qua Transilvaniensibus in uniini collecti, plerisque tarnen

aliis etiam, pro temporis ratione, aueti, ac in paulo melio-

reni ordinem redacti.

Tertius labitur annus, Lector Benevole, cum in synodo nostra na- tionali Szathmar-Nemetinum, a felicis recordationis Principe, Georgio Ka

232 Canones Ecclesiasticis Katona Gelejani.

kotzi Seniore, Domino nostro Clementissimo, convocata, inter aliaquaedam, paribus omnium delegatorum votis conclusum est, ut commune» Canones, juxta quos Ecclesiae Ungarienses, Cis et Ultra Tibiscum sitae , itemque Transilvanicae, regerentur, conscribantur, ut co arctiori foedere, ac animo conjuctiore uniri possumus. Quem quidem laborem, mihi a sancta con- gregatione injunctum, eo lubentius suscepi, quo majorem illius necessita- tem, praesenti rerum statu, agnovi. Collegi itaque tum ex vetustis ma- jorum nostrorum, piae memoriae, quorum quidem copiam nancisci potui, Canonibus, tum ex doctissimorum quorundam Theologorum, Zepperi, et aliorum Politica Ecclesiastica, Canones hosce Centum, inspexi etiam Ar- ticulos Confessionis Helveticae, cui antiqui nostri subscribserunt, ut et Liturgiam, ac Canones Ecclesiarum Belgicarum, et quae in iis conditioni, ac ingenio gentis nostrae congrua visa sunt, excerpsi, ac methodice, stilo que quantum fieri potuit, conformi, in XXXVIII. titulos digessi. Quos postea tum privatae imprimis paucorum, tum vero publicae plurium cen- surae diversis vicibus subjeci. Et primo quidem natu ac authoritate Celsissimi Principis praememorati nunquam satis laudati, Claudiopoli, anno 1647, in frequentissima omnium fere nostratium, qua Politicorum, qua Ecclesiasticorum Ungariensium Cis et Ultra Tibiscanorum, ac Transilva- niensium panegiri: Secundo vero hie Albae-Juliae anno superiore, 1648, sub finem publicorum Regni Comitiorum, ubi et quando a potioribus Reli- gionis nostrae Magnatibus denuo iidem revisi, ac difficultates Claudiopoli in suspenso relictae maturiori judicio, ac consilio, Pientissimo quoque, ac Prudentissimo Principe personaliter praesente discussae, ac complanatae stmt', expunetis expungendis, additis addendis, mutatisque mutandis: Tertio demum hoc eodem anno 1649, et loco praefato, Albae nimirum, ex superabundanti, Celsissimo Principi moderno, ejusdem nominis et numinis, patriae virtutis ac dignitatis genuino, legitimoque successori, Domino nostro Clementissimo, exhibiti, ac ab eo cum adjunetis nonnullis ejus Consiliariis , ab omnibus iis, quae obtrectatorum calumniis obnoxia videbantur, repurgati sunt: Quarto denique, ne quid omnino desiderari posse videretur, nunc recenter in Synodo nostra generali, Marus Vasar- helini ad 12. Junii congregata, praesentibus ac audientibus etiam iis, qui dissentire in quibusdam putabantur, clare et distinete praelecti, ac interato concordantibus omnium Ecclesiasticorum sententiis, nemine eorum con- tradicente, approbati ac aecepati sunt. Quod igitur jam superest, Celsi- tudine sua Principali clementer anuente, summis omnium nostrorum votis, quod felix faustumque sit, typis describuntur ac publicantur. Non eo tamen fine ac proposito, ut iis omnes ex aequo nulla habita circumstan- tiarum ratione obstringantur, et ne latum quidem pilum ab eorum tenore cuiquam discedere, in iis potissimum, quae non usque adeo controver- tuntur, liceat; pro diversorum namque locorum et temporum exigentia, diversa quoque utendum diseiplina ac regiminis forma est, salva interim illaesaque manente Unione, ac communione Ecclesiarum tum nostrarum invicem, tum peregrinarum Evangelicae confessionis nobiscum; quibus nos, Canonibus hisce nostris ob discrepantes eorum ritus ac constitutio- nes nihil omnino derogamus, vel praejudicamus, quod ipsum ab iis quoque reciproce erga nos, fratres suos spirituales, communis aequitas, ac chari- tas mutua exposcit. Quod si etenim, ajunt Helvetii nostri in' Ecclesiis

Canones Ecclesiasticis Katona Gelejani. 233

dispares inveninntur ritus, nemo Ecclesias existiment ex eo esse dissi- dentes. Socrates impossibile fuerit, inquit; omnes Ecclesiarum, quae per civitates et regiones sunt, ritus conscribere. Nulla religio eosdem ritus custodit, eti amsieandem de illis doctrinam amplectatur. Etenim qui ejusdem sunt fidei, de ritibus inter ge dissentiunt. Haec Socrates lib. 5. Eccles. cap. 21. Et nos, addunt D. Helvetii, hodie ritus diversos in cele- bratione Coenae Domini, et in aliis nonullis rebus habentes in nostris Ecclesiis, in doctrina tamen et fide non dissidemus, neque unitas, socie- tasque Ecclesiarum nostrarum ea re discinditur. Semper vero Ecclesiae in hujusmodi ritibus, sicut mediis, usae sunt liberate. Id quod nos hodie quoque facimus. Haec illi Artic. XVII. de ritibus et ceremoniis mediis. Pari igitur nostras quoque Ecclesias uti liberate, absque omni insectatione, pios quosvis, ac moderati ingenii viros concessuros haud diffidimus, si praesertim statum patriae nostrae probe cognitum habuerint, in qua nobis non quicquid libet, licet, nec etiamsi liceret, quidvis prodesset. Novit Deus, norunt fratres nostri sinceriores, quanta cura, quantisve difficulta- tibus vel huc usque progressi simus. Nec dum etiam, quod sciamus, Christianus orbis in communi aliqua Liturgia conjuravit; nec denique obstare quiequam videmus, quominus electi Dei juxta hanc quoque Ec clesiae praxim, ac diseiplinam salvari commode possunt. Vale et paci ac tranquilitati Ecclesiarum nostrarum fave, nec igni oleum affunde, ne importune erga nos benevolus audiare. Stefanus Katona Gelejinus, Mini- strorum Orthodoxorum in Transilvania degentium Episcopus, seu Super- attendens, suo, et reverendorum dom inorum Seniorum, ac reliquorum omnium Confratrum, nomine.

I. Canon. Sicut nulla Respublica, nullaque hominum societas, sie ne que Ecclesia Christi, in qua, ex praescripto Apostoli, omnia decenter et or- dine fieri debent, absque certis legibus ac Constitutionibus consistere potest. Ne itaque in nostris quoque Ecclesiis, verbo Dei collectis, ac ex fecibus humanorum figmentorum, Dei gratia, repurgatis, adque amussim ac nor- mam sacrarum literarum reformatis, Cyclopica ätal-ia effrenisque licen- tia dominetur eaeque ob id calumniis adversariorum exponantur, Cano nes hosce legi tum divinae, seu pietatis, tum vero naturae, seu honesta- tis, congruos, nationique nostrae aecommodos, singulis Ecclesiarum Hun- garicarum orthodoxarum, maxime Transilvanicarum, Ministris, communi consilio, ac consensu, praescribendos duximus: ut ex bis, qualiter unum- quemque eorum indomo Dei, quae est Ecclesia Dei vivi, versari ac con- versari oporteat, scire commode possint.

II. Quia vero in Ecclesiis nostris Septem potissimum haec* officia, seu ministeria, in usu sunt: I. Ministri Verbi Dei, seu Pastores Eccle siarum. II. Seniores Dioecesium. HI. Superattendentes, sive Episcopi provinciarum. IV. Rectores Scholarum. V. Cantores, seu Praecentores in sacris coetibus. VI. Presbyteri, qui tamen nondum aeque ac alii ordines, apod nos constituti sunt. VII. Denique Aeditui. Eadem et nos serie regulas funetionis ipsorum trademus; censuram ac diseiplinam secundum eas non incedentium simul annectentes; et quidem imprimis Ministro- rum in communi, post vero reliquorum etiam ordinum in particulari, officia proponemus.

HI. De offieiis Ministrorum verbi Dei in communi. In

234 Canones Ecclesiasticis Katona Gelejiani.

Ministris verbi Dei praecipue haec quinque requiruntur: 1. Solida, vel saltem medicoris eruditio. 2. Doctrina vera. 3. Vocatio et missio legi- tima. 4. Functio fidelis. 5. Denique vita inculpata.

IV. 1. De Eruditione Ministrorum. Quoniam Ministri Ec- clesiarum sunt doctores et ductores populi, oportet eos, si non solida, saltem mediocri literatura ac eruditione praeditos, praesertim vero in divinis scriptis, ac fundamentalibus fidei dogmatibus, probe versatos, ac institutos esse ut teneant hypotyposin, seu expressam formam sanorum verborum, sciant recte secare verbum veritatis, ac proinde sint apti ad docendum. Alioqui idiotae qui et ipsi ignari sunt, alios docere haud poterunt, sed idem iis accidet, quod Christus alibi dicit; Si coecus coe- cum ducat, ambo in foveam cadent.

V. Priusquam ergo aliqui ad ministerium sacrum admittantur, dili- genter de doctrina ac eruditione examinandi sunt; et, si rudes plane, ac illiterati comperiantur; rejiciendi, ac ad aliud vitae genus, nisi post- modum profecerint, remittendi sunt.

VI. Quamobrem omnibus ad functionem Ecclesiasticam assumptis serio injungendum est, ut Sacra Biblia, Liturgiam, ac Commentarios Theo- logorum doctiorum, celebriorumque in Vetus ac Novum Testamentum sibi comparent, eos diligenter volvant, ac revolant: ut ex iis in dies magis magisque proficiant, ac Concionibus proprio Marte conscribendis asvescant. Libris vero necessariis carentes, et discere plane nolentes, post unam atque alteram admonitionem a ministerio tamdiu arcebuntur, donec sufficientem librariam supellectilem comparaverint, et majores in Theologia profectus fecerint.

VII. 2. De doctrina seu Religione Ministrorum. Quo niam cura salutis auditorum, secundum Deum, Ministris Ecclesiarum commissa est, priusquam ii aut jam emissi in aliquam Ecclesiam reci- piantur, maxime si sint peregrini, vel ignoti, inquirendum diligentissime est, an orthodoxae sint confessionis, ne quomodo sub ementitio veritatis praetextu, falso aliquo dogmate suos auditores inficiant. Probandi itaque spiritus sunt. Nam multi Pseudo-profetae exierunt in mundum, multique lupi rapaces latitant sub tegmine ovium: qui clandestine in ovile Christi irrepunt ac incautas oviculas, nisi observentur, depraedantur.

VIII. Quocirca Neophyti, utpote Sacrificuli, Monachi, aliique, qui sectam quamcumque se deseruisse dictitant, ad Ecclesiae, vel Scholae alicujus gubernationem, cito ac temere citra publicum generalis Synodi consensum, nequaquam sunt admittendi; verum circumspecte admodum, ac magna cum prudentia, qui quales, et unde sint, disquirendum prius est, ac tunc demum, si nihil obstiterit, post publicam erroris sui recan- tationem, in sinum Ecclesiae sunt recipiendi. Vagabundi similiter, ac circumforanei certis ac indubitatis testimoniis destituti, tamquam sus- pecti, nulli officio sunt praeficiendi.

IX. Non solum autem peregrini et erronei, sed et indigenae ex una dioecesi in aliam transmigrantes, nisi testimoniales de veritate doctrinae, ac honestate vitae a suis Senioribus, sub usualibus Dioece- sium sigillis attulerint, nequaquam admitti debent. De rectoribus Scho- larum eadem lex esto.

X. Quoniam Apostolus haereticos, convictos praesertim, ac obstina-

Canones Ecclesiasticis Katona Gelejiani. 235

tos, blasphemosve, fugiendos esse jubet, nemo ministrorum cum ejus- modi nimiam conversationem, intimamque familiaritatem, cum scandalo infirmorum colat, neve eos temere sine permissione suorum superiorum solenniter ad disputandum provocet. Alioqui qui semel atque iterum ad- monitus idipsum tentare praesumserit, a sua Dioecesi ad generalem usque Synodum officio privabitur. Provocantibus tamen, cum consensu eorun- dem, ex verbo Dei, placide ac modeste cuilibet respondere, multo vero magis discendi cupidos informare, licebit.

XI. Nulli, sive sit Ecclesiastica persona, sive Scholastica persona, aliquid contra fundamentales confessionis fidei articulos, aut essentiales disciplinae Ecclesiasticae Canones, in verbo Dei fundatos, publice, vel privatim, sub poena suspensionis ab officio, ad generalem usque congre- gationem, docere fas erit. Quin nec in non fundamentalibus fidei, aut disciplinae articulis, privatam suam opinionem, cum aliorum fratrum con- temtu, Ecclesiae perturbatione, aut infirmorum scandalo, quisquam pub lice docebit; sed si gravem quendam scrupulum in conscientia habeat, eum coram Seniore, ac Superintendente suo inprimis, mox et tota Synodo, humaniter Christianaque modestia, ac docenti submissione, proponere pote- rit, ut universum negotium ex Sacris literis disquiratur, ac discutiatur. Is ergo non modo non contemnatur, vel silentium ei imponatur, sed et placide exaudiatur, ejusque verba accurate pensitentur: quae si idonea comperiantur, aeceptentur: sin vero minus idonea, sed ex mera curiosi- tate scripturis repugnante profecta, vel scandalosa, publicoque dissidio obnoxia judicentur, rejiciantur, ac serio, sub poena Canone proxime sequenti irrogata, ne ea in vulgus spargantur, innibeatur.

XII. Nemo igitur vel in articulis fidei, ac fundamentalibus reli- gionis Christianae capitibus, vel in ritibus, ac ceremoniis externis, Sacra- mentorumque administrationibus, privata, vel paucorum quorundam sibi adbaerentium authoritate, vel publico scandalo immutationem , aut inno- vationem aliquam, facere praesumat. Sed si quid omnino mutandum, aut emendandum in ritibus fuerit; unanimi totius Ecclesiae, nec non Princi- pis, ac Statuum Evangelicorum, Helveticae confessioni addictorum, con sensu, in Provinciali, vel vero Nationali Synodo, fiat. Qui secus facere ausit, a suo Seniore, accedente reliquorum suae Dioeceseos Confratrum judicio, ad universalem ejus Episcopatus, sub quo degit, Synodum, a funetione arcebitur, ac tunc demum, si pertinaciter ei proposito inhaese- rit, nec ullis admonitionibus ab ea recedere voluerit, in perpetuum depo- natur, ac Magistratus orthodoxi judicio digna poena afficiendus, sistatur. Quodsi vero fors partes in discrepantes abire sententias contingat, eo casu nihil in alterutrius partis praejudicium decernatur, sed antiqua con- stitutio in suo usu ac vigore permaneat.

XIII. 3. De legitima Ministrorum Vocatione, ac Mis sion e. Sine vocatione legitima nullus mortalium Ministerium usurpare attentet, sed unusquisque vocationem a Deo per media expectet; neque enim quispiam sibi hunc honorem sumit, sed qui vocatur a Deo, sicut et Aaron. Unde Deus graviter invehitur in illos Profetas, qui non missi currunt, et profetant, cum non sit loquutus ad eos. Quicunque ergo invitis Ecclesiarum Antistitibus, aut Auditoribus se se obtruserint, tam quam

236 Canones Ecclesiasticis Katona Gelejiani.

fures et latrones, qui non ingressi sunt per ostium in caulam ovium, sed aliunde ascenderunt, ignominiose extrudantur.

XIV. Vocationem autem debent habere duplicem: Internam a Deo per Spiritum Sanctum, corda eorum ac voluntatem ad sponte obeundum sacrosanctum Ministerium efficaciter flectentem: Externam autem ab ipsis presbyteris, seu praestantibus tum pietate, tum dignitate Ecclesiarum civibus, consensu tamen plebis quoque Christianae minime excluso.

XV. Utramque tam internam, quam externam vocationem haben- tes, mitti tandem ab universa Ecclesia, ejusque praefectis, communibus votis ac suffragiis debent, praemisso publico doctrinae, ac vitae ipsorum examine, ordinatione item solenni, ac manuum impositione confirmata. cum plena praedicandi verbum Dei, ac administrandi Sacramenta pote- state. In cujus majorem fidem, ac certitudinem, publico Ecclesiae testi- monio , authentico universitatis sigillo, ac manu Episcopi propria robo- rato ornandi sunt. Quod quiqunque, ignoti praecipue, ac proinde sus- pecti, producere nequiverint, nuspiam recipiendi erunt.

XVI. Interim tamen Seniores, perspectae pietatis et notae eru- ditionis fratres, postquam privatim ab ipsis probe examinati fuerint, etiam ante judicium Synodi generalis, ad opus Ministerii, verbi praeser- tim praedicationem, emittere possunt; sed a Sacramentorum administra- tione, antequam rite ordinati fuerint, abstinere debebunt, nisi singulari aliqua de causa, ob praesentissimam ac urgentissimam quandam neces- sitatem, si scilicet vel alii Ministri, quorum opera in ea uti possent, ab ipsis remotiores, vel vero ab adversariis undique cincti sint, a tota Dioe- cesi facultatem obtinuerint; si quidem ii stipulata manu se in futura Synodo processuros, seque publico examini stituros sancte promiserint.

XVII. Nullus ergo Ministrorum, vel prece vel pretio, locum sibi aliquem emendicare, vel seculari potestate, violenter quasi occupare, ac se obtrudere , vel denique aliis supplantare, malisque artibus eos Paro- chiis suis clandestine exturbare, attentent. Alias quicunque hujus tam nefandi sceleris certo convicti fuerint, poenam talionis sustinebunt, hoc est, intra unius, ad minus, anni spatium, parochia destinuentur.

XVIII. Quemadmodum nemini, etiam legitime vocato, in Ecclegiam aliquam, Pastore illius nondum terminante , irrumpere : sie neque suam ante exactam anni sui periodum, temere, et cum injuria suorum Audito- rum deserere, sub poena annuae depositionis, licebit; nisi id gravi ali qua de causa jussu suorum Superiorum faciat; iis namque authoritas a saneta Universitate datur, ministros eximiis donis ornatos, summa Ec clesiae alieujus necessitate sie postulante, etiam ante anni sui terminum loco movendi, in eamque, alio quodam idoneo suffecto transferendi, qui- bus etiam absque omni tergiversatione, si non evidens aliqua impossibi- litas eos impediat, sub missione officii parendum ultro erit.

XIX. Quilibet igitur, cujusvis Ecclesiae Minister, terminum anni sui, Auditoribus, suis vel ipsemet immediate, a concione, vel per tertias (ut loquuntur) personas, vel vero per literas, prout antiqua loci consve- tudo requirit, mature significet, et si ii ulterius quoque operam ejus expe- tiverint, novamque ei vocationem honeste obtulerint, ac animus ei tule- rit, loco manere licebit. Sin vero contenti ejus ministerio , ei renuncia verint, scitu sui Senioris, aliis, a quibus aeceptabitur, ac vocabitur se

Canones Ecclesiasticis Katona Gelejiani. 237

obstringere libere potent; nec Senior legitimam ejus vocationem, nisi ob grave aliquod scandalum ac Ecelesiae detrimentum praecavendum, impedire debebit.

XX. Ministris novellis, quorum ordinationem Auditores suis sump- tibus procurarunt, eruditioribus quidem biennii, tenuioris, autem eruditionis triennii spatio, si sie optaverint, sique dignos eis honores exhibuerint, ac debi* tum salarium juste persolverint, in eo loco, in quem primum emissi sunt, per- manendum erit. Qui ergo ante id tempus locum illum invitis auditori- bus deseruerint, aut redire a suis senioribus cognantur, aut si id nolint, etiam eo, in quem transierunt, loco, excludendi sunt.

XXI. Cautum etiam sub poena severae correptionis est, ne quis- piam Ecclesiam alienam absque venia sui Senioris, vel consensu Pa storis illius, vel vero necessitate aliqua inevitabili, temere invadat, fal- cemque suam in messem alterius vel docendo, vel conjuges copulando, vel vero Sacramenta administrando immitat, sed unusquisque intra limi- tes vocationis suae se contineat. Qui identidem duabus tribusque admo- nitionibus spretis, id ipsum factitarit, sua quoque Ecclesia privabitur. Si tamen absente Pastore infans aliquis recens natus moribundus fit, illum baptisatum vicino ob id requisito, juxta consvetudinem hactenus observatam, transire fas erit. Optimatibus quoque sacra celebratum, absquae injuria ac despectu Pastorum suorum, viros eximios aliunde accer- sere licebit.

XXII. Ut nullum Pastorum, invito ac repugnante populo, Senior Dioeceseos obtrudere: sie etiam populus, neminem eorum invito Seniore, conducere potest. Pastoribus quoque omnibus stricte interdicitur, ne, etiamsi alio vocentur absque scitu ac permissu sui inspectoris, operam aliis absolute addicant, sed ea conditione , si is assentiatur, ut is cum . praecipuis suis confratribus, an ille eo loco sit dignus, dijudicare queat. Quiqunque ex mera contumacia, et contemptu diseiplinae, non vero ex simplicitate, vel ignorantia, contrarium perpetraverit, etiamsi non omni, ea tamen, cujus ministerio inscio ac invito suo Inspectore se addixit, Ecclesia destituatur: ut tum ipse inobedientiae, tum populus retractarius despectus sacri Regiminis poenam luat. Idem tamen hie quoque, quod in XIX. Canone, Seniori praecribitur.

XXIII. Pii Verbi Ministri, si honestum salarium, quo se suosque frugaliter sustentare poterunt, suppetat, laboremque suum Auditoribus gratum ac utilem esse in Domino agnoscant, loca sua frequenter mutare haud debebunt: ne proprium commodum magis, quam Ecelesiae emolu- mentum querere existimentur.

XXIV. Si quis semel, ex concessu sui Senioris alicui Ecelesiae operam suam stipulata manu, vel verbali obligatione promiserit, et inter- im gratiore aliquo opinioreque loco ipsi oblato, eum priore illo postha- bito, amplectatur, ac fidem suam datam fallat; ei tamquam mercenario, neutrum eo anno adire licebit.

XXV. Quicunque alibi minus grati, atque aeecpti, ut eo magis animos Auditorum ad sc allicere, ac facultatem apud eos manendi, ab illis impetrare possint, nonnihil ex ordinario stipendio remiserint, atque sie publicum Ecelesiae reditum, ob privatum suum commodum, clam et fraudulenter diminuerint, usque ad tempus Synodi generalis, tanquam furos

238 Canones Ecclesiasticis Katona Gelejiani.

boni Ecclesiastici, a functione sacra arcebuntur. Si quis tamen Patrono- rum ex sua munificentia aliquante plusculum cuidam singulari dono prae- dito contulerit, id statim pro ordinario ac debito salario reputandum non erit.

XXVI. Si quis porro Ecclesiastarum, vineas parochiales sua culpa neglexerit, incultasque reddiderit, justa aestimatione facta, damnum ab ipso successori illatum eidem refundere tenebitur, nec prius illinc dimit- tendus est, quam ei exacte satis fecerit ut habeat is, siquidem vinearum eultura ipsi ineumbit, unde illas neglectas denuo excolere possit. Idem justa aequabilitas, a civibus quoque seu incolis, si vineae eorum ineuria sterilescant, exigit. Novus tamen interim Minister, sub certa satisfactionis spe, intromittendus erit.

XXVII. Parochiales itidom domos, cum annexis aedifieiis, utpote bortis, horreis, stabulis, et aliis, quieunque Ministorum vel studio destru- xerint, vel eas deserendo, inque proprias, quas forte ibi loci habent, transmigrando, neglexerint, ac desolari permiserint, ruinam omnem, aequum est, ut ipsi aere proprio restaurent. Quod ni sponte fecerint, ex salariis eorum, authoritate Senioris, secundum aestimationem damni, detrahatur, ac in manus Aedituorum tradatur. Illinc autem alio concedentes, ac in- quillinos in aedibus suis relinquentes, ii more aliorum incolarum, quod justum est, pro sua facultate, ac substantia Pastori illius Ecclesiae red- dere tenebuntur: at Pastores ipsimet sive ibidem vacantes, ac commoran- tes, sive alibi ministerio fungentes, a solutione salarii immunes sint.

XXVIII. Priusquam alieubi Pastoribus praecedentibus plenarie per- solutum fuerit, sive ii jam parochiis illis emigrarint, sive adhuc illic com- morentur, novi interim, sub poena suspensionis anriuae ab offiicio, nequa- quam supervenire, iisque succedere ausint. Idem de Scholarum quoque Kectoribus statutum sit.

XXIX. Quin imo Auditores quoque male erga Ecclesiam affecti, contemtimque ministerium habentes, qui vel correptionis impatientiam, vel levem aliquam ob causam, Ministros exploratae fidei, ac integrae vi- tae, ante completum anni sui terminum, a se relegant, nisi justam, eam- que sufficientem, facti sui rationem apud Seniorem, vel coram Synodo reddiderint, ministerio aliquamdiu privandi sunt, praesertim, si periculum nullum, ne a fide deficiant, exstiterit.

XXX. Si quis Ministrorum semestri ad summum, spatio, ante completum anni sui terminum, e vivis excesserit, Senior illius, si sine maxima Auditorum injuria, ac summo Ecclesiae incommodo, licuerit, ex fraterna paternaque commiseratione, residuam anni partem per vicinos suos Confratres expleri curet, ut vidua ejus proventum annuum integre pereipere, seque ac misellos suos orphanos exinde alere queat.

XXXI. Ecclesias vicinas, quae solae Pastores alere possent, nemo cum injuria Ministrorum inopum, lautioris stipendii, ac quaestus causa, ad se rapiat. Propter defectum tamen Ministrorum, vel paupertatem co- lonorum, vel alia aliqua justa de causa, ex assensu Dioeceseos, vel con- svetudine jam inveterata, unus Pastor duabus, tribus, aut etiam pluribus Ecclesialis ministrare poterit, modo ne is rei suae familiari augendae, sed gloriae Dei, ac saluti Auditorum promovendae praecipue intentus sit.

XXXII. Eiliares a Matribus (ut vocantur) Ecclesiis, separare, easque

Canones Ecclesiasticis Katona Geiejiani. 239

vel Matres constituere, vel iterum aliis annecterc, ne totius quidcm ali- cujus Classis, seu Dioeceseos voluntati, ac arbitrio permittitur, sed id universali Synodi judicio, accedente quoque ad id Patronorum ac plebis consensu, sub poena gravis animadversionis reservari jubetur.

XXXIII. Pastores ejusmodi Ecclesiis inservientes, quae alias Col- legas, seu Pastores secundarios, alere solitae sunt, ut ea consvetudo abro- getur, nec quisquam eorum, onus et munus Collegae in se recipiat, pro- ventumque illius pereipiat. Alioqui si temere quispiam id facere prae- sumpserit, proventus ille per sunm Seniorem, assentiente Classe, seu Dioecesi, potiorique auditorum parte, ei adimatur, ac in usum aliquem Ecclesiae necessarium conferatur.

XXXIV. 4. De Functione Ministrorum Verbi. Functio Ministrorum Verbi, in bis potissimum septem consistit: 1. In docendo. 2. In precando, et capita praelegendo. 3. In catecbisando. 4. In Festo- rum annunciatione ac celebratione. 5. In Sacramentorum administratione. 6. In conjugum copulatione. 7. In visitatione ac consolatione aegrotorum, mortique adjudicatorum.

XXXV. Munus docendi iterum comprehendit inter alia, 1. Assiduum concionandi actum. 2. Flagitiosorum correptionem. 3. Impoenitentium exclusionem, poenitentium vero receptionem. 4. Adversariorum redargui- tionem.

XXXVI. 1. De Assiduitate docendi, et imprimis actu concionandi. Meminerint Pastores Ecclesiarum, se non ad ignavum otium, nec externam rusticationem, sed ad laborandum in agro ac messe Domini, e promiscua plebe evocatos esse; summa igitur ope contendant, ut officium quam fidelissime faciant, diligentissimeque doceant: Vae enim illis, nisi evangelisaverint! Et: Maledictus, qui fecerit opus Domini frau- dulenter. Desides itaque, et laborem docendi, cum recte valeant, ac dono docendi polleant, subterfugientes, ac inani otio torpescentes, aut profanLs negotiis tempus impendentes, tanquam ignavi fuci, ac mercenarii inutiles, e parochiis suis ejiciendi, ac sine testimonialibus relegandi sunt.

XXXVII. Honesti tamen interim manuum labores, si urgens aliqua necessitas postulet, modo ne in iis modum excedant, neque funetionem suam sacram eorum causa negligant, Ministris Verbi, ad exemplum Pauli, concedi possunt, utpote vineolae alieujus, sive propriae, sive Parochialis eultura, necnon recreationes inculpatae. At nimium, insatiabileqüe agros vineasque colendi studium, ut et discursitationes crebrae, minusque neces- sariae, Dominicis praesertim diebus, serio iis prohibentur; et si qui eorum non semel a suis Superioribus objurgati, eas nihilominus frequentare haud intermiserint, nulla iis in posterum Ecclesia erit assignanda: Nemo enim, qui manu sua admota aratro respexerit ad ea, quae retro sunt, appositus est ad regnum Dei.

XXXVIII. Qui vero Ministerii pertaesi, et amore hujus seculi, instar Demae, illecti, etiamsi vocatio honesta, ut et facultas fungendi ipsis haud desit, stationem suam, nulla justa de causa, deseruerint, ac vel domi suae delituerint, vel oeconomiam, turpemque aliquam quaestum exercuerint, si omnino ad funetionem suam continuandam animum applicare renuerint, communi totius Synodi generalis judicio, ab omnibus prorsus sacris arce

240 Canones Ecclesiasticis Katona Gelejiani.

antur, solenniterque, tanquam perfidi ordinis sui desertores, excommuni- centur, ac pro ethnicis, publicanisque habeantur.

XXXIX. Pro concionibus autem habendis, materias, seu loca ex scriptis Prophetarum, Apostolorum et Evangelistarum Canonicis assumant, seu praelegant, eaque, praemisso exordiolo, textui ac tractationi accom- modato, breviter quidem, sed clare et nervose, explicent, ac sensnm eorum genuinum ostendant, similitudines et allegorias, sicubi occurunt, diligenter expendant, sensumque mysticum luculenter exponant: dubia ex verbis enascentia enodent, contrariam expositionem refutent, ac sie demum, cum textum secundum omnes ejus partes satis dilueide, ac perspicue inter- pretati fuerint, locum communem, seu Doctrinam, ex ipsis textus visceri- bus ultro quasi emergentem, eruant, illamque ex scripturis, si sit dubia, sufficienter confirment, adque usum auditorum, institutionem, nempe, con- solationem et correctionem, nec-non ad falsi dogmatis, si locus sit contro- versus, redargutionem accommodent, ac denique applicatione ad circum- stantias loci, temporis, personarum , ac status, conditionisque Ecclesiae, vel Reipublicae praesentis facta, cum brevi, ac summaria praecipuorum capitum repetitione, pio aliquo voto, ac doxologia concludant.

XL. Non quaelibet Scripturae loca a quibusvis, et inter quosvis, sunt tractanda, sed unusquisque Concionatorum pro mensura fidei, quae in ipso est, et ratione capacitatis Auditorum suorum, materiam suis viri bus aptam, captuique populi accomodam, enarrandam proponat.

XLI. Praeter Evangelia Dominicalia, ut vocant (quae et ipsa inter- dum magno cum fruetu, ac utilitate vulgi explicari possunt) textum tem- pori et occasioni convenientem, vel ex Propbetiis Veteris, vel vero ex llistoriis Evangelicis, ac Epistolis Apostolicis Novi Testamenti, non solum profestis, sed et Dominicis diebus, Pastores depromere, ac exponere de beut: ut tum ipsi, tum Auditores ipsorum, ex variarum materiarum theo- logicarum investigationibus, in coelestis doctrinae cogitatione, in dies magis magisque proficiant.

XLII. Singulis Septimanis ordinarie quaternae, Dominicis nempe diebus binae, Mercurii vero, ac Veneris (ut gentilium more vocantur) die bus , vel aliis quibusdam, pro locorum consvetudine, singulae conciones habendae sunt, sermone quidem eulto et terso, sed non nimis polito ae picto, verum populari, ac perspicuo, ad aedificationem, non vero ad osten- tationem composito; earumque quaelibet non ultra unius horae spatium protrahenda, ne tum concionatoribus spiritus exhauriantur, tum vero audi- toribus taedium patiatur. Sicubi tamen plures hactenus conciones, antiquo usu haberi solitae sunt, habeantur et in posterum, licet.

XLIII. 2. De correptione, seu repraebensione delin- quentium. Eos, qui cum publico scandalo peccant, fideles animarum Pastores, publice etiam, et quidem praesentes, arguerc coram omnibus, tempestive et intempestive absque omni personarum respectu, debent, ne pro canibus mutis latrare non valentibus habeantur. Non tamen ex affectu aliquo pravo, ob offensam aliquam privatam, sed ex pio gloriae, ac legis divinae zelo; nec tam ex odio personarum, quam vitiorum, nec ex levi aliqua suspicione, aut susurronum quorundam delatione, sed ex certa hominum integerrimorum relatione; nec porro cum denominatione personarum, nisi notoriarum, ac manifestissime sceleratarum; nec denique

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 941

nimis rigide, ac duriter, eo vero minus öbscoene, sed cum omni animi patientia lemtate ac eruditione, verbisque castis ex Scriptum desumptis ut eo efficacius corda.eorum moveantur, patientiusque ferant. AHoqui plus nocebunt, quam docebunt; plus etenim plerumque monendo Zm m.nando plusque len.onbus verbis, quam nimis asperis efficitur S temere facientes gravem Ecclesiae animadversionem. sustinebunt.'

AL.1V. 3. De Exclusione impoenitentium, ac Kecenti one poemtentium Scandalosos, postquam bis terve eos, tum Tri-' vatim tum publice Mmistn ex Verbo Dei praemonuerint, corripuerint- que, e<-mhil effecermt, sed lis se inemendabiles prorsus impoenTten- tesque dec aravermt, juxta praescriptionem Christi Domini, ad Ecclesiam et totam Classem, seu D.oecesin, deferant: quae postea illos, fustra iterum admomtos haud secus ac Ethnicos et Publicanos, solenniter e coe u T bhco, mediantibus ips.s excludent: Poenitentes vero, ac gratfam humilfter

srirdem ejusdem Dioeceseos c°~in —--

Manifeste autem sceleratos, si qui tales esse certo comperiantur etiam absque praemomtione, ac ulteriori dilatione, juxta modalitatem in Canone spedficatam: a coetu sacro arcebit; quinimo, si id pro facti vp^ dicti atrocitate commeruerint, etiam excommunicabit, Satanaeque tradPt ad mtentum carnis, ut spiritus eorum in die illo Domini Jesu salvus fiat Quorum vero del.ctum nondum certo constiterit, sed suspecti solummodo obquorundam mussitationem, vel etiam criminationem eo nomine exsti termt, (ut et n.qui non studio praedeliberato, vel obstinata malitia verum vel ex ignorantia, vel pro sui defensione, vel quovis alio casu con Wenti homiddium, vel quodvis aliud scelus patraverint) non illico a sacra con gregabone amovebuntur: sed prius admonebuntur, certusque illis terminus praefigetur, mtra quem se ab illa iufamia coram judicibus suis competen tibus expurgent. Ad cujus majorem fidem ac certitudinem SynodusTar iculans hteras quoque testimoniales, sub authentico Dioecesis sigillo iis tradet, quibus exhibitis, ac perlectis, domini Officiales cujuscunque ordinis causas eorum ante omnes alias assumere ac dirimere teneantur- ne ob longiorem dilationem ac processum, negotium illorum cum scandalo infir morum m suspenso maneat, vel vero Ecclesia diuturnioris morae acnro crastmationis pertaesa eos, cum jactura ac laesione existimationis CT^va- mmeque ammae ipsorum tandem excludere cogatur.

Nulli itaque singulari personae, sive sit unius saltem Ecclesiae Mi mster s1ve plurmm Inspector, licet quemquam, utut facinorosissimum pnvata sua authontate citra amissionem officii, a sacris arcere- eooue mmus, solenniter, cum exsecratione excommunicare, ut et poenitentem denuo m Ecclesiam rec.pere sed utrisque, tum minoris, tum maioris ex commumcatioms, atque absolutionis, jus atque potestas penes Synodum ilhus quidem penes partialem, hujus vero penes generalem esto

XLV. 4 De Redarguitione, seu Refutatione Adver- sanorum. Dogmatis erronei confutatio, cum textus ipse pro concione assumtus praesentissimam suppeditat occasionem, ibi potissimum institu enda est, ubi penculum est, ne eo auditores inficiantur; non vero ubi nulla requirit necessitas, haeresibus jam sepulÜs in silentio relictis ne ipsa refutatione eae quasi refricentur, ac ab orco revocentur; idque ea KuzmÄny, Urkundeub, z, Site«, evang. Kirchenrecht.

24Ö Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani.

verborum adhibita moderatione, ut non tam personarum, quam errorum odio instituta esse videatur: nec Adversariis errores, quos non docent, calumniose sunt affingendi, nisi forte ex iis, quae docent, apertissime consequantur; nec denique omnes et singulae eorum objectiones, sed praecipuae duntaxat, in quibus fundamentum suae causae ponunt, dissol- vendae sunt. Integra namque erroris alieujus refutatio, ex professo Scholis reservanda est.

XLVI. De officio instituendi Preces cum ei annexa Capitum lectione. Preces publicae singulis diebus profestis, nullis, vel ob mercatum, vel aliam quampiam causam, exceptis, in quibus sci- licet conciones non habentur, binae unieuique Pastorum in Ecclesüs suis, frequentioribus paesertim, habendae sunt, matutinae videlicet, hora sexta, et pomeridianae hora secunda, vel alia quavis pro consvetudine loci. In quibus vero conciones mane instituuntur, unae tantum, vespertinae nimi- rum. Negligentes graviter imprimis a suis Senioribus objurgandi, postea vero iuerepandi, ac tunc demum, si ne sie quidem officium fecerint, animadvertendi etiam sunt.

XLVTI. Precum publicarum eadem ubique forma retinenda, nec tea uspiam varianda est, ut tum unitatem ac concordiam nostram homines exinde conspiciant, tum etiam facilius preces publicas addiscant, ac de loco in locum migrantes, cum ejus loci fidelibus, devotius precari possint: Variatio siquidem verborum, devotionem precantium nonnihil impedire solet. Publicis tamen, et quotidianis precibus, pro ratione temporum, ac statuum, necessitatumque specialiter ineidentium peculiares quaedam for- muläe ännecti possunt, ac debent.

XLVlll. Constitutum etiam pie admodum est, ut post singulas preces publicas, singula itidem Capita Biblica publice e suggestu a Mi- nistris populo praelegantur, et quidem post matutinas ex Veteri, post vespertinas autem, ex Novo Testamento, juxta ordinem sacrorum libro- rum, quibus ad calcem usque perlectis, denuo iterum ad prineipium rede- ündum, ac sie perpetua serie lectio illa sacra in Ecclesiis continuanda est: ut ex frequenti divinarum literarum auditione, fideles in coelesti doctrina, ac pietate Christiana, salutariter quotidie proficere queant. Quicunque ergo Verbi Praeconum, opus tam pium, tamque sanetum, continuare temere neglexerint, gravem Ecclesiae censuram haud subter- fugient.

XLIX. Quia omnis noster labor a precibus inchoandus, et gratia- rum actione finiendus est, conciones quoque suas Pastores, precibus et gratiarum actionibus ineipere, ac finire debent, et quidem verbis non in tertia persona indirecte, sed in secunda semper directe ad Deum conver- sis: nee in iis sint nimis battologi, tautologi et polylogi, seu multiloqui, quae Christus Dominus expresse vetat; sed eas brevitcr et nervose, effica- eibusque verbis coneipiant ac recitent, non vel intra se demurmurando, vel nimis alte cantillando, vel vero perfunetorie tantum ac celeriter debla- terando, sed moderata, audibilique vocis elatione, distinete, c'lare, ac de vote, ut coetus quoque sacer eos in orando sequi et assequi possit.

L. 3. De Officio Catechizandi. QuiaCatechismus est isagoge, seu' introduetio quaedam ad Christianismum, is non solum in Scholis püeris, sed et in Ecclesüs puellis ac foemellis, diligenti studio ineulcan

Canones Ecclesiastici Kalona Gelftjiani. 243

das est: Stricte omnibus et singulis Ecclesiarum Ministris, publico de- creto: sub poena amotionis ab officio injungitur, ut ad minus semel sin gulis septimanis, statis ac usitatis boris, pro locorum commoditatibus, pu- ellas publice in templo finita concione aut oratione, Catechesin doceant: ut ex ea tyrocinia Christianismi, cum lacte quasi materno, imbibant, ac praecipua doctrinae Christianae capita, a primis velut cunabulis, addiscant, atque sie rationali, sinceroque sermonis lacte enutritae, in diejs magis magisque adolescant: donec tandem solidioris quoque doctrinae eibi ca- paces esse possint. Oportet autem Catechesin unam eandemque ab omni bus Ecclesiasticis doceri, ne mutatione illius tenera ingenia pertijrbentur, profectusque eorum impediatur.

LI. i. De Festor um indicatione ac celebratione. F.e- stum Cbristianorum divinitus institutum in Novo Testamento est solus dies Dominicus, qui septimanatim in gratam memoriam, loco Sabbathi, ab universa Christianitate, in toto terratum orbe, pia devotione concele- bratnr. Praeterea, etsi non divina prorsus, Ecclesiastica tamen, piaque, non longe post tempora Apostolorum, longe vero ante exortum Paparum, festa quoque Nativitatis, et Resurectionis Christi, itemque Missionis Spi ritus Sancti, cum duabus proxime sequentibus feriis: Circumcisionis autem, Passionis ac Ascensionis itidem Christi Salvatoris, singula singulis diebus, annuatim, ad beneficium redemtionis solenniter celebrandum, devotaque mente recolendum, in Ecclesiis nostris, cum plerisque alliis confessionis nostrae Nationum, Christiana libertate, absque omni superstitione, opinio- neque majoris prae aliis diebus sanetitatis per se et sua natura, ac ne- cessitatis absolutae, observantur, ac publica a laboribus manuariis ac gra- tiarum actionibus, sanetificantur. Quicunque igitur Ecclesiasticorum, vel Scholasticorum, contemtim de illis loquuti, et abrogationem illorum clam, vel palam, dictis, vel factis, privato affectu moliti fuerint, comperta rei veritate, post unam atque alteram admonitipnem ab iis spretam ac con- temtam, ab officio removeantur ac potestati civili, taijquam publici eultus turbatores, legitime puniendi tradahtur.

LH. Quae Festa, ut eo majori solennitate, meliorique apparatu, celebrari possint, Pastores Ecclesiarum ante octiduum, praecedenti nimi- mm die Dominico, suis Auditoribus publice, a concione matutina ea in- dicare, indicere, annunciareque debebunt: simulque eosdem monere ut ad ferias illas eultui Dei, et Domini nostri Jesu Christi necnon Spiritus Sancti dicatas, puriori mente, ac ferventiori devotione celebrandas, ma- ture se praeparent: ut non in fermento veteri, neque malitiae ,ac ne- quitiae, sed in non-fermentatis, sinceritatis ac veritatis, festum Deo giatum agitare queant.

LIII. Ferias autem Sanctis dicatas, cum ex eodem fonte cum in- vocatione Sanctorum promanent, idolomaniamque Papisticam redoleant, tanquam suo genere impias, non solum non indicandas, sed potius abo- lenda8, prorsusque tollendas, in Ecclesiis nostris censemns. Conciones similiter nocturnas in vigiliis Nativitatis, ac Passionis Domini,, hactenus in quibusdam Ecclesiis haberi solitas, tanquam ipsissimas Papatus reliquias, intermittendas ubique statuimus.

LW. 5. De Sacramentorum administratione in genere. Quojiiam Sacramenta suat ceremoniae diviaitus iustitutae, adeoqvie _pars

16*

244 Cariones Ecclesiastici Katona Gelejiani.

cultus necessarii, nihil illis humana authoritate vel addi, vel adimi de- bet; frustra namque Deus praeceptis et traditionibus humanis colitur, nec per illas in cordibus hominum efficaciter operari vult, cum sint me- rae i&eXod-QijGxitai, quae speciem quidem habent sapientiae sed revera sunt idololatriae, ac superstitionum fomenta. Qua propter nemo Ministro- rum, quiequam earum, in administratione Sacramentorum adhibere, sub poena in Canone duodecimo posita ausit: sed unusquisque, ea nude ac sim- pliciter, prout a Christo sunt instituta, et ab Apostolis, Apostolicisque viris administrata, administret, ut dicere bona fide cum divo Paulo possit: Ego sie aecepi a Domino, et sie etiam vobis trado. Neque enim homines Christo, Dei sapientia, sapientiores sunt; nec Dei mandatum traditionibus hominum irritum faciendum est.

LV. De administratione Baptismi in specie. Baptismus itaque imprimis administrandus est absque ullis superstitiosis ritibus, sa- crilega temeritate assutis, conciuneula praemissa, juxta formam a Christo, ejus Authore, praescriptam, in Nomen Patris, Filii, et Spiritus Sancti, cum affusione aquae purae, ac simplicis. Ordinarie quidem semper in loco publico Dei eultui destinato, (manente ex parte Patronorum praeci- puorum usu hactenos observari solito) post conciones, aut preces matu- tinas, quovis die, sine discrimine, praesentibus si non pluribus, saltem patre infantis, ac suseeptoribus, seu sponsoribus. Extraordinarie tamen, et in casu necessitatis morbi lethalis, vel persequutionis, quovis loco, (honesta tamen) et tempore, infantes baptizari possunt, ac debent. Alio- qui si ob spontaneam quorundam Ministrorum negligentiam infans ali- quis sine baptismo decesserit, dignam Ecclesiae censuram sustinebunt: Utut namque Baptismus aquae absolute ad salutem necessarius non sit; neque tamen ritus quoque indifferens est, ac proinde nulla ratione, cum tempus, et occasio favet, negligi debet, ne excessu evitato in defectum impingatur: Medium itaque in hoc quoque tenere beatum.

LVI. Quoniam vero Baptismus est Sacramentum nostri in foedus Dei receptionis, ac cum Christo unionis; Baptismus infantium nostrorum diu non est differendus, sed quantocyus fieri poterit, eo tingendi ac ini- tiandi sunt; ut foedus illud Dei, et unio cum Christo salutaris, in ipsis, sacratissima ea ceremonia obsignetur. Alioqui Baptismum suorum infan tum, ob frivolas aliquas causas protelantes, si interea mori eos contingat, gravem Ecclesiae animadversionem experientur.

LVn. Adulti ex Judaismo, vel Mahumetismo ad Christum con- versi, non prius ad Baptismum 'sunt admittendi, quam in fidei Christianae rudimentis sint instituti. Oportet enim eos priorem suum errorem pu blice confiteri, sicut Judaei a Johanne baptizati peccata sua confiteban- tur; veritatem agnitam autem coniiteri, sicut Phillipus Eunucho dicebat: Si credis ex toto corde, licet tibi baptizari; et in ea se finaliter perse- veraturos, vitamque piam, ac Evangelio dignam victuros, coram personis honoratis, ceu testibus, ac sponsoribus sanete vovere, ac promittere; ne quomodo et ipsis Ministris baptizantibus, haud secus ac Simon Magus Apostolis, illudant.

LVHI. Potestatem administrandi Baptismum solis iis Christus con- tulit, quibus praedicationem Evangelii commisit, Apostolis videlicet, et veris eorum successoribus, utpote Pastoribus legitime vocatis, et ordinatis;

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 245

conjunxit enim haec duo: Docete et Baptizate. Quocirca mulieribus, ut loqui et docere in Ecclesia, ita baptizare quoque non permittitur; sunt enim illa coujuncta. Idem de viris quoque secularibus intelligendum. Quaecunque igitur, et quicunque temere, in fictitio etiam illo necessitatis casu, quem falsa de absoluta Baptismi ad salutem necessitate opiniö peperit, circa vocationem, baptizandi jus, et facultatem sibi vendicarint, Bollenniter excommunicentur, et ab iis baptizati, pro non-baptizatis habiti, a Ministro Ecclesiae legitime baptizentur.

LIX. De administrationeCoenaeDominicaein specie. Coenae quoque Dominicae administratio legitima debet fieri a solis Verbi Dei Ministris, publico Ecclesiae testimonio emissis, et quidem tempore antemeridiano, publice in frequenti auditorio, stantibus, e mensa, juxta institutionem Christi Domini, absque omni mutatione, et mutilatione, sub utraque specie, Pane nimirum communi, ac nutritivo, non vero papyraceis illis orbiculis massae infermentatae, ferro calefacto, et fere candenti tostis, qui panis nomine censendi minime sunt; et Vino puro ac simplici, nullo alio liquore adulterato; fractum panem sigillatim communicantibus in manus praebendo, ac calicem iisdem omnibus, nemine excepto, porrigendo: ut Panem manu acceptum edant, et Vinum ex poculo accepto bibant. Dictum enim est: Bibite ex hoc omnes: absque ulla, eaque stulta, vel consubstantiationis opinione, ad gratam mortis Christi commemorationem, adque fidei suae de fractione corporis, et effusione sanguinis Christi, in remissionem peccatorum ipsorum confirmationem; nec non gratitudinis suae erga Christum, pro tantis, tamque inaestimabilibus benefieiis erga se col- latis, debitae, testificationem.

LX. Quia Coena Domini est Sacramentum Spiritualis nostri in coetu Ecclesiae, cui per Baptismum insiti sumus, nutritionis; ideo non satis est ea semel tantum uti. Quemadmodum enim infantibus satis quidem est semel nasci, sed non est satis semel tantum vesci: ita adultis quoque suf- ficit quidem semel renasci, cujus sacrum signum est Baptismus; sed non sufficit semel duntaxat spiritualiter ali, verum opus est, ut quamdiu vivunt, tamdiu sie alantur; ac nutriantur. Nutrimentum autem illud Spirituale, praeter Vcrbum Dei, est Corpus et Sangvis Christi, cujus Sacratissimum Symbolum est Coena Domini: Oportet igitur eos illa frequentius uti, juxta illa Verba ejusdem Christi: Quotiescunque ediritis panem hunc; quotieseunque biberitis poculum hoc. Ad minimum ergo, publice et ordi- narie sexies in anno Sacramentum Coenae administrarti in Ecclesiis nostris solet: 1. In festo Nativitatis Christi. 2. Dominica Quadragesima. 3. In festo Paschatis. 4. In festo Pentecostes. 5. Dominica XI. post Trinitatis. 6. Denique Dominica I. Adventus: ut sie sacrum istud institutum nee frequentiori usu vilescat, nec vero rariori contemni videatur. Secus fa- cientes, nisi justis rationibus se excusare possint, prima quidem vice cor- ripiendi, secunda autem, si omnino contumacia dueti, sacram hanc Eucha- ristiam toties administrare praetermiserint, ad generalem usque Synodum deponendi sunt.

LXI. Extraordinarie tamen, privatim quoque clinicis, seu aegrotis lecto affixis, iisque fidei infirmioris, impense efflagitantibus, Communio Sacra haud deneganda est, iis praesertim locis, in quidus reliquiae adlmc quaedam Papismi supersunt, vel ubi Orthodoxi cum Papistis mixtim ha

246 Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani.

bitant; modo ne id in ordinarium usum, vel potius abusum abeat; neve solis ipsis, sed Ecclesiolae ex domesticis, ac vicinis tempestive monitis collectae, simul administretur; nec denique cum opinione operis operati, tanquam viaticum quoddam morientibus absolute necessarium, sed ad fidem tantummodo ipsorum langvidam, in extremo cum gravissimis morbi le- tbalis doloribus, ac Satanae tentationibus agone, corroboraudam.

LXII. Quoniam ab iis, qui ad sacram Corporis et Sangvinis Christi communionem accessuri sunt, probatio sui tam stricte, tamque necessario requiritur, ut quieunque sine ea irreverenter ad Mensam Domini acces- serint, Corporis et Sangvinis illius non solum non partieipes, sed rei potius fient, ac proinde non nisi judicium sibi edent ac bibent: ideoque Pastoribus Sacramentum Coenae administraturis octiduo ante, publice praesignificandum, ac serio intimandum erit: ut mature quilibet sese de- bita cum reverentia, vera fide, ac animi pietate, studioque novae vitae, praeparent; atque eundem in finem pridie ante communionem, extraor- dinarie praeparatoriam concionem instituant, in qua mysterium Sacrae Coenae Auditoribus suis perspicue edisserant, ac serium poenitentiae studium inculcent; Catechumenorum autem recenter communicare volen- tium, vitam, mores, et profectum in doctrina fidei, quantum fieri potest diligentissime examinent: eosque, qui digni judicati fuerint, admittant; qui vero indigni, rejiciant, ac in aliud tempus, donec rectius instituti fuerint, communionem eorum differant. A peregrinis autem, qui aliunde in Ecclesias ipsorum advenerunt, suspectis praesertim, literas testimoniales de veritate confessionis, ac probitate vitae exigant.

LXIII. Pueros itaque rationis expertes, ut et fatuos, qui judicio seipsos probandi non pollent, nec discernere Corpus Domini sciunt, non baptizatos item, ut et excommunicatos, tanquam a communione Christi et Ecclesiae alienos; in summa, flagitiosos quosvis, utpote blasphemos, perjuros, veneficos, incantatores, et qui eorum incantationibus utuntur, ho- mieidas, adulteros, scortatores, fures , foeneratores, qui nimirum usuram mordentem exercent, ebriosos , iracundos; contentiosos, implacabiles, omnes denique notorios ac scandalosos peccatores, eosque impoenitentes, a sacris elementis, alimentisque, solis fidelibus a Christo institutis mi- nistri Ecclesiarum solenni praemonitione ante distributionem Coenae Do- minicae arcere, ac dehortari debent, ne grave tum sibi ipsis, tum a se admissis judicium et condemnationem accersant: Sibi quidem, quodsanetum scientes canibus offerunt; si enim inscii faciant, excusati sunt; admissis autem, quod Sacra indigne summentes profanant, inque Corpus et Sang- vinem Christi peccant.

LXIV. Recenter etiam ex Papismo, Samosatenianismo, Lutheras nismo, Ruthenismo, vel Walachismo conversi, non prius ad Sacrum hoc epulum admitti debent, quam privatim Pastorem Ecclesiae adierint, ac priorem suum errorem coram eo, ac Presbyteris, si forte sint, confessi abjurarint, recantarintque; veritatem autem agnitam ac receptam professi, constantemque suam in ea perseverantiam sanete testati sint ac spon- derint.

LXV. 6. De Copulatione Conjugum. Antequam Ecclesias- tae Neogamos more solito copulaverint, debebunt prius praecedenti die Dominico, a concione matutina, coram universo coetu eos (exceptis Ma

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 247

gnatibus) proclamare, et si quid obstaculi, quod eorum connubium impe- dire posset, a quoquam ad ipsos rektum fuerit, copulationem differant, donec se ex eo rite expediverint. Advenas autem et ignotos secus nulla ratione copulent; nisi testimoniales de sua tum übertate, tum probitate ac honestate produxerint. Alias qui iis posthabitis, temere personas ejus- modi conjunxerint, quas postea vel non liberas, vel non honestas fuisse innotuerit, verbis imprimis acriter corripiendi; post vero, si idem contu- maciter attentaverint; deponendi etiam sunt.

LXVI. Personas ergo publico vel Dioeceseos alicujus, vel Synodi generalis judicio, ad tempus in vinculum viduitatis, vel coelibatus justis- sime conjectas, et nondum solutas, vel denique vulgo infames, sive ob infidelem desertionem, sive ob scortationem, ac illegitimum congressum, quicunque Ecclesiastarum ex certa scientia, in gratiam saltem quorundam, aut propter munusculum aliquod, copulaverint, tanquam temerarii con- stitutionis Ecclesiasticae violatores, ac turpis, simoniacique lucri cupidi, non solum de Ministerio Sacro aliquamdiu dejiciantur, verum etiam e communi fidelium coetu solenniter excommunicentur, ac nonnisi post pu blice actam poenitentiam, ea conditione recipiantur, ut si denuo, et qui- dem studio, in eundem lapidem impegerint, in perpetuum, sine ulla reas- sumtionis spe, deponantur. Ii similiter, quibus publico Ecclesiae decreto, vel omnino nubendi potestas ademta, vel saltem ne huic vel illi nubant, interdictum est; si temeritate ducti, vel per diversae sectae Ministros, vel vero per nostrates pecunia corruptos, se copulari fecerint, solenniter excommunicandi sunt.

LXVII. Copulatio novorum Conjugum, usu jam antiquitus apud nos recepto, eoque in Scripturis Sacris fundato, solenni, ac corporali (ut vocant) juramento mediante, fieri debet, et quidem in templo, aut si id desit, quovis alio publici cultus loco, a concione vel precibus matutinis; ordinarie quidem diebus Martis, vel Mercurii; at casibus extra ordinariis ita exposcentibus, reliquis quoque (Sabbatis, ac Dominicis exceptis) septi- manae diebus. Ea tamen conditione, ne vel sponsalia, vel nuptiae Do minicis celebretur: quod serio publica etiam Regni constitutione prohi- betur, ne nimirum dies Domino nostro Jesu Christo sacer, ebrietate, luxuria, saltationibus, aliisque nequitiis in conviviis nuptialibus exerceri solitis, summa cum Dei indignatione profanetur, sicque dies Christi in diem Bachi et Veneris sacrilege convertatur.

Vitandum studiosissime quoque est, ne longe ante tempus nuptia- rum copulatio fiat; periculum namque est, ne interea temporis jam copu lari vel consvescant, vel vero dissidium ac animorum abalienatio inter illos oboriatur, ob quam libenti postea, si liceret, animo dissociarentur, ac proinde Ecclesiae grave admodum negotium facessant. Quicunque igitur alterultra harum circumstantiarum aliquibus, praesertim mediocris conditionis hominibus privato suo ausu, sine speciali Inspectorum in- dultu, aliquid gratificati fuerint, sacro ministerio ad Synodum usque ge- neralem ipsis interdicendum erit.

LXVIII. Gradus Consangvinitatis nubentium, antcquam copulentur, solicite investigandus est, ne quid contra decorum aut honestatem com- mittatur; in eo namque non modo quid liceat, sed etiam quid deceat diligenter perpendendum. Quocirca, etiamsi in tertio et quarto gradu

248 , Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani.

conjugia Scriptura non interdicit; tamen ne offendiculum praebeatur in- firmis, ex antiqua gentis nostrae consvetudine, ad quartum usque Cogna- tionis, totidemque Affinitatis gradum inclusive conjugium nobis est pro- liibitum. Proinde nemo Ministorum, propria sua praesumtione, ea sangvinis vel affinitatis propinquitate junctos copulare, sub amissione officii et ho noris ausit.

LXIX. Aetatis etiam ac habilitatis matrimonium contrabentium di- ligens habenda ratio: ideoque impuberes nequaquam, sed mares 18, vir- gincs autem 14. demum exeunte anno, ad minimum copulandi sunt. Contrarium rei bene conscii temere facientes, annua depositione mulctandi sunt.

LXX. Paritas quoque, et aequalitas in conjugibus maxime requiri- tur. Dispares ergo et inaequales, utpote juvenculae, aut virgines 14. vel 15. annorum cum viris nimis grandaevis, eo vero magis vetulae, in quibus jam natura cessavit, cum juvenibus 20. vel 25. annos natis, co- pula fidei consociari sub gravi Ecclesiae censura vetantur, quandoqui- dem in talibus conjugiis proles, praecipuus conjugi i finis, sperari minime poterit.

LXXI. Conjugium quidem omne; juxta sententiam Christi, adulte- rium dissolvit, adeo ut pars innocens, ac fidcm conjugalem intemerate servans, adulterae conhabitare invita non teneatur: nubendi tamen alii facultas ei secus non conceditur, nisi conjugem suum adulterum, vel adulteram , in forro civili via juris prosequutus, vel prosequuta fuerit, eumque vel eam, pro sua virili digno supplicio affici curaverit. Alias adulter vel adultera impune manebit, contra expressum Dei mandatum: Adulter et adultera moriantur. Et vicissim vivente adhuc marito, vel uxore priore, alii nubet, atque sie tum ipse, vel ipsa, tum vero is, vel ea, cui nupserit, quamdiu ille vel illa vixerit, juxta pronunciatam Christi Magistri sententiam, moechabuntur. Interim tamen si pars innocens par- tem ream in foro civili criminaliter persequuta fuerit, et vel Magistratus justitiam administrate neglexerit, vel vero pars rea e vineulis quoquo modo, absque tamen partis innocentis culpa, evaserit, eo ipso in tali casu, insons jure merito absolvi, ac ad alias nuptias transmitti; pars vero rea usque ad mortem illius in vinculum viduitatis conjici debet.

His tamen minime obstantibus, Ordo Ecclesiasticus ultro se offert, unamquamque partem innocentem in casu manifesti adulterii, a vineulo partis reae a modo in posterum absoluturum, ac facultatem alii nubendi ipsi concessurum, hac addita conditione. Quod si Domini Status et Re- gnicolae publico Articulo certo eos assecuraverint, ut quaseunque perso- nas ipsi Ecclesiastici conscientiose ex certis aliquot, ac indubitatis testi- moniis in foro suo spirituali adulteras pronunciaverint, Magistratus Civilis, sub cujus officiolatu eae exstiterint, mox et de facto ad instantiam ac requisitionem partis insontis Ute eas prosequetur; ac si convincantur,. juste quoque ac absque ullo personarum respectu exequetur. Etiam si vero contingat, ut ii, qui in foro Ecclesiastico adulteri adjudicati sunt, in foro postea Civili, propter certas aliquas causas, a mortis poena liberentur; vita tamen partis innocentis durante in vineulo viduitatis manere jube- buntur: ac si forte nupserint, tum ipsi, tum ii, qui rei probe conscii ipsi connupserint, pro adulteris habebuntur, ac proinde selenniter utrique

Ganones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 249

excommunicabuntur; Ecclesiastici autem cujuscunque ordinis ac confes- sionis, eos ex certa scientia ante id tempus copulantes, publico Regni decreto amissione officii et honoris punientur. Quae omnia nisi effectu- entur, Canon in pristino suo vigoro manebit.

LXXII. Praeterea aliam quoque divortii causam Apostolus indigi- rat, discessionem videlicet, vel desertionem infidelem, licet de diversae tantum Religionis conjugibus illic specifice loquatur; ut si infidelis, id est, ethnicns vel ethnica, judaeus vel judaea, haeieticus vel haeretica, fidelem, hoc est, Christianum suum maritum, vel Christianam uxorem deseruerit, et illi cohabitare, ob solam religionem, noluerit; non erit fra- ter, aut soror sub vinculo servitutis infidelis illius ulterius detinendus, sed absolvendus; infideli tamen interim, si commode fieri poterit, infide- litatis suae pocnam luente.

LXXIII. Ob quasvis igitur alias causas, divortium inter praesentes conjuges, nobis edicto illo Christi: Quos Dens conjunxit, hojno ne sepa rat, facere cautum est. Inter praesentes, inquam; nam si alteruter aufu- gerit, ob crimen praesertim aliquod capitale, cujus reditus sperari vix poterit, parsdeserta, curriculo quadriennii, aut quinquennii, pro qualitate rei, evoluto, e vinculo desertoris, vel desertricis eliberabitur, et ad secun- das nuptias transmittetur. Inter quos copula carnalis ob frigiditatem, vel aliam quamvis inhabilitatem, null» intercessit, nullum etiam conjugium inter eos fuit, ac proinde neque divortium ullum, si scparcntur erit.

LXXTV. Repudia quoque, postquam sponsalia rite sunt celebrata, levibus de causis fieri haud permittentur; et licet nemo ad alicui nuben- dum invitus sit cogendus, nisi tamen justam, ac sufficientem repudiati hujus, vel illius, cui jam arrham futuri conjugii dedit, causam assignare poterit, si non ulterius, vel saltem eousque a contrahendo matrimonio prohibebitur, donec a se repudiatus, vel repudiata alii nupserit.

LXXV. 7. De Visitatione et Consolatione aegrotorum, supplicioque afficiendorum nee non de duetione Fune- r u m. Inter praecipua Pastorum Ecclesiarum officia non postremum etiam est visitare et consolari aegrotos, supplicioque afficiendos, fidei potissimum domesticos: quod ut rogati et vocati faciant, tum pietas erga Deum, tum vero charitas erga proximos svadet, conscientia autem ipsa etiam instigat. Tametsi enim salus uniuseujusque hominis, ex gratuita Dei electione ac praedestinatione pendet, media nihilominus a Dei ad eam consequendam destinata negligenda minime sunt. Quicunque igitur ea quoque in parte officio suo defuerint, publica reprehensione digni sunt.

LXXVI. Fidelium corpora, quae olim Spiritus Sancti fuere templa et organa, ab animabus soluta, in coemeteriis extra oppida ac pagos sitis (exceptis Patronis primi nominis, gentilitio jure in templis vel sa- cellis sepeliri solitis) honorifice sunt sepelienda, pulsu nimirum campana- rum moderato, cantu decenti, et concione exequiali, juxta limitationem jam ab Ecclesia factam, adhibitis. Ita ut pro vulgaribus defunetis qua- terni pulsus dentur, primus indicatorius, secundus admonitorius, tertius convocatorius, quartus denique deduetorius, iique, duo praesertim priores, non nimis longe protracti, tertius tamen longiuscule, quartus autem tam- diü, donec funus in. sepulcretum deducatur. Pro honoratioribus autem,

/

250 Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani.

si eorum sepultura differatur, bini nnoquoque die, unus ante, alter vero post meridiem.

Concio autcm in fnneribus mediocris fortnnae hominum. sive nobi- lium, sive ignohilinm, una tantom, in eminentiori vero statu et conditione constitutorum Nobilium, ut et Judicum primariorum, in Oppidis ac Civi- tatibus celebrioribns, nec non Ministrorum Verbi, si desideratum fuerit, duae, una ad domum luctus, altera autem in loco sepulturae; in exequiis denique Magnatum, Baronum, Supremorum Officiakum, ac Generosorum in eodem cum iis censu babendorum, si omnino urserint, quatnor ad summum instituendae sunt: una nimirum dum moriuntur, et induti ex- panduntur, altera dum in loculum ponuntur, duae autem reliquae, dum sepulturae traduntur, quarum etiam altera ante vel intra aedes funereas; altera vero in sepulcreto. Quibus, si secus fieri noluerint, Orationes quoque duae seu Latinae, seu vernaculae debito modo compositae addi possunt exceptis rhytmiculis illis nugacibus, quos in perpetuum abroga- vimus. Quicunque Ministrorum in bis quoque modum temere excesserint, gravem Ecclesiae objurgationem merebuntur. Si qui vero Auditorum tot pulsibus haud contenti, campanas violenter invaserint, ac pro suo lubitu quantum voluerint, pulsaverint, nee Pastor, nee Rector cum suis Studenti- bus funeribus illorum interesse tenebuntur.

LXVII. Notoriis maleficis sine poenitentia decedentibus, ut et ex- communicatis, legitimeque supplicio aflectis, nullus honor exequialis defe- rendus; sed sepultura asini extra coemeterium fidelium sepeliendi sunt: ut vel eo ipso peccatoribus contumacibus terror ineutiatur.

LXXVÖI. 5. De Vita Ministrorum inculpata. Ministros Verbi oportet vitam sanetam et inculpatam vivere, quae doetrinae ipsorum examussim respondeat, illiusque sit vivum quasi exemplar. Vita autem Ministrorum inculpata consistit: 1. In pia, ac honesta conversatione. 2. In aversatione occupationum secularium. 3. In castimonia ac sanetimonia sin- cera. 4. In victu temperanti. 3. In amictu decenti. 6. Denique in obedien- tia erga Superiores, seu Inspectores.

LXXIX. 1. De pia et honesta Ministrorum Conversa tione. Piam autem et konestam conversationem Pastores debent habere cum suis, tum Auditoribus, tum Symmystis, tum Ludimoderatoribus, tum vero domesticis. Cum suis Auditoribus; ita ut inter illos, et erga illos ne sint nimis morosi, biliosi, rixosi, litigiosi, impatient.es; sed comes, mites, blandi, compositi, affabiles, irreprehensibiles, a pugnis alieni, in- jurias, personales imprimis, aequo animo ferentes, paterno amore eos prosequentes, et debitum unieuique eorum honorem exhibentes; seniores hortantes ut patres; juniores ut fratres, mulieres natu grandiores ut matres; juniores ut sorores, cum omni castitate.

Cum suis Symmystis autem, ne intestinam alant simultatem, eo vero minus palam hostiliter concertent, vel convitiis se mutuo proscin- dant; sed fraternam potius colant concordiam; eosque reverenter obser- vent, non traducant, sed infirmitates eorum pallio charitatis tegant; sim- pliciores eruditioribus non invideant, nec procaciter eis detrahant, sed donum Dei insigne in illis honorent; eruditiores vicissim donis Spiritus Sancti non eflerantur, nec simpliciores prae se contemnant, aut derideant, sed eos potius instituant, ac quantum in ipsis est, rationibus illorum pro

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 251

movendis studeant. Cum Ludi moderatoribus porro, tanquam Collegis, ut eos nulla in re defraudent, sed quicquid iis de jure debent, ßive partem aliquam salarii, sive vero honorem personis ipsorum competentem, ex communi justitiae regula ipsis reddant; indebitum ab iis, vel eorum dis- cipulis, officium, cum jactura ac impedimento studiorum ne exigant, nec ullam justam iis conquerendi ansam et causam praebeant.

Cum domesticis denique, inter quos caveant, ne sint nimis iracundi, jurgiosi, severi, maledici, percussores, implacabiles, tenaces; sed mode- rati, placidi, pii, a jurgiis alieni, frugales, familiam honeste alentes, ac liberos in timore Domini educantes. Nam si propriae domui praecsse nesciant, quomodo Ecclesiam Dei curabunt? In summa: Toti in id ineumbant, ut illis omnibus pietate morum, ac integritate vitae, facis instar praeluceant, eosque ad studium virtutum, exemplio suo post se trahant. Contraria facientes, a suis Superioribus bis terve, si ita visum fuerit, objurgati, morem gerere nolentes, censuram Ecclesiae mitiorem, vel severiorem, pro facti vel dicti qualitate, sustinebunt.

LXXX. 2. De Aversatione Occupationum secularium. Cum Ministri Ecclesiarum ab aliis hominibus sint quasi sequestrati, necesse admodum est, ut omnes eorum vanitates summo studio aversen- tur, neque seculo huic sese configurent. Politicis itaque offieiis, ac ne- gotiis se non implicent, noXvnQajiioavvrp), tanquam pestem, fugiant; ab usuris lege Dei vetitis sibi caveant, nullum quaestum vel ex vino, vel ex pecoribus pecunia emtis, vel ex aliis quibusvis mereibus exerceant; sed ex solo Evangelio, ceu Altari, cui inserviunt, vivant. Propria tamen sua bona, vel ex oeconomia vel ex stipendio provenientia distrahere ipsis nefas non est.

Canes venaticos, et aecipitres non alant, nec sclopetis feras inve- stigent; piscatores namque hominum, et non venatores aut aueupes, a Christo constituti sunt; causarum forensium defensionem pro secularibus nullatenus suseipiant, nisi forsan pro Ministris, aut Ludimagistris, in summa necessitate constitutis; cantiones scurriles neque edant, neque cantillent; libellos famosos, pasquillosque minime spargant; aliena ad se non rapiant; a choreis ac saltationibus histrionicis abstineant; testudine citharisque non ludant, digladiationes, et ex iis oritura homieidia, spon- tanea nimirum, et innoxii sangvinis effusione facta (nam vim injustam per modum inculpatae tutelae repellere, lex naturae Ecclesiasticis quo- que non prohibet) convitia item, praesertim blasphema illa Spiritui im- pacta; mendacia crassa, perjuria, verbis: Sic nie Deus adjuvet, futiliter prolata, imprecationes diras, furta denique et id genus alia studiosissime evitent. Alioqui gravissimam Ecclesiae censuram, pro qualitate delicti, sive factis, sive verbis perpetrati, minime subterfugient; sed vel ab offi cio sacro ad tempus amovebuntur, ut foeneratores, quaestuosi, caupones, scurrantes, chorearum duetores, digladiatores, blasphema convitia usur- pantes, pejerantes, etc. vel etiam solenniter excommunicabuntur, ut con- tumaces, et temerarii legum contemtores, ac nulla alia diseiplina in me- liorem mentem redeuntes, vel denique finaliter depositi, ut homieidae, et fures manifeste convicti, civili Magistratui ad juste puniendum tra- dentur. Qui, ut et omnes alii capitali supplicio digni, etiamsi vita a

252 Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani.

Magistratu donentur, nunquam tamen amplius ad Sacrum Ministerium sunt assumendi.

LXXXI. 3. De Castimonia etSanctimoniaMinistro- rum. Quoniam Pastores sunt, vel saltem esse debent Lux mundi et Sal terrae, castimoniam et sanctimoniam sectentur, necesse est, non modo in factis, sed et in verbis. In ('actis quidem, ne vel conjugum alienarum pudicitiae insidientur; eo vero minus illegitime cum iis congrediantur; vel scorta ac coneubinas alant; sed unusquisque eorum, si se continere nequit, vel virginem castam, vel vero viduam honestam, eamque ortho- doxam sibi in uxorem ducat; ut sit unius uxoris vir, ac in conjugio saneto sanete vivat. Alioqui coneubinatus ac scortationis rei convicti, non solum publice proscribentur, sed et excommunicabuntur; manifestis au lem adulteris ac polygamis idem eveniet, quod de homieidis et furibus Canone proxime superiori pionuntiatum est.

Verba quoque eorum nonnisi castitatem et sanetitatem redoleant; nullus putris, scurrilisque sermo ex ore ipsorum prodeat, sed qui est bonus, sale conditus, ad aedificationem Auditorum faciens, gratiamque apud eos promerens. Obscoeni itaque scurrae, joculares, et ex profano corde verba profana loquentes, verbis imprimis severe castigandi; et si iis nihilo modestiores ac verecundiores reddantur; tanquam scandalum aliis praebentes, et vel castas illorum aures, mentesque inverecundis suis sermonibus quasi adulterantes, sacrumque ordinem conspurcantes, e socie- tate nostra relegandi sunt.

LXXXII. 4. De Victu Ministrorum temperanti. Nihil inter alia Ministros Ecclesiae magis dedecet, quam intemperantia, vora- citas et ebrietas, quae omnium vitiorum fomes ac nutrix est. Sint itaque temperantes, sobrii, non vinosi, ventri et abdomini servientes, ac per ta- bernas oberantes. Alioqui, si foedum illud vitium identidem iteraverint, non a Ministerio solum, sed et a Communione Sacra arcebuntur. Con- viviis interim tum nuptialibus, tum aliis quibusvis honestis interesse ipsis nefas non est, modo ne limites honestatis et pietatis in iis excedant, neve compotantibus ac helluantibus sese conforment; sed sobrie, et mo- deste se gerant, ut suo exemplo alios quoque convivantes ad pietatem ac temperantiam invitent; quin imo verbis quoque ipsos a nimia ingur- gitatione, laseiviis ac petulantiis dehortentur, omnemque captent occasio- nem, ut salutare aliquod colloquium ex sacris literis symposio illorum admisceant, quibus eos a vanis et otiosis sermocionationibus, bircinisque saltationibus avocent. Ubi vero vino incalescentes monita surdis auribus audire, genio indulgere, et choreas ducere occoeperint, ipsi Pastores sur- gant, et bona illorum venia abeant, ne praesentia eorum laseiviam pro bare videantur. Secus facientes rigida increpatione digni sunt.

LXXXIII. 5. De decenti Ministrorum Amictu. Quamvis nulla certa vestitus forma Ministris Novi Testamenti in sacri literis est praescripta; interim tamen in eo quoque, ut et in aliis omnibus, ordinem et decorum observare debent, ita ut habilus eorum sit ordini et vocationi sacrae conveniens, nec uimis sordidus, ut Anabaptistarum, nec ridiculus, ut Monachorum, nec denique nimis splendidus, ut Magnatum ac Praesu- lum Romanensium; sed mediocris ac honestus, quo tum a militibus, et aliis statibus secularibus, tum vero ab Ecclesiasticis aliarum sectaram,

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 253

primo intuitu discerni ac dignosci queant; qualis noster vulgo jam re- ceptus, et ipsa vetustate velut approbatus ac confirmatus est. Quicunque igitur vel novas aliquas vestitum formas, sannis et ludibrio extraneorum obnoxias, proprio suo motu et effectu usurpaverint, vel nimis pretiosas, simplicitatem Evangelicam dedecorantes induerint, nisi a suis Superiori- admoniti deposuerint, in iis munere Ecclesiastico fungi ipsis minime lice- bit. Aut itaque vestes peregrinas abjiciant, seque aliis fratribus confor- ment; aut si id facere renuerint, Ministerio Sacro se abdicent. Idem de Rectoribus quoque Scholarum sentiendum ac sancicndum est.

LXXXIV. Quia vero non solum Pastores, sed et corum familiae exemplar quasi gregis Dominici esse debent; serio etiam, ac authoritate Apostoli jubetur, ut uxores quoque, et filiae eorum babitu decenti, omnis luxus ac fastus experte, incedant, verecundia ac modestia ornantes sese, non cincinnis, vel auro, vel margaritis, vel veste pretiosa, sed amictu honesto, qui decet mulieres pietati studentes; non aemulantes foeminas Nobiles, in frontalibus, vittis, praecinctoriis seriecis, torquibus, armillis, monilibus, cothurnis eujuseunquo coloris, tunicis infimam laciniam fimbris aureis, vel argenteis inspersis, clamidulis, Graecanico capitis velo, et id genus aliis ornamentis Pastorum conjuges dehonestantibus; sed se suo ordini ac statui aecommodantes Vitam insuper ac mores suos sie insti- tuant, ne quod ipsarum mariti in aliis mulieribus ex Verbo Dei repre- hendunt, in ipsis summo cum aliorum scandalo deprehendatur. Pietati itaque, sobrietati, ac castitati studeant; garrulitatem, obscoenitatem, rixas, jurgiaque, tanquam pestem, fugiant, a choreis abstiueant; verum in omni bus , quantum in ipsis est, viva quasi verecundiae, ac honestatis matro- nalis exemplaria, sese exhibeant. Maleferiatarum, ac luxuriantium obsequi nolentium mariti, post unam atque alteram admonitionem posthabitam, ad tempus Synodi generalis a sacra funetione suspendantur.

LXXXV. 6. De Obedientia Ministrorum erga Supe- r i o r e s. Etsi quoad gradum dignitatis officii, omnes Ecclesiarum Ministri, Verbum Dei praedicantes, sunt aequales, nec ullus inter illos detur pri- matus ; interim tamen, quia singulae Dioeceses, spontaneo animi consensu, gravibus de causis, ex suis Confratribus unum aliquem sibi ordine praefi- ciunt, quem Seniorem appellant, eique se voluntarie subjiciunt: omnes vicissim et universim Dioeceses, communibus votis ac suffragiis, quempiam singularibus donis ornatum virum, in generalem, ac supremum suum In- spectorem eligunt, quem Superattendentem, vel Episcopum nominant; te- nentur illis, quod jurarunt, obsequium, et obedientiam in omnibus emolu- mentum Ecclesiae, promotionem Gloriae divinae, ac salutem proximorum concernentibus fideliter praestare; in Synodum ab iis vocati comparere; aliquo in negotio Ecclesiae ab iis missi, abire; literas convocatorias cele- riter, integre, ac inviolate in loca vicina transmittere, ipsos pro competen- tibus suis judieibus agnoscere, non seculari foro, invitis ipsis, se sistere; nec injuriam, aut infamiam in ipsorum personis toti Ministerio, ac Eccle siae illatam, vel inustam, absque illorum scitu, ac permissu cuiquam con- donare. Refractarii, qui vel contumacia dueti obsequi noluerint, vel vero tergiversando frivolas quasdam rationes suae emansionis, inobedientiae, aut negligentiae obtenderint (justae namque ipsorum excusationes admitti debent) prima quidem vice a suis Senioribus privatim, vel in Synodo par

254 Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani.

ticulari fraterne commoneantur; secnnda vice in generali congregatione acrius corripiantur; tertia denique, si omnino obduratos se exhibuerit tanquam temerarii fidefragi officio priventur, ac publice proscribantur Qnanquam enim Monarchiam illam, et Hierarchiam Antichristianam me- rito damnamus ac rejicimus; nequaquam tamen Anarchiam quoque ant Politiam Cycloplicam, in qua nemo audit neminem, et quae Monarchia ipsa est longe pestilentior, in Ecclesiis nostris ferre possumus sed Ari- stocraticum quoddam, seu potius Aristocratico - Democraticum Ecclesiae regimen amplectimnr, inter alia propter rationes a Wilhelmo Zeppero, Tbeologo doctissimo, tum ex sacris literis, tum ex Patribus et historiis Ecclesiasticis, nec non Doctoribus quoque nostratibus Calvino, Bucero, Beza, Zanchio, et aliis; tum denique a summa illius necessitate ac utili- tate, adduetas: Politiae Eccles. Lib. 2. Cap. 14. per totum, quidquid recentiores nonnulli sentiant ac doceanfr.

LXXXVL II. De Senioribus Dioecesium. Singulae itaqne Dioeceses unum quendam Ministrum ex suis confratribus, reliquis erudi- tione, pietate, experientia, prudentia, aliisque donis spiritualibus praestan- tiorem, communibus suffragiis, non nesciente quoque, nec improbante Episcopo, sibi in Seniorem, seu Inspectorem eligere debent, qui tandem in generali Synodo per Episcopum, Seniorinus quoque aliis haud dissen- tientibus, solenniter juris jurandi sacramento ad officium suum fideliter obeundum obstringatur, ac per Episcopum confirmetur; Fratres quoque ejus inspectionis, ut debitam ei obedientiam ac reverentiam exhibeant serio admorieantur.

LXXXVII. 1. De Officio Seniorum in genere. Officium Seniorum in genere est, ut suas Dioeceses juxta normam Verbi Divini, et Canones Ecclesiae illi consentaneos, regant ac dirigant. Suas, inquam, Dioeceses; nam nullus Senior in alium Seniorem, aut in Ministros alte- rius Senioratus ullum jus, ullamque potestatem babet; sed in Fratres duntaxat suae Classis, seu Senioratus, quorum numernm, et nomina certo Catalogo inscripta tenere debet, ne fiat confusio inter Senioratus. Xn suos tamen etiam non absolutam, sed limitatam babent jurisdictionem, non ut iis dominentur, aut tyrannidem aliquam super eis exerceant, quasi ipsi e communi Ministerii ordine, officio, ac legibus exemti, atque immu- nitate donati sint; sed ut primariam Ecclesiarum suae iuspectioni sub- jectarum curam, bumeris suis sustineant, providendo, ut in iis, tum quoad ritus, tnm vero quoad diseiplinam ipsam, omnia recte ac legitime dispo- sita sint, ac singuli tum Pastores Ecclesiarum, tum Rectores Scholarum, curae eorum commissarum, officium suum fideliter faciant. Negligentes exeitent, non recto pede incedentes in ordinem redigant et coerceant, at non potestate, aut poena aliqua civili, verum Ecclesiastica, seu disci- plina mere spirituali, objurgatione nimirum, dopositione et excommunica- tione; pios autem, ac: fideliter in domo Dei versantes, ntut alias simpli- ces, bonore et amore praeveniant; in suis Ecclesiis, ac Scholis Fratres perspectae pietatis, ac exploratae eruditionis collocent; ac patrocinium illarum apud Magistratum et extraneos quosvis, pro sua virili, suseipiant, recKtuum denique Ecclesiasticorum ratiouem exaetam habeant.

LXXXVIII. 2. De Visitationibus Seniorum particula- »ifcus. in Specie autem, praeeipua Seniorum officia sunt: 1. Visitatio

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiam. 255

Ecclesiarum. 2. Convocatio Synodorum. Quod ad primum ipsis incum- bit, ut Ecclesias suae directioni concreditas, annuatim adscitis sibi duobus aut tribus, ex praecipuis suis Confratribus, visitent, atque in doctrinam imprimis, solertiamque Ministrorum diligentissime, fideque mediante, vel saltem secundum Conscientiam Deo debitam, inter Auditores ipsorum in- quirant. An nimirum tum ipsi sedulo discant, tum alios cum fructu, et quidem secundum fidei analogiam, doceant; an non horas concionibus et precibus destinatas, ob privata sua negotia, negligant; an manifeste sceleratos, et scandalosos publice, sine personarum respectu, arguant; an non aliquos privata authoritate e coetu sacro excludant, vel a tota Sy- nodo exclusos recipiant: an Sacramenta juxta institutionem Christi, statis ac statutis temporibus ac locis administrent; num catechizent; num con- juges legitime, publicatione praemissa, et quidem pares ac honestae fa- mae, diebus, locisque consvetis copulent; num aegrotos visitent, funerum- que deductionibus vocati intersint, etc. Deinde mores quoque, ac vitam, habitumque tum ipsorum, tum vero conjugum ac liberorum accurate in- vestigent: An nimirum sint temperantcs; moderati, pii, honesti, factis et verbis, victu et amictu irreprebensibiles.

Rectorum similiter eruditionem, functionem tam Scholarem, quam Templarem, vitam item et mores explorent: An nimirum et ii cum Pasto ribus omnia juxta praescriptas in Liturgia, Canonibusque Ecclesiae regu- las ac formulas agant, administrentque. Et si quid reprebensione digni in iis compererint, debito modo, pro qualitate excessus, vel defectus, eos reprehendant, censuraeque gravioris interminatione, ceu stimulo ac cal- cari quodam, ad sui correctionem instigent; vel vero, si vitium eorum tantum sit, ut publicam animadversionem mereri videatur, censuram illius ad Synodum futuram differant.

Ut vero tum doctrinam, tum docendi facultatem Ministrorum et Rectorum eo commodius experiri ac censere queant: Ministrum quemque, praesertim novitium, concionantem, et Rectorem examen instituentem coram audiant. Aedificia porro circa Templa, domos Parochiales, Scholas, Se- pulcreta, perlustrent, et si quid in iis desideratum fuerit, sub poena in- terdicendae functionis, cum Pastoris, tum Rectoris, adhibito etiam, sicubi opus est, et licet, brachio seculari, Auditoribus ad praefixum aliquem terminum iristraurandum injungant.

Pastores denique et ipsi de suis Auditoribus examinandi erunt; qualiter nempe ii se tum erga Deum, tum erga suos Pastores, tum deni que erga se invicem gerant. Erga Deum: an in cultu Dei sint fervidi ac devoti; an concionibus et precibus frequentes intersint; an sacra Do mini Coena crebro utantur; an admonitiones aequo animo ferant, inque pietate dietim magis magisque proficiant, vel potins deficiant, etc. Erga Pastores suos; an digno eos honore afficiant; an salarium illorum integre, et quidem tempestive iis administrent, etc. Erga seipsos vero: an fraterno fce invtcem amore prosequantur; an disciplina inter ipsos politiea vigeat, et scelerati debito modo puniantur; an vero pecunia tantum mulctentur, etc. Et si quid inter illos minus recte, ac ordinate fieri deprehenderint, illis exprobrent, rectiusqneeos instituant, ac ut in posterum omnia meliori ordme, ac deoentius inter illos fiant, isub exasperatione discipliiiae Eccle- siasticae eis injungant. Bona-Ecclesiastica, si quae sunt, quorsum impen

256 CanoncsEcdesiastkiKalooaG«kjianL

dantur, diligenter exquirant. et ab Administratoribus rarionem exigant, abalienata antem reposcant. De honesta Yisitatorum tractarione Ecelesiae prospicere tenebuntur; quibus tarnen, quantum fieri potest, parcendum erit, ne nimiis expensis graventnr.

T.XXXTX. 3. De Synodis Particnlaribns a Senioribus convocandis. Alterum speciale Seniorum officium est, nt Synodos snornm Coniratrum, statis temporibus, ad se, vel in alium quempiam con- Tenientem locum convocent; et quidem ordinarie singulis quibusque annis terna vice, primo nempe vere, circa festum Papistis Papae suo Gregorio sacrum; proxima item ante Synodum generalem septimana. nec non ante festum Michaeli Archangelo dicattun: Extraordinarie vero, si gravis aliqua ac urgens necessitas ingrnerit, aliis quoque temporibos intermediis, in quibos cansas matrimoniales et alias pro re nata ineidentes controversias, censnrasque Ecclesiasticas agitent: nee non noviter in opus Domini emit- tendos examinent, quos postea pnblico examini praesentent. Salva tamen in omnibns manente autboritate, ac praerogativa generalis Synodi, ita nt difficilia quaeque et res .arduas ad illius judicium referant, causasque ad Consistorium commune appellatas, cum tota serie transmittant . Inter cae tera autem, finaliter, ac in perpetuum, ullum Ecclesiae Ministrum depo- nendi, proscribendi, aut potestati civili tradendi, ut et communi decreto depositos, ant relegatos reassummendi, vel recipiendi potestatem, quae penes solam provincialem Synodum est, sibi minime arrogent. Uno verbo; Nil quiequam gravioris momenti, absque potioris suorum Coniratrum, Assessorum cum primis, partis consensu, et invito inconsultoque suo Su- perattendente statuant, vel faciant: cujus quidem judicium si acquum ipsis censebitur, sequantur; sin minus, negotium totum Synodi generalis arbitrio definiendum relinquant.

Si quid vero tale proprio affectu attentaverint, Confratres ipsorum communi consilio placide ac absque omni rancore, debita cum reverentia, admonendi ipsos jus et potestatem habeant, et ni illos audiant, ad Epi- scopum tan dem, et generalem Synodum, Collegiumque Seniorum, rem deferre impune eis liceat. Quin imo privatas quoque injurias a Seniore factas unieuique Ministro, si caeteri causam ejus ob respectum aliquem apud illum agere recusarint, ad Episcopum referre fas erit; qui post- quam illum nequicquam mouuerit, communicato tandem cum reliquis Se nioribus, vel tota etiam universitate, negotio, si monitis quoque illorum minime parurerit, de officio Senioratus, seu dignitate inspectorali, si non etiam Pastorali, dejiciatur.

XC. m. De Episcopis, seu Superattendentibus. Omnes in universum Senioratus, seu Dioeceses, intra ambitum totius regni Tran- silvaniae, et partium eidem annexarum, seorsim in unum confluentes, uni Episcopo, seu Superattendenti decedenti, vel in alium tractum transmi- granti, communibus votis, ac suffragiis, alterum quempiam e medio Fra- trum suorum electum substituere pio ritu debebunt; virum nempe sin- gularibus animi et corporis dotibus exornatum , pium, doctum, pruden- tem, disertum, notum, spectabilem, gravem , ac industrium: Seu, juxta Apostolum , irreprehensibilem, justum, pium , continentem , unius uxoris virum, vigilantem, temperantem, compositum, hospitalem; aptum ad do- cendum; non superbum, seu sibi nimis placentem, non vinosum, non

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 257

iraeundum, non maledicum, non percussorem, non turpis lucri cupidum' non novitium; sed aequnm, alienum a pugnis, et ab amore pecuniae, bonorum amantem; tenacem fidelis istius sermonis, qui est secundum doctriuam: ut possit exhortari doctrina sana et contradicentes convincere, filios habentem subjectos cum omni honestate, honestumque habentem testimoninm etiam ab extraneis. Eum vero solenniter electum ad offi cium suum fideliter, pro facultate virium, faciendum, jurejurando obstrin- gant, ac impositione manuum praecipuorum Seniorum coniirment, peculi- arique benedictione inaugurent.

XCI. 1. De Officiis Episcopi in communi. Episcopi Officia in genere sunt, ut Ecclesiarum et Scholarum suo Episcopatui sub- jacentium, bonorumque ac redituum ad eas pertinentium sollicitam curam habeat; illas juxta praescriptum Verbi Dei, ac contenta Canonum Eccle- siasticorum, tegat, summoque studio promoveat ac aedificet; baec vero, bona nempe earundem, fideliter dispenset; dispensationisque suae subinde, coram certis ad id a generali Syuodo delectis personis Ecclesiastici», vel etiam Scholastica una, Professore nimirum primario Collegii Albensis, quoad bona illius, rationem reddat. Ne qua porro vel in doctrina, vel in ceremoniis, tam Sacramentalibus, quam aliis boni-ordinis causa consti- tutis, vel vero in disciplina immtitatio privato cujusquam ansu fiat, dili- genter provideat: Eamque ob causam, Studiosos non quosvis indiscrete, pro suo lubitu, verum exploratae fidei, pietatis ac modestiae, nec non sufficientis eruditionis, atque docendi dono praeditos, Collegis, Professori- bus, vel etiam Rectoribus consultis, in Academias exoticas sumtibus Ec- clesiae promoveat: quod ipsum ut et alii quilibet eorundem commenda- tores, vel promotores, reciproce faciant, justitia et aequitas postuIat. Senioribus, tanquam Collegis suis, debitum bonorem exbibeat; officia eorum temere non invadat, neque legitimam eorundem jurisdictionem im- pediat; sed eam in omnibus sartam tectamque relinquat; nibil in cansis praesertim gravioribus , privato suo placito faciat, sed omnia inito cum Senioribus, et tota Universitate consilio: causas a suo foro ad Consisto- rium Synodi generalis appellatas transmittat; Ministros omnes, pro ratione eruditionis, aetatis et ordinis eo, quo par est, honore afficiat; supplicantes placide exaudiat, nec quemquam ex praecipiti ira, indietaque causa, du- riter vel increpet, vel muletet; quin imo patrocinium illorum contra quosvis impetitores, et impeditores apud Magnatcs suseipiat; antiquam Ecclesiae libertatem, ac immunitatem, justis, quibuseunque potest modis, ac mediis, defendat; in dissolutos autem, scandalosos et ignavos fueos legitime animadvertat; nullum in Collegas, vel Confratres suos dominatum sibi usurpet, a nullaque officii Pastoralis, vel diseiplinae Ecclesiasticae parte, se exemtum putet, neque seipsum potestatc, vel gradu; sed ordine dun- taxat aliis superiorem existimet, non ut eo dignitatis fastigio intumescat, sed ut plus laborum, curarum, et molestiarum, in Ecclesiarum conserva- tione, amplificatione, gubernatione, et defensione sustineat.

Si quid ergo intolerabilc ex insolentia, vel animi elatione patraverit, Collegium Seniorum babebit potestatem, communi consilio, privatim im- primis eum honorifice admonendi: ac postea, si eo nihil profecerint, publi- cas quoque adversus ipsum in generali congregatione querelas instituendi, eumque in ordinem redigendi, vel etiam deponendi.

Kuzm&ny, Urknndenb, z. Osten', evang. Kirchenrecht, ^ *

258 Canonos Ecclesiastici Katona Gclejiani.

XCII. 2. De Visitationibus Episcoporum generali- bus. Specialia Episcopi officia duo sunt: Visitatio nimirum Dioecesium, et indictio Synodorum generalium. Quod ad primum; Episcopus, maxime autem Transilvanicus, tertio quoque vertente anno, visitationes Dioece- sium, secundum consvetudinem jam receptam, alternatim, Hungaricarum nimirum uno, Siculicarum vero altero anno, in ipsis Seniorum residentiis, eo advocatis omnibus eorum Confratribus, cum duobus, aut tribus sibi adjunctis Senioribus, totam Universitatem repraesentantibus, instituat. In quibus Ministros Ecclesiarum, et Rectores Scholarum sigillatim de Senioria sui vigilantia, aequitate, regendique dexteritate, ad conscientiam Deo de- bitam, examinet; an nimirum Ecclesias suae fidei commissas annuatim, modis jam praescriptis, visitet, ac legitime, secundum Canones Ecclesiae, regat, singulasque officii sui partes fideliter exsequatur: vel vero e con tra, indebite ipsos, vel ipsorum Auditores, vexet, disciplinaque rigidiori, praeter jus et aequum, gravet.

Post vero eosdem, ad fidem Deo et Ecclesiae datam adigat, ad- juretque, ut si quos ex Confratribus suis a recto officii sui tramite, vel in rituum, Canonumque observatione, vel vero in morum conformatione, non sine scandalo exorbitantes animadverterint, eos absque ullo respectu denominent, nulliusque excessum, vel defectum, intolerabiliorem praeser- tim, coram suo Antistite, et ei adjunctis Senioribus celent.

Denique a Senioribus quoque ipsismet solicite exquirat: an aliquos sub inspectione ipsorum observaverint vel refractarios, debitam ipsis obe- dientiam ac reverentiam non praestantes; dissolutos, moribusque perversis praeditos; vel leges Ecclesiae susque deque habentes; vel denique secu- laribus negotiis sese implicantes. Percontetur etiam diligenter ab utris- que, quid in ipsorum Ecclesiis potissimum desideretur; an adhuc ali- quae superstitionis antiquae, vel consvetudinis pravae reliquiae in iis supersint; quae vitia inter Auditores ipsorum regnent; quis inter illos Evangelii fructus, et, annon bona aliqua Ecclesiastica inter illos sint abalienata, etc.

Una autem eademque opera, Ecclesias quoque Seniorum, accersitis praecipuis earum Civibus, visitet, eosque fide mediante, non quidem jam de officio Senioratus, sed Pastoratus duntaxat, examinet, quam fideliter nimirum eo inter ipsos fungantur, et qualiter vitam ac conversationem ipsi, tum vero ipsorum domestici, instituant. Similiter de Eectorum quo que , qui Scholis celebrioribus praesunt, tum vitae probitate, tum vero docendi peritia ac solertia ab eorum discipulis sciscitetur; quo vero ea magis innotescant, examen ab illis in praesentia sua institui jubeat. Quos- cunque vero tandem naevos, excessus, aut defectus, inter ipsos ex certis relationibus deprebenderint. Notarios in Protocollum Ecclesiae accurate consignet: et liviores, qui vel admonitionem duntaxat, vel reprehensionem, vel vero etiam suspensionem ab officio ad tempus merentur, ibidem cen- seat: graviores autem, ob quos vel proscriptionis, vel excommunicationis damnates judicandi sunt, ad futuram Synodum generalem differat.

Interim tamen manifesti adulterii, vel homicidii, vel alius cujusvis flagrantis criminis reos convictos, nisi sufficientes obsides ac sponsores statuerint, arestandi etiam eos, sive sint Pastores, sive Rectores, ad ju dicium usque sacrae Coronae, potestas ipsis cum caeteris Visitatoribus

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 259

generalibus conceditur. Rectores autem Scholarum trivialium scortatores, digladiatores, ac scnrriliter publico cum scandalo se gerentes, Magistratui politico tradendi jus habebunt. Finita demum visitatione, supplicantes ac litigantes exaudiat, causasque omnes, quas ab exhibitis ipsis certifica- toriis in pendenti offenderit, decidat dirimatque. Caeterum officium erga ipsos hospitalitatis exercere singulae Dioeceses communibus sumtibus tenentur.

XCIH. 3. De Convocatione Synodorum generalium ab Episcopis. Alterum speciale Episcopi officium est, ut Synodum Universalem, seu Provincialem , semel ad minus , pro more jam solito, quotannis, in locum commodum, ac idoneum convocet: duobus ex denis quibusque Ministris, si necesse fuerit, in Comitatibus, ac Sedibus Siculi- calibus Marus, TJdvarhely, et Aranyas; in tribus autem Sedibus, paulo remotioribus , plusculis , uti jam limitatum est, in locis intermediis , ut Ecclesiis vicinis invigilare possint, domi relictis. Ordinarie quidem in Transilvania ad secundam, in Hungariae autem Partibus Cis-Tibiscanis, ad primam post Trinitatis Dominicam, literis convocatoriis, una cum Thesibus Tbeologicis, ad disputandum proponendis, mature emissis. Ter- mino autem condicto apparente, concursu ad Episcopi hospitium omnium Seniorum cum suis Confratribus facto, post mutuam salutationem, Pro- cessuros recenseant, ac nomina eorum Matriculae Ecclesiae inscribant, de- que agendis disponant deliberentque. Postero tandem die, Dominico vi- delicet, magna cum frequentia Templum ingressi, postquam Pastorum quispiam ad id deputatus, concionem matutinam de subjecta materia ab- solverit, Episcopus conscensa Cathedra, praeloquium, ac preces peculariter conceptas instituat, quibus finitis, primum omnium Candidatos Sacri Mini- sterii legitime ab Ecclesiis vocatos, atque melioribus notis commendatos, juxta seriem, qua pridie adscripti sunt, publice examinandos, nominatim advocet, ac in meditullio Sacri consessus ordine collocet, ac partes oppo- nendi iis, quibus convenit; successive offerat; per eosque Procedentium in Theologicis studiis profectum, secundum Theses exhibitas, explorari jubeat; Disputationi autem ipsemet praesideat, eamque, quamdiu interesse vacabit, dirigat; post vero, alio quopiam idonco sui loco Praeside suffecto, evocatis secum in Consistorium Senioribus, ac Assessoribus, causas appel- latas ac transmissas revideat, discutiat, collectisque eorum votis ac vocibus, communem omnium, vel saltem partis potioris, sententiam pronunciet; sup- plicationes publice praelegi curet; causas omnes propositas assumat, omnia denique forum illud conecrnentia in medium prolata, bona fide, ac secun dum dictamen conscientiae, cum universo Consistorio peremptorie decidat (nec enim illinc ad superiorem sedem, nisi forsan ad Synodum Nationa lem, si sit lis de religione, aut ritibus publicis, appellare licet) eaque No- tarius Universitatis Protocollo Ecclesiae fideliter inscribat.

Expeditis autem rite omnibus, quinto demum congregationis die, vulgo Mercurii dicto, pulsu dato, cum Reverendis Senioribus, ac reliquis Fratribus Templum ingrediatur, Candidatos jam satis superque examinatos, una cum Senioribus, quinam illorum sacro munere digni, quinam vero in- digni sunt, accurate censeat; pro majori autem experimento, Caput ali- quod Biblicum, materiae disputationis congruum, vernacule ab eis exponi jubeat, et ineptos compertos commnni Seniorum judicio rejiciat; aptos

/

17*

260 Canones Ecclesiastici Katona Gelejiam.

vero judicatos solenni ritu in Sacrosancto Ministerio inauguret, jure-jurando eos ad certa vocationis sui capita obstringendo, ac manuum, qua suarum, qua Seniorum inpositione confirmando, iisque, invocato super eos Spiritu Sancto, bene precando; ac tum demum sacrum conventum publica gra- tiarum actione ac benedictione, Symbolo Apostolico decantato, dimittat, admonitis novis Ministris, ut Formatam (quam vocant) a Notario redimant, Synodiquae futurae tum loco, tum Fidei capite, de quo in ea disputan- dum sit, publicato. Quod si vero ob praesentissimam aliquam necessita- tem privatim quoque ordinandi ab eo nonnulli fuerint, nonnisi uno, aut altero viciniore Seniore, suisque Confratribus convocatis, id faciat.

XCIV. IV. 1. De Rectoribus Scholarum. Rectoribus Scholarum ex officio sibi demandato iucumbit, juventutem ac teneram pubem suae fidei commissam, primum omnium in capitibus Religionis Christianae, in vera erga Deum pietate, inque moribus honestioribus ac cultioribus recte informare; post vero in politiori quoque literatura, tum soluta, tum ligata, ex probatioribus Authoribus (obscoenis, ac profanis, si quae in eis occurrunt, rejectis) Graecae insuper, ac Hebraicae Lin- gvae mediocri cognitione, artibus denique liberalioribus ac hnmanioribus, imbuere: in stylo, declamationibus, disputationibus , examinibus , publicis ac privatis, aemulationibus item eos sedulo exercere; pronuntiationem claram ac distinctam, gestusque decoros eos docere; ad ingenium ac captum illorum sese accommodare; dictatis plurimis eos non obrure, ju* dicium magis, quam memoriam illorum acuere, paterno plane animo erga illos se gerere, ut nec nimis severi et plagosi, nec vero nimium mites ac lenes in ipsos sint; de commodiori profectus eorum ratione dies noctes- que cogitare, ad studia trivialium Scholarum ita instituere, ut ex iis in celebriores Scholas, ad sublimiora ingeniorum exercitia discipnli ipsorum feliciter ascendere, atque hoc pacto e Scholis, tanquam non solum Ec- clesiae, sed et reipublicae seminariis, utilia, aptaque ad utriusque regimen organa prodire et emergere queant.

Quia vero animos Auditorum, vita docentium plus movet, quam praecepta eorundem, necesse omnino est, ut suo iis exemplo Ludimagistri praecant, Deum timeant, operas suas Scholasticas a precibus ineipiant, precibusque vicissim finiant; sobrie, pie, caste vivant; futilia coram eis nec dicant, nec faciant; assidue discant; Legibus ac Canonibus Ecclesiae, quieunque tandem ii fuerint, subjaceant; Senioribus ac Pastoribus suis, ceu Parentibus, in omnibus pietatis, ac humanitatis offieiis debitum obse- quium praestent; Synodis una cum iis intersint; nullis eos calumniis, ac iniquis criminationibus apud vulgus gravent; sed naevos potius eorum pallio reverentiae filialis tegant; nec levi quavis de causa, absque scitu, ac permissu eorum huc atque illuc discursitent divagenturque, sed domi maneant, ac laboribus suis Scholasticis ineumbant; nec porro offieiis ac negotiis Ecclesiasticis , non rogati, temere se immisceant, sed in suo se termino contineant, ac sua agant; nec denique privatas aliquas opiniones, in Theologicis praesertim, novosque ritus in Scholis doceant, vel semina dissensionis, ac schismatis alieujus, intra vel extra eas in vulgus spargant. In externo quoque habitu, pietatem, gravitatem, ac modestiam quandam prae se ferant, et amictu suo ordini convenienti, longo jam usu in gente nostra recepto, ac usurpato, incedant.

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 261

Alioqui contumaciter se Ecelesiae opponentes, novas opiniones fo- ventes, novosque ritus introducere studentes, acjuventutem corrumpentes, postquam semel atque iterum a Superioribus commonefacti supersedere noluerint, communi Dioeceseos, in qua degunt, Episcopique sui, con- sensu, a corpore Ecelesiae, tanquam membra putrida, amputentur, pu- bliceque proscribantur, vel pro gravitate delicti, schismatis puta, homi- eidii, adulterii et similis, Magistratui politico poena commerita afficiendi tradantur.

Levius autem peccantes, utpote negligentes, nec discentes, nec do- centes, sed fucorum instar stertentes, vel stellionum more oberrantes, scurriliter ac immodeste se gerentes, indecoro vestitu se deformantes, Pastorumque suorum admonitiones floecipendentes, ac insuper eos injuriis afficientes, re bene expensa, si sint pagani, authoritate Senioris, consen- tientibus tamen et Lim Confratribus, e Scholis ignominiose ejiciantur; vel si majus ac intollerabilius quid commiserint, detineantur, ac publico Consi- storii generalis judicio sistantur: Sin vero sint Oppidani, vel Civitanei, maxime vero si sint Academici, nonnisi re prius cum Episcopo, et caeteris Senioribus communicata, amoveantur, vel aliquid gravius de iis statuatur.

Juvenes coelibes domi docti, ne sine justa causa ultra biennium Rectoratu fungi permittantur, sed in Scholam ad studia sua continuanda redire jubeantur: At uxorati, quamdiu cum laude officio suo satisfecerint, tolerandi; postquam vero se turpi otio dederint, e Scholis expellendi sunt: Sacro saneto Ministerio se devoventibus licebit, venia sui Senioris et Pastoris, concionibus quoque publice e suggestu habendis se exercere; qui vero nondum se ad id stipulata manu obstrinxerint, neutiquam; pre- ces tamen publicas a pulpito, absente, vel aegre valentc Pastore, praele- gere iis conceditur.

XCV. Quoniam vero plerique eorum, qui a piis Patronis ea spe in peregrinas Scholas ac Academias liberaliter sunt promoti, ut olim re- duces facti in Scholis, vel Ecclesiis patriis utiliter ac cum fructu doceant, nescitur quo Spiritu dueti, statum, ac stationem suam sacram profane deserunt, invitisque suis Patronis ac Fautoribus , contra reversales a se datas, seculare quoddam vitae genus sibi deligunt, eique se addieunt; Decernitur itaque communi omnium voto, ut ii, qui tales reperiuntur, tanquam ingrati clientes, ac perfidi reversalium violatores, ubicunque locorum deprehendi poterunt, a suis Promotoribus libere arestentur, ac tamdiu detineantur, donec vel ad officium, cui se chirographo suo ob- strinxerant, redierint, vel vero pecuniam in se insumtam plenarie refu- derint. Quod si neutrum effici poterit, excommunicentur, obtrectatores praesertim, ac nefarie se erga Eeclesiam Ecclesiasticosque gerentes.

XCVI. 2. De Scholarum Alumnis, seu Studiosis. Stu diosorum frugi est, ut ezv/iov quoque vocis requirit, studiis honestis, iis- que qua Theologicis, qua Philosophicis, et Philologicis diligentem operam navare. • Et, quia timor Domini est initium Sapientiae, pietatem , mode- stiam , verecundiam in vita, moribus, gestibus, habitu, ac tota conversa- tione colere, ac prao se ferre; cubitum euntes, et cubitu surgentes, simul- que ante, et post mensam , precari; sacros conventus frequentare; devote canere; conciones attente audire, ac etiam excipere, ad sacram Synaxin

262 Canones Ecclcsiastici Katona Gelejiani.

omni occasione pie accedere; reverentiam, ac obedientiam filialem Pastori bus , Senioribus, Praeceptoribus, Magistratui, ac quibusvis Superioribus, honoratioribusque deferre; ac proinde gratos se erga illos, maxime vero benefactores, exhibere; ferventibus studiis, dom» in Schola manere, nee intempestivas peregrinationes suseipere ; publicis lectionibus semper Inter esse ; privatis studiis ineumbere, bonos Authores sibi familiares reddere; Biblia Sacra studio indefesso legere, ac relegere; puritatem sermonis tam Latini, quam vernaculi sibi comparare; disputationibus ac declamationibus subinde etiam concionibus, se exercere; Legibus Scholae in omnibus pa- rere-; habitum Scholasticum hactenus usitatum, et non militarem vel auli- eum, utpote tunieam brevem, collarium altum, cothurnum flavum, vel rubrum, pileum dissectum, ac deflexum gestare; caput crinibus circumpexis condecorare, non autem rasura Turcica dedecorare; extra limites Scholae togatos semper incedere; compotationes, helluationes, convitia blasphema, pejerationes, sermones spurcos, rixas, contentiones, digladiationes, verbe- rationes, conspirationes item et conjurationes evitare; sed modeste, sobrie, verecunde, composite se gerere, ac cum omnibus concorditer vivere; loca inhonesta, suspectaque, nec non conversationem improborum, serio prae- cavere; extra Scholam nunquam, nisi gravi de causa , ac loco honesto, venia Praeceptorum , pernoetare; aliena non surripere, musaeum suum sartum tectumque conservare; et nonnisi legitime vocatus, ac a suis Su- perioribus missus, ad Rectoratum exire. Qui enim in literis proficiunt, et in moribus deficiunt, plus deficiunt, quam proficiunt.

Ignavi itaque fuci, qui nihil proficiunt, sed tempus frustra tantum terunt, divagantur, labores Scholasticos, et exercitia aversantur, nec lectio- nes, nec conciones sacras audiunt, supellectile quoque libraria destitu- untur; omnia enim quae habent, commessationibus, vel aliis rebus inuti- libus, insumunt; nec in eum finem in Scholis vivunt, ut vel Ecclesiae, Reipublicae olim inserviant, sed saltem ut labores manuarios fugiant, ac beneficio, elecmosynaque Ecclesiae fruantur; qui item in omnibus conver- sationibus, sermonibus, gestibus , incestibus , victuque et amictu, nonnisi histrionicam scurrilitatem ac levitatem referunt, e Scholis exterminandi sunt. Ebriosi autem, Spiritui maledicentes, digladiatores, percussores, fa- miliaritatem cum prostibulis colentes, saepius extra Scholam in locis in- honestis noctem transigentes, et septa Scholae transcendentes, conspira tiones ac tumultus in coetu Scholastico excitantes, rebelies, furaces, Praeceptores inique traducentes, erga Inspectores ac Scholae Curatores refractarii, immodesti, inhnmani, nullisque monitis obsequentes, virgis caesi e Scholis turpiter expellendi, ac publice proscribendi sunt. Crimen autem capitale, utpote homieidium, violentam faeminae aut virginis alicujus compressionem, potentiosam aedium alienarum invasionem, furtum denique et id genus alia peccata criminalia perpetrantes, judicio politico sistendi sunt.

XCVII. 3. De Scholis Vernaculis. Regnum Christi terrestre, seu Ecclesia militans, non solum diseiplinarum sublimiorum, lingvarumque peregrinarum, sed et vernaculae Scholas requirit. Ut ergo illae pro ma- ribus, sie istae pro puellis, ac virginibus oppidatim, ac pagatim, ubi com- mode fieri licebit, aperiendae sunt, quibus non viri, sed faeminae, eaeque, piae, honestae, ae literarum peritae, postquam tales reperiri poterunt,

Canones Ecclesiastici Katona Gelejiani. 263

praefici debent. Ac imprimis Cantores uxorati, vel etiam Pastores, in Ec- clesiis non adeo populosis, huic rei vacare poterunt, qui puellulas seorsim a pueris, grandioribus praesertim, literas legere, vel si ipsis ac parentibus volupe fuerit, etiam scribere, docebunt, ut eo mediante in doctrina sajutis aeternae, ac pietate vitae ex libellis Catecheticis, lectione Bibliorum, alio- rumque utilium captui ipsarum accommodatorum librornm, eommodius in- strui, psalmodiam, cantionesque spirituales concinere, contionesque majori cum fi'Hctu audire queant.

XCVIII. 4. De Cantoribus. Cantas est pars Cultus divini, ac propterea in Ecclesiis nostris minime debet negligi. Cantores tamen a Pastoribus suis, quibus subsunt, commonefaciendi, ut Cantiones Hungaricas temporibus accommodas, easque analogiae fidei congruas, hoc est, Spirituales, (ut vocat Apostolus) tum in Templis, tum in Funeribus, ex Cantionalibus jam receptis, Graduali nimirum iminori impresso (ut vocant) acPsalterio, choro, imo vero toti coetui, praecinant. Diebus quidem profestis ex majori et minori, antiquas illas a piis nostris Majoribus, et primis Reformatoribus, ad svaves illas nationi nostrae consvetas melodias, ex Psalmis ac aliunde exVerboDei compositas; diebus autem Dominicis, ex utrisque, nec non ex Psalterio Rhyt- mos illos, ad melodias Gallicas concinnatos; Pestis denique solennioribus, cantiones vicissim illas antiquas, de operibus redemtionis ex historiis Evange- lieis elaboratas, tum ex Graduali, tum vero ex Cantionali minori decantent; et quidem ea brevitate, ut concionibus sacris tempus non eripiant; eoque modo, ac vocis flexione, modulationeque, ut non tam oblectationi, quam aedificationi inserviant, non sono aliquo tortuoso, aut inarticulato, verum simpliei et articulato; nec stentorio clamore, vel potius boatu, sed modica ac moderata, quae Sacris convenit, vocis elatione; nec denique ore sal- tem, sed corde etiam, ac devote, cum gratia Auditorum, et ut quod ore canitur, mente intelligatur, corde credatur, ac operibus compleatur, juxta illud Apostoli monitum: Sermo Christi inhabitet -et vobis copiose, «um omni sapientia, docendo, commonefaciendo vos mutuo Psalmis, Hymnis, et Cantionibus Spiritualibus, cum gratia canendo in corde vestro Domino.

XCIX. 6. De Presbyteris, eorumque Officiis. Pres- byteri, juxta praxim Veteris et Novi Testamenti, apud alias nationes Evangelicae Confessionis , pagatim ac oppidatim eligi ac constitui solent, viri doctrinam sanam amplectentes, inculpabiles, unius uxoris, liberos ha- bentes fideles, qui non sint obnoxii crimini luxus, aut subjici nescii, qui- que nullo scelere, nullaque infamia sunt notati, qui parrhesia quadam, ac personae gravitate, authoritateque sint praediti; nec tamen nimis vehe mentes, aut impetuosi, sed sedati, moderatique ingenii, ac prudentia Spi- rituali imbuti, qui cum discretione ac judicio quaelibet agunt; nec garruli, rimarumque pleni, qui quaevis effutiunt, sed qui lingvas suas in potestate habent: nec denique tales, qui ob negotiationes, aut alias occupationes domo saepins abesse coguntur, sed qui continue, vel saltem saepius, domi manent. Quibus ineumbit, ut omnium Ecclesiae civium vitam et conver- sationem diligentissime observent, et dissolute viventes commonefaciant; aut, si opus sit, causam eorum ad Pastores, totumque Presbyterium refe- rant, ut publice coram iis, qui totam Ecclesiam repraesentant, pro quali- tate delicti, juxta gradus a Christo praescriptos admoneantur, objurgentur, exclusioni, vel etiam communicationi adjudicentur. Ut porro aalarii docea

264 Canones Ecclesiastici Katona Gelcjiani.

tinm in Ecclesiis ac Scholis , nec-non bonorum omnium, ac redituum Ec- clesiasticorum, quocunque nomine venientium, rationem habeant, illorum- que dispensationem fidelibus Oeconomis committant, ptochotrophia, sicubi sunt, curent; mendicorum delectum faciant, ac validos, minusque egentes, ab usu elecmosynae arceant; ut porro aedes sacrao, Templa, Scholae, Parochiae, sartae tectaeque conserventur, ac coemeteria bene munita, clausaque sint, operam dent; Scholas denique tam Latinas, quam Verna- culas, diligentissime curent. In summa: Ut quamcunque radiär in Ecclesia accurate observent, ac eam cum Pastoribus, qui et ipsis praesunt, praesidentque, in ordinem rcdigant.

Quod quidem institutum, et si ad rite disponendam ac regendam Ecclesiam Christianam alibi sit valde necessarium ac utile, ut tamen id in gente nostra, ea, qua apud exteras, commoditate, fieri solet, institui hoc rerum statu possit, Politicus noster Ordo , ob varia, quae causatur, obstacula, plane non videt. Nihilominus, ut Ecclesiastici in conventus suos ad decidendas lites, et controversias forum spirituale concernentes, atque scandalosos disciplina Ecclesiastica refraenandos, eque coetu com- muni excludendos, exclusos vero resipiscentes vicissim in gremium Eccle- siae recipiendos, e civili quoque statu, honestos quosdam, ac judiciosos viros pro more accersant, se haud impediturum innuit. Quod etiam, ubi commode licebit, dehinc quoque usurpaturi sumus, salva interim tum Ma- gistratus secularis, tum vero Synodorum, ac Superintendentium, Seniorum- que authoritate superius declarata, per omnia manente.

C. 6. De Aedituis corumque Electione, ac Officiis, Aeditui a Pastoribus, ac praecipuis civibus in unaquaque Ecclesia eligendi sunt; et quidem Viri pii, prudentes, fideles, in vera doctrina probe fun- dati, honestae vitae, ac famae; et, si fieri potest, praesertim in Oppidis, mediocri etiam literatura tincti. Quorum officia erunt Templorum fores, quando sacri coetus habendi sunt, aperire et claudere, eadem Templa cum atriis verrere, et munda servare; Mensam Domini sternere ac instruere; Aquam ad Sacri Baptismi, Panem autem et Vinum ad Coenae Dominicae administrationem, una cum vasis Sacris, baptisterio nimirum , cantharo, calice, disco, linteolo apponere; eademque remota domi suae, vel alibi in loco solito, sub fideli custodia, intacta Ecclesiae conservare; Pulsatoribus praecsse, ac campanarum, horologiique curam habere; pecuniam ex gazo- phylacio, et proventum campanarum, vel etiam vinearum ac aliorum bonorum, si quae sunt, ad se recipere, ac vel ad fabricam Templorum impendere, vel pauperibus distribuere, vel in usum alium Ecclesiae neces sarium , ex consensu Pastoris Ecclesiae, convertere, perceptorumque ac expensorum singulis annis rationem coram iisdem reddere; ruinas item Templorum, aedium Parochialium et Scholarum restaurare, et id genus alia aedificia procurare; Mendicos rejectaneos in porticu Templi e me- dio aliorum, una cum Curatoribus, seu, ut vocamus, Judicibus, vel Magistris ptochotrophiorum, segregare, et ne aliis elecmosynam praeripiant, abigere, ut sie Diaconorum quoque vices simul sustineant; stipendium item ac salarium Pastorum, Rectorumque exigere; Scholis Vernaculis advigilare; denique Ministris Ecclesiarum in omnibus negotiis Ecclesiasticis inservire.

Canones hi jta sunt de communi sententia sanciti, ac reeepti, ut

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1709. 265

summa aliqua Ecclesiae utilitate, ac inevitabili ejusdem necessitate sie exigente, nonnulla in iis immutari, augeri, vel minui possint. Nulli tamen Dioecesi, aut Synodo, etiam Provinciali, hoc, in rebus praesertim maxime controversis, facere licebit. Omnes itaque et singuli Ecclesiastici, pariter et Scholastici, eos, in omnibus clausulis ac punetis, tamdiu, sub poenis in iis annotatis, observare tenebuntur, donec diversum a Nationali, vel saltem Provinciali Synodo, decretum fuerit.

cxxxv.

Articuli ecclesiastici juxta quos regitur Ecclesia Helveticae Confessioni addieta in superioribus regni Hungariae partibus

collecta 1709.

Praefatio. Cum nulla hominum societas, nulla Respublica, nulla civitas, imo ne domus quidem ulla, sine certis legibus constare possit, ubi nec virtutibus praemia extant ulla; necesse est nostram quoque so- cietatem sanetissimis legibus regi, atque gubernari, ut ex sententia apo- stoli a) in ecclesia, quae Dei domus est, b) decenter omnia et ordine ge- rantur, tam in doctrina, quam moribus et vita pie ac sanete instituenda, ad Dei gloriam et Ministerii ornamentum. a) 1 Tim. 3 V. 15. b) 1 Cor. 14, V. 40.

Articulus I. Qualis Deus et quomodo annunciandus. Primum itaque statuismus, Deum verum a prophetis et Apostolis agnitum eum esse, a) in cujus nomine baptizati sumus, nempe Patrem, Filium, et Spiritum Sanctum. b) Unum quidem natura deitatis aeternae, majestate, gloria, operationibus et eultui, c) sed tribus hypostasibus earumque proprietati- bus vere distinetum. Qui igitur Deum ab hoc alium in Ecclesia annun- ciat, ab officio, d) post unam atque alteram admonitionem, removendum et excommunicandum saneta ecclesia statuit. a) Matth. 28, 19. b) Joh. 5. c) 1 Joh. 5, 7. d) Tit. 3, 10.

IT. Ad ministerium vocatio exspeetanda. Nemo debet a) te- mere involare ad suseipiendum sacrosanetum Ministerii Ecclesiastici munus, sed b) debet exspectare vocationem, ne non missus currere vide- atur. a) Jer. 14, 14. 23, 21. b) Rom. 10, 15.

III. Examinatio et ordinatio exercenda. Vocati ad Ministe rium Ecclesiasticum non debent ullo pacto a) ministrare vel in docendo vel in administrandis sacramentis, priusquam examinati et b) ordinati fuerint, ut major sit Ministerii authoritas. a) 1 Tim. 3, 10. b) Tim 5, 22. c) 1 Tim. 3, 7—10.

IV. Locus et tempus ordinationis. Ordinatio non in privato sed in a) publico peragenda est; tempore generalis Synodi, et Consensus Universae multitudinis accedere debet, ne quid cuipiam violenter impo- natur. a) Act. 1, 16.

V. Quales sint ad ministerium digne reeipiendi. Ad mini sterium Ecclesiasticum non debet recipi quispiam, nisi qui mediocrem a) cognitionem Articulorum nostrae fidei teneat, b) sitque aptus ad docen dum, nam: Quodque parum novit nemo docere potest. Praeterea, c) honestum testimonium de sana conversatione, moribus castissimis babeat,

266 Canones Eeelesiastiei Synodi anno 1709.

ne majori potius dedeeori. quam ornamento eedesiae fiat. at 2 Tim. 3,14,15.

b) Tit. 1, 9. c) Tim. 3, 2 — 7.

VI. Discendum et docendum. Quoniam Spiritus Sanctus a) ma- ledictionem intonat iis, qui opus Domini fraudulenter fachmt, meminerint pastores non ad ignavum otium, nee exteraam rustieationem: sed in mes seni domini evocatos, in qna Jegendo, discendo et docendo perpetao oecupatos teneri decet. Non discentes antem et negligentes, nec in sacris literis in melius profieientes, tanquam inntiles mercenarii repudiabuntur a) Jerem. 48, 10.

VB. Literae testificatioriae a Seniore exbibendae. Ordi- nati debent habere literas testincatorias de soi ordinatione, conscriptas a Seniore, quo commendatiores Ecclesiae esse possint, et majori etiam cum authoritate docere.

VIII. Ordinatis intra biennium locus non mutandns. Quia ordinatio Ministromm non potest fieri sine expensis auditorum, ideo or- dinati testandae gratitudinis ergo, locum mutare intra biennium non de bent, nisi si id ex consensu anditomm et Toluntate fiat .

IX. Ex quo fonte conciones desumendae. Collocati jam in Ministerio praeter Evangelia dominiealia (quae interdum magna cum utilitate explicari possunt) integras conciones ex a) Prophetamm et Apo- stolorum scriptis desumere debebunt, et quidem ideo, ut et pastor et auditores in melius quotidie proficiant et crescant in doctrinae coelestis cognitione. a) Lnc. 6, 29.

X. Catechismus isque nnns et idem ubique docendus. Ca- techismus non debet omirti, sed juventus in a) fundamentis fidei Chri- stianae diligenter est instituenda, ut postquam b) lacte saciati fuerint, solidioris quoque eibi capaces esse possint. Catechismus autem unus et idem omnibus in locis docendus, nc pastorum mutatione forma quoque doctrinae et institutionis mutetur, cum evidenti auditorum dispendio. a) Hebr. 6, 1. b) 1 Cor. 3, 2.

XI. Lex et Evangelium praedicanda, Sacramenta admini- stranda. Ministri ecclesiarnm magna diligentia debent a) facere suum officium, hoc est, docere verbum Dei, nempe b) Legem et Evangelium, et administrare Sacramenta, puta Baptismum et coenam domini, addita promissionibus divinis. c) Baptismus quidem infantibus, et si petatur, etiam adultioribus, sed prius catechizatis et in doctrina ac religione ebri- stiana recte fundatis. Deinde d) coenam Domini, ea, qua seimus usum fuisse Dominum et Apostolos ceremonia. a) Eph. 4, 1. b) Tim. 1.

c) Matth. 23, 19. d) 1 Cortt. 25.

XU. Quo loco et tempore administranda sacramenta tam initiationis quam nutritionis. Sacramenta non debent administrari, nisi in a) publico loco, praesente coetu, et quidem antemeridiano tem pore, quod non solum de coena domini, sed de baptismo quoque dici- mus. Et id quidem ideo, quia baptismus Sacramentum sit nostrae in coetum acclesiae insertionis, deinde ne dignitas sacramentorum vilescat, excepto tamen casu necessitatis. a) 1 Cor. 11, 18.

XHI. In nullo casu necessitatis permittenda mulierculis. Administratio baptismi mulierculis nullo modo permittenda est etiainsi mortis necessitas urgeat. Muüeribus enim muuus ministrandi in ecclesia

Canones Ecclesiastici Synodi anno 1709. 267

non est permissum: sed quorum est docere eorumdem et sacramenta ad- ministrare.

XIV. Sacramenta et sepultura honorifica quibus dene- ganda. Qui verbum dei rejiciunt ac religionis Christianae fundamenta, immo vel orationem dominicam ipsumque Symbolum Apostolicum Ignorant, Deum contemnunt, ut sunt Cigani multi, et similes profani, his velut alienis a fide Christiana, sacramentum quoque baptismi et coenae, negandum sta- tuimus. Imo etiamsi moriantur, honorifica sepultura non afficiendos a) sanc- tum enim non est dandum canibus, neque margaritae objiciendae sunt porcis a Mat. 7, 6.

XV. Contumaces et inimicitiam cum ministris foventes quomodo tractandi. Quia plerumque homines correctionis impatientes eo prorumpunt contumaciae, ut verbo et sacramentis prorsus renuncient, et cum ministris perpetuam foveant inimicitiam, tales a) semel atque iterum sunt admonendi ex Christi mandato, postea ni resipiscant publice arguendi. Postremo ubi his nihil proficitur etiam excommunicandi, et quidem ita ut non solum vivis sed etiam mortuis, tum illis ipsis, tum familiae vestigiis ipsorum insistenti, ministerium ecclesiasticum in omnibus prorsus interdi- catur, ac communi etiam loco sepulturae arceantur, ut ex Christi regula, b) mortui sepeliant suos mortuos Mat. 18, 15, 16, 17, 6. Mat. 8, 22.

XVI. Festa sanctis dedicata non observanda. a) Dies festi sanctorum, quorum observatio ex eodem fonte cum invocatione sanctorum promanavit, nullo modo sunt observandi, praeter diem dominicum, nativi- tatis, circumcisionis, passionis, paschatis, ascensionis et pentecostes cum suis feriis a. Gal. 4, 10.

XVII. Sabbathum sanctificandum. Cum a) dies dominicus cul- tui divino sit destinatus, operas manuarias prorsus omnibus in locis inter- dicimus. Ministorum erit ergo vigilare, ut violatores Sabbathi numulla primum puniantur, deinde vero si magistratus officium non faciat verbo et sacramentis interdicendum erit. a) Exod 20: 9, 10.

XVIII. Ceremoniae quales et qualiter tenendae. Ceremoniae quae boni ordinis causa sunt institutae, et nonnihil faciunt ad exercitia fidei et pietatis Christianae sunt observandae. Ita tamen, ne alligetur iis opinio cultus, meriti, aut necessitatis. Deinde vero plus temporis tribuatur docendo et audiendo dei verbo, quam ceremoniis.

XIX. Ministrandum uni solum ecclesiae, nisi vicinae ab antiquo illi sint adjunctae. Satis est, si quis spartam, quam nactus est ornare, hoc est, loco illi in quo positus est divinitus, ministrare po- terit. Proinde nemo duobus vel tribus locis simul inserviat, nisi ab antiquo ita fuerit ordinatum, ut sunt plerumque, uni loco duo vicina loca adjuncta, alias annuo loci illius proventu privabitur per seniorem.

XX. Munus et proventus alterius non eripienda. Pastores loca ejusmodi inhabitantes quae diaconos vel collegas habere solita fuerunt, omnem debent operam et diligentiam adhibere, ut is ordo in locum restitua- tur, neque pastor sui collegae munus erripere, et proventum utriusque perci- pere debet, alias diaconatus proventu privabitur.

XXI. Ministrorum est scholaium rationem habere. Quia autem scholae seminaria sunt ecclesiae, Pastorum est officium, scholarum singularem habere rationem, et in omnibus locis, tales praeficere ludimo

268 Canones Ecclesiasticis Synodi anno 1709.

deratores, qui pueritiam et juventutem in studiis pietatis, et Lumanioribus literis sedulo erudiant et informent.

(Die übrigen Artikel von XXII—XL sind nur noch dürftigere Aus züge aus den Katona-Gejelischen Kanonen; wir lassen sie daher aus und geben nun noch die folgenden.)

XL. Depositi, ecclesiaeque non reconciliati, mini- strare prohibentur. Ministri turpi aliqua infamia notati, et ideo depositi, vel excomunicati, nullo modo ministrare debent, nisi reconciliati ecclesiae fuerint. Secus facturi in perpetuum abjicientur.

XLI. Nee ab alio Seniore reeipiantur. Ministri depositi, et privati ab officio per aliquem seniorem ab alio nullo modo recipi debent, nisi suo seniori et ecclesiae prius reconciliati fuerint.

XLII. Ad externum praesidium convictis et muletatis non est confugiendum. Quicunque alieujus criminis convicti, et ab ecclesia poena commerita muletati, ad potentiores, exterumque praesi dium confugiunt, sese ecclesiae et ejus judicio contumaciter opponentes, ii in perpetuum, et sine ulla spe veniae tanquam putida membra abjici- antur et proscribantur.

XLIII. Familiae et habitus ratio habenda. Familiam quo- que talem habeant ministri, quales ipsos oportet esse, sicut Apostolus praecipit, et arcere quantum possunt a) luxum b) sumtuosas vestes, et peregrinum habitum et a se et ab uxoribus, ne videantur majorem habere rationem eultus exterioris, quam interioris. Officio autem suo et dignitati personarum convenientem habitum circumferant. a) Tit 1 V 6. b) 1 Tim 2 V 9.

XLIV. Choreae semper etubique vitandae. Saltationes, vel (ut vocant) choreas, vel in publico, vel privato loco ministris om- nino interdieimus, transgressores autem serio punientur.

XLV. Quales personae non sint copulandae. Desertae personae, sine legitima ecclesiae cognitione, et libello repudii vel divortii, prius non aecepto a seniore: sie etiam conjuges impares, et virgines infra annos 14 copulari non debent. Transgressores autem mulctabuntur primum florenis 14. Deinde idem facientes saepius, officio privabuntur.

XL VI. Dispar conjugium quomodo an tieipandum? Quo- niam ex dispari conjugio graves saepissime controversiae et lites, publi- caque scandala oriuntur, dum vetulae, et mulieres temulentae, ventris sui causa modo ipsae lautius tractentur, personas inconvenientes in matrimonium cogunt; operam dare ministri debent cum suis civibus, ut in omnibus oppidis et pagis certae et hone3tae personae constituantur quasi nuptiarum magistri, quorum auspieiis idoneae et convenientes per sonae copulentur.

XLVII. Extranei caute baptisandi et copulandi. Si qui per baptismum vel copulationem in conjugium petant a ministro, qui quidem non sint ex suis auditoribus, nullo modo iis ministrandum est, nisi idonei testes adhibeantur, de sui pastoris vel absentia vel aegritu- dine. Saepe enim hac ratione impurae, ineptae vel non liberae personae copulari solent, alioquin secus facturi mulctabuntur florenis 12.

XLVIII. Sabbatho nuptiae non sunt celebrandae. Domi- nicis diebus non est permittenda nuptiarum celebratio. Cum is dies non

Cätiones Ecclesiastici Synodianno 1707. 269

conviviis aut helluationibus, sed audiendo Verbo Dei, et sacris coetibus frequentandis dicatus sit. Transgressores mulctabuntur florenis 12.

XLIX. Denuntiatio publice debet praecedere. Ut scan- dala evitari possint, et ne quomodo per errorem personae inconvenientes aut illiberae conjungantur, ante nuptiarum solennitatem et juramentum ipsum, in frequenti ecelesiae coetu, praecedere debet denuntiatio earum personarum qua in matrimonium copulari debent, cum seria auditorum admonitione, ut si quid hiconveniens inter eas sciverint, mature pasto- rem edoceant.

L. Introductiones omittendae. Introductio, ut vocant, novarum nuptiarum et puerperarum omittenda est, quod illud papisticum, hoc vero judaicum sit.

LI. Petulantiae juvenum, virginum et mulierum invi- gilandum. Conventicula juvenum cum virginibus tempore vespertino usitata, sub praetextu qualicunque, probibeantur. Muliercularum item nocturnae commessationes et petulantiae in conviviis puerperalibus, et bachanalicis grassationibus, penitus tollantur. Reluctantes autem, ex dei verbo serio arguendi, et tandem si prorsus resipiscere nolint, ministerio interdicendum ipsis erit.

LH. Visitatio. Quo autem magis in officio tam Pastores, quam ipsa plebs contineri possint, singulis annis ecclesiarum omnium visitatio fiat, ex recepta ecelesiae consvetudine.

LIII. Synodus convocanda et quare? Propter ordinationem fratrum, et ut pastorum vel inter sc, vel aliorum contra ministros accu- sationes et controversiae cognosci ac dirimi possint: item variae et mul- tiplices causae, forum ecclesiasticum concernentes dijudicari, synodus singulis annis convocanda est, cui etiam scholarum rectores Interesse debebunt.

LIV. Synodus sine causa non est negligenda. Si qui synodis non interfuerint, nisi gravis aliqua et inevitabilis necessitas interveniat (de qua per literas, aut vicinum Pastorem, seniorem edocere debebunt) juxta determinationem synodi puniendi sunt flor 3.

LV. Vocationi senioris non renuntiandum. Ad negotia vero ecelesiae, ad praesens urgentia, a seniore vocati et venire praeter- mittentes, privataque sua negotia publicis majoris aestimantes, punientur primum floreno uno; deinde tribus; tertio tanquam contumaces et inobe- dientes abjicientur.