». ex V 122 — 124v, Z p. 26S — 273. Vsus sum etiam (E) codice bibliothecae Ct' caes. Yindob. 629 (ius can. 133) membr. saec. XII fol. 2v—7. b. H. add. E.

c Calistum add. E. d. est om. E.

1. Relatio haec perspicue sollerterque expedita omnibus locis prodit alienatam ab Heinrico V scriptoris mentem. Qui tantopere Calixti II rebus studuit, ut non solum pontificios homines saepius proprie „n0stros" vo- caret (v. ad 17—19 Oct.: „Exegit etiam ipse" i. e. imperator „a nostris eodem modo firmari sibi" cet.; ad 24 Oct.: „Post baec sui" i. e. imperiales „de modo absolutionis et susceptionis cum nostris ceperuut conferre"; „quibus condescendentes nostri responderunt"; „nostri ad domnum pa- pam redierunt"), sed etiam detrahendi causa imperatorem tum ipse ubique regem diceret tum a legato apostolico sic: „domne rei" coram appel- lari fingeret, imo vero eundem his verbis: „homo i 11 e" non verecunda- retur significare (v. ad 21 Oct.: „ut domnus papa — utrum in veritate homo ille ageret, per semet ipsum temptaret"). Hinc nimirum effectum est, ut, qui libellum paravit, videretur peregrinus et forte quidein Franco- gallus fuisse. Nec vero, quis fuerit, ambiguum est. Nam Ekkehardus, in chronico hac ipsa narratione usus, explicatorein ad 1119 (Mon. Germ. SS. VI 255) sic divulgavit: „Eiiisdem tamen actionem concilii (Remensis) si quis plenarie cognoscere querit, in litteris cuiusdam scolastici nomine Hes- sonis eleganter enuclcatum reperire poterit". Atque haec iam Tengnage- lius, primus libri editor, intellexit; Willelmus autem Giesebrecht (Gesch. der deutschen Kaiserzeit III 1019) Hessonem vidit ecclesiae maioris Ar- gentinensis scholas habuisse. In compluribus enim annorum 1116—1119 tabulis Argentinensibus comparet inter canonicos maioris ecclesiae Hesso scoiarum magister: in tabula Ottonis de Bruschkirchen data a. 1116 (ap. Wilrdtwein Nova subsidia diplomatica VII 10), in tab. Hclwigis comi- tissae d. a. 1118 (ap. Wtirdtwein 1.1. VII 16, Schoepflin Als. dipl. I 193, Grandidier Histoire d'Alsace II 232), in tab. Brunonis maioris ecclesiae

Jaiti, Bibliotheo» V. 23

354 UDALRICI CODEX. 199

U19 nensis1 et abbas Cluniacensis2, acturi eum eo de pace et con- SeocMn- cor^a mter regnum et sacerdotium.

A quibus cum rex consilium quereret, quomodo sine dimi- nutione regni sui hoc exequi posset, assumpta parabola sua"3, respondit episcopus: Si veram pacem, domne rex, desideras ha- bere, investituram episcopatuum et abbatiarum omnimodis* di- mittere te oportet. Ut autem in hoc reyni tui nullam diminutio- nem pro certo teneas, sc-ito: me, in regno Francorum episcopum electum, nec ante consecrationem nec" post consecrationem ali- quid suscepisse de manu regis4. Cui tamen de tributo, de mi- licia, de theloneo et de omnibus, que ad rem publicam pertinebant antiquitus sed a regibus christianis ecclesiae Dei donata sunt, ita fi.delit.er dcservio, sicut in regno tuo tibi episcopi deserviunt, quos huc usque incestiendo hanc discordiam immo anathematis sententiam incurrisWK Ad haec" rex, elevatis manibus, hoc responsum dedit: Eia inquit sic fiat. Non quero amplius. Tunc subiunxit episcopus: Si igitur investituras dimittere vo- lueris; et possessiones ecclesiarum ct eorum, qui pro ecclesia laboraeerunt, reddere; et veram pacem eis dare; laborabimus, Deo opitulante, huic contentioni finem imponere.

a. om. V. b. omnimodo Z. c. ncc post cansecrationem om. YZ. d. in- cnrristis V. e. hoc VZ.

praepositi d. a. 1118 (ap. Wiirdtwein 1. 1. VII 19, Grandidier 1. 1. II 231), quin etiam in ipsius Heinrici V diplomate d. a. 1119 (ap. Wiirdtwein 1.1. VII 30, Grandidier 1. 1. II 234). Eiusdem vero diplomatis testis perhibetur Cuno episcopus Argentinensis, quem scimus, „enm in obsequio regis as- sidue fuisset", eodem tempore quo hunc libellum formavit Hesso, id est „statiiu post Remcnse concilium, misericordiam postulavisse et a cardinali sancte Romanc ecclesie absolutionem recepisse" (v. Adelberti I archiepiscopi Moguutini epistola supra T. III p. 393). Atque ita Hessonem scholarum magistrum una cum episcopo suo Cunone ab imperatore defecisse patet. — Principem libri editionem a Tengnagelio anno 1612 (Vetera monumenta contra schismaticos p. 329 —338) vulgatam repetebant a. 1671 Labbeus Sacrosancta concilia X 872—878; a. 1735 in Grctseri opp. VI 550 — 554; a. 1760 Hartzheim Concilia Gcrm. III 275 — 278; a. 1776 Mansi Sacrorum conciliorum nova coll. XXI 244 — 250; a. 1806 Brial in Recueil des hist. XIV 200 — 204. At novissima editio, in Mon. Geim. SS. XII 423 — 428 quatuor ex codicibus comparata, dcbetur Wattenbachii curac.

1. Willelmus (de Campellis). 2. Pontius. 3. Cf. Numeri 23, 7: „assumptaque parabola sua, dizit*. 4. Ludovici VI.

UDALRICI CODEX. 199 355

Quae omnia rex, communicato cum suis consilio, se pro- 1119 secuturum promisit; si fidem et iusticiam apud domnum papam ^ocJin.- inveniret; et si veram pacem ipse et sui et possessiones quas pro werra ista amiserant, reciperent.

Quibus auditis, episcopus certum se fieri super denominatis capitulis postulavit; tum ut labor eorum 1 non esset inutilis, tum ut domnum papam ad exequendam pacem facilius inclinarent. Tunc rex propria manu sub testimonio fidei christianae in manu episcopi et abbatis firmavit: se praefata capitula sine fraude pro- secuturum. Post eum episcopus Lausennensisb2 et comes pala- tinus3 et ceteri clerici et laici, qui cum eo erant, hoc idem fir- maverunt eodem modo.

Accepta securitate, episcopus et abbas domno papae Pari- sius4 occurrerunt; quae viderant et audierant, fideliter intima- runt. Quibus applaudens, domnus papa sic respondit: Utinam c. Oct. 8 iam factum esset, si sine fraude jieri posset. Mox communi- cato cum episcopis et cardinalibus consilio, eosdem et cum eis de latere suo episcopum Ostiensem6 et Gregorium cardinalem0 ad regem remisit: ut praefata capitula diligentius retractarent atque scripto" ex utraque parte firmarent; et si hoc, sicut pro- miserat, rexd exequi^ vellet, diem, qua ista complerentur, ante finem concilii7 denominarent.

Venientes ad eum, inter" Virdunum et Metim ei occurre- Oct. 17-19 runt; quod domnus papa eum libenter reciperet, si promissum exequi vellet, retulerunt. Super quo quasi gavisus, rex, quod prius apud Argentinam in manu praenominatorum firmaverat, iterum inibi in manu episcopi Ostiensis et Gregorii cardinalis et episcopi Catalaunensis et abbatis propria manu firmavit: quod videlicet in proxima sexta feria, id est 9 Kal. Novembris8, ca-

a. istas add. VZ. b. I.ausaronensis E. c. scripta E. d. rcx addidi. e. inter om. VZ.

1. legatorum. 2. iierhardus. 3. Godefridus. 4. ubi Calix- tum II die 8 Oet. 1119 fuisse scimus; v. Regesta pont. Rom. p. 530. 5. Lambertum (postea Honorium II papam). 6. ditfc. card. S. Angeli (postea Innocentium II papam). 7. Remis habendi. 8. die 24 Oct.; qui

23*

356 UDALRICI CODEX. 199

1119 pitula, que sequenti scripto continentur, apud Mosomuin" in prae- 117-19 sentia domni papae fideliter sine omni fraude exequeretur. Post eum hoc idem iuraverunt dux Welfb1, comes Beringarius \ comes palatinus, comes Willihelmusd et alii principes", episcopi, clerici et1 laici multi. Exegit etiam ipse, a nostris eodem modo firmari sibi: quod, si in ipso non remaneret, eodem* die3 dom- nus papa, quae in scripto suo continentur, adimpleret.

Scriptum autem concordiae hoc fuit: Ego H(einricus) Dei gratia Romanorum imperator augustus pro amore Dei et beati Petri et domni papae Calixti* dimitto omnem investituram om- nium ecclesiarum. Et do veram pacem omnibus, qui, ex quo discordia ista cepit, pro ecclesia in uierra fuerunt vel sunt. Possessiones autem ecclesiarum et omnium, qui pro ecclesia la- boraverunt, quas habeo, reddo; quas autem non habeo, ut re- habeant, fideliter adiuvabo. Quodsi questio inde emerserit, que ecclesiastica sunt, canonico, quae autem secularia sunt, seculari terminentur iudicio.

Item scriptum domni papae:

Ego Calixtus secundus Dei gratia Romanae ecclesiae epi- scopus catholicus do veram pacem H(einrico) Romanorum impe- peratori augusto et omnibus, qui pro' eo conjtra ecclesiam fuerunt vel sunt. Possessiones eorum, quas pro werra ista perdiderunt, quas habeo, reddo; quas non habeo, ut rehabeant, fideliter ad- iuvabo. Quodui questio inde emerserit, quae ecclesiastica sunt, canonico, que autem* secularia sunt\ seculari terminentur iudicio.

Hac itaque data et accepta"1 securitate, festinanter ad dom- num papam Remis redierunt; quae fecerant et quae a rege et

a. Mosonium VE. b. Welph Z. Welpho E. c. Berngarius E. d. Wil- helmus V, Willelmus E. e. om. E. f. et om. VZ. g. eadem E. h. Ca- listi E. i. cum V. k. om. E. 1. om. 1'. m. et acccpta om. E.

dies quoniam verbis his: „in proxima sexta feria" notatur, facile ap- paret, ipsam regis fidem non ante diem 17 Oct. datam esse inter Virdunum et Metim. Quiipropter, cum legatos iuveniamus iam die 20 Oct. Remis apud papam fuisse (v. infra p. 357), non potest dubitari, quin Heinrici im- peratoris cum legatis papae inter Virdunum et Metim congressus ad spa- tium dierum 17 -19 Octobris pertinuerit.

1. II dux Bavariae. 2. die 24 Oct.

UDALBICI CODEX. 199 357

a" suis receperant, ante concilium reportantes; simul et diem 1119 et locum colloquii designantes. Oct. 17-

Domnus papa, in generali concilio 13 Kal. Novembris Remis Oct. 20 residens, inter cetera sic exorsus est: Domni patres et fratres! Causa, pro qua vos de terrab longinqua et remotis" regionibus ad concilium vocavimus, haec est. Scitis: quam diu Romana" ecclesia contra diversas hereses laboravit. Et sicut per beatum Petrum — cui specialiter dictum est a Domino: „Rogavi pro te Petre, ut nonA deficiat fides tua; et tu aliquando conversus con- firma fratres tuosul— Symon magus, quem" iudicio Spiritus sancti ab ecclesia Dei eliminavit", periit, sic usque ad nostra tempora idem per vicarios suos sequaces Symonis expugnare et ab ecclesia Dei exstirpare non desinit. Ego quoque, qualiscunque licet indignus eius vicarius, symoniacam heresim, que maxime per investituras contra ecclesiam Dei innovata est, ab ecclesia Dei, opitulante Deo, vestro consilio et auxilio modis omnibus eliminare desidero. Unde, si placeat, a fratribus nostris, qui inter nos et regem dictum Teutonicum1 verba concordiae por- taverunt, ordinem causae diligentius audiatis; et quid nobis super his agendum sit, unus quisque pro modo suo, quia causa com- munis est, prudentiori consilio attendatis.

Tunc domnus papa Ostiensi episcopo iniunxit, ut universo concilio Latine ordinem causae exponeret. Quod cum prudenter episcopus Ostiensis perorasset, iterum Catalaunensis* episcopus ex praecepto domni papae hoc idem clericis et laicis materna lingua exposuit.

Quo completo, multa capitula3 illob die et sequenti pro- posuit, et usque ad finem concilii universa complenda distulit.

Sequenti vero die — cum in hoc consilium episcoporum Oet 21 sedisset, ut domnus papa ad diem colloquii pro componenda pace1 accederet et, utrum in veritate homo ille ageret, per se- met ipsum temptaret — circa finem concilii illa die domuus papa

a. om. E. b. terra — et om. E. c. tam remotis E. d. om. Z; ne E. e. eliminatus E. f. Theotonicnm E. g. Cautalanncnsis VZ. h. illa E. i. om. V.

1. Luc. 22, 32. 2. canones.

358 UDALRICI CODEX. 199