducem et terrain ip- sius ex causis justis et legittimis racionabiliter sunt prolate, ratum etfirmumhabituri, quidquid per predictos procuratores vel alterum ipsorum substitntum vel substitutos ab ipsis vel ab altero ipsorum factum, dictum, procuratum fuerit ac eciam ordina- tum, promittentes nichilominus sub ypotheca rerum nostrarum ac ecclesie uostre pro predictis procuratoribus nostris vel altero ipsorum substituto vel substitutiv ab ipsis vel ab ipso, solvi pro omnibus clausulis ejus, si necesse fuerit, judicatum. In cujus rei evidenciam pleniorem presentibus litteris sigilla nostra duximus appo- nenda. Datum Rath i bor, VIII. kalend. Septembris, anno domiui MCCLXXX quinto. Presentibus domiuis R y ne rio presbytère canónico Gneznensi, Bogus- lao de Rathibor, Cosmiano de Pachcow et Stanislao de Vyasd pres- byteris et rectoribus ecclesiarum et alus pluribus.

CLXXXii Exultavit cor meum in domino leticia inefiabili, eo quod divina providencia

.,J283' vos 'D summi apostolatus apice vestris exigentibus mentis preelegit '). Et non im- "" ' ng' mérito exaltatum est cor meum, cum in retroactis temporibus placuerit vestre cel- situdini, me vestrorum clericorum et capellanorum consorcio aggregare, propter quod spe certa et fiducia pleniori statum ecclesie mee Wratizlauiensis, olim magni noininis et fainosum, nunc autem miserabilem et depressum, sanctitati vestre cogor flebiliter aperire. III. enim princeps, dorn. H(enricus) duxSlezie et dom. Wrat., qui cum racione juris patronatus earn debebat ab aliis oppressoribus de- fensare ex defensore factus impungnator ipsam usque ad fundamenta exinanivit, pro se juribus ipsius ecclesie tarn in temporalibus quam in spiritualibus penitus usiir- patis. Idem enim dux, qui antea plures quam septuaginta villas máximas ecclesie occupaverat et multíplices injurias notorias irrogaverat, pro quibus per me fuerat excommunicacionis sentencia innodatus, ex qua amplius provocatus, castra, civi- tates, villas, possessiones, predia, curias, decimas et omnes proventos ecclesia- sticos in suo dominio constitutos, meos, canouicorum nostrorum, religiosorum et clericorum secularium per potenciam occupavit et detiuet occupata, de quibus villis et possessionibiis quampliirimas vendit, locat, aliénât, pecunias pro suis nsibus convertendo, hominibus ascriptíciis profugatís. Propter quod factum notorium et intolerabile, quod oculis omnium non solum in mea dyocesi sed in tota provincia

1) Von Thomas II. an den Papst Honorius IV., der nach dem am 29. März 1285 er folgten Tode Martins IV. am 2. April gewählt und 6. Mai gekrönt worden war.

Urkunden. CLXXXII. CLXXXII!. 183

Polonica adeo se exhibet quod nulla tergiversacione celari potest, iteriim ipsum excommunicavi et propter excessus magnitudinem totam terrain ipsius interdicto supposiii generali. Qui pejora malis prioribus accumulans, me cum canonicis meis religiosis et rectoribus ecclesiarum, sentencias meas observautibus, de suo domi nio profligatis, clericos peregrinos, quosdam nullius ordinis, quosdam sacerdotes prophanos, publico» concubinarios, excommunicatos, homicidas, apostatas, irre gulares intrusit in ecclesias ejectorum, qui пе�? ipsum ducem excommunicatum vi- tant, пе�? observant sentenciam interdicti. Propter quod nervus rumpitur ecclesia- stice discipline et grave scandalum in populo et vicinis ecclesiis generatur et quod hiis detenus est, memoratus princeps per precones fecit et facit publice procla man, quod iiulliis sub pena rerum et persone audeat aliquos sacerdotes in hospi- ciiim suum recolligere vel aliqua eis necessario vite venderé, predictas sentencias observantes, linde et quidam presbyteri trabuntur, capiuntur, dehonestantur, car een mancipantur, et nuper unus ex canouicis nostris presbyter, in legacioue mis sus ad ipsum ducem pro factis ecclesie, habita securitate ejusdem ducis et pen dente, in reditu est crudeliter interfectus. Et quia gravatis ecclesiis ad vestram sauctitatem solummodo est recursus, vestrís pedibus provolutus humiliter supplico lacrimóse, quatenus respectu ejus, qui ecclesiain sub sacratissimo sanguine dedi- cavit, cujus vices geritis super terram, ecclesie Wrat. non solum fluctuant*! ymmo penitus jam demerse aliquo salubri remedio suecurratis, per quod et ipsa resurgat ecclesia et earn iinpugnancium malicia retiindatur, ut ex sua oppressione com- modum non reportent. Datum Rathe bor, VIII. kalend. ( Septembres anno MCCLXXXV) ').

HM ..

Cardinalibus (Thomas ер. Wrat.). Dom. Latino cardinal!, cum recom- mendacioue reverencian! tarn debitam quam devotam. Parvitatis nostre modulus regracian vestre non sufficit diguitati pro eo, quod ecclesiam nostramWrat. quon dam famosi nomiuis sed penitus nunc submersam paterne dilección'* affectii pro tegeré dignamiui а�? eciani defensare, pro cujus statu, de sólita benignitate vestra confisos, nécessitas gravamiuum sine intermissione ingrueiicium interpellare et sol- licitare vestram graciam lacrimabiliter nos compellit. Illustris enim princeps domi- nusHenricus, duxSlezie et dominus Wrat...-). Cum igitur miserabilitas status ecclesie in reformacione sui a deo principaliter dependeat et a vobis, pietatem ve stram omni nisi! quo possumus suppliciter deprecamur, quatenus intuitu divine re- tribucionis continuantes sanctum et honesturn propositum defens'onis ipsius eccle-

CLXXXHI. 1285,

1) So wird, wie die folgenden Schreiben zeigen, das Datum unstreitig ergänzt werden müssen.

2) Hier folgt in der Handschrift wörtlich wiederholt, was N. CLXXXII S. 182 Z. 13 v. u.: 111. enim princeps, bis S. 183 Z. 15: crudeliter est interfectus, nur dass der Bischof hier in ¿er Mehrzahl „nos" u. s. w. spricht.

Anglist.

25

184 Urkunden. CLXXXIH. CLXXXIV. CLXXXV.

aie1), dignemini ipsam ecclesiam prout deas vobis iuspiraverit vestro pio suffragio relevare, nostra membra ecclesie pociora, magistmm Andream Wrat. et dorn. La ure ii �? in m Glogoniensem archidiaconum et canónicos nostras, procura- tores et nuncios cum consensu capitiili nostri deputatos specialiter protegen- tes, quos pietati vestre principaliter commendamus. Noveritis eciam pater et domine reverende, quod sicut jam alias vobis scripsinuis, origo et causa contemp- tus clavium et destruccionis ecclesie nostre sunt potissime fratres Minores qua tuor conventuum nostre dyocesis, qni et aliis fratribus ejusdem ordinis similiter nostre dyocesis fratribus Predicatoribus et aliis religiosis nostras sicut decet ex- communicacionis et interdicti generalis sentencias observantibus, ipsas sentencias contempnunt et negligunt observare. Super quo reverencie vestre placeat inten- dere et animadvertere taliter contra ipsos, ut nostris sentenciis observatis fratres dictomm conventuum ab imitate ecclesie se non scindant. Datum Rath i bor. VIII. kaleiid. Septeiiibris.

clxxxiv. Sub eadem forma scripte sunt littere dorn. В en te и en go, dorn. Jerónimo

-. 1|85> et domino Ma theo cardinalibiis, istis verbis tantummodo pretermissis : continuan tes sanctum et honestum propositum defensionis ipsius ecclesie2). S. 183Z.lv. n.

clxxxv. ítem, ministro generali fratriim ordinis Minorum. Thomas, d. gr. etc.

(25 '"¡vlT'ihi ) religi°s0 у'г0 e*c« Sinceritati vestre impedimenta ecclesie nostre generancia non sine magno necessitatis tedio cogimur aperire. Cum enim quidam eos qui erant in nimio peccatí deberent exhortacione etc. ut supra (N. CXLY vom 24. Februar Г285), ubi scribitnr ipsi ministro sive diffinitoribus et loti capitulo apud Medio- 1 an и ni congregatis ex parte capituli Wrat., verbis tarnen competenter mutatis et aliquibiis omissis, sicut ibi, ubi probatiir perjura (S. 154 Z.9v. п.), et ubi fit nien- cio de scissura quamndam domorum de provincia Polonica ad provinciam Sa- xonicam (S. 154 Z. 8 v. o.).

1) Die Cursiv gedruckten Worte sind N. CLXXXIV weggelassen.

2) Vergl. d. Anm. zu N. CXXXVUl S. 147. Es ergiebt sieb, dass diese beiden Cardinale, wahrscheinlich als Minoriten dem Bischöfe Thomas nicht so eifrig beistanden als der Cardinal Latinus und der Bischof von Fermo. Auch scheinen sie weder Geschenke noch die Verleihung von Beneficien des Breslauer Bislhunis erhalten zu haben.

Urkunden. CLXXXVI. CLXXXVII. 185

Domino pape (Thomas eu. Wratislauiensis). clxxxvi.

Sanctitatis vestre magnificeucie tenore presencium curavimus humiliter indi- (1585) care, quod cum ill. princeps, dont. Boleo, d. gr. dux Slezie et dorn, de Ja- wor '), nostie dyocesis, cum quadam nobili domina . . filia nobilis viri niarchionis de Branden b иг �? li matrimonium extra tarnen uostram dyocesin contraxisset et iidem conjuges nou módico tempore simul cohabitassent matrimonio consúmate, suborta postmodum opinione quod se linea cosanguiuitatis aliqua contiugerent, ab utroque tandem latere gradibus computatis compertum est, quod in remoción gradu quarta consanguinitatis linea se coutingunt. Unde, cum in hujusmodi gradibus coujungi matrimonia canónica prohibeant instituta, benignitati vestre provolutis ge- nibus supplicamus, quatenus secundum consuete misericordie graciam cum eis- dem conjugibus, ut matrimonialiter cohabitent in predicto gradu, dignemini dispen sare , nisi eiiim ipsis vestra dispensacio iuerit graciosa, pace relegata multa pe- ricula guerrarura, dampna rerum infinita, cedes innumere, corporum et ecclesie nostre dispendia omni procul dubio poterunt provenire. Dat. К at hi bor, ХУ. ка- lend. Jiinii2).