73. Clemens III antipapa omnibus ecclesiasticis, quid actum sit in synodo a sese in ecclesia S. Petri habita, significat".

(E 168. 169)

Clemens episcopus servus servorum Dei omnibus ortho- 1089 doxis fratribus archiepiscopis episcopis abbatibus atque uni- versis sanctae ecclesiae ordinibus salutem et apostolicam bene- dictionem.

Quantae et quam pestiferae scismaticorum adinventiones nostrisb temporibus sanctam ecclesiam perturbaverint et quantos populos, peccatis nostris exigentibus, erroribus suis infecerint, fraternitatem vestram credimus non latere. Venenum siquidem eorum, a capite sanctae ecclesiae usque ad ultima membra passim diffusum, vobis et subditis vestris constat non modicum certamen generasse et usque ad medullas cordis vestri dolorem tantae praesumptionis intrasse.

Hac itaque necessitate compulsi, ne beati Petri navicula, tot perturbationum fiuctibus illisa et pene ad naufragii discri- men inflexa, praeceps laberetur, ad arma, quibus patres in de- fensionem christianae fidei usi sunt, nos couvertimus; atque episcopos et abbates et quam plures honestos viros ad synodum in ecclesia beati Petri celebrandam ex diversis partibus convo- cavimus. Quibus Spiritus sancti inspiratione congregatis, inter cetera, quae synodalis conventus tractanda susceperat, quae- stionum impia dogmata, ad perniciem multorum noviter exorta, a nonnullis communi audientiae inferuntur. Quae fraternitati vestrae dignum duximus notificare, quatinus ad ea devitanda immo Deo auxiliante destruenda promptiores vos et vigilantiores redderemus.

Ibi namque de periuriis, quae ipsi ad periculum imperialis dignitatis fieri hortantur, non parvus clamor exoritur. Et quia

a. ex V74v—76, Z p. 135 —138, B 46—47: Decretum Wiberti papao, qui et Clemens. b. nostribas Z.

Jatii, Bibliothec* V. 10

146 UDALRICI CODEX. 78

1089 negocium illud radix et origo ceterorum flagiciorum videbatur, placuit: de eo" primum tractari debere et, quam pessima et quamb periculosa sit huiusmodi adhortatio, ostendi. Unde in im,- peratorem1 excommunicationem promulgatam necessariis docu- mentis improbavimus; quia illius ex occasione periuriorum et omnium assertionum suarum vires contraxisse videbantur. Ad convincendam itaque eorum temeritatem cum plurima tam ex sacris canonibus quam etiam ex mundanis legibus exempla occurrerent, illa tantum" ad auxilium nostrum sufficere docu- menta visa sunt; scilicet: quod in eos, qui non sunt legitime vocati et rationabiliter convicti quique bonis suis sunt expo- liati, sententia dampnationis non sit proferenda; Nicenod con- cilio approbante: Incerta nemo pontificum iudicare praesumat; quia, quamvis vera sint, non tamen credenda sunt, nisi quae manifestis indiciis comprobantur, nisi quae manifesto iudicio convincuntur, nisi que iudiciario" ordine publicantur*. In eodem: Caveant iudices ecclesiae, ne absente eo, cuius causa ventilatur, sentenciam proferant; quia irrita erit3. In eodem: Non est pri- vilegium, quo spoliari possit iam nudatus. Item beatus Augu- stinus plenius in libro penitentiali tractans ita inter cetera dicit: Nos a communione quemquam prohibere non possumus, nisi aut sponte confessum aut in aliquo sive seculari sive ecclesiastico iudicio nominatum atque convictum4. Et ut manifestissime omnibus pateret, eos ipsos eiusdem excommunicationis senten- tiam subisse, utile visum fuit hec ex dictis beati Augustini re- citare: Quidam — intuentes praecepta severitatis, quibus iubemur non dare sanctum canibus, ut ethnicum habere ecclesiae con- temptorem, a compage corporis membrum, quod scandalizat, evellere — ita perturbant ecclesiae pacem, ut conentur ante tempus zizania eruere; atque hoc errore cecati ipsi potius a Christi uni- tate separantur. His itaque ad medium recitatis, adiudicante

a. deo V. b. om. VZ. c. tamen B. d. Nyceno V. e. iudicario VZ.

1. Heinricum IV. 2. Ivo Pan. IV 115; cf. Sixti II ep. II cap. 7, De- cretales Ps. Isid. ed. Hinschius p. 193. 3. Burchardi decr. XVI 14.

4. V. Gratiani decr. P. II C. II qu. 1 c. 18.

UDALRICI CODEX. 73 147

universa" synodo, constituimus: ut nullus deinceps ad iniuriamb 1089 domni imperatoris praesumat de hac quaestione disceptare et ei subditos a servitio et communione ipsius subtrahere.

Ad hoc etiam, quid ultionis mereantur subire, qui hortatu scismaticorum iuramenta regi et principibus facta non timent violare, sancti Augustini auctoritatem induximus: Si quis laicus iuramentum violando profanat, quod regi et domino suo iurat, et posimodum perverse eius regnum et dolose tractaverit, et m mortem ipsius aliquo machinamento insidiatur, quia sacrilegium peragit, manum suam in christum Domini mittens, anathema sit; nisi per dignam penitentiae satisfactionem emendaverit, sicut constitutum est a sancta synodo; id est seculum relinquat, arma deponat, in monasterium eat et peniteat omnibus diebus vitae suae; verumtamen communionem cum eucharistia" in exitu suo accipiat. Episcopus vei%o, presbiter, diaconus, si hoc crimen perpetraverit, degradetur1.

His vero diligenter expositis, summa nos necessitas com- pulit: ad ea, quae de sacramentis ecclesiasticis inimici chri- stianae religionis adversus catholicam fidem oblatrant, discretas auctoritates obponere et, quae dicere et audiri nefas est, pro- babilibus argumentis confutare. Dicuntenim: sacramentum cor- poris et sanguinis domini nostri Iesu Christi, consecrationes crismatis, immo quaecunque ad episcopale et sacerdotale offi- cium pertinent, ab his qui sectae eorum non communicant ce- lebrata, nulla prorsus esse sacramenta et nichil aliud suscipien- tibus nisi dampnationem conferre. Nam panem illum, qui de caelo descendit, in quo tota salus et vita nostra consistit, impio ore blasphemantes, pollui potius quam consecrari astruunt. Aquam quoque baptismatis, per sacerdotum preces ac bene- dictiones et crismatum admixtiones nichil sanctificationis susci- pientem, his, qui regenerandi sunt, potius sordiditatis maculas quam spiritualesd mundicias aiunt praestare. Sic etiam pessime sentiunt de reiterandis ecclesiasticis ordinibus, de reconsecran-

a. universo Z. b. iuriam Z. c. eukaristia V. i. spiritales B.

1. Ps. Ivo XII 78, Gratiani decr. P. II C. XXII q. 5 c. 19.

10*

148 UDALRICI CODEX. 73

1089 dis ecclesiis et pueris reconsignandis". Postremo de omnibus idem testantur, quae per sacerdotale officium christianis con- feruntur. De his itaque diutius laborantibus, has sanctorum patrum sententias subnotatas singulis eorum erroribus opponendas censuimus; quibus manifeste declaratur: non solum apud nos, Dei gratia catholicos, verum etiam apud scismaticos et here- ticos hec omnia esse rata nec ulla umquam ratione iteranda. Augustinus super Iohannem: Sive ait baptizet servus bonus sive servus malus, non sciat se ille baptizari, qui baptizatur, nisi ab eo, qui sibi tenuit baptizandib potestatem1. Et paulo post: Non exhorreat columba" ministerium malorum, respiciat Domini po- testatem. Quid tibi facit malus minister, ubi est bonus domi- nus? Et te non decipiant seductores. Agnosce, quod docuit co- lumba: „Hic est, qui baptizat in Spiritu sancto"3. Et in se- quentibus: Dicit seductor: Non habes baptismum, malus tibi dedit; traditor nescio quis dedit. De officiali non disputo, iu- dicem adtendo. Ego a Christo baptizatus sum. Non, inquit, sed ille episcopus te baptizavit et ille episcopus illis communi- cavit. A Christo sum baptizatus, ego novi; docuit me columba, quam vidit Iohannes. O milve, non me dilanias male3. Iustos, inquiunt, oportet esse tanti iudicis ministros. Sint ministri iusti, si velint; si autem superbus fuerit minister, cum diabolo com- putatur, sed per illum donum Christi non contaminatur. Quod per illum fluit, purum est; quod per illum transit, liquidum est. Puta, quia ipse lapideus est, quia ex aqua fructum ferred non potest, et in canali lapideo aqua nichil generat, sed hortis fructum afferet. Spiritualis vero virtus sacramenti ita est, ut lux, quae et ab illuminandis pura excipitur; etsi per inmundos transeat, non inquinatur4. Quos baptizat ebriosus, quos bap- tizat" homicida, quos baptizat" adulter, Christus baptizat6. Idem ad Vincentium Donatistam: Non1 sacramenta christiana faciunt

a. conresignandis YZ, resignandis B. b. paptizandi V. c. colnba B.

d. afferre ZB. e. vel B pro quos baptizat. f. Non — dissensio om. B.

1. Augtistini in euang. Iohann. Tract. V 8, Opp. ed. Benedictini T. III 2, 236. 2. ibid. Tract. V 11, 1.1. p. 237. 3. ibid. Tract. V 13, 1.1. p. 238. 4. ibid. Tract. V 15, 1.1. p. 238, 239. 5. ibid. Tract. V 17, 1.1. p. 240.

UDALRICI CODEX. 73 149

te hereticum, sed prava dissensio. Non propter malum, quod 1089 processit a te, negandum est bonum, quod remansit in te; quod 'malo tuo habes, si ibi non habes, unde est bonum, quod habes. Ex catholica enim ecclesia sunt omnia sacramenta dominica, quae sic habetis et datis, quomodo habebantur et dabantur, etiam priusquam inde exiretis. Non tamen ideo non habetis, quia non estis ibi, unde sunt quae habetis. Non in vobis mutamus, in quibus estis nobiscum. Nam et de talibus dictum est: „Quoniam in multis erant mecum". Sed ea corrigimus, in quibus non estis nobiscum, et ea vos hic accipere volumus, quae non habetis illic ubi estis. Nobiscum autem estis in baptismo, in simbolo, in ceteris dominicis sacramentis. In spiritu autem unitatis et in vinculo pacis, in ipsa denique catholica ecclesia nobiscutmnon estis1. Item in quarto libro contra Donatistas: Sicut urgeri vi- deor, cum mihi dicitur: „Ergo hereticus dimittit peccata, cum iuxta te baptizet?*, sic et ego, cum dico: „Ergo avarus relir gionis simulator peccata dimittit?" Si per vim sacramenti, sicut ille ita et ille; si per meritum suum, nec ille nec ille. Illud enim sacramentum et in malis hominibus Christi esse cognoscitur*. Item in quinto libro contra Donatistas: Quomodo aquam mun- dat et sanctificat homicida? Quomodo benedicunt oleum tenebrae? Si autem Deus adest sacramentis et verbis suis, per qualeslibet" amministrentur, et sacramenta Dei ubique recta sunt; et mali homines, quibus nichil prosunt, ubique subversi3. Itemb in eodem: Quomodo exaudiet Deus homicidam deprecantem, vel super aquam baptismi vel super oleum vel super eucharistiam, vel super capita eorum, quibus manus imponitur? Que tamen omnia etc fiunt et valent etiam per homicidas, id est, qui oderunt fratres etiam in ipsa intus ecclesia4. In eodem: Sicut victi ve- raciter conversi recipiuntur nec tamen eorum baptisma repro- batur, sic et illa, quae scismatici vel heretici non aliter habent

». qaaslibet B. b. Idem B. c. et om. B.

1. Augustini ep. 93, Opp. ed. Bened. T. II 188—189. 2. Augustini de baptismo contra Donatistas L. IV 5, Opp. T. IX 83. 3. ibid. V 27, L L p. 104. 4. ibid. V 28, L 1. p. 104.

150 UDALRICI CODEX. 73

1089 nec aliter agunt quam vera ecclesia, cum ad nos veniunt, non emendamus, sed potius approbamus1. Ita ergo nec foris sicut nec intus quisquam, qui ex parte diaboli est, potest vel in se vel in quoquam maculare sacramentum, quod Christi est. Iero- nimus ad Luciferianum: Sicut hic est, qui baptizat, id est Christus, ita hic est, qui sanctificat. Idem: Oro inquit te, ut aut sacrificandi licentiam ei tribuas, cuius baptisma probas, aut reprobes eius baptisma, quem non putas sacerdotem. Neque enim fieri potest, ut, qui in baptisterio sanctus est, sit apud altare peccator3. Papa quoque Anastasius scribens ad Anastasium im- peratorem asserit, omnes, quos ordinavit Acatius, licet a beato Felice papa excommunicatus et heretica pravitate infectus, de- bere«in suis ordinibus absque omni reordinatione" permanere; sic inter cetera dicens: Malus, bonum male ministrando, sibi tantum nocuit; nam inviolabile sacramentum, quod per illum datum est, aliis perfectionem suae virtutis obtmuit3.

His et aliis pluribus diversorum patrum sententiis reci- tatis, illam synagogam satane ad reddendam impietatis suae ra- tionem litteris et nuntiis nostris ad synodum convocavimus; non tamen, ut ipsi audientiam, in praeteritis conciliis iam prorsus eis exclusam, mererentur, sed ut pacem sanctae ecclesiae, quae per ipsos omnino divisa est, in unitatem componeremus. Litte- rarum autem hic tenor fuitb:

„cClemens episcopus servus servorum Dei O(ttoni), olim dicto Hostiensi episcopo4, et sequacibus suis, quae merentur".

„Licet synodali audientia vos indignos fecissetis, quia ad synodum sanctae Romanae • ecclesiae multociens vocati venire renuistis et hac de causa excommunicati estis; tamen, ut mur- mur populi erroribus vestris infecti auferatur, apostolica aucto-

a. reordationc Z. b. in B sequunttir haec: Augnstinus dicit: „Quisquis, ma- lornm operum sine coudigna penitentia qucmquam veniam a Deo percipere possc, dixe- rit, penitus errat; et cum deceptus alios decipere festinat. duplici noxa constringitur, hoc est proprii erroris et alienao dcccptionis". c. ejc \' 7G—76v, Z p. 13S—140.

1. Cf. Gratiani decr. II C. I q. 1 c. 35. 2. Hieron. adv. Luciferianos cap. 6, Opp. ed. Vallarsius T. II 177. 3. Eeg. pont. Rom. n. 464.

4. Urbano II papae.

UDALBICI CODEX. 73 151

ritate praecipimus: ut ad synodum, quam in ecclesia beati Petri Deo auxiliante celebramus, securi penitus veniatis; ut de eo, quod sanctam ecclesiam perturbastis, sicut decet, rationem reddatis".

Verum ipsi, nec Deum timentes nec hominem reverentes, legatos et litteras nostras nec audire nec videre voluerunt. Unde in erroribus suis perdurantes, ex latebris, quas serpentino more incolunt, ad decipiendos incautos et simplices dira sibila emittunt, acuentes linguas suas sicut serpentes, venenum aspi- dum sub labiis eorum; veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem1. Quantae enim humani sanguinis effusiones in Yta- lico et Teutonico regno occasione praedicationis eorum factae sint, quantae ecclesiarum destructiones, quanti viduarum et or- phanorum gemitus, postremo quantae universi pene Romani regni depopulationes, lucidius ex eorum gemitibus, qui obpri- muntur, quam nostra relatione comprobatur.

Preterea placuit sancto conventui: ut in symoniacos, qui ecclesiam Dei latronum speluncam faciunt", debita animadver- sione inveheremur, et redivivum caput illius hereseos, totiens a sanctis patribus abscisum, gladio beati Petri amputaremus. Unde eorundem patrum sanctorum documenta sectantes, aposto- lica auctoritate praecipimus: ut nullus deinceps alicui manum praesumat imponere pro cuiusquam pessimi commertii con- ventione. Si vero, quod absit, hoc crimen in aliquo deinceps repertum fuerit, et ordinatorb propria in perpetuum careat dignitate, et ordinatus nichil ex ea, quae per commercium facta est, proficiat ordinatione.

Preterea quod silentio pretermittendum non fuit, quia mur- mur populi adversus incontinentiam clericorum passim crescit ac dilatatur, utile visum fuit: ut ea qua debetis diligentia mi- nistros altaris secundum statuta canonum vivere atque mun- diciam castitatis, sine qua teste apostolo placere Deo non possunt, irreprehensibiliter custodire commoneatis; quatenus de

n. fecerunt corr. in faciunt l'; faciunt Z. b. ordinat I'. 1. Ps. 13, 3.

152 UDALRICI CODEX. 73

1089 correctione eorum ab his qui foris sunt bonum testimonium habeatis et murmurantis populi insolentiam quiescere faciatis. Hi vero, qui missas peccatorum sacerdotum respuunt et qui eis ante iudicii nostri censuram opinionis suae praeiudicium in- ferunt, communione sanctae ecclesiae usque ad emendationem priventur. Coniunctiones autem consanguineorum fieri prohi- bete; quoniam has et divinae et seculi prohibent leges.

Consideret vero, fratres dilectissimi, vestra excellens pru- dentia, quam bonum sit, persistere in dispensatione vobis cre- dita et in fide recta, atque hereticis et emulis Christi repugnare, et nunquam a veritatis tramite declinare; quoniam dominus et salvator omnium, cuius fidem tenemus, qui pro nobis mori non dubitavit et proprio nos sanguine redemit, fidem beati Petri non defecturam promisit, et confirmare eum fratres suos admonuit". Quod apostolicos pontifices, meae exiguitatis praedecessoresb, con- fidenter fecisse semper, cunctis est cognitum; quorum et pusilla- nimitas mea, licet impar et minima, pro suscepto tamen divina dignatione ministerio pedissequa cupit existere. Ve enim erit nobis, qui huius ministerii onus suscepimus, si veritatem fidei ad huius destructionem erroris praedicare neglexerimus. Ve erit nobis, si veritatem silentio obpresserimus, quam erogare nummulariis iubemur. Idcirco, fratres, hortor dilectionem vestram, obtestor et moneo: ut, qua debetis et potestis, sollicitudine vi- giletis ad investigandos hereticos et inimicos sanctae Dei eccle- siae, et a sanis mentibus, ne pestis hec latius divulgetur, se- veritate qua potestis pro viribus exstirpetis. Quoniam, sicut ha- bebit a Deo dignae remunerationis praemium, qui diligentius, quod ad salutem commissae sibi plebis proficiat, fuerit executus, ita ante tribunal Domini de reatu negligentiae se non poterit excusare, quicunque plebem suam contra tam sacrilegae per- suasionis auctores noluerit custodire.

a. ammonuit Z. b. praecessores Z.

UDALRICI CODBX. 74 153