In Christi nomine amen. Super causa, que inter ... abbatem et conventum Sancti Martini de Pannonia ex una parte et ... prepositum et capitulum Vesprimiense ex altera vertitur, nos Egidius domini pape subdiaconus et capellanus litteras et mandatum domini pape recepimus in hunc modum:||
Gregorius episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio Egidio subdiacono et capellano nostro salutem et apostolicam benedictionem. Ex insinuatione dilectorum filiorum ... abbatis et conventus Sancti Martini de Pannonia nobis innotuit, quod causas, que inter ipsos ex parte una et capitulum Vesprimiense ex altera super quibusdam decimis et ecclesia Sancti Salvatoris de villa Tord agitari noscuntur ... abbati de Buccon et coniudicibus suis sub certa forma de assensu partium committentes eis mandavimus inter alia, ut si capitulum ipsum infra duos menses post susceptionem litterarum nostrarum [1227. márc. -- ápr.] exceptiones quasdam apud sedem apostolicam propositas non probaret, extunc in causis procederent supradictis et ipsas, si de partium voluntate procederet, fine debito terminarent; alioquin usque ad proximo venturum festum Pentecosten [1227. máj. 30.] causas easdem ad nos remitterent sufficienter instructas iniungentes partibus, ut coram nobis predicto termino comparerent. Mandato quoque nostro adiecimus, quod grave ferremus, si dicti iudices negligentes existerent vel remissi, ac verendum erat eisdem, ne si per negligentiam eorum quicquam difficultatis emergeret, ipsis contingeret imputari, et alias non transiret etiam impunitum. Cumque citate partes comparuerint termino assignato, pars adversa, quia tertius predictorum iudicum absens erat et se per litteras excusabat, usque ad proximo preteritas octavas Nativitatis dominice [1228. jan. 1.] sibi petiit terminum prorogari. Et licet ipsi econtra proponerent, quod cum a susceptione litterarum duos menses ad probandas exceptiones haberent, si huiusmodi tempus efflueret, non admittere ad probandum hoc partem contrariam, sed procedere super principali iudices ipsi debebant; nichilominus tamen eis contradicentibus et invitis postulatum terminum parti alteri concesserunt, in quo cum apertis actis sub auditoris sigillo transmissis pars adversa proponeret se adhuc habere duorum mensium spatium ad probandum exceptiones easdem, quia iudices inter loquendo dixerunt, quod ab illo die usque ad duos menses futuros probare illas poterat, et noluerunt humiliter requisiti interlocutoriam huiusmodi, cum tempus ad hoc indultum effluxerit, revocare, iidem nostram audientiam appellarunt. Ideoque discretioni tue per apostolica scripta mandamus, quatinus, si est ita, revocato in statum debitum, quicquid post appellationem huiusmodi temere inveneris attemptatum, in principali iuxta prioris mandati nostri tenorem previa ratione procedas, sic sollicite, sic prudenter, quod inde debeas a nobis merito commendari. Ceterum, cum supradicti iudices non solum ex negligentia, sed etiam ex malitia mandatum apostolicum minus diligenter executi dicantur, penam eorum pro tanta culpa debitam providentie nostre duximus reservandam. Datum Reate, III. Kalendas Maii, pontificatus nostri anno secundo. [1228. ápr. 29.]||
Cumque auctoritate dicti mandati partibus ad nostram presentiam convocatis ... abbas et conventus supradicti talem porrexerunt libellum:||
Nos abbas et conventus Sancti Martini specificamus Vesprimiensi capitulo, salvo iure corrigendi, addendi et minuendi, libellum super quibusdam decimis quarundam villarum integrarum, quarundam particularium, quas decimas nobis debitas violenter dirripiunt nomine ecclesie Sancti Apolinaris, que sita est iuxta monasterium Symigiense in villa magna et habet parrochianos suos per se, sed ipsi Vesprimienses canonici a villis parrochianalibus aliarum ecclesiarum auferunt decimas nobis debitas, scilicet villarum Gerc, Mach, Sag, Beren, Almad, Wosian, Corthon, Fayscy, Bard, que dicte ville ecclesias parrochianales per se habent; preterea decimas villarum Chegl et Amach disturbare de novo ceperunt, que dicte ville longius sunt, quam dieta una, et ecclesias per se habent, et respectu ecclesiarum illarum etiam decimas novalium a Sclavis provenientes nobis debitas et a nobis receptas a VII (septem) annis retro, quia illi Sclavi non plures habent annos, quam VIIII (novem), ex quo destruere et colere ceperunt silvas de Selyz, que silve semper a tempore sancti regis de apibus et porcis et aliis animalibus nobis persolvebant decimas. Similiter repetimus de villa Chernech, que curia regalis fuit, sed modo donata est nobilibus, et decem villarum pertinentium ad eandem curiam, et circumadiacentium, quarum villarum nomina sunt hec: in villa Morad XXVII mansiones, in villa Scub et altera Scub XL mansiones, in villa Kariag sunt XXV mansiones, in villa Bolchas sunt XXV mansiones, in villa Chycou sunt XXX mansiones, in villa Sycoua sunt XV mansiones, in villa Sancte Marie sunt XL mansiones, in villa Burzence sunt XL mansiones, in villa Baratala sunt XL mansiones, in villa Zunug sunt XVI mansiones, in curia Cyrnic sunt C et VII mansiones, in villa Boda sunt XXII mansiones, in villa Garab iuxta aquam CXIII mansiones, in villa Bolugd sunt XXX mansiones, in villa Gregorfolua sunt octo mansiones; in villa Coc sunt XX mansiones pulsatorum, primo pertinebant ad Sanctum Martinum, modo persolvunt decimas Iohanni archidiacono; in villa Curc XV mansiones, in villa Berchen XXXIII, in villa Mach XXXIII, in villa Egude XXXIII, in villa Lura XXV, in villa Sancti Sixti XXII, in villa Kecil XXXV, in villa Amach XL, altera Amach XXV, in villa Rupul CCC mansiones Sclavonicorum; in villa Dedna XL mansiones Sclavonicorum, in villa Rengeusar sunt X. Ista sunt annumerata salvo iure addendi vel minuendi, et omne ius nostrum deducimus in iudicium, decimas nobis debitas, quas fraudulenter dirripiunt a nobis, dicas capetiarum in eis minus faciendo, et recipiendo a singulis capetiis duos obulos vel unum frisaticum, ut eis libentius et festinantius reddant, et postquam receperint, decimatores eorum fugiendo recedunt et quandocumque eos invenerunt decimatores nostri ibi, ipsos verberari et spoliari fecerunt cum hominibus dictarum villarum. Quia minus accipitur ab eis, ideo plus favent parti canonicorum, ita quod ecclesie nostre taliter faciendo enorme dampnum faciunt ad estimationem XXX marcarum singulis annis, et hoc facere inceperunt ab inceptione causarum; nam ante inceptionem causarum minus dampni fere decimam partem faciebant, sed postquam incepta fuit causa, singulis annis vel fere singulis mensibus exacerbaverunt et augmentaverunt violentiam suam contra ecclesiam nostram et adhuc plus conantur. Inde est, quod supplicamus Sanctitati Vestre, ut inhibeatis eis, ne plus dampnare vel gravare velint ecclesiam nostram; et precipiatis eisdem, ut iniuste a nobis ablata restituant. Iterum repetibus (! repetimus) ab eisdem ecclesiam Sancti Salvatoris fundatam in fundo nostro ante curiam nostram cum quarta parte decimationis parrochianorum eiusdem ecclesie, que nobis debebatur et debetur, scilicet fructus temporales, quos habuimus a L (quinquaginta) annis retro usque ad tempus Hemerici regis; et repetimus residentiam monachorum nostrorum habitam usque ad dictum tempus.||
Demum de utriusque partis consensu attestationibus receptis et hinc-inde rationibus plurimis propositis coram nobis compromiserunt in nos voluntarii sub hac forma:||
In Christi nomine amen. Abbas Sancti Martini de consensu conventus sui et prepositus et custos Vesprimiensis de consensu capituli sui compromiserunt in magistrum Egidium domini pape subdiaconum et capellanum sub pena ducentarum marcarum argenti super controversiam, que vertitur inter ipsos super quibusdam decimis comitatus Symigiensis, scilicet super tribus partibus decimarum Sancti Apolinaris et super tribus partibus decimarum spectantium ad curiam de Chernech, super quibus attestationes sunt recepte ita, quod ipsi ratum habebunt, quicquid predictus magister Egidius super hac causa a domino papa iudex delegatus sive amicabiliter tamquam arbitrator, sive tamquam iudex sententialiter ordinare vel mandare voluerit. Item promiserunt sub eadem pena, quod in terminis et in aliis, que ad dictam causam pertinent, parebunt mandato ipsius, nec aliquo tempore in hiis, que ipse ordinaverit de predicta controversia, contradicent; et si aliqua pars contrafaceret, solvat penam supradictam parti arbitrium observanti et nichilominus teneatur arbitrium observare. Item idem dominus de consilio bonorum virorum, cum quibus ipse deliberare voluerit, visis privilegiis, instrumentis, rationibus et attestationibus utriusque partis et non facta copia ipsorum partibus statuet, quod videbit statuendum. Item de consensu utriusque partis data fuit sibi potestas addendi, minuendi vel immutandi, secundum quod sibi visum fuerit, sub eadem pena. Item in «Letare Ierusalem» [márc.] partes comparebunt coram eo, si fuerit Albe vel Bude vel Strigonii, alioquin in alio termino, quem ipse assignaverit suis litteris. Actum apud hospitale Albense XV. Kalendas Martii pontificatus domini pape, Gregorii pape noni, anno II. Et tenentur partes procurare, quod conventus Sancti Martini et capitulum Vesprimiense ratum habebunt, quod supradictum est. [1229. febr. 15.]||
Nos igitur de consilio iurisperitorum scilicet Ubaldi prepositi Sancti Thome, magistri Helie prepositi Sancti Laurentii et magistri Manasses archidiaconi de Saxwar consiliariorum de voluntate utriusque partis ad consilium electorum statuimus et arbitrando pro bono pacis precipimus sub pena ducentarum marcarum boni argenti in compromisso statuta, quod capitulum Vesprimiense sine contradictione abbatis et conventus Sancti Martini recipiat inperpetuum decimas novem villarum, quarum nomina sunt hec: villa Orda, villa Thour, villa Berin, villa Alchi, villa Wosod, villa Almad, maior villa Berin, villa Mach et villa Sagu, et istis solis sit contentum; monasterium vero Sancti Martini sine contradictione capituli Vesprimiensis recipiat in perpetuum decimas de Appati et omnium aliarum villarum, que in libello suprascripto plenius declarantur. Et hec omnia suprascripta statuimus et precipiendo mandamus ab utraque parte firmiter observari sub pena predicta, qua soluta hoc arbitrium in sua semper maneat firmitate.||
Pronuntiatum fuit hoc arbitrium ab ipso magistro Egidio subrascripto apud hospitale sancti regis in Strigonio in capella Sancti Alexii presentibus Laurentio magistro predicti hospitalis, Euerardo cellarario Pelisiensi, Gerardo priore Sancte Marie de Campis et fratre Bernardo, magistro Iohanne, magistro Petro Ungaro et magistro Bartholomeo clericis ipsius magistri Egedii et Alberto eiusdem dapifero et .... monacho de Clus et magistro Iacobo physcico (!) canonico Sancti Thome Strigoniensis. Anno Domini millesimo CC.XXX. die VIII. Iulio exeunte, indictione tertia, pontificatus domini Gregorii pape noni anno quarto. [1230. júl. 24.]||
Et ego Crescius apostolice sedis scriniarius de mandato supradicti capellani et de consensu et voluntate utriusque partis hec omnia suprascripta scripsi et in publicam formam redegi. Et ad maiorem cautelam et perpetuam firmitatem sepe dictus magister Egidius hoc arbitrium sigilli sui fecit munimine roborari.