In nomine sancte et indiuidue trinilatis. Conradus diuina fauente clemencia Romanorum rex secundus. Si ecclesias dei promouemus et religiosorum episco- porum et precipue fidelium nostrorum pia uota adiuvamus, hoc ad amplificationem imperii nostri et ad salutem anime nostre profuturum speramus. Quam ob rem Hauelbe'rgensem ecclesiam, ab antecessore nostro pie memorie Ottone magno imperatore in honore sancte dei genitricis Marie fundatam et postea gentilium errore et incursu nimis desolatem, in nostram luicionem speciali defensione susci- pimus et venerabilem eiusdem ecclesie episcopum Anselmum, qui ad reedifica- cionem et restauracionem sue ecclesie feruenlissime laborat, pio Studio adiuuare uolumus, quia eum et in religione diu deuotum et in nostra ac regni fidelitate liniiiiiti et stabilem experti sumus. Prefatam itaque ecclesiam presenti priuilegio comTnunimus, confirmantes ei, quicquid anlecessores nostri, tres uidelicet Ot- tones et Henricus secundus rex1, contulerunt, hoc est Hauelbergensis ciuitatis wedietatem ciim omni iure et eiusdem burgwardi medietatem cum omnibus vtili- tatibus suis; in prouincia Zemzizi, in comitatu autem Werenzonis comitis, duas villas in Mellinga Bum2, Drogawizi et dimidium silue, que uocatur Poregi, cum villis ex ea uel in ea cultis; in prouincia Liczizi Merianburg3 urbem, qwe et Cobelitze dicitur, cum hiis villis: Priecipim, R[o]tzmoc, Podesal, Co[t]im, Virze- nizi, Niecurim, Mil[c]um, Malizi, Malizi Zmirdizca, H nimm, Priecipim, .l.ulim 4 et «um toto burgwardo; m prouincia Mutiga5, in comitatu autcm Werenzonis, .XXX mansos (in hiis) in hiis villis: Minteshusen, Hagerstein, Aerthum, Aciestoum6; in villa, que dicitur Robeli, VI mansos; in prato, quot vulgo dicitur Wisch, V mansos; in prouincia Nielietizi Niziem7 ciuitatem cum loto burgwardo, que ciuitas sita est in comitatu8 Werenzonis: in eadem autem prouincia et in comitatu eiusdem Werenzonis legalem decimacionem vna cum illius, quot ad nos pertinet, tributi <tecimacione; in prouincia Cho[rice] Plothi9 ciuilatem totam; in prouincia Bessere1B Wizoca ciuitatem tolam et vnam villam Thadandorpp11; in prouincia Linag-ga Pothlustim12 ciuilatem totam; et decimam istarum prouinciarum, hoc est Zemzizi, Lizzizi, Nielieciei, Dessen", Linagga, Morizi, et decimam tributi, quod nobis soluitur de Rederi, et decimam h »eins tributi, quod nobis de inferiori marcha soluetur. Et qu[onia]m14 prenommate ciuitates et ville sepe irruentibus paganis

52 1150. 43

•

vaslate sunl ac depopulate adeo, ut uel nullu uel raro habitatore incolantur, vo- lumus atque precipimus, ut idem episcopus liberam absque contradictione habeat facultatem ibidem ponendi et locandi colonos, de quacunque gente voluerit uel hebere polurril. ea videlicet libertate, ut nullus dux, tuilhis marchio, nullus comes seu vicecomes, nullus aduocatus seu subaduocatus aliquam exaccionem exinde extorquere audeat, nullus sibi aliquod dominium ibi usurpare | »rcsiuir.il. DU lins peliciones publicas ibi faciat, nullus eos ad ligna secanda uel portanda uel f'aciendas fossalas cogat, nullus alienus aliqu[o]d15 genus grauaminis eis imponere audeat, sed tantummodo soll episcopo Hauelbergensi de hiis omnibus subiaceant et ei iuxla mandatum suiiin in hiis ad honorem et vülitatem ecclesie seruiant et null! homin[um]t6 de aliquo seruicio nisi ei uel certo misso suo respondeant. Pre- terea qu[onia]m" pyum est, diu desolate et iam n[un]c17 reparande ecclesie om nibus modis subuenire, iuxta regalem mansuetudinem censemus et speciali priui- iegio nostre maieslatis decernimus, ui. quicumque in regno nostro, magna uel pirua persona. prefate ecclesie uel episcopo terras uel possessiones uel aliquam alicuius rei oblationem conferre uel vendere uoluerit, liberara hoc faciendi per 8e habeal facultatem, et ecclesia(m) liberam suscipiendi ac possidendi per se habeat poteslateml8, neque ille, qui donat uel vendit, neque ecclesia, que accipit uel niiii. propter boc ad comitatum ire cogatur. Nulla quoque polestas quasi auctoritate regni talem donacionem impedire attemptet. Conlirmamus eciam eidem ecclesie oblacionem comitis Ottonis, hoc est XX mansos in Rogaz19 et curtem in Burcstal cum tota villa et decima et curtem in Widenmore cum tota villa et lerritorio et decima, cuius ville dimidietatem dux Henricus dedit, ut absque omni eiactione possideant. Ecclesiam quoque in Jericho cum omnibus suis appen- dictis, quain Hartwigus20 Hammenburgensis archiepiscopus de sua proprietate Ha- uelbergensi ecclesie donauit, confirmamus, in qua venerabilis episcopus Hauelber- gensis Anseimus nunc preposituram religiosorum canonicorum instituit. Hec igitur omnia et quecunque alia preter ea nunc habere uidentur uel in posterum largi- cione imperatorum seu ducum21, marchionum, principum, nobilium seu cuiuscunque coodicionis personarum seu quibuscunque iustis modis adipisci potuerint, sepedicte ecclesie Hauelbergensi et episcopo eiusdem loci confirmamus, omnia nostro regali baDno roborantes, quecunque videlicet nunc data sunt uel in perpetuum deo pro- picio donabuntur. Et quoniam aduocati plerumque solent grauare ecclesias, ,pre- cipimus, ut nullus aduocatus aliquid exigat preter consuetum ins aduocacie tempore (ihiriii. quem eciam idem episcopus rite22 aliorum episcoporum pro uoluntate sua cunstitual; subaduocatos uero omnino interdicimus, quos etiam communis lex tocias regni nostri ab aduocatia iusto iudicio remouet. Omnes itaque eiusdem ecclesie possessiones, tarn in areis, quam edificiis, mancipiis utriusque sexus, terris culüs et incultis, pascuis, pratis, campis, siluis, venacionibus, aquis aquarumue decursibus, molendinis, piscationibus, viis et inuiis, exitibus et reditibus, quesitis

6*

44 1150. 52

et inquirendis, cum omnihis. que ullo modo dici aut nominari possunt, ea liber- late donamus, ut episcopus liberam habeat poteslatem qualicunque modo ad vtili- talem svpradicte ecclesie conuertendi. Sunt autem eiusdem episcopatus termini: ab ortu fluuii, qui dicitur Pene, ad orientem, ubi idem fluuius intrat märe, ab ortu uero fluiuinis. qui dicitur Aldia, ad occidentem, ubi idem fluuius infinit in Albi;un. a meridie Strumma23 fluuius, ab aquilone märe Rugianorum, cum inter- iacentibus nominatis prouinciis: Zemzizi, Lizzizi, Nielietizi, Desseri, Linagga, Morizi, Dolenz, Ploth, Miserezs, Grozwin, Cithne. Wanzlow, Woztrose24. Decer- ninnis itaque et regali nostra auctoritate sancimus, ut nullus archiepiscoporum seu episcoporum infra prescriptos terminos aliquod ius sibi usurpare presumat, sed omnia episcopo Hauelbergensi episcopali iure subiaceant tarn in decimis dandis, quam in aliis, que ad christianam legem spectare dinoscuntur. Quicunque uero contra hanc regalis sanctionis paginam lemerario ausu agere presumserit, centum libras puri auri persoluat, dimidium camere nostre ac dimidium prefate ecclesie episcopo. Et ut hec omnia rala permaneant, hanc cartam regali aurea bulla insigniri fecimus. Anno dominice incarnationis M°C°L0, indictione XIIP25, concur- rente VIa, epacta I8, regnante Conrado Romanorum rege secundo, anno uero regni eius XIII0. Data per manum Arnold! cancellarii vice archicancellarii26 Heinrici Moguntini archiepiscopi, III. nonas Decembris. Actum Wirceburg feli- citer. Amen.

[M.]

Signum domini Conradi Romanorum regis secundi. Anno II027, postquam reuersus esl a ciuitate sancta Jherusalem.

Nach Riedel, Cod. dipl. Brand. I, Bd. 2, S. 438 aus dem Havelbcrgcr Copialbuche. Wenig genau ist der Abdruck bei Küster, OpuscuL collect. Bd. II, St. 16, S. 128 f., besser der Druck bei Buchholtz, Gesch. der Uiurm. Brandenb. I, S. 416 f. (nach einer Abschrift der Süssmilch'schen Sammlung). Zu er wähnen sind etwa folgende Abweichungen Buchholtzens von Riedel: 2 Bani (statt Buni? Vgl. oben Nr. 14! Bum: R.) — 3 Liezizi Marienburg. — 4 Priecipini, Rozmoc (Ritzmoc: R.), Podesal, Cotini (Cooim: R.), Umzemzi (mit K.), Niecurini, Milcuni (Mileum: R.), Malizi, Malizi Zinordizca, Rabbuni, Priecipini, Ludini (vgl. Nr. 14 und unten 1179, Jun. 29). — 5 Mintga. — 6 Minteshusini, Hagcnstein (mit K.), Aerthun, Aiestuon. — 7 Nizem. — 8 comitatu eiusdem. — 9 Chorize (Choma: R.) Plot. — lo Dosseri. — 11 Chadundorp (Chadandorpp: K.). — 12 Pochlustin. — 13 Liezizi, Nieletizi, Dosseri. — I4 quoniam (mit K.; nimm: R.). — 16 aliquod (aliquid: R.). — 16 hominum (mit K.; homini: R.). — l7 nunc (mit EL; nee: R). — I8 facultatem (mit K.). — 19 Rogaetz (Rogäz: K.). — 2O Hartwigus (Hartwigis: R.K.). — " ducum seu. — 2a ritu. — 2S Struma. — 2* Nieletizi, Dorseri, L., Morizzi, D., Plot, Miseretz, Groziom, C., Wandzld, Wazrose. — 2S VIIL (mit K.) — 26 archi- fehlt. — 2T HL

A n m. * Eine Urkunde König Hcinrich's 11. für das Bisthura Harelberg hat sich nicht erhalten; doch liegt eine solche, auf welche oben hingedeutet wird, muthmasslich dieser Urkunde König Konrad's III. zum Grunde. Wenigstens kann man die Bestimmung „in comitatu Werenzonis" wohl nur auf den Mark grafen Werner beziehen, welcher (nach Thietmar VI, c. 51, 52) im J. 1003 auf den Markgrafen Lotbar folgte, 1009 seines Amtes entsetzt wurde (Thietmar VI, c. 34) und im J. 1014 eines gewaltsamen Todes starb. (Thietmar VII, c. 8 und Ann. Saxo zum J. 1014, Necrol. Merseb. zum 11. November bei Höfer, Zeitiohr. l, S. 125.)

53 1151. 45