XXXI.

Viris honestis et prouidis dilectisque amicis suis, aduocato et Consulibus ceterisque burgensibus Lubecensibus Aduocatus et consules uniuersi et commune Ciuitatis in hammenborch paratam ac beniuolam ad obsequia uoluntatem. Nouerit uestra prudentia, quod amicitiam et dilectionem mutuam, hactenus inter uos et nos habitam, modis omnibus et summa diligentia de cetero uolumus conseruare. Inde est, quod scire vos nos cupimus, quod ius nostrum et ius vestrum esse debet et uice versa, ita ut uestri burgenses cum bonis suis, sine occupatione in ciuitatem nostram deductis, in nostra ciuitate per omnia ea pace et securitate gaudere debent, qua nostri burgenses cum bonis ipsorum frui dinoscuntur. Super isto uero presentem litteram nostram concedimus, sigilli nostri munimine roboratam.

xxxo.

Lubechische Zollrolle nebst Rechts-Aufzeichnungen. O. J. (zwischen 1220 und 1226.)

Cum quispiam venit in civitatem et uendit uel|| emit ualens mille marcas, dabit ad theloneum|J IHIor denarios; et si emit valens fertonem, idem facit. Et in|| quotcunque navibus unus homo sursum deducit bona sua, non dabit nisi IIII™ de- narios. Et quotcunque homines sunt in una naui, qui tenentur dare theloneum, et sursum pergunt et vendunt et emunt, quilibet dabit IIIIor denarios. Cum ahquis acquirit civilitatem, debet dare primum thelonium. Si transit albiam in negocio suo et reuertitur,

1) Diese Urknnde fallt offcnbar in eine Zcit, wo eine cngcre Verbindung 7.wiscbcn beiden Stadlcn noch nicht bestand; also in das erste Viertcl des 13ten Jahrliundcrts. Dreyer sctzt sie im Spe- cimcn itiris publici Lubecensis p. 14 ohnc Anfiihrung eines Grundcs in das Jahr 1210. Vielleicht veranlasstc ihn daau die Gcgenwart des Hamburgischen Vogtes Rcinncr zuLubeclt am 4. Dec. 1210. (Suhm Historic af Danmarh T. IX. p. 181.)

38 zwischen 1220 und 122G.

et uuhYad mare ire, tunc nbn oportet eum quicquam dare., Si non uadit ad mare, teojetur dare th.elpneum suum IIHor den. Et si habet legitimam uxprem in civitate, non dat.

Homo pergens.ad mare, quotcunque lat habet, tot quindecim den. dabit. Et si redit infra annum et diem, pro quotcunque last theloneavit, pro tot hber erit. Sed si aliquit super lucratus fuerit, pro ipso teloneabit. Si homo possessor est nauis XII last, uel amplius bajulantis, liheram habet unam last, ne pro ea thelo- neum solvat. Si minus, quam duodecim last, bajvlabit, pro dimidia last liber erit Si quinque last bajvlat, liber non, erit, quin theloneum solvat. De uase vini dantur quindecim den. ad theloneum; alias non datur uilum bothen loln. Quicunque pergit ad mare, et habet VII punt, dat VIII denarios. Et si habet VI-J-1 punt, dat VIII den. Et si habet III punt, dat V dena. Et si nichd habet, et pergat ad mare, et comedit proprium panem, dat V den. Si homo uenit in civitatem cum curru suo, dat IUIor den.5 et cum ipse egreditur, hber est a theloneo. j,;

, Karruka dat II den.; vehiculum II den. De uacca dantur II denarij; de porco I den.5 de duabus ovibus I den. 5 de lIUor agnis I den. ■: ..-A

i: :. Si quis lubeke est civis, liber est a theloneo per tptum ducatum, preter erteneburg et mulne. Nullus civisi de zwerin theloneat lubeke; sic nec rutenus, nec nOremannus, nec sueciusy nec oningus, nec giito, nep livo, sic neque omnes gentes orientales, hec aliquis homo doinini burwini et hliorum suorum de redditibus suis, quos ad civitatem adduci facit. Alias si ducit [ali] aliquem kopscath, pro eo theloneat. Quicunque hospitum adduxerit equvm in navi de mari, theloneat VIII den. 5 et si ille vendit in civitate, non dat markettol. Quicunque hospitum emit equum in civitate, dat IIIIor denarios. Et si hospes vendit equum in civitate, idem

o

facit. Si duo hospites ad invicem dant equum pro equo, uterque dat VIII den. Si aliquis hospes ducit facultates alicujus burgensis in societate uel alias pro libitu suo, hospes dat pro suis, et non pro burgensis facultatibus theloneat

Si burgensium aliquis habet seruvm, quem mittit cum facultatibus suis, et forsan seruvs ille habet aliquot marcas, que sue singulariter sunt, pro illis non oportet seruvm dare theloneum, quam diu est in pane burgensis. Si duo hospites composuerunt bona sua et illa equaliter attinent ad utrumque, et habent VIII punt gravis, et volunt ad mare, uterque dat VIII den. ad theloneum. Si autem uhius sunt partes, ille dat VIII den. 5 et si alterius est tercia pars, ille dat V den. Quicunque adducit olera, pro illis non theloneat. Quicunque adducit fructus ar- borum, id est ovet, cum navi, non theloneat, nisi plus quam fertonem valeat.

1) Abkurzung fiir ct diroidium.

Zwischen 1220 und 1226. 39

Quotcunque punt slauvs vendit, tot den. theloneabit. Et quotcunque punt theloneavit, tot lihere educere potest, et semper pro capite suo vnvm denarivm dabit. Si slauvs venerit in civitatein, et uendit valens solidum, dat denarium. Si ualet fertonem, quod uendit, dat IIII" den. De nullo lino et nullo hurnulo, quod portat in dorso, oportet ipsum theloneare. Si vir facultales suas de civitate educi fecerit, et ipse eductis facultatibus in civitate remanserit, quousque in civitate permansit, eousque teloneum non deduxit. Si quis forsan abierit et debitum theloneum domestico reliquerit, licet domestico theloneum tribus noctibus retinere; sed si quid questionis super hoc emerserit, domesticus super hoc respondebit. Si quis apud thelonearium de suo theloneo se expediverit, et thelonearius, quod non plene se expe(di)verit, postmodum illi objecerit, ille sola manu se expurgabit. Si homo abduxerit theloneum suvm, nouempliciter compensabit, et Lx sol. componet, tercia pars aduocato [tercia aduocato], tercia civitati, tercia actori cedet.

Vir liberum habet arbitrium inpignorandi, uendendi, dandi, cuicunque uvlt, proprietates sibi conquisitarum facultatvm. Tribus vicibus anni conuentus erit legitimi placiti. Omnis, qui possesor est proprii cavmatis, aderit, si fuerit infra muros civitatis. Si preter licenciam defuerit, et preses uvlt prosequi, statutam pecuniam, id est ludschillink, conponet ei.

In Iegitimo placito tantum judicabitur de tribus articulis, silicet de heredita- tibus, de cespitalitatum proprietatibus et de rei publice necessitatibus. Hereditaria bona nemo potest inpignorare, vendere, dare, preter heredum connivenciam. Quicun- que habet bona hereditaria, et propositum habet uendendi ea, primo debet ea offerre proximis heredibus, adhibitis sibi duobus uel pluribus probatis hominibus. Si illi volunt emere, emant, sicud alieni offerunt; si non, uendat secundum iusticiam civitatis.

Hereditaria bona licet homini litigiosa facere ter in anno, in legitimo placito: tercia vice uel proficiet uel dehciet, si sepius litigiosa facit uel sepius querimo- niam fecerit, Lx sol. componet. Si uir et mulier habent liberos, et alteruter pre- moriatur, substancia dividetur inter superstitem et liberos; et si quis liberorum mo- ritur, heredita(bit) alteri, liberorum scilicet, et proporcionaliter divident, sive sint ivuenes, sive senes; et si singuli decesserint, hereditas spectat ad proximos.

Si mulieri moritur uir suus, et pariter liberos non habuerint, ipsa excipiet universas facultates, cum quibus ad consortium viri declinauit; dividet autem cum proximis heredibus viri quicquid facultatum superfuerit. Si viro moritur mulier ejus, et pariter liberos non habuerint, vir refundit proximis heredibus mulieris dimidiam partem substancie, quam acceperat cum muliere. Ubi pater et mater viventes sunt, propinquiores sunt heieditati, quam semifrater uel semisoror.

40 Zwischen 1220 und 1226.

Quicunque de concubina natus est, hereditatena nullam percipiet.

Herwede et rathe singulariter non exhibebuntur; set si quis heres proximus est et hereditatem percipit, recipit simul et herewede et rathe. Si viro moritur mulier sua, et viro incumbit partiri cum pueris suis, ipse preanticipabit arma sua et formatas uestes suas; reliqua parcietur cum liberis suis. Si mulieri moritur vir ejus, et ei incumbit partiri cum liberis ejus, ipsa preanticipabit annulum arre; reliqua, que possidet in substancia, sive in formatis uestibus, seu in suppellectili, omnia eque parcietur cum liberis. Vir non potest impiguorare, uendere, uel dare uxoris sue immobilia, cum quibus ipsa ei adhesit, preter ejus voluntatem et libe- rorum, si liberos habuerit. Cum masculus et femina contraxerint, et tam iste quam illa prius legitimam prolem habuerit, nec iste, nec illa, bona sua dare poterit sine liberorum connivencia. Quecunque matrona uel vidua, existens in civitate, militi, uel alicui volenti militari, nupserit, non plus quam formatas uestes suas de omni substancia sua retinebit. Reliqua uero totalis substancia sua proximis here- dibus remanebit.

Et si aliqua vidua, virgo uel domicelia sine consensu, consilio uel connivencia cognatorum et amicorum suorum cum aliquo viro contraxerit, nichil omnimodis de universis bonis optinere debet. Quecunque matrona, manens foris extra civitatem, nupserit alicui concivi nostro intra civitatem, et ipse premoritur et, eo mortuo, ipsa forsan extra civitatem mansura declinare uoluerit, non plus de facultatibus educere debet, quam introduxit, cum ad consorcium viri declinauit; hereditas autem et facultate(s) alie iustis heredibus permanebunt. Si vero aliquis civis huic decreto ausu temerario contraire presumserit, uxori sue amplius contradendo, centum mar- cas argenti civitati componet.

Si vir decedit sine herede, facuitates eius reponantur anno et die in eo, quo decessit, habitacuio; [dummodo hospes tantam habeat substanciam, ut pro illis valeat fidejubere,]1 si medio tempore nemo compareat, qui eas iuste suas esse asserat, potestati regie cedent. Cum aliquis egreditur de terra et relinquit post se posses- siones suas, quod notum est, eas expeditas, nemo potest eas de jure emere uel in pignus recipere, sicud sibi expediat. Si vir ille revertitur, et possessio ejus vendita est, et existens in civitate anno et die, [et] possessionem litigiosam non facit, si hoc emptor probare poterit, emptor optinebit.

Nulla mulier potest bona sua inpigno(ra)re, vendere vel dare, sine procuratore. Itein nulla mulier potest carius fideiubere, quam pro duobus nummis et dimidio,

I) Dic eingeklammertcn Worlc slchcn ara Rande von anderer Schrift.

zwiscben 1220 und 1226. 41

sine procuratore: quicquid promittit cum procuratore, de iure tenetur solvere, si de hoc convinci poterit. Quicquid autem vir promittit sine muliere coram consulibus, mulier sine contradictione tenetur soluere.

Cum vir et mulier habent pueros, et ad matrimonium transtulerint illos: si vir migraverit, mulier subsistit cum viri facultatibus, quas nemini potest inpignorare, vendere vel dare sine heredum consensu, quin necessitatibus vite sue impendat. Si vult nubere vel intrare claustrum, parciatur cum pueris, sicud ius habet. Cum quispiam obit et confert pecuniam suam ecclesiis, aut amicis suis, hoc ipsum, quod confert, erogabitur de hereditate sua; quod superest, dividetur secundum legem civitatis. Nemini siquidem licet immobilia sua conferre ecclesiis, quin vendat pro argento et illud conferat illis. Nullus civis de lubeke de iure tenetur ire in expe- ditionem, set ad munitionem suam stabit et civitatem defensabit. Qui infregerit, quod civitas decreverit, consules iudicabunt. De eo, quod inde proueniet, aduocatus terciam partem, civitas duas accipiet. Si quis in X marcas offenderit et plaustratam vini, consules iudicabunt, et liberum habent arbitrium de hiis accipiendi et de omnibus, que decreta sunt, quantum volunt; de eo autem, quod acceperint, tercia pars aduocato, due partes civitati cedent. Vinum uero spectat ad civitatem pfincipaliter.

Qui alium baculaverit, vel ad baculandum baculos aportaverit, si hoc bonis hominibus constiterit et probari poterit, pena composicionis X marcarum et plaus- trate vinj erit; advocatus terciam partem, et civitas duas partes cum vino prin- cipaliter accipiet.

Vorsate uero probari non potest, quin uel baculi uel arma ibi visa fuerint. Si inter duos, uel in potu uel in vico, forsan rixa uel disceptatio subito oritur, et fustes et baculos comprehenderint ad alternam uel mutuam lesionem, non hoc uorsate reputabitur. Si quispiam redarguit super domum consulum sentenciam, si preualere non poterit, componet magistris consulum dimidiam libram, et si ad exteram civitatem appellauerit et in causa sua preualere non poterit, componet magistris consulum, et rediens litteras super negocio suo optentas extruserit, uni- cuique consulum Lx sol. componet, ad quorum terciam partem iudex, ad duas civitas respiciet. Set si quid consules de hoc acceptaverint, terciam partem iudici, civitati duas assignabunt: id ipsum autem, quod percipiunt, in usum conuertent civitatis. Quod si consules in sua sentencia prosperati non fuerint, nulla de iure incumbit eis composicio uel emendacio, eo quod sentenciam tulerint saluo suo iusiurando.

Item ius est, quod XXX IIIIor sol. facient et obtinebunt examinatam marcam argenti, et si monetarius necesse habuerit, adicientur ei IIII0-" denarii. Consulum

Bd. i. c

42 zwischen 1220 und 1226.

autem interest, tocies examinare monetam, quocies volunt. Cum famuli monetarii nummos preparant, nummi non possunt culpa(ri), si uel nimium leves, vel graues sint, quin sint cuprei; set postquam monetario sunt exhibiti, culpari possunt, ubi- cunque sub eo fuerint reperti. Si quispiam argentum non dativum produxerit, et monetarius falsum illud pronunciaverit, et ille scilicet producens in venalitatibus suis illud se accepisse asseruerit, et hoc sola manu probauerit, ipse pocius, quam mo- netarius, proficiet, dummodo signum, quod vulgo dicitur muntmal, in manu repertum non fuerit. Si vero repertum fuerit, manuali sententie subjacebit. Si quis domum alterius conduxerit et intrauerit, et postea domus exuritur, conductor tenetur pacti; si non intrauit, non tenetur.2 Si quispiam alii furti notam uel rapine inpinxerit, et sub eo nichil deprehenderit, notatus se sola manu in reliquiis expurgabit, et expur- gatus si vult in actorem reagere, eo quod falso notatus sit ab eo, actor Lx sol. componet, quorum tercia pars aduocato, tercia civitati, tercia actori cedet. Si vero ahquid sub eo deprehenderit, nullus ei warandiam prestare poterit, quin intret in locum suum. Si quis alium appellando furem uel latronem, falsarium uel periurum, uel mortificatorem increpaverit, et si hoc probare, quod ita non sit, nequiverit, Lx sol. componet, ad quorum terciam partem aduocatus, ad terciam civitas, ad terciam actor respiciet. Si quispiam de altero querimoniam de quacunque causa mouerit, et alter negauerit, et hoc iuramentum prestare coram iudice uoluerit, si corri(g)ens Reddere quam iurare maluerit, IIIIor sol. componet, si aduocatus supersedere uel dissimulare noluerit. Si quis alii, quod ipsum dampnificatus sit, imposuerit, necesse est, ipsum dampni taxacionem exprimere, pulsatus querimonie pulsantis per emen- dacionem satisfaciet, aut per solam manum se iuramento excipiet. Ubi furtum lignis ad cremandum sectis impingitur, et illi duo, inter quos talis causa uertitur, ambbo ad arboris truncum, de quo secta fuerunt ligna, traxerint, quicunque illorum duorum preualuerit, ligna retinebit, et alter Lx sol. componet. Quicquid homo coram iudice recognoscit, de hoc melius potest convinci, quam se possit expurgare. Si vir cum legitima alicuius deprehenditur, ius est, ut ipse ab ea per vicos civitatis trahatur sursum et deorsum. Si quis promptuarium alterius acceperit et in travenam cum eo porrexerit, si dominus navis uult prosequi, accipiens solus ei hure, set si vult conqueri, IIIIor sol. componet. Si quis habet falsum modium et deprehensus fuerit, componet civitati Lx sol., et fundus modii extruditur, et modius in foro suspendetur. Nullus uero modius culpari potest, quin comprehendatur in mensura. Apud mo- endinum VIII matta facient unum modium. Qui cum falsa uini mensura

2) Ilicr beginnt mit eincr neucn Seile einc clwas hlasserc, vielleicht auch ncncrc Schrift.

zwischen 1220 und 1226. 43

deprehensus fuerit, Lx sol. componet. Et si iustam vini mensuram habuerit, et eam plenam non portaverit, dimidiam libram componet. Qui falsam habet ceruisie mensuram, dimidiam libram componet. Qui habet falsos stateres et deprehenditur, componet Lx sol. Si quis falsum habet pundere, si comprehenditur, Lx sol. componet Si vir produxerit testem suum ad reliquias coram iudice, et testis fuerit refutatus, quia homo notatus est, licet ei producere alios, quorum tamen mentionem fecerat, id est nominatim expresserat; et si produxerit ad reliquias inculpatos homines, et ilh reprobati fuerint, convictus est culpe. Si quispiam facultates aliquas occupare debuerit et preconis copiam pollere non poterit, si sibi duos bonos uiros adhibeat, idem est, ac si preconem habeat; et si quisquis rem aliquam occupare uoluerit, ibit ad domum et ad curiam, ubi res habetur et occupabit, et sic occupacio stabit Ubi promissio aliqua coram consulibus, uel coram illis, qui consules fuerunt, uel coram illis, qui ad parrochias deputati sunt, facta fuerit, eadem promissio rata stabit. Et illi consules, coram quibus promissio facta fuit, ad alios consules super domum consilii ascenderint, asserentes illam promissionem veram et taliter esse factam, tam per illos, qui tunc temporis hoc audiunt, quam per alios, qui prius audierant, promissio rata manebit nulla intercipiente innocentia.

\ach einer im lubeckischen Archive befindlichen Handschrift. Ueber die Beschaffcnheit derselben und das Alter des in ihr enthaltenen Textes vergl. Guts chow, im Staatsburgerlichen Magazin lid. 4. Th. i. S. 68 ff. und Hach, Altes lubeckischcs Recht, Einleitung S. 26 ff. 38 ff. Da die von dem Mecklenburgischen Fursten Burcwin und seinen Sbhnen den Lubeckern ertheilten Privilegicn in die Jahre 1220 bis 1226 fallen, so durfte die Zollrolle auch in diese Zeit zu setzen seyn.

xxxm.

Die Briider Johann, Nicolaus III. und Heinrich III, Herrcn von RostocJr, ertheilen den LubecJtern auf cwige Zeilen die Frciheit von Ahgaben und Zoll in ihrem Lande. 1226. Fcbr. 15.

Johannes, Nycolaus, Heinricus fratres, Domini de rozstoch. Vniversis hoc scriptum inspecturis||. Quoniam dilectorum nostrorum burgensium de lubeke fide- litatem et amiciciam circa parentes nostros et ||nos sepius experti sumus, unanimi- tatem et constanciam, uniuersitati fidelium, tam presentium quam futurorum, ||con- stare uolumus, quod eos decreuimus diligere et honorare et ab omni exactionis et theolonej onere per uniuersam terram et iurisdictionem nostram liberaliter in per- petuum eximere, et super hoc ad corroborationem facti nostri bullam nostram ad- hibere. Huius rei testes sunt hii: Dominus thetleuus de godebuz, Johannes de sna

6*

44 i'226. Febr.15.

kenburch, Heinricus gamme dapifer, Sigebodo de holthorp, Brunwardus de Butzowe, Heinricus cognatus domini thetleui, Bernardus aduocatus, Conradus aduocatus et alii quam plures. Datum apud lubeke, anno dominice incarnationis $1 CC XXVI,1 ±Y Kal. Marcii.

Xach dcm Originale, mit wohlcrhaltenem Siegel Heinrichs, auf der Trese.