Capitulalio inier ducem Ferrarie et ligain**). In Christi nomine amen. Anno eiusdem natiuilatis millesimo quin gentésimo vigésimo séptimo, iiidiclione quarla décima, die vero quinto décimo mensis nouembris, Ferrarie, in curia ducali in camera, in qua de

y) Zwischen »obscruarc« und »inuiolabilmentc« fehlt folgender Passus der aus der Capitulation zwischen dem Pabste und kaiserlichen Heere vom 5. Juni 1527 ergänzt werden kann: sinceramente et realmente senza alcuna sinistra interpretatione dal canto suo, cosi epsi signori promettiao de obseruarle et farlo obseruare. Auch eine gleichzeitige Abschrift die ser Capitulation vom 5. Juni in italienischer Sprache, wie gleichfalls eine gleichzeitige Abschrift der Capitulation vom 26. November in italienischer Sprache liegt vor.

*) cfr. Traité de confederation, apellé la sainte ligue etc, à Cognac le 22 Mai 1526, und Capitula conventa inter ligam etc., actum Mantuae, 7 decembris 1527 in J. Du Mont Corps universel diplomatique Tome ГУ. Partie I. a Amsterdam et à la Haye 1726. fol. No. CXCIII. und CCXVIH. pag. 451—455, und 510—514; J. C. L. Simondc de Sismondi Histoire des

No. LXXXI. 1527. 173

presenli residentiam facit infrascriptos reuerendissimus legatus, presenti- bus teslibus, ad hoc vocatis et rogalis, magnificis el clarissimis iuris consultis, dorainis, domino Matheo Casella Fauentino ct domino Jacobo Aluaroto l'alauino, infrascripti illustrissimi ducis consiliarijs secretis, magnifico el generoso viro, domino Alfonso quondam domini Brandelisij de Troltis, predicli illustrissimi ducis factore generali et ipsius domini ducis consiliario secreto, et magnificis viris, domino Opizone a reueren- dissimis el domino Bonanentura Pistophylo a secretis ipsius illustrissimi ducis, et alijs.

Cum ad illustrissimum cxcellenlissimumque principem dominum do minum Alfonsum ducem Ferrarie etc accesserint reuerendissimus et il- lustrissimus dominus dominus Innocentius Cíbo, cardinalis et legatus sánete Romane ecclesiç, nomine sanctissimi domini domini Clementis pape VII ac reuerendissimorum dominorum cardinalium ac magniiieus dominus dominus Joannes Joachimus dominus de Vaux, regius consilia- rius, illustrissimi domini domini Odeti domini de Lautrech locumtenenlis christianissimi Francorum regis in Italia et capitanei sanclissime lige, orator et procurator, а�? magnificus dominus Gregorius de Casali eques, orator serenissimi ac potentissimi regis Anglif, fidei defensoris et huius sanetissime lige protectoris, neenon ctiam reuerendissimi et illustrissimi domini cardinalis Eboracensis, ac magnificus et clarissimus dominus Gaspar Contarenus, nobilis Venelus, orator serenissimi ducalis dominij Vene- torum, ac magnificus comes Maximianus Stampa, orator et procurator illustrissimi et excellenlissimi ducis M Mediolani, ac magnificus dominus Antonius Franciseus de Albizis, nobilis Florentinus, orator excelse rei publice, Florentine.: iidem oratores sánete sedis apostolice, regumque ac prineipum el dominorum suorum nomine significarunt, scire ipsum illustrissimum ducem, quonam in statu Christiana respublica constituía sit qnantumque auctorilatis dignitatisque religioni nostrç sit detractum, cum Romanus ponlifex, Christi vicarius, in miseram seruilutem redactus fuerit, cum sedis apostolice, authnritas non solum imminuta sed pene ex ímela sit, earn ob causam reuerendissimos patres stanclissimumque domi num nostrum regesque prineipesque suos ipsos reuerendiisimum legalum et ceteros oratores ad ipsum illustrissimum ducem misisse et destinasse, vt eum, quem religioiiis obseruanlissimum Italieque libertatis assertorem optimum noscerent, rogarenl et obtestarentur, vi sanetissimo fçderi, inier

républiques italiennes du moyen Age, Tome 15. nom elle édition, ¿i Paris 18¿6, 8V<> pag. 3I ¿.

**) Diese Überschrift befindet sicli auf der Ausscnscite der gleich zeitigen Abschrift, aus welcher vorliegender Abdruck entnommen ist.

1) Eine andere auch gleichzeitige Abschrift liest-, »domini ducis«.

174 No. LXXXI. 1527.

ipsus reges et principes et respublicas ac sanctam sedem aposlolicam inito, se adiungerel opeque viribus ac prudentia et consilio adiuuarel. Quod si misera Christiane, religionis conditio quassataque iam pridem Italia eum non mouebat, meminisset saltem, se apostolice, sedis beneficio Ferrariensera ducatum possidere fideque ac iuraraento astrictum pontifi- cem ipsamque Roraanam ecclesiam eiusque dignitatem authorilatem ac iura viribus arrais tueri ac defendere, nusquamque iustiorem causam ob- latam, que ipsuro ad opem auxiliumque prestandum pontifici sedique apostolice, excitaret. Quod si efficeret, ut iure tenebatur, preler oplimi ac christiani principis et vasalli eiusdem sancte sedis aposlolice, officium, quod prestabit, maximo etiam hoc beneficio Romanam ecclesiam reli- quosque reges et principes vniuersainque italiam sibi aslringeret. Sin vero denegaret, prospiceret eliam, quo in statu res sua constitueretur, viderelque, quantum pontificis ac celerorum regum principumque animos offenderet, cum diclus ponlifex ac reges et alij omnes principes non secus eum cssent tractaturi, ac si partes iuimicorum sequeretur; belluin- que eidem ac statui suo indicebanl denuntiabantque, nullam illi causam excusationis relictam fore.

Hes) et alia pluraque cum longiori sermoneexposita fuissent idem- que illustrissimus dux plurima in sui excusationem adduxisset hortando rogando et instantissime eos deprecando, ut ipsum ducem non cogerent neque compellerent ad adiungendum se diclo f^deri, offerens, eos omnes oratores assecurare 3), quod eis in aliquo non obesset, et excusaliones preces et oblationes, a diclo doinino ducc i'act^, a predicto reuerendis- simo legato et reliquis oratoribus miniiue admissc, fuerinl diuque cum inier ipsum illustrissimum ducem et prediclum rcucrendissimum legaluui et oratores conlentio facta fuisset, cum nollet ipse illustrissimus dux ad fedus ipsum accedere, vt requirebatur: (andern videns ipse illustrissimus dux, quod dicti reuerendissimus legatus et oratores prefati volcbanl ipsum ducem aul pro confederato aut pro exprcsso et declarato iuimico habere, molus eorum verbis et instantia coudescendit et deuenit ad has conuiii- tiones et pacta, bona Gde per omnes partes obscruanda, libera voluu- late et sie deuentum fuil, quod felix fauslumque sit partibus ipsis.

Et sie predictus reuerendissimus et illuslrissimus dominus, dominus Innocentius cardinalis Cibo, legatus apostolicus, ad hoc specialiler a sanclissimo domino nostro papa deputalus, (am per breue sue. sancülatis, cuius tenor ad conlextum inferius describetur, quam eliam, vt asseruit, ex nouiter habilis commissionibus a sua sanctilate et vt bene conscius voluntatis sue, beatiludinis et eliam cx potestate, quam habet vigore su$

2) Hec. 3) se assecunituniiii rsse.

No. LXXXI. 1527. 173

legationis, et vt procurator reuerendissimorum dominorum cardinalium infrascriptorum, videlicet reuerendissimi et illustrissimi domini cardinalis de Farnesio, reuerendissimi domini cardinalis Cortonensis, reuerendis-. simi domini cardinalis de Rodulfis, reuerendissimi domini cardinalis Manluani, Parmç nunc existentium, a quibus sua illustrissime et reueren- dissima dominatio ad infrascripta omnia habet mandatum, cuius mandati tenor hie in fine inseritur, et nihilominus etiam proraissit *) de ralo et ratihabitione, videlicet quod tain ipse sanctissimus dominus noster, quam primum erit in libértate et adiri polerit, ad omnem requisitioncm ipsius illustrissimi et suorum ac etiam predicti omnes reuerendissimi et illustrissimi domini cardinales, Parme, congregati, а�? etiam reuerendissi- mus dominus cardinalis Araceli5), cardinalis Egidius, cardinalis Fra- nensis et cardinalis de Jurea et cardinalis de Ancoua in termino vnius mensis presentí die incohandi •) omnia et singula suprascripta et infra scripta approbabunt et ratificabunt et confirmabunt per publica instru menta et se vna cum prediclo reucrendissimo domino Innocentio, legato apostólico, ad omnia et singula suprascripta obligabunt el promiltent tarn pro ipso sanctissimo domino noslro quam pro ipsis alijs omnibus cardinalibus, absentibus ab vrbe Romana el regno Neapolilano, existen- libus in Italia, el pro exislenlibus in vrbe Romana uel in regno Neapoli lano, cum erunt in libértate, quod omnia suprascripta el infrascripta approbabunt et cum effectu se obligabunt et illa semper et in perpetuum obseruabunt et obseruari teneri et exequi facient tarn ab ipso sanctissimo domino nostro quam ab eius in pontificatu successoribus. Ac insuper supradictos cardinales absentes et existentes Parmç ratificare faciei infra terminum quindecim dicrum priorum futurorum ipsamque ratificalionem predictus reuerendissimus dominus legalus infra terminum aliorum quin decim dierum post primos in publicam formam ') presentabit dicto il lustrissime duci Ferrarie omni exceplione remota.

Promittens etiam ipse reuerendissimus legalus, quod omnes alij sánete Romane ecclesie cardinales, cum primum erunt in libértate, dictam obligalionem et infrascriptas promissionus ratificabunt, seruabunt el ser- uari facient cum eíFectu et quod reuerendissimus dominus legalus de Saluiatis, existens Francie, tanquam legalus sánete sedis apostolice. Transpadanus, in termino vnius mensis dicta omnia suprascripta et infra scripta approbabit, confirmabit et ad ea se efficaciter obligabit in ple- nissima forma, ila quod non sufficiat fecisse suam diligenliam, sud con tinue rcmaneat et remaneant obligatus et obligali, vsque quo dicta rati—

4) promisit. 5) Die andere gleichzeitige Abschrift liest: »Arardi". 6) inchoandi. 7) publica forma.

176 No LXXXI. 1527.

ficatio supradicto illuslrissimo duci fuerit presentata. El si conligerif, aliquem ex supradiclis reuerendissimis dominis cardinalibus ad summum .•apostolatum assumtni8), omnia infrascripta, que, ad sedem apostolicam spectanl, seruabit et adiraplebil, omni iuris uel facti exceptione remota: et ad omncm requisitionem tarn ipsius illuslrissimi domini ducis Ferrarie quam filiorum suorum tarn santissimus dominus noster Clemens papa VII, cum primum eril in libertale, quam eius in pontificatu successores per suas literas apostolicas in forma breuis uel sub plumbo, vt magis ipsi illuslrissimo duci videbitur et placueril, dicla infrascripta capitula ap- probabit ratificabit et confirmabit •) et se ad eorum obseruantiam in forma plenissima obligabit,0).

Et simililer magnificus dominus Joannes Joachimus de Vaux ■') et regins consiliarius, oratur et procurator illuslrissimi domini domini de Lautrech, christianissime maiestatis locumtenenlis in Italia, vt ex literis suis credentialibus, ad ipsum illuslrissimum ducem Alfonsum scriptis, et ex mandato etiam coristat, quarum litterarum et mandali tenor inferios describetur, et nihilominus promissit '*) de rato et ralihabilione, videli- cet quod ipse christianissimus rex in termino vnius mensis uel an'e et ipse illustrissimus dominus de Lautrech locumtenens antedictus in termino quindeeim dicrum omnia infrascripta approbabunt et emologabunt ac omnia ea firma rata et grata habebunt et tenebunt et ad ea omnia in plenissima et amplissima forma se obligabunt.

Et magnificus eques dominus Gregorius de Casali, orator et con siliarius serenissimi ac potentissimi fidei deffensoris et lige istius sanclis— sime protectoris regis Anglie, et illuslrissimi ac reuerendissimi domini domini cardinalis Eboracensis, per suas literas patentes in credentiam dicti magnifici domini Gregorij asserens etiam, se ad omnia infrascripta habere specialem coinmissionein ac mandatum, et nihilominus ad omnem bonum finem promissit") de rato el ralihabilione, quod maieslas sua et reuerendissima ac illuslrissima dotninalio predieli cardinalis predictam promissionem infrascriptam in omnibus et per omnia ratam gratam aefir- mam habebunt ac ad ea omnia et singula in plenissima forma se obli gabunt et in (ermino duorum mensiuin diclam ralificalionem et promis sionem dictorum serenissimi sui regis ac reuerendissimi domini cardina lis presentabit illuslrissimo domino duci in publica et autenlica forma.

El magnificus et clarissimus nobilis Vcnelus dominus Caspar Con- larcnus, orator, nuntius el procuralor serenissimi ducalis dominij Vene-

8) assumi. 9) approbabunt ratificabunt et confirmabunt. 10) obli gabunt. 11) Die andere gleichzeitige Abschrift schiebt hier ein: »dominus«. 12) promisit. 13) promisit.

No. LXXXI. 1527. 177

torum, ad hçc omnia specialiler depulatus, al palet per literas creden- tiales et mandatum ipsius serenissimi dominij seu publicum instrumen tait), cuius tenor infra describetur,

Et magnificas et clarissimus dominus Maxiroianus Stampa, comes et eques, ab illustrissime domino duce Mediolani ad omnia et singula infrascripta deputatus, vt constare asseruit ex infrascripto suo mandato, cuius tenor infra describetur,

Et magnificus dominus Antonius Franciscus de Albizis, nobilis Florentinus, procurator et nuntius ad hçc omnia infrascripta ab excelsa república Florentina deputatus, ut patet ex suis patenlibus litteris et in struments, quorum tenor infra describetur, et nihilominus tam dictus dominus Gaspar quam dictus dominus Antonius Franciscus de Albizis et comes Maximianus Stampa promisserunt u) et proiniltunt ipsi illustris sime et excellentissimo duci "), presentí et slipulanti pro so et suis suc- cessoribus, quod tam serenissimum dominium Venetorum quam predictus excellentissimus dux Mediolani et predicta excelsa respublica Florentina omnia infrascripta approbabunt et emologabunl et ad ea omnia efficaciter se obligabunt in amplissima forma infra spatium quindeeim dierum a die presentís stipulalionis cum iuramento et alijs efficacissimis clausalis eliam in forma camerç.

Primo nainque conuenerunl, quod tam dictus reuerendissimus legatus quam alij suprascripti oratores promisserunt u) et promiltunt diclo il lustrissime domino duciFerrarie, pro se et suis descendentibus presentí et slipulanti el pro se et diclis descendentibus, quod sanetissimus dominus nosler Clemens papa VII. et eius in papatu successores et dictus Sere nissimus et christianissimus Francorum rex et dictus Serenissimus ac po- tentissimus rex Angliç el dictus reuerendissimus cardinalis Eboracensis et omnes et singuli predicti cardinales et serenissimum ducale dominium Venetorum et illuslrissimus dux Mediolani ac excelsa respublica Floren tina et omnes simul el vnusquisque eorum de per se pro se ipsis et eorum et cuiuslibet eorum successoribus suseipient, habebunt et tene- bunt et recipient et nunc reeipiunt et habent ipsum illustrissimum domi num Alfonsum ducem Ferrarie et eius filios ac descendentes а�? totum dominium et statum et quamlibet eius partein, quem et quam tenet et possidet quomodocunque et qualitercunquo ac in futurum quomodocunque lenebit et possidebit ipse illuslrissimus dominus dux eiusque illustris donus Hercules primogenitus filius et alij eius descendentes ordine successiuo, sub perpetua protectione et in per-

14) promiserunt. 15) die andere gleichzeitige Abschrift liest: »dor mino duci«. Iii) promiserunt. м

12

178 No. LXXXI. 1 527.

petuam protectionem omnium eorum et cuiuslibet eorum vniuersalem defensionem et tuitionem habebunlque ac tenebunt Semper et in per- petuum et vnusquisque eorum de per se habebil et tenebit tarn durante dicta sanctissima liga quam quocunque tempore, ita ut etiam ea finita presens prolectio et obligatio Semper et in perpeluum durct et firma permaneat, defendentque dicli omnes eorum principales et qnilibet eorum defendet predictum illustrissimum ducem et suos et stalum. quem tenet ac in futurum tenebit, ut supra dictum est, ab omnibus et quibos- cunque regibus, principibus et potenlalibus et alijs, quibuscunque cuios- cunque gradus conditionis et qualitalis sint uel esse possint, etiam si pontificali uel imperiali authoritate fulgerenl et etiam si esset vnus uel plures ex ipsismet confederalis, qui vellent scu vellet dictum illustrissi- mum ducem uel eius successores seu slatum supradictum in totum siue in parte aliqua offendere seu inuadere uel quouis modo turbare uel mo- lestare, ita quod dicti confederali non possint se a dicta obligatione de tuendo et defendendo predictum illustrissimum ducem et successores et stalum supradictum liberare allegando, quod bellum, quod est contra ducem, sit iustum vel quod ipse dux iniusle possideat loca, pro quibus bellum mouetur. Quem etiam illustrissimum ducem et successores ac statum supradictum defendere debeant cum armis spiritualibus uel tem- poralibus ac omnibus eorum et cuiuslibet eorum viribus proprijs, eorum et cuiuslibet eorum sumptibus et expensis et absque aliqua monilionc uel requisitione. Neque suprascripti reges, prineipes, duces et res- publice, ac alij confederali neque aliquis eorum in futurum aliquod fedus. pacem, inducias seu treuguam cum aliquo rege, principe aut potentalu, etiam si imperiali uel pontificali authoritate fulgeret, inibitautpercutiet, quin, ipso illustrissimo duce volente, ipse dux aut eius filij et succes sores respectiue cum vniuerso statu, quem de presenti possident et in futurum tenebunt et possidebunt, in eo federe, ea pace et liga sit seu sint comprehensi et specialiler nominati habitique sint et Iractali in diclo federe pro confederato et confederatis ac in dicta pace et liga compre- hensis. Agentque predicti confederali et quilibet eorum aget, quod in quacunque pace seu federe per eos quandocunque fiendo dictus illuslrissi- mus dux et sui, ut supra, ipso duce et suis ut supra volenlibus, inclu- dantur et inclusi sint cum conserualione vniuersi Status supradicti et re- missione cuiuscunque iniurif, caducitalis, priuationis et penarum, in quibus forte ob presentem conf^derationem uel alia quacunque ratione uel causa dici posset ipsum illustrissimum ducem ineurrisse, cum ex- pressa promissione, quod per quaneunque pacem seu confederalionem, pe,r supradictos confedfratos uel aliquem eorum fiendam, non possit nec valeat fieri aliquod preiudicium promissis et conuenlis in presenti capi-

So. LXXXI. 1527. 179

tulatione ipso illustrissimo duci, quin immo dicli conf^derati el quilibet eorum, non obstante predicla noua conf^deralione, teneanlur ad obserua- lionem omnium et singulorum conuenlorum in presenti instrumcnlo, dummodo ipse illustrissimus dux nihil molliatur ") in futurum contra dictos conf^deratos directe uel indirecle.

Item quod sanctissimus dominus nosler Clemens papa VII. ac eius sanctitatis successores recipient dictum illustrissimum dominum Alfonsum et eius filios ac successores in eius gralinm ac dabit et dabuntilli et illis inuestituram seu inueslituras gratis et nihil soluendo tarn ciuitatis Ferra- rie et eius territorij et ducatus ac omnium aliorum lororuin et terrarum> quas terras et loca de presenti illustrissimus dominus dux lenet et pos- sidet et ipse illustrissimus dominus dux et sui precessores a saneta Ro mana ecclesia uel alijs particularibus ecclesijs soliti sunt recognoscere tenere et possidere, cum reintegratione omnium et singulorum priuile- giorum et benuliciorum, diclo domino duci seu precessoribus suis con- cessorum tarn a sede pre/ala quam ab alijs particularibus ecclesijs, cum remissione omnium penarum tarn legalium quam conuentionalium, in quibus forte dici posset dominum ducem ineurrisse, et maxiine se- cundum tenorem inuestiture. et concessionis ac indulli per Leonem X'mm sanete memorie concessnrum, et cum cassatione et annullalione omnium et singulorum pactorum et conuenlionum tarn cum Leone predicto quam cum Adriano papa VI0 et cum absolulionc a iurameulis quibus- cunque, forsilan circa obseruantiam dictorum pactorum preslilis uel aliter quumodocunque tarn super materia salis et obligalionis "*) de sus- eipiendo sale per ipsum dominum ducem a saneta sede apostolica et super transitu salis per territorium Ferrarie, ac omnibus alijs pactis, de quibus in diclis capitulis, et quolibet eorum, quo capitula ex nunc diclus sanctissimus dominus noster per se et suos successores ac no mine predicte, sedis aposlolice, casset irrilet et annullet in omnibus eius19) partibus ac promittat ipsum dominum20) ducem et succes sores suos ad eorum eapitulorum uel alieuius eorum obseruantiam de cetero non compellere. (Juni immo sanclitas sua, ut tollatur omnis occassio") discordiarum, per se et suos successores, ut supra, assentiet et assenliat Semper et in perpetuum futuris temporibes, vt ipse illustris simus dux et sui successores possint et valeant fabricari facere in valli- bus Comacli") et in quacunque parle Status, quem tenet et tenebit, sal et de sale pro libito sue, voluntalis et de eo disponere, prout sibi suis-

17) moliatur. 18) obligatione. l!)J eorum. 20) die andere gleich zeitige Abschrift liest »illusirisslmum« statt »dominum«. 21) occasio. 22) die andere Abschrift: »Comaclii".

12'

180 No. LXXXI. 1527.

que libere videbitur et placuerit, ila tarnen quod inuilis confederatis in eorum dnminijs prediclum sal dispensari non possit, cum cassatione omnium actorum, monitoriorum, processuum et sententiarom contra eun- dem illustrissitnum ducem latarum et cum omnibus inde sequulis seu sequuluris, que, omnia et singula prcdictus reuerendissimus dominus car- dinalis et legatus nominibus, quibus supra, obligando se, ut supra, pro- missit") facere et curare realiter et cum effeclu, quod sanctissimus do minus noster omnia predicla facict ac adimplebil et supradicti Teueren— dissiini cardinales se ad ea omnia et singula obligabunt et promitlent Et ex nunc idem ipse reuerendissimus dominus Innocentius vigore sn? cnmmissionis et mandati pro bnno pacis dicla omnia pacta et conuentio- nes, que, essent supradicl? promissioni et conuentioni contraria, cassat, irrital et annullat et sie nominibus, quibus supra, et nomine sue, sancli- tatis et sanete sedis apostolice, ita promittit et declaral.

Item quod sanctissimus dominus noster Clemens et sui successores renuntiabunt et ex nunc dictus reuerendissimus legatus renunliat nomine sue, sanetitatis et sanete sedis apostolice, omnibus iuribus, que ipse sanctissimus dominus noster tarn nomine sedis u) predicte, quam nomine suo proprio et maxime vigore asserte, acquisitionis, alias per Leonem X"™ fact? a quondam Maximiliano imperatore de ciuitate Mutine;, et que habe- ret uel quocunquo modo habere posset qualilercunque et quomodocun- que in ciuitatibus Mulin? et Regij in terris castri noui prope Parmam Brixilli et earum caslris duoalibus et territorijs, ad fauorem et in fauorem dicti illustrissimi ducis et filiorum ac descendentium suorum, ita quod liceat diclo illustrissimo duci et suis filijs et descendentibus dictas ciui- lates lerras et castra teuere et possidere iure proprio et in perpetuum tanquam separata ab omni iurisdiclione sedis apostolic? et terrarnm ab ea possessarum, ponens ipsum illustrissimum dominum ducem et succes sores suos in ius et locum suum cedensque omne ius, quod habet uel habere possit, ipsi domino duci et successoribus suis in diclis ciuilalibus terris castris et locis et omne ius, quod habet uel habere posset pro re- cuperatione precij, per dictum Leonem soluli pro dicta ciuitate Mulin? Maximiliano imperalori predicto, et hoc pro bono pacis el quietis Chri stian? religionis et totius Kali?.

Item promittunt iidem oratores nominibus, quibus supra, quod ad preces ipsius illustrissimi ducis sanctissimus dominus noster, cum pri- mum erit in libertate et adiri poterit, vna cum collegio cardinalium apud suam sanclitatem existenlium vel eo defuneto successor in ponlificalu in

23) promisit. 24) die andere gleichzeitige Abschrift liest: »sanete sedis«.

No. LXXXI. 1527. 1H1

conlinenti facta creatione et ellectione2S) sua creabit ac publicabit in cardinalum et pro cardinale reuerendum dominum Hippolytum, el- leclum28) Mediolanensem, filium predicti illustrissimi domini ducis, et illi dabit uel mittet capellum et alia insignia cardinalalus vna cum litleris et breue dicte. crealionis et publicationis dieli cardinalatus et, vt hono- rificenlius possit cardinalatum exercere, prouidebit et ex nunc et de presenti dabit ipsi reuoremlo domino ellecto") Mediolanensi episcopa- tum Mulin^, ita quod dictum episcopalum prediclus dominus Hippo lyts de presenti liabeat et vna cum dicta ecclesia Mediolanensi valeat restitucre.

Item quod predictus reuerendissimus dominus legatus nuncresliluere habeat et sie ex nunc reslituit terram Cotignole; cum omnibus suis perli— nenlijs et toto eius territorio eidemque duci dabit et consignabit posses- sionem dicltj lerre. et cedet ac ex nunc cedit omnia iura, que habet uel habere posset in dicta terra Cotignole, et pertinentijs suis saneta sedes apostolica, et idem magnificus dominus Caspar Conlarenus, oralor pre dicti serenissimi dominijJS) Venetorum, faciens ut procurator predicti Serenissimi dominij29), promittit predicto illuslrissimo duci, quod ad omnem requisitionem et inslantiam predicti illustrissimi ducis ipsum se- renissimum dominium consignabit diclo illuslrissimo duci possessionem corporalem dicte, terre, Cotignole, cum suis pertinentijs eumque illustris- simum ducem et successores suos defendet in possessione diele, lerrf.

Ac predictus magnificus comes Maximiiianus Stampa, oralor illu strissimi ducis Mediolani, faciens nomine dieli ducis Mediolani, dictum restitutionem diele, terre, Colignole, faclam diclo illuslrissimo duci Fer- rarie, approbauit et confirmauit volensque vberiorem gratiam erga pre- diclum illuslrissimum ducem Ferrarie et suos facere eidem nomine, quo supra, donauil et donat omnia et quecunque iura et acliones, que et quas ipse illuslrissimus dux Mediolani in dicta terra Cotignole, habere posset, ac promissit'o), quod predictus illuslrissimus dux Mediolani dicta in donationem finnain et ralam habebit et eam confirmabit et appro- babil infra terminum quindeeim dierum a die presenlis stipulationis.

Item quod predictus reuerendissimus dominus legatus nunc reslU- tuere debeal et sie ex nunc reslituit prediclo illuslrissimo duci domum, quam ipse dominus dux tenebat et possidebat in ciuilate Venetiarum, cum omnibus suis pertinentijs, que. domus vocalur la casa del Marchese, quibuscunque in conlrarium nou obstantibus, et sua reuerendissima do-

25) elcctione. 26) clectum. 27) electo. 28) die andere gleichzeitige Abschritt fügt hinzu »ducale« statt »ducalis«. 29) die andere gleichzeitige Abschrift lügt hinzu »Venetorum«. 30) proinisit.

182 No. LXXXl. 1527.

minatio scribet illustrissimo ducali dominio Venetorum Hieras, quibus cfficacissime requiret dari corporalem possessionem diele, domus ipsi illustrissimo duci, et predictus magnificus dominus Caspar Contarenus, vt procnrator predicli Serenissimi dominij Venetiarum 3I) promissit**) illustrissimo duci, quod ipsum serenissimum dominium Venetorum con- signabit33) ipsi illustrissimo duci possessionem corporalem diele; domus cum suis perlinenlijs eumque illuslrissimum ducem et successores suos in possessione diele, dmnus manutenebit et conseruabit.

Item magnificus dominus Antonius Franciscus de Albizis, procura- tor et orator excelse, reipublice Florentiner promissit34) et conuenit ipsi illustrissimo domino duci, quod excelsa respublica Florentina ad omnem inslanliam predicli illustrissimi ducis seu agentium pro ea ") reslituet sue, excellentie domum suam cum suis perlinenlijs, positis in ciuilale Florentie, in contrata saneti Proculi in via de Albizis, de qua constat in iustrumenlo acquisitionis facte, nomine illustrissimi ducis Herculis, et ad omnem voluntalem predicli illustrissimi ducis eidem uel suis consignabit possessionem diele, domus eumque et suos heredes in possessione ac dominio defendet a quocunque eum uel eos moleslare uel inquietare volenle.

Item promisserunt3') dicti reuerendissimus dominus legatus etdicti alij omnes oralores predicti nominibus, quibus supra, omnes simul et quilibet in solidum et de per se, quod in euentum, quo capitanei uel commissarij seu mililes cesaree maiestatis auferrenl aliquo tempore fru- clus et prouenlus, quos reuerendus dominus Hippolytus, ellectus") Me- diolani, habet ex archiepiscopatuMediolani, uel quomodocunque qualiler- cunque et quandocunque impedient dictum reuerendum dominum Hippo- lylum vti et frui fructibus dicti archiepiscopatus uel in eo eidem aliquod damnum inferrent, ex nunc quilibet dictorum prineipalium dictorum ora- torum et procuratorum sit et esse intelligalur obligatus conseruare dictum dominum Hippolytum indemnem et sine damno ac dare et resliluere eidem rcuerendo domino Hippolyto tanlundem, quanli fuerit damnificatus, credendo diclo eiusdem domini Hippolyti cum iuramento suo de damnis expensis el intcresse sibi illatis, ita tarnen quod vna solutionesitcontenlus.

Item promisserunt38) dicti oralores et procuratores nominibus suo- rum prineipalium, quod predicti sui principales modo aliquo non im pedient ipsum30) illuslrissimum ducem directe neque indirecte, quo- minus non possit facere et prosequi obsidionem lerre. Nouis.

31) Venetorum in der anderen Abschrift. 32) promisit. 33) as- signabit in der anderen Abschrift. 34) promisit. 35) eo. 36) promi- serunt. 37) electus. 38) promiserunt. 39) die andere gleichzeitige Ab schrift liest: »dictum ipsum».

No. LXXXI. 1527.

Item pro raaiori omnium et singulorum premissorum firmitate et vt christianissiraus rex Franciscus rex Franciç magis ostendat optimum ani- mum, quem habet et semper habuit erga illustrissimum dominum ducem predictum et suos descendentes, per medium illustrissimi domini domini Odeti domini de Lautrech eius locumtenentis et dicti magnifici domini Joannis Joachimi decreuit, quod inter illustrem dominum donum Hercu- lem, primogenitum dicti illustrissimi ducis Ferrarie, et illustrissimam dominam dominam Renatam, filiam legitimem et naturalem quondam christianissimi regis Aloysij, sororiam ipsius christianissimi Francisci, in et cum dote, prout consueuerunt dare christianissimi Francorum re ges suis filiabus legitimis et naluralibus, matrimonium contrahatur. Ic- circo predictus magnificus dominus Joannes Joachimus, faciens nomine et mandato dicti illustrissimi domini de Laulrech locumtenentis ante- dicti, a quo, vt asseruit, ad hoc habet amplissimum mandatum, et etiam faciens nomine dicti christianissimi regis vigore suarum lilterarura cre- dentialium, promissit40) et promittit dicto illustrissime domino duci Fer rarie tarn nomine diele, christiauissime maiestatis quam nomine dicti il lustrissimi domini Odeti de Lautrech locumtenentis antcdicli, quod ad omnem instantiam et voluntatem dicti illustris doni Herculis primogeniti predicta domina Renata contrahet matrimonium per uerba de presentí et se patietur desponsari ab ipso illustri dono Hercule et cum eo dictum matrimonium carnali copula consumabit ac se patietur conduci in Italiam ad ciuitatem Ferrarie ad maritum ad omnem ipsius illustris doni Hercu lis voluntatem cum dote et iocalibus ac omnibus alijs et his modis condi- tionibus qualitatibus et his temporibus, prout conuentum ac terminatum fuerit per christianissimam maiestatem cum oratore seu nuntio, stalim mittendo per ipsum dominum ducem ad suam christianissimam maiesta tem. Et versa vice dictus illuslrissimus dux promittit, quod dictus il lustris donus Hercules eius primogenitus dictum matrimonium contrahet et eonsuraabit41) cum dicta domina Renata. Ac eliam predictus dominus Joannes Joachimus iiominibus, quibus supra, promittit ipsi illustrissime duci, quod ipse Serenissimus et christianissimus Francorum rex diclam promissionem et obligalionem ac omnia et quecunque alia in presentí instrumento contenta infra spacium vnius mensis approbabit et ratificabit ac ad omnia et quecunque contenta in hoc presentí instrumento efficaciter se obligabit а�? ea complebit et faciei ea omnia efficaciter obseruari a predicta illustrissime domina Renata et ab omnibus infrascriptis et supra- scriptis conlrahentibus et dictam ratificationem sue, maiestatis in dicto termino in publicam formam41) dicto illustrissimo duci consignan faciet.

40) promisit. 41) consummabit. 42) publica forma.

184 No. LXXXI. 1527.

Quibus quidem promissionibus el conuentionibus, sie superius per dictos reuerendissiraum dominum legatum aliosque oratores et procura- lores factis ipsi illustrissimo domino duci, etsub fide obserualionis earum et non aliter ipse illuslrissimus dominus dux contentus fuit ac conten- tatur sanetissimo huic ff deri adiungi, de quo fatelur plenam se cogni- lionem habere, vt qui eius Indens ad contextum capitula celebraU Cognatij de mense maij anni 152(>, per ipsos oratores ipsi illustrissimo duci exhibita, quorum omnium capilulorum ul supra exhibitorum hie inferius tenor de verbo ad verbum describelur, viderit et perlegerit, el ita se ipsi ffderi adiungit, ita vt vnus ex confederatis leneatur et tracte- tur, seseque in conffderatorum numero haberi voluit cum infrascriptis et suprascriptis tarnen obligalionibus et modificationibus et non aliter neque alio modo et hoc presentibus volenlibus et approbanlibus diclo reuerendissimo domino legato ac omnibus alijs supradictis oratoribus, ut supra agenlibus, videlicet:

(juod illuslrissimus dominus dux solum et dumlaxat teneatur et obli— gatus sit contribuere scutos sex millia auri de sole uel valorem eorum singulo quoque mense per spacium sex mensium lantum el non vltra et miltere teneatur sub obedienlia predicti illustrissimi domini Odeti de Lautrech, capitanei generalis sanetissime lige., vnum capitaneum et ceo- tum milites catafraclos seu grauis armature, pro seruitio sanetissime; ligf in Italia et potissime pro seruitio sancle sedis apostolice. ac liberatione sanctisslmi domini nostri, cum maxime sua sanclitas et pro eo ipse re- uerendissimus legatus cesserit ipsi illustrissimo duci omnia iura, que habet ipse sanetissimus dominus noster in diclis ciuitalibus terris et locis ac precio per Leonem Xmu,n exbursato Maximiliano imperatori, ul supra. Qui sex menses incohareM) debeant a die Iradite. et presentate, predicto illustrissimo duci ratificationis iiende. per christianissimum regem et per qualtuor44) reuerendissimos cardinales nunc Parme existentes et per serenissimum ducale dominium Venelorum et per excelsam rempubli- cam Florentinam et per excellentissimum dominum ducem Mediolani. Qui*5) sex millia scutorum solui debeant Uli uel Ulis, quibus ordinaue- rit esse soluendos ipse illuslrissimus dominus de Laulrech locuralenens et capitaneus antedictus. Nec vltra dictum quantitalem et non aliter nec alio modo sub quocunque colore etiam mutui seu etiam sub pretextu noui ff deris uel vrgentis neecssitatis diclus illustrissimus dux a diclis confederatis uel aliquo eorum grauari possit. Ita tarnen quod si infra spatium dictorüm sex mensium uel nunc uel quandocunque ante uel post presentem Stipulationen esset facta uel fieret pax inter cesaream

43) inchoare. 44) quatuor. 45) Que.

■

No LXXXI. 1527. 185

maiestatem et conf^deratos seu per prediclum chrislianissimum regem, quod ipse illustrissimus dux non teneatur ad aliquam contributionem tarn pecuniarum quam militum a die publicatf pacis. Si vero fieret a pre- dictis treuga, per quam exercitus disolueretur46), tunc non teneatur ipse illustrissimus dux facere aliquam contributionem durante dicta treuga et exercitus disolulione 47), reliquis tarnen Omnibus ad fauorem ipsius illustrissimi domini ducis firmis manentibus.

Item quod") illustrissimus dominus dux non teneatur ad dictam contributionem donec exercitus sanctissime lige, steterit uel moram traxe- rit super aliqua parte status, quem de presenü tenet uel tenebit ipse illustrissimus dominus dux; seu si exercitus inimicorum moram Iraheret super aliqua parte dicti status, quem ipse dominus dux tenet et possidet uel in futurum lencbit, tunc non teneatur ipse illustrissimus dominus dux contribuere donec dictus exercitus super diclo statu manebit.

Item hac lege et modificatione, quod per expressam conuentionem sit derogatum omnibus et quibuscunque capitulis conuentis in quacunque alia liga, que, quouis modo contrarientur49) contentis in presenti instru menta, et presertim ilIis capitulis, quibus cauetur quod ipsa sanctissima liga teneatur conseruare ipsi sanctissimo domino nostro terras et loca, que ipse sanctissimus dominus noster tenebal et possidebat tempore dicte, lige,, ac tili capilulo, in quo concernitur interesse domini Alberti Car- pensis, quia dicti omnes oratores et procuratores et ipse reuerendissi- mus dominus legalus promisserunt50) ipsum dominum ducem et suos descendentes conseruare et defendere in statu, quem nunc tenet et pos sidet, et maxime in possessione ciuitalis Muline, et eius ducatus et terre. Carpi totiusque eius territorij, diclis capitulis non obstanlibus, quibus sil derogatum.

Item quod predictus illustrissimus dux pro se et suis successoribus habebit tenebit ac tractabit illos pro hostibus et inimicis de cetero, qui- cunque erunt illi, cuiuscunque conditionis et dignitatis, nulla excepta persona, quacunque etiam summa et suprema dignitate fulgeret, qui conf^deratis supradictis omnibus et singulis pariter inimici et hostes fuerint et sint quique susceple. presenti prouincie, contentisque in eo fe dere obsislere quoquomodo volueril51), his modo et forma, quibus om nes dicti conf^derati obligati sunt et tenentur vigore dicti f^deris, et non aliter.

Item predictus illustrissimus dominus dux obligat se modis et for- mis, supra proxime dictis, et non aliter, quantum vires sue, poterunt,

46) dissolueretur. 47) dissoluüone. 48) die andere Abschrift schiebt hier ein: »dictus«. 49) contrairent. 50) promiserunt. 51) voluerint.

186 No. LXXX1. 1527.

facturum ") et curaturum, ne per loca et terras iurisdiclionis sue. inimi- corum auxilia et suppetie, transeant aut morentur, tabellariosque inimi- corum ac nuntios eorum, si qui in iurisdictionem suam deuenerint et ad notitiam eius perueniet, capi facere captosque statim ad conf?dera- torum caslra cum literis, si quas habuerint, remitiere, inimicos inimi- corumque subditos corumque partes sequentes de cflero non admiltere in sua iurisdictione, sed in hoc se habere et agere promittit, prout se habent et gerunt alij conffderati in eorum iurisdictionibus.

Item quod illustrissimus dominus dux omnibus, qui conf^deratorum nomine per terras oppida et ciuitates suas transierint, non modo liberum aditum permittet, sed, quantum Ulis expediet, fauebit mandabitque sub- ditis suis quibuscunque, vi illis omnem fauorem impendant ac adiuuenl in his, que, opportuna atque expedientia ipsis erunt, omnia denique fa- ciet et aget, que, iure f^deris conffderati facere tenentur.

Item cum hac modificatione, quod, si de presenli uel ante dictam etM) infra dictam ralificalionem fieret pax uel ea iam foret facta inter regem christianissimum et serenissimum imperatorem uel alios ex con- federalis, ea non obstante teneantur omnes et singuli dicti conf?derati ac maxime ipse chrislianissimus rex simul et de per se obseruare et ad- implere et adimpleri ac obseruari facere omnia et singula contenta in presenli instrumenlo, dummodo ipse illustrissimus dux, ut supra, nihil molliatur") in futurum contra predictos conf^deralos.

Item quod, non obstante supradicta pace facta uel fienda et cua facta fuerit, teneantur specialiter omnes et singuli suprascripti confederaü manutenere et defendere terram Carpi illustrissimo duci et suis, etiara non obstante, quod malrimonium inier illustrem dominam Margaretam, filiam cesaree maiestatis, et predictum illustrem donum Herculem se- quutum non fuerit, que. terra data fuit pro dote diele, illustris domine Margaret^. Ouin immo ipse chrislianissimus rex tenealur facere et cu rare cum eiTectu, quod cesarea maiestas dimiltat dictam terram predicto illustrissimo duci et successoribus suis vigore suarum inuesliturarum el aliorum iurium suorum.

Item conuentum fuit inter predictum illustrissimum ducem ex vna ac dictos reuerendissimum dominum Iegatum ac alios oralores omnes et singulos supradictos"), quod illustrissimus dominus dux Ferrarie non tenealur aliquo modo ad aliquam contributionem faciendam, secundum quod supradictum est, neque ad eam grauari possit pro seruitio diele, sanetissime, ligf, nisi demum sequuta ratificatione dicti christianissimi

52) se facturum. 53) die andere Abschrift liest »uel« statt »et« 54) moliatur. 55) hier fehlt: »ex altera parte".

No. LXXXI. 1527. LXXXH. 1529. 187

regis et reuerendissimorum dominorum quatluor59) cardinaliura supra- dictorum et serenissimi dominij Venetorum et illustrissimi ducis Medio- lani ac excelse, reipublice, Florentine, cum eorum iuramentis et efficacis- simis clausulis et obligationibns, acto etiam et expresse conuento, quod, si infra duos menses a die presentis stipulationis ipsi illustrissimo duci non fuerit presentala ralificatio fienda a serenissimo rege Anglie, et a reuerendissimo cardinali Eboracensi, ipse illustrissimus dux non teneatur amplius ad dictam conlributionem, vsque quo dicta ratificatio eidem non fuerit presentata.

Item tarn predictus feuerendissimus dominus iegatus quam dictus dominus Joannes Joachimus et dictus dominus Gregorius de Casali et dictus magnificus dominus Gaspar Contarenus et dictus comes Maximia- nns Stampa et dictus dominus Antonius Franciscus de Albizis, facien- tes nominibus eorum principalium, pro quibus promittunt de rato, pro- misserunt") et promiltunt eidem illustrissimo duci, quod eorum princi- pales et quilibet eorum particulariler et in solidum simul et de per se obseruabunt et adimplebunt omnia et singula contenta in presenti instru- mento ac illa ab alijs quibuscunque, etiam si pontificali imperiali nel quacunque alia fulgeret58) dignitate, et etiam si esset *•) ex confedera- tis, obseruari et adimpleri facient cum effeclu, nulla exceptione obiecta, ita ut dicti principales non sint liberati, etiam si omnem diligenliam fe- cissenl, nisi sequuto effectu, de quo supra etc.

Qu? omnia etc sub pena scutorum quinquaginta millium etc qua pcna etc et iurarunt partes etc.