Propositio nuntiorum papse super causa Ferrariensi").

Gloriosissime caesar Carole imperalor auguste etc! Comparent coram sacratissima maiestate vestra sanetissimi domini noslri Clementis VII. nuncij et speciales ad hoc procuratores constitui1),

56) quatuor. 57) proniiserunt. 58) fulgerent. 59) essont.

*) cfr. zu dieser Klage das unter der vorigen Nummer LXXXI. mit- gctheiltc Bündniss des Herzogs Alfons von Ferrara vom 15. November 1527. — F. B. von Bucholtz Geschichte der Regierung Ferdinand des Ersten. Dritter Band. Wien 1832. nag. 136. — 3 C. L. Simonde de Sis-

1) constituti.

188 No. LXXX1I. 1529.

provt de eorum mandalis legitime constat, ij denique 2) nomine sue sanctitatis dicunt: illustrem dominum Alfonsum, pretensum Ferrarie ducem, multis nominibus et causis a maiestate vestra, tamquam arbitro et legitime in hac parte controuersiarum suarum indice condemnandum esse ad relaxandum sanetissimo dominu noslro et sedi apostolice ciuila- tem Ferrariensem cum comitatu sine4) ducatu suo et pertinentis 5) Omni bus, quam et quas hueusque feudi") nomine a sanetissima sede apostolica tenuit et recognouit, item ad relaxandas omnes alias ciuitates, si qa* sunt, et custra, viros') et oppida predicle sedis Romane vel alterias cuiuscunque ecelesie, ab eodem quocunque colore uel causa detenUU seu occupata, priuando ipsum et priuatum esse declarando, vbi opas fuerit, omnibus fendis 8) priuilegijs et benefitijs, que a predicta sede Romana et a quibuscunque alijs ecelesijs 9) aperta ac deuolula esse ac ad eas spectare denuntiando, item ad restituendum possessionem ciaitatom Mutina? et Regij neenon et castri Ruberiae, qua sedem predictam violenter spoliauit, simul et castri Cotignol^, quod per sanetissiraum dominum nostrum ante preteritas calamitales possidebatur cum singulorum district« et pertinentijs, neenon ad reslitutionem fruetuum ex predictis ciuitaübas locis et castris hoc modico tempore indebite pereeptorum seu que pereipi poluerunt respectiue, et insuper ad omnia interesse et damna, que saa sanetitas simul etsedes apostolica ex facto mandato et occasione predicta illustris Alfonsi perpessa est, prolestantes et probare intendentes, prefota omnia de iure fierj debere, et propterea super predictis omnibus a sacra- tissima maiestate veslra ius et iustitiam fieri postulantes.

Et imprimis quantum altinet ad ciuitatem Ferrariensem et alia loca, fendi,0) nomine ab ecclesia per eum possessa, dieimus, illum ex multis fellonijs et dilictis"), aduersus sancjum ") sedem apostolicam et ia spelise '*) aduersus sanetisbimum dominum nostrum commissis a tempore, quo per ftjlicis recordalionis Adrianum restilutus et absolutus fuit, pre dictis feudis partim ipso iure partim per sententiam maiestatis vestre, vbi expediet, de iure priuandum esse.

Et primo, quia notorium est, ipsum illustrem Alfonsum ab eo tem pore fabricari fecisse sal in loco seu valle Comaelj '*), quamuis in capi-

mondi Histoire des r6publiques ilalienncs du moyen äge. Tome 13, nouvello edition a Paris 1826. pag. 399.

**) Mit dieser Ueberschrift beginnt die gleichzeitige Abschrift, aus welcher vorliegender Abdruck entnommen ist.

2) ijdemque statt ij denique. 3) iudice. 4) siue statt sine- 5) per- ünentiis. 6) feudi. 7) castra, vrbes. 8) feudis. 9) hier fehlt etwa: »quomodolibet obtinucrit, et ea«. 10) feudi. II) delictis. 12) sanetam 13) specie. 14) Comaelj

No. LXXX1I. 1529. 189

Ullis, eö »*) eodem Hadriano faclis, conuenerit et promisserit19) id non filtere") sab pena priaationis ducatus Ferrariensis et aliorum feudorum, que a Romana et ab alijs ecclesijs quomodolibet obtinebat lunc temporis ctin posterum obtenturus esset, ipso iura;18) absque aliqua alia ctiam declaratione imutenda 111) et vt constat ex predictarum conuentionum tenore in actis producturum20) in capitulo signato No. 3.

Secundo quia etiam notorium est, quod vacante sede per mortem Hadriani felicis memorie ipse propria authoritate et manu armata occu- pauit ciuitatem Regij et Castrum liuberif expulsis inde magistratibus et officialibus ecclesie, ex quo facto multipliciter eum contra sedem aposto- licam peccasse dicimus et constanler multis ex ralionibus priualum seu priuaiulum esse oinnibus feudis ecclesiasticis, tum quia primum 21) grauem et atrocem iniuriam intulit Romane ecclesie, priuando illam et spoliando possessione ipsorum locorum, que ipsa pretendit ad se pleno iurse") spectare, quam quidem iniuriam atrociorem fecit illam infercndo tempore, quo vacabat sedes apostolica, el consequenter tempore, quo legitimo defensore carebat, tum quia et de iure vassalagij tenebalur et in pre- dictis conuentionis21) cum Adriano factis, eodem Adriauo et sede apostolica Mulinam Regni24) et Castrum Ruberia? possidente, promisit defendere iura et stalum ecclesie remmirando ") omnibus et singulis defensionibus, quibus se in aliquo tueri et defendere et aduersus predicta venire de iure vel de facto posset. Quare cum ecclesia predicta loca possideret et se legitime ac de iure possidere pretenderet, darum est, quod ipse illustris Alfonsus contra ius vassalagij et predictarum conuen tionum fecit spoliando illam iure possessionis, quam habebat. Preeterea si quod ius ipse se habere pretendebat ad recuperalionem predictorura locorum, sciebat etiam, quod ecclesia econtra potiora iura in predictis locis se habere existimabat, vt venera28) habet. Quare in hoc dubio reuerentia humilitas et obedienlia, quam vasallus domino prsstare tenetur et ad quam ipse in predictis conuentionibus se obligauerat, volebant, quod secundum iuris trainites ipse ius suum prosequeretor. Sperare namque poterat optimi pontificis electionem, qui de iura) ") suo tamquam iudex legitimus etiam in causa ecclesie cognoscere potuisset, et, si ab eo sibi iustitia denegata fuisset, non deerat sacratissime maiestatis vestre iuditium et potentia, quam in hunc casum implorare potuisset. Alin- quin2S) si liceret vasallo, quando pretendit se violeuliam pati, et domina

15) cum statt eö. 16) promiserit. 17) facerc. 18) iure 19) immit- tenda. 20) productarum. 21) predictam statt primum. 22) iure. 23) conuentionibus. 24) Regium. 25) renuntiando. 26) reuera statt venera. 27) iure. 28) Alioquin.

190 No. LXXXH. 1529.

conlra ipsuraJ9) violenter et de facto procedere, fruslra lex in ipsos in isto capu 10) iudices conslilueret prout constituisse dignoscilur. Postremo ex hoc facto raulto grauius eliam aho respectu ipsum peccasse dicimas, nam quum pacem, fedus et concordiam, vt dictum est, cum Adriano fecerit et reniclrauerit31) omnibus defensionibus, vt supradictum est, et postea, ipso defuncto, supradicla sede apostolica nihil tale suspicante, predicta loca hostiliter inuaserit, proditorie ipsum fecisse dicimus et tamquam proditorem aduersus dominum suum non solum iuribus omnibus et beneficijs, que ab eo licet indignus esset32), sed eliam Ulis, qae a sacro Romano imperio habere contendit, priuandum esse.

Tertio quia idem illustris Alfonsus, requisitus a sanclissimo domino nostro, vt imminentibus contra ipsum bellis cum sua sanctitate senlire vellet eamque opibus, quibus debebat, defendere, ipse id facere reco- sanit33) contra ius feudi et vassalicijS4) et conuentionum prediclarum continentiam. Quod si dicatur, illum id noluisse facere, ne contra sacrum Romanum imperium veniret, vt omitamus35) mulla, que ad hoc dici possent, illud tantummodo querimus: quare est, quod36) sna sanctitate sentire paratus erat, si quasdam iniquissimas conditiones, quas tunc pe tebat, ab ea obtinuisset, pront3') (andern illis obtentis in maximum ma- iestatis vestre damnum postea fecit intuitu christianissimi Francorum regis sanclissimo domino nostro nesciente neque etiam ratum habente, vt infra dicetur.

Quarto quia eliam ex confessione maiestati38) oratoris notonum est, quod duci Borboni, interuicte39) maiestatis vestre exercitum ducenti aduersus suam sanclitatem, iam hostiliter agros et oppida sancte Romane ecclesie vustanti40), transitum et commeatum, munitiones machinasque dedit et alia instrumenta, ad illud nefandum et nullo tempore expiandum facimus41), quod postea secutum est, necessaria, allegantis") idem fecisse in beneficiurn maiestatis vestre, quam43) iam interuenta illustris domini Caroli de Lanoy *4) viceregis induciae futurte pacis in dies inter suam sanctilatem et maieslatem veslram facta? fuissent ipsique duci per Caesarem Ferramuscam et apud omnes notorie essent, et non aduertunt **), quod, si id intuitu maiestatis vestre fecissent40), quod tarnen orö 4') ne- gatur, non per hoc de iure excusatur, quin incurrat in penam priuationis quoad fenda *•) sibi a Romana ecclesia et ab alia quacunque concessa.

29) contra ipsum dominum statt et tlomina contra ipsum. 30) casu. 31) renuntiauerit. 32) hier fehlt »possidebat«. 33) recusauit. 34) vas- salagij. 33) omittamus. 36) hier fehlt cum. 37) prout. 38) maiestatis. 39) inuictissimum. 40) vastanti. 4l)facinus. 42) allegans se. 43) quum. 44) Lannoy. 45) aduertens. 46) fecissct. 47) omnino. 48) feuda.

No. LXXXII. 1529. 191

Qntnto quia sanctissimo domino nostro in maximis periculis existenti neque opem dedit neque postremo in arce Adriani inclasum et ad mise- ram seruitutem redactum liberarun4») opibnsque suis aliqua ex parte curauerit adinnareso), prout vasallj erga dominum de iure facere tene- tur51). Nec ractare") polest, se id tandem fecisse, quom53) illustris dominus de Lautrech in Italiam venit, quia illud dicimus factum fuisse intuitu regis Francorum et in eius graliam et in preiuditium sancte ma- iestatis vestre polius, quam in beneficium sue sanctitatis, quam certe ante illius aduentum adinnare **) potuisset ac debuisset citra damnum et pre iuditium maiestatis vestre.

Sexto quia eodem tempore sanctissimo domino nostro in mole Adriani incluso ciuitatem Mutine. occupauerit cum districtu suo, item custrum ") Francum inuaserit et munitionibus ac machinis sanctam Romanam eccle- sie5a) spoliauerit nec non in Castro Contignolae se intraserit") prout intrusus est, ex quibus omnibus multis modis ipsum aduersus Romanam ecclesiam et sanctissimum dominum noslrum peccasse dicimus, sicut et58) nobis supra in secundo capitulo fuit expositum, que hic repeli possunt. Sed in hoc eliam grauius ipsum et atrocius peccasse contendimus, quod isla lecit miserrimo sanctissimo domino nostro et calamito") sed40) apostolice tempore, quo quidem, qom81) ab omnibus presertim a suis vasallis adinnanda ") fuisset atque sustinenda, fuit ab eo cendeliter M) oppressa et iuribus etiam illis, que ab hostibus sibi relicta fuerant, spoliata.

Dicimus prelerea, quod maxima per eum salis quanlitas camere. apostolic^ in loco Finalis **) et Primarij fuit depredata quodque a sali- narijs eiusdem camere conductoribus illicite. gabeile et podagia85) extorti88) fuere in eius territorijs contra ius Adriano faclus8'), prout apparet in capitulo secundo nostro, item quod rebelles banitos et hostes sed ••) apostolice in suis territorijs esse patitur, quod subditos suos per impositionem nouarum exactionum, gabellarum iniustarum et diuersi generis onera •*) tyrannice tractat et inclementer vexat, quod in germanos fratres suos adhuc eos in vinculis tenendo crudeliter inseint'0) citra sue sanctitatis iuditium, quod in contumeliam sanclissimi domini nostri et totius apostolici ordinis opprobrium multa dixit, fecit et depincta habuit, que omnia legitime probari et fere ad oculum demonstrari possunt, quod preterea illustris filius suus Herecles") slipendia Florentinorum sedis

49) liberare. 50) adiuuare. 5 t) tenentur. 52) iactare. 53) quttm. 54) adiuuare. 55) Castrum. 56) ecclesiam. 57) intruserit. 58) a statt et. 59) calamitoso. 60) sedis statt sed. 61) quum. 62) adiuuanda. 63) crudeliter. 64) Finalii. 65) podagia. 66) cxtorta. 67) factum. 68) sedis. 69) onerum. 70) inseuit. 71) Horcules.

192 No. LXXXII. 1529.

apostolice iuribus aduersantiura et Romane ecclesie. rebelliura recepenl sine licenlia sue sanctilatis, in quibus omnibus constat, ipsum tam con- uentionibus prediclis cum Adriano factis, quam iuris disposition! contra- uenisse et indignissimae ,J) beneíicijs ecclesiasticis reddisse'3). Que omnia, quamuis grauissima sint, ideo sigillatim vt cetera non prosequimur, quia atrocilas eorum, que supradicta sunt et eius, quod sequitur, satis superque pro nunc nobis esse videntur ad iustiiicandum sanctissimi domini nostri petitionem, offerentes lamen et protestantes, nos prefalorum om nium, vbi opus fuerit, ciaras et ab omni parte legitimas probationer adducturos esse.

Postremo, sacratissime imperator, dicimus, prcdiclum illustrem Alfonsum nedum prodilorie contra sanctissimum dominum nostrum et sedem apostolicam peccasse eo modo, quo supra in fine secundi capituli dictum est, sed hoc etiam detestandum facimus ,4) contra maiestatem vestram fecisse, ex quo delicto non solum feudis et beneíicijs, in qui bus ") habere prétendit a sacro Romano imperio et a maiestate vestra, priuandus est, sed his etiam, que ab ecclesia obtinet, priuari deberet, vbi alijs ex causis supra numeratis priuatus ipso iure non esset. Nam quo tempore rex Francise christianissimus deo aduersanle exercitum in Italiam misit contra fedus cum maiestate vestra initum duce illustri do mino de Lautrech eo respectu, quo") ad liberandum sanctissimum dominum nostrum el sedis apostolice dignitatem restiluendam monere- tur"), predictus illustris Alfonsus, quum simulatum fçdus el concordiam teneret cum maiestate vestra et cum ea etiam affinitatem contraxisset, ipsa nihil tale cogitate "*) neque dubitale"), illiro80) hostibus suis se coniunxit et, quod tursonis81) fuit, nouis contractis nuplijs ab eius affi- nitate recessit, ex quo tanta calamitas postea in regno Neapolitano *) in preiuditium maieslatis vestre et sedis apostolice, ad quam directum pre dict regni dominium pertinet, secuta est. Neque hie ex eius parte dici potest, quod istud fecerit requisitus nomine sed ") sanctissimi domini nostri et ad eius ac sánete sedis vtilitalem ac beneficium. Nam primum ipse non est ita parum prudens et in rebus suis parum callidus, quod videre non potuerit, pretensum quoddam mandatum reuerendissimi do mini cardinalis de Libo83), multo tempore mlSi) neque ad hunc finem factum, non fuisse ad ea negotia eo tempore pertraclanda sufficiens el

*) cfr. F. B. von Bucholtz Gescliichto der Regierung Ferdinand des Ersten. Dritter Band. Wien 1832. pag. 125 und 134.

72) Indignissimura. 73) se reddidisse. 74) facinus. 75) que statt »in quibus". 76) quod slntt »quo«. 77) moueretur. 78) cogitante 79) dubitante. 80) illico. 81) turpius. 82) sedis. 83) Cibo. 84) antea statt aut.

No. LXXXII. 1529. 1Ü3

idoneum, quod vt vere") non fuisse clarissime ustendemus. Quare ipsum, certe alioquin in rebus suis cantissse) negotiori"') consuetum, pretextu illius mandato hoc fecisse, non est verisimile. Quod aulem citra voluntatem sanctissimi domini noslri factum fuerit, potest primum vniuique88) verum videri ex inspectione ipsarum conuentionum, in quibus adeo inique et enormes condiliones ex parte sedis apostolice, continenlur, quod non admittere recusauerat neque etiam in tam magnum et eui- dens preiuditium sedis apostolic? poluisset admittere. Ac preterea satis constare potest de eius volúntate, quod nunquam etiam sepius in aduersa fortuna sua requisitus predicta confirmare aut rata habere voluit. Quod autem nee in vtilitatern sedis apostolic? et sue sanctitalis hoc fecerit, satis euidenter constat, quia eius dignitalem et vires, quas paulo ante fregerat el, quantum in eo fuit, extinxerat ac funditus euerlerat, non est verisimile quod mulata opinione restituere ac suscitare in conlinenti voluerit. Sed demus, quod penitentia ductus, que tarnen nunquam in delictis contra hanc sanctissimam sedem apostolicam commissis in eo fuit cognita, demus inquam, quod hoc tempore cogitauerit de promerenda gratia sue sanctitatis et predicle sedis: cur aliquod signum huius volun tatis suae ante aduentum Gallici exercitus non fecit, cur prius sanctitatem suam redimere, opibus etconsilio adiuuare pro sua facúltate non curauit, quod etiam citra armorum strepitum fieri potuisset et sine damno ma- iestatis vestre, cur tandem in conuentionibus ipsis, quas eo fecit tempore, tam ernormiter90) sedem apostolicam ledere et quodammodo eneruare voluit, vt longe plus detrimenti sua eöBI) ea coniunctio ipsi esset allatura quam vtilitatis? Cur tarn iniquas et inhonestas conditiones ab ea cxegil, vt longe aequiores ipse sanctissimus dominus noster ab hostibus suis acceperit? Qu» res vna, sacralissime csesar, per se ostendil, quam ingrato bic semper animo fuerit aduersus hanc sanctissimam sedem apostolicam et hac ratione quam vere omnibus feudis et beneficijs, que ab illa possidet, indignum92) fecerit Cur"3) itaque neque de volúntate sanctissimi domini nostri neque in eius vtilitatern istud se fecisse dicere possit, remanet id, quod verum est et quod nullo pretextu dissimulari potest, quod in gratiam regis chrislianissimi Francorum et in damnum vestre sacratissime maiestatis et potential vestr? diminutionem hoc fecit, a cuius fide etconiunctione iam dudum recedere cogitabat; et iam dudum, ipsanescia, nuptiarum, que paulo post secut? sunt, cum predicto rege tra- clatum habebat, prout suis loco et tempore aperlissima'*) demonstrabitui

85) re vera statt vt vere. 86) cautissime. 87) uegotiari. 88) vni- cuique. 89) eas statt non. 90) enormiter. 91) cum statt eo. 92) hier fehlt »sc«. 93) Cum statt Cur. 94) apertissime.

13

194 No. LXXXIi. 1529.

Quare saluis premissis ex omnibus et singulis, qae supradicta sunt, con- cludimus etc ed•*) ad relaxandum cum Castro Contignolse etc.

Quantum vero attinet ad restitutioncm possessionis ciuitatam Mulin» et Regij et Castrum»«) Kuberi<t, dicimus, quod, cum sancla sedes aposto- lica et sanctissimus dominus noster fuerint ab eodem illustri domiac Alfonso spoliata <"), prout in facto ex eius et oratoris confessione noto- rium est, vtriusque iuris sancliones volunt, quod sua sanctitas ad ei restituatur. Neque ex parte predicti illustris ducis dici polest, quod ir • potuerit de iure possessionem predictorum locorum propria ante ••) rea- perare eo, quia ipse fuerit primo a Julio secubdo spoliatns. Nam pn- mum, vt supradiximus, datur90), quod ipse aliquod iuss100) ad predicti loca se habere pretenderet, quam "") tarnen sciret, Romanam ecclesiai exislimare et firmilcr credere, se potiora in eis iura habere, certe cootn eam in hoc dubio de facto et propria ante '"-M procedere non debsissei vt supra demonstrauimus. Sed fortius negamus, ipsum aliquod inss "si hoc pretextri104) habuisse recuperandae possessionis predicl?, ex plun- bus primum quia dicimus, Julium potuisse illum bonis omnibus, qat possidebat, spoliare tamquam hostem et Romane ecclesie rebellem ei excommunicatum et legitime contra eum ex causis predicti» hello indiclo. item quia ipsas ciuitates et loca etiam prelextu titulj, quem in Ulis habe bat ecclesia, longe potentioris, quod,os) sit litulus marchionum Estensin, potuisset Julius de facto recuperare, vt demonstrabitur.

Tertio dicimus etiam, quod, quamuis omnia predicta cessarent, ilhv stris dominus Alfonsus nulluni ciuilem possessionem pretendere polest in his locis, cuius virtule potuerit ciuitates et loca ex internallo10*) recu perare •).

Postnamo etiam dicimus, quod, etsi qualem ciuilem possessiones ab initio pretendere potuisset, illam multis ex causis simul cum omni sto iure perdidit, vt demonstrabitur. Neo etiam euitarj polest, quin restitotm istarum ciuitatum fiat domino nostro ex alio capitulo, quo oratores eias aliquando vsos fuisse comperimus, asserendo, Romanam ecclesiam nullum omnino ius habere in predictis locis et ideo dolo facere pe- tere t, quod reslitutura essent ">"), quoniam ad hoc respondemos, salua

*) cfr. Uber »civilis possessio Cerviae, Ravcanao, Mutinae, Rhegü et Rubcriae« der Friedensvertrag zu Barcellona vom 29. Juni 1529 in J. Du Moni Corps universel diplomatique Tome IV. Partie II. ä Amsterdam et a la Haye 1726. fol. No. I. pag. 3.

95) et. 96) castri. 97) spoliati. 98) auctoritate statt ante. 99) detur. 100) ius. 101) quum. 102) auctoritate statt ante". 103) »j>. 104) pretextu. 105) quam statt quod. 106) internallo. 107) petendo 108) restituenda essent statt »restitulura esset«.

No. LXXXII. LXXXIII. 1529. 195

infradicendorum veritale, quod, etsi ecclesia ipsa ins dirccli dominij in predictis locis non haberet et nulla ex his, que supradicta sunt, ratione posset earum,oe) restitutionem petere, maiestas tamen vestra teneretur vtile illud dominium, quod Alfonsus predictus illustris habere prétendit, ab ipso aufferre110) et in dominum nostrum transferre, duraturum saltern apud eum tamdiu, quamdiu ipse illustris dominus viueret, ex causis, que in iuris allegationibus liquidiss111) dedurentur. Et hoc dicimus nulla iuris exceptione vel defensuë "2) vitandum esse. Quamobrem con- cludimus, inditium "3) super istarum ciuitatum dominio non esse quantum ad presentem causam necessarium.

Verum tamen vt iustior ex omni parte petitio domini nostri appa- reat, dicemusIM) etiam, prefalarum ciuitatum el locorum dominium ex liberalitate quam plurimorum imperatorum od"s) sanctam Romanam ecclesiam pleno iure pertinere, in cuius rej testimonium infra scripta iura exhibemus.

Jura enim sunt aliqua imperatorum priuilegia "').