Anno domini M^o. CC^o. LXVII^o. Ego magister Gerhardus, plebanus Wiennensis, recepi litteras venerabilis patris et domini mei P. Patauiemis episcopi per omnia in hec uerba. P. dei gratia ecclesie Patauiensis episcopus dilecto in Christo fratri magistro Gerhardo, venerabili eiusdem ecclesie canonico, plebano Wiennensi, sinceram et fraternam in domino karitatem. In causa, que inter Chunradum dictum Weinhausarium ex parte vna et H. Pruzlinum et fratres suos ac Hainricum plebanum capelle sancte Katarine in Wienna ex parte altera super ecclesiam sancti Vdalrici in Zaizmansprvnne vertitur, discretioni vestre committimus vices nostras, mandantes firmiter et districte, quatenus euocatis ad hoc omnibus euocandis audiatis causam et eam fine debito terminetis, facientes, quod decreueritis auctoritate nostra, per censuram ecclesiasticam firmiter obseruari, ita tamen, quod dictus presbyter per dominum abbatem Scotorum ab excommunicatione iuxta formam ecclesie primitus absoluatur. Quod si id sibi, quod non credimus, malitiose forsitan denegaret, ex tunc uos ipsum iuxta formam ecclesie absoluatis. Testes autem, qui in dicta causa nominati fuerint, si se subtraxerint odio, gratia uel timore, censura simili cogatis veritati testimonium perhibere. Datum in Zaizmaw^oer XII. kalendas Septembris. - Mandatum igitur huiusmodi uolens exequi reuerenter, ad instanciam Chunradi Winhausarii Hainricum presbyterum capelle sancte Katarine in Wienna ad meam presentiam citaui, proximam feriam sextam post festum sancti Bartholomei apostoli tunc uenturam, ipsi pro termino prefigendo, ut tunc coram me Wienne in parrochiali ecclesia compareret, predicto Chunrado ad obiecta et obicienda finaliter responsurus. Partibus itaque coram me comparentibus in termino constituto de ipsarum partium consensu et bona uoluntate Hartmudum subdyaconum pro tabellione recepi, quem feci iurare ad sacrosancta ewangelia, ut fideliter conscriberet omnia, que in hac causa occurrerent conscribenda, et tunc statim Chunradus Winhuserius supradictus suum libellum michi porrexit, tenorem huiusmodi continentem. Coram uobis magister Gerharde, plebane Wiennensis nec non canonice Patauiensis, iudex a venerabili P. episcopo Patauiensi in hac parte delegate, conqueror ego Chunradus Winhusarius, quod Hainricus sacerdos rector capelle sancte Katarine in Wienna iniuriatur michi, celebrando et inofficiando capellam sancti Vdalrici in Zaizmansprvnne, cuius ius patronatus ad me pertinet, cum non fuisset per me ad eandem capellam presentatus, sed per potentiam laycalem uiolenter intrvsus in meum preiudicium et grauamen. Vnde peto, quod eum amoueatis ab eadem capella et eundem condempnetis ad fructus perceptos et quos (sic) percipi poterant, quos estimo ad XXti tal. Wiennensis monete et ultra, et ad expensas factas, quas estimo ad IIIIor tal. eiusdem monete, faciendas cornmitto iudicis arbitrio. Hec omnia peto saluo iure addendi, minuendi, declarandi seu corrigendi, si necesse fuerit.- Quo libello coram me perlecto, predictus H. presbyter proximam feriam sextam post festum sancti Egidi sibi assignari petiit ad respondendum et deliberandum, quod feci dei partium uoluntate. Illo die adueniente et partibus coram me comparentibus illum diem ad proximum diem subsequentem continuaui propter debilitatem corporis, partibus assignando horam sextam illius diei. Termino illo adueniente et partibus coram me comparentibus Hainricus presbyter capelle sancte Katarine in Wienna animo litem contestandi respondebat ad libellum per omnia in hec uerba, uidelicet quod presentatus fuerit per eum, qui credebatur esse uerus patronus capelle in Zaizmansprvnne, et hoc contradicente dicto Chunrado de Winhusen domino Petro venerabili episcopo Patauiensi in curia abbatis Scotorum domino archiepiscopo Salzburgensi presente et multis aliis, et sic lite contestata intendebat probare Chunradus de Winhusen, quod ius patronatus prefate capelle in Zaizmansprvnne deberet ad ipsum solummodo pertinere, et quod Hainricus presbiter predictus eo inuito et inconsulto fuerit ad eandem uiolenter intrusus per potentiam laycalem, et sic de consensu et bona uoluntate utriusque partis, assignaui terminum Chunrado Winh. ad probandum intencionem suam, proximam feriam quartam ante natiuitatem beate virginis et ad faciendam primam productionem testium, in die Lune sequenti secundam, in die veneris subsequenti terciam, si necesse fuerit. Preterea eidem H. presbytero dedi facultatem probandi infra eundem terminum suam intencionem, uidelicet quod presentatus fuerit per eum, qui credebatur uerus esse patronus capelle in Zaizmansprvnne domino P. patauiensi episcopo et per eundem confirmatus. Quo termino ueniente et partibus coram me comparentibus produxit Chunradus Winh. suos testes, quos iurare feci, super sacrosancta ewangelia, ut in ipsa causa ueritati testimonium perhiberent. Hainricus uero presbyter predictus nullum testem produxit nec producere curauit, et quesiui ab eo, si sua interrogatoria michi porrigere uellet, qui respondit, quod non, sed solummodo mee fidei commendare, et sic testes Chunradi Winh. audiui et audiri feci, qui per omnia sic dixerunt. - “Domina Bertha de Lachsendorf testis iurata et interrogata super causa Chunradi de Winhusen, quid sibi constaret, respondit, quod ipsa et mater dicti Chunradi Winh. fuerunt due sorores de patre et matre, et mortuo patre et matre diuiserunt omnia bona sua, que prouenerant eis iure hereditario, ita uidelicet, quod ius patronatus capelle in Zaizmansprvnne omnino penes sororem suam, matrem dicti Chunradi Winh. remanebat, cuius maritus et ipsa presentauerunt primo ad eandem Vlricum sacerdotem de sancto Petro, secundo magistrum Hainricum Rotspollum, tercio Chunradum dictum Paretl. Interrogata de tempore, quando facta fuerit ista diuisio inter eam et sororem suam, respondit, quod multo plus sit quam XXX anni. Interrogata de loco, ubi facta fuerit talis diuisio, respondit, quod Wienne in domo patris sui in stupa, que exusta est, in loco, qui nunc est Chunradi dicti Winh. Interrogata, qualiter Hainricus presbyter intrusus fuerit ad dictam capellam et tenuerit eam uiolenter contra ius et uoluntatem Chunradi Winh., respondit, quod hoc sibi pro certo constat et bene scit, quod Wernhardus Pruzlo, qui mortuus est, a longo tempore omni studio quo potuit attemptauit erga patrem Chunradi Winh. et ipsum Chunradum, qualiter ius patronatus dicte capelle abipsis redimere posset, et hoc mediante ipsa Bertha et multis aliis, et cum uideret, quod aput ipsos proficere non potuit, fecit infringi hostium ipsius capelle, cum Chunradus presbiter dictus Paretl clauem eiusdem capelle sibi assignare nollet, et sic introduxit Hainricum presbiterum uiolenter, contra quem nunc agitur, et eundem H. sic introductum deffendebat usque admortem suam, et adiecit, quod, ante quam hostium capelle fuerit fractum, quod Ruedlo, qui uocatur Eninchel, officialis Pruzlini receperat uestimenta sacerdotalia et calicem, que omnia adhuc sunt perdita, et quod clauem istius hostii diruti Chunradus Winh. tenet, quem assignauit sibi Chunradus Paretl capellarius eiusdem capelle, ante quam hostium eiusdem||
capelle esset fractum. Vlfimo respondit, quod non propter hoc, quod Chunradus Winh. filius sit sue sororis, supradicta dixit, sed solummodo propter puram et simplicem veritatem ea plenius enarrauit.” - “Do-mina Alhaidis filia predicte Berthe testis iurata et interrogata dixit, quod ei bene constat et pro uero scit, quod matertera sua et maritus suus Chn. pater Winh. predicti fuerunt in possessione iuris patronatus capelle in Zaizmansprvune et presentauerunt ad eandem magistrum Hainricum Rotspollum, Chn. Paretlinum. Item interrogata et iurata dicit, quod pater Chunradi Winh. et ipse Chn. dederant ipsi ius patronatus dicte capelle, sed quia uoluit deo seruire et ducere vitam religiosam, idem ius quod habuit resignauit eisdem. De intrusione et uiolencia Hainrici sacerdotis dicit sicut mater, et quod audiuit a multis aliis.” - “Jacobus testis iuratus et interrogatus, an Chn. dictus Winh. sit aduocatus capelle in Zaizmansprvnne, respondit, quod uerus patronus et aduocatus erat capelle supradicte, ante quam Pruzlinus per uiolenciam ipsum eodem iure priuaret. Interrogatus, quanto tempore patronus fuisset dicte capelle idem Chn. Winh., respondit, nescio. Interrogatus, an alii in eadem capella ius etiam patronatus haberent, respondit, quod alter nullus nisi dictus Chn. et pueri sui. Interrogatus de uiolencia, quam Pruzlo dicto Chn. fecit intrudendo Hainricum presbyterum, respondit, quod hoc factum est uiolenter a Wernhardo Pruzlino, qui sacerdotem remouit, quem dictus Chn. Winh. presentauerat et admiserat ad eandem. Interrogatus, quantum tempus sit elapsum, quod Wernhardus Pruzlo banc uiolenciam fecit, respondit, quod credit duos annos esse elapsos. Interrogatus, quanto tempore Chn. Winh. fuerit in possessione dicti iuris, respondit, quod nesciat pro certo, et dubitat, an sint sex anni uel plures. - “Chunradus filius Rinoldi, testis iuratus et interrogatus, an Chn. dictus Winh. verus patronus sit capelle sancti Vdalrici in Zaizmansprvnne, respondit, quod verus est patronus. Interrogatus, quomodo hoc sciat, respondit, quod pater dicti Chn. et mater sua erant in iure presentandi sacerdotem ad eandem capellam, successiuo tempore quinque sacerdotum videlicet fratris Chamberinne, Rinberti de Ardacher, Sifridi, quinunc est in sancto Vito, Heinrici Rotspolli, Vlrici de St. Petra, qui etiam Chunrado de Winh. eandem resignauit in presencia patris ipsius Chn. Winh. in domo fratrum Teutonicorum ipso patre existente in habitu eorundem fratrum, qui Chn. de Winh. eandem capellam contulit Chunrado dicto Paretlino in presencia patris sui. quem etiam dictus Pruzlo uiolenter reiecit ab eadem. Interrogatus, quanto tempore in iure patronatus dicte ecclesie fuerint, respondit, quod pater et mater dicti Chn. et ipse Chn. de Winh. huiusmodi iure gaudebant iam XX annis et amplius. Interrogatus, si plura sciat, respondit ad secundum articulum, quod Hainricus presbyter sepedictus capellam dictam in Zaizmansprvnne uiolenter adeptus est per potenciam Wernhardi Pruzlini, antequam Chn. prb. dictus Paretl resignaret eandem, qui presentatus et admissus fuerat per patronum predictum, scilicet per patrem Chn. Winh. ipso Chn. Winh. consentiente. Item dixit, quod, cum quidam monachus celebrasset pro predicto Chn. Paretlino in eadem ecclesia, cum ipse Chn. Paretlo ibi propter metum corporis celebrare non audebat, Ruedlinus dictus Eninchel officialis Pruzlini et quidam alter ipsum sacerdotem remouerunt ab altari et calicem et paramenta ecclesie uiolenter abstulerunt et calicem obligauerunt, et hoc dicit factum fuisse uiuente Pruzlino. Dixit eciam, quod idem religiosus post hec clauem ecclesie resignauit Chn. Paretlino, qui eandem clauem dicto Chn. Winh., vero patrono, assignauit, quem idem Chn. Winh. reseruauit, ut ecclesie patronus. Qui Chn. pbr. dictus Paretl, cum in dicta capella stare non posset propter metum Pruzlini, eandem capellam domino decano Medlicensi et predicto Chn. Winh., uero patrono, resignauit. Dixit eciam, quod Heinricus pbr. sepefatus recognouit, dictum Chn. Winh. verum esse patronum capelle in Zaizmansprvnne, et eum rnultociens rogauit, ut nornine et uoluntate sua in dicta capella celebrare posset, quod cum eidem denegasset, uiolenta manu et cum familia dicti Pruzlini ipse Hainricus pbr. aperuit ecclesiam et sic contra ius et uoluntatem Chn. dicti Winh. in eadem celebrauit.” - “Vlricus de Chernerprvnne testis iuratus et interrogatus de supradictis respondit, quod ei de ueritate constat, quod mater dicti Chn. Winh. in quieta possessione fuit dicte capelle in Zaizmansprvnne, iam XXX annis et amplius. Interrogatus, quomodo hoc ei constet, respondit, quod mater dicti Chn. filia domini Theodorici eandem capellam cum suis attinenciis iure hereditario obtinuit et per diuisionem heredum, in quo iure hactenus libera et quieta mansit, quod ius filius eius Chn. Winh. per successionem obtinet. Interrogatus, quo iure Hainricus pbr. supradictus dictam capellam obtinuit, respondit, quod per magnam uiolenciam et potentiam Wernhardi Pruzlini. Interrogatus, si ipsemet sit coheres bonorum Theodorici, respondit, quod sit coheres et partem in dictis bonis habuit et dicit in ueritate, quod magna sit facta iniuria Chunrado Winh. vero patrono. Dicit se plura nescire.” - “Rudgerus examinator testis iuratus et interrogatus de supradictis respondit, quod de ueritate sciat, quod Chn. Winh. verus sit patronus dicte capelle in Zaizmansprvnne. Interrogatus, vnde hoc sciat, dicit, quod ex eo sciat, quod vnam aream, que attinet dicte capelle, conduxit aput magistrum Rotspollum presbyterum, cui tunc temporis collata erat ecclesia sancti Vdalrici in Zaizmansprvnne a patre dicti Chn. de Winh. et hoc de uoluntate ipsius Chn. Winh., de qua eciam seruit eidem ecclesie vnum talentum singulis annis, tribus uicibus in anno. Interrogatus, quanto tempore dictus Chn. fuerit in possessione prefate capelle, respondit, pro certo se nescire, sed hoc sibi constat, quodfuit cum patre et matre longo tempore in quieta et libera possessione supradicte capelle. Interrogatus, qualiter Hainricus pbr. supradictus intrusus fuerit ad prefatam capellam, respondit, quod hoc factum sit per magnam uiolenciam et potenciam Wernhardi Pruzlini et adiecit, quod vna die occurrerit Chn. de Winh. dicto Hainrico presbytero uiuente Pruzlino, qui dicebat ad eum, domine Hainrice quare intromisistis uos de ecclesia mea, respondit inportune, pro eo, quod hostium eiusdem capelle infregi et in ea malis uestris gratibus celebrare uolo.” - “Genslo testis iuratus et interrogatus, quid sibi constet de supradictis, respondit, quod sciat pro certo, quod Chn. dictus Winh. verus sit patronus capelle in Zaizmansprvnne. Interrogatus, quo modo hoc sciat, respondit, quod ex eo sibi constet, quod pater ipsius Chn., qui fuit uerus patronus, ius, quod habuit in dicta capella, ipsi Chunrado Winh. contulit et sibi cessit in parte sue hereditatis. Interrogatus, quanto tempore habuit dictus Chn. ius patronatus prefate capelle, respondit, quod tamdiu fuerit in possessione dicte capelle, ut recolit, quamdiu pater ipsius Chunradi fuit in habitu religionis. Interrogatus, si aliquid sibi constet de uiolencia, quam fecit dictus Hainricus pbr. dicto Chn., respondit, quod non aliud sibi constet, nisi quod audiuit a multis, quod per potenciam Wernhardi Pruzlini intrusus fuerit ad capellam sepe fatam.” - “Vlschalcus testis iuratus et interrogatus, dixit, quod recordatur ab inicio, quod magistro Rotspollo presbytero inprimis dedit censum predicte capelle, et qui primus fuit, qui ab eo exegit in iudicio secular compulsus, sed antea dederat cuidam sacerdoti, cuius nomen ignorat propter diuturnum tempus, postmodum Vlrico sacerdoti, postea Chn. sacerdoti dicto Paretlino, vltimo dedit Hainrico sacerdoti, contra quem nunc agitur, coactus per Rudlinum Eninchel officialem Pruzlini. Interrogatus, cuius nomine censum dederit, respondit, se nescire pro certo, sed cum Chn. Winh. de proxima sit linea consanguinitatis et uerus heres descendens de domino Theodorico diuite fundatore, credit, ipsum Chn. exinde ius habere patronatus capelle in Zaizmansprvnne. Interrogatus, quot annis officialis Pruzlini ab eo censum receperit, dicit, quod credit duobus annis. Interrogatus, quot annis censum ecclesie soluerit, respondit XXX annis, ut credit, sed continue dedit duobus annis tantum censum sub nomine Pruzlini Hainrico presbytero de S. Katarina. Dicit eciam, quod Chn. Winh. semper contendebat cum Pruzlino de iure suo et quod ad hoc multos homines habeat sibi astantes et ipse testis credit, ipsum Chn. Winh. ius habere in capella predicta. Interrogatus, si plura sciat, respondit, quod plura sibi non constent.” - “Otto de Zaizmansprvnne testis iuratus et interrogatus dixit, quod aliud sibi non constat, nisi hoc solum, quod antiquus Chn. Winh. ecclesiam sancti Vdalrici contulit inprimis magistro Hainrico Rotspollo. Deinde filius suus Chn., cuius causa nunc agitur, contulit eam domino Vlrico de sancto Petro. Post hunc idem Chn. Winh. contulit eam Chn. dicto Paretlino, cuius nomine cum quidam monachus celebrasse in eadem ecclesia, scilicet filius Ditrici de Gors dictus arcarius, Ruedlinus Eninchel officialis Pruzlini recepit de altari calicem et ornamenta ecclesie, que adhuc ablata sunt et perdita, et dicit, quod a XXX annis non recordatur, quod Pruzlinus aliquod ius habuerit in eadem ecclesia, sicut a suis senioribus intellexit et credit pro certo, quod a progenitoribus suis plenum ius habuerit Chn., cuius causa nunc agitur.” - “Hainricus de Zaizmansprvnne testis iuratus et interrogatus dicit, quod non recordatur, quod aliquis in eadem ecclesia ius habuerit patronatus, preterquam pater Chunradi, qui se ad domum Teutonicam transtulit. Interrogatus, cui idem Chn. dictam ecclesiam suo tempore contulerit, respondit, quod magistro Hainrico Rotspollo, deinde domino Vlrico de S. Petro et post hunc Chn., cuius causa nunc agitur, contulit eam Chn. sacerdoti dicto Paretlino,qui propter metum Pruzlini in eadem stare non potuit, et qui uiolenter Hainricum presbyterum de s. Katarina sic instituit et ad eandem capellam presentauit. Dicit, quod plura non nouerit.” - “Grecus miles testis iuratus et interrogatus de supradictis respondit, qnod hoc sibi de uero constat, quod pater Chunradi, cuius causa nunc agitur, et qui fuit uerus patronus capelle in Zaizmansprvnne, contulit eandem ecclesiam pluribus sacerdotibus libere et quiete longo tempore, quorum nomina dicit se ignorare. Interrogatus, qualiter illud ius cesserit patri Chunradi, cuius causa discutitur, respondit, quod sibi cesserit iure hereditario a domino Theodorico diuite, fundatore eiusdem capelle. Interrogatus, qualiter Chn. Winh. habuerit ius patronatus dicte capelle, respondit, quod pater ipsius Chn. contulit sibi in parte sue hereditatis. Interrogatus, si ipse Chn. aliquem sacerdotem presentauerit ad eandem, respondit, quod Chunradum dictum Paretlinum, qui ex timore Pruzlini in eadem capella stare non potuit. Interrogatus, qualiter Hainricus pbr. intrusus fuerit in eandem ecclesiam, respondit, quod per magnam uiolenciam et potentiam Pruzlini, et dicit se plura nescire.” - Eodem uero die Chn. dictus Winh. renunciauit pluribus testibus producendis et Hainrico presbytero nullum testem producente nec uolente, partibus terminum per emptorium assignaui de ipsarum consensu et bona uoluntate proximam feriam secundam post natiuitatem beate uirginis ad publicandum dicta testium et ad faciendum ea, que illo die de iure fuerint facienda. Termino illo adueniente publicatis attestationibus partibus copiam actorum fieri feci et insuper de uoluntate parcium terminum peremptorium assignaui proximam feriam secundam post festum beati Michahelis, si dies non est feriatus, ad procedendum in causa, uel si necesse fuerit, ad diffinitiuam sentenciam proferendam. Illo termino veniente et partibus coram me comparentibus et perlectis attestacionibus, Chn. Winhuserius ad maiorem intencionem suam fundandam tale priuilegium in medium produxit, tenorem huiusmodi continentem. “In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Manigoldus dei gratia episcopus patauiensis in perpetuum. (Folgt die pag. 21 Nr. XV abgedruckte Urkunde, ddo. 16. December 1211.) Post hec proximum diem subsequentem partibus pro termino assignaui de earum assensu et bona uoluntate ad diffinitiuam sentenciam proferendam. Quo termino veniente distuli ferre sentenciam diffinitiuam propter bonum pacis de parcium uoluntate, et dedi alium terminum peremptorium partibus proximum diem subsequentem, ut infra eundem attemptarent, si inter se amicabilis composicio fieri posset, sin autem, ipso die facerem ea, que in antecedenti termino de iure fuerant facienda. Termino illo adueniente et cum inter se partes non possent amicabiliter concordare, ego Gerhardus solo nomine dictus magister, plebanus Wiennensis, iudex delegatus de venerabili patre et domino meo Petro dei gratia Patauiensis ecclesie episcopo in causa, que vertebatur coram me, inter Chunradum dictum de Weinhvs ex parte vna et Hainricum sacerdotem dictum capellarium sancte Katerine in Wienna ex parte altera super capella sancti Vdalrici in Zaizmansprvnne auditis testibus, attestacionibus publicatis, instrumentis productis, deliberacione habita diligenti habitoque consilio prudentum de parcium uoluntate - In nomine patris et filii et spiritus sancti amen - prefatum Hainricum sacerdotem per diffinitiuam sentenciam ab eadem capella sancti Vdalrici in Zaizmansprvnne duxi penitus ammouendum, ipsum Hainricum presbyterum pro dicto Chn. Winhausario in expensis, quas tamquam patronus fecerat in hac causa, quas eciam fideliter taxaui usque ad summam duodecim solidorum usualis monete, nichilominus condempnando. Insuper ad fructus et redditus restituendos ipsi capelle et Chunrado presbytero, qui fuit verus capellarius eiusdem capelle et ab eadem per uiolenciam est deiectus, eundem Hainricum sacerdotem ad XII tal. usualis monete similiter condempno. Lata est hec sentencia Wienne in parrochiali ecclesia anno domini M^o. CC^o. LX^oVII^o, indictione decima, V^o. nonas Octobris, eodem Hainrico sacerdote presente et aliis, magistro Theodorico plebano de Polan, domino Leutwino presbitero, magistro Alano, Hartmudo subdyacono, Asquino scolare, Chunrado filio Rinoldi, Jacobo ante Scotos, Ciuibus Wiennensibus, Prechtlino, Sifrido ecclesiasticis et aliis multis. In cuius rei testimonium presentem litteram mei sigilli inpressionis robore cornmuniui.

Source Fulltext: HAUSWIRTH, Schotten (=FRA II/18, 1859) S. 54-62