useridguestuseridguestuseridguestERRORuseridguestuseridguestuseridguestuseridguestuseridguest
Charter: Urkunden Schlesien und Oberlausitz, ed. Tzschoppe, Stenzel, 1832 (Google data)  XVI.
Signature:  XVI.

The transcription and metadata of this charter are scanned by a OCR tool and thus may have low quality.

Zoom image:
Add bookmark
Edit charter (old editor)
99999999
 
Source Regest: 
Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Städte und der Einführung und Verbreitung deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Ober- Lausitz, Nr. XVI. , S. 314
 

ed.
Current repository
Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Städte und der Einführung und Verbreitung deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Ober- Lausitz, Nr. XVI. , S. 314

    Graphics: 
    x

    XVI.

    Die Schöffen in Halle theilen die Rechte ihrer Stadt, der Stadt Neumarkt mit ').

    1235.

    Hic continentur jura aliqua de Hallis et de Meydeburc.

    §. 1. Universis Christi (idelibus, presentem paginam inspecturis, scabini in Hallo salutem in vero salutari3). Ad petitionem venerabilis domini Henrici,

    ) Von dieser Urkunde sind bis jetzt vier Handschriften bekannt. Erstens, eine Brieger, aus welcher sie Böhme in seinen diplomatischen Beiträgen II. S. 1 — 3 hat abdrucken lassen. Sie ist theils mangelhaft, theils fehlerhaft, und wahrscheinlich hat auch Böhme weder auf völ lige Genauigkeit der Abschrift, noch auf Richtigkeit des Abdrucks gesehen, wie die Ver- gleichung anderer Originalurkunden mit dem von ihm mitgetheilten Abdrucke derselben ver- muthen läfst. Mit ihr gröfstentheils übereinstimmend, doch vollständiger und besser ist die zweite Handschrift, welche sich jetzt in der Universitäts-Bibliothek zu Breslau befindet. Aus ihr entlehnte Stöckel das Hallesche Recht, in seiner Abhandlung, von einem uralten Briefe der Schoppen zu Halle (Brieg 1771. 4.) und sie ist die Grundlage der bis jetzt vorhandenen Abdrücke geworden. Die besseren Lesarten derselben sind in unsern Text aufgenommen und wie die übrigen Abweichungen mit: B. bezeichnet worden.' Eine dritte Handschrift befindet sich im Schweidnitzer Stadtbuche fol. 85 — 38, und ist unstreitig zwischen den Jahren 1328 und 1363 geschrieben. Sie hat mehrere sehr gute, doch auch manche schlechte Lesarten, welche von uns mit: S. 1. bezeichnet worden sind. Mit ihr stimmt gröfstentheils ¿¡herein die vierte Handschrift, ebenfalls in einem Schweidnitzer Codex, auf Pergament, zwischen den Jahren 1348 und 1362 geschrieben. Es sind in ihr die Züge einer altern, ihr zum Grunde liegenden Handschrift, auffallend nachgeahmet, und obwohl sie nicht ohneFehler ist, haben wir sie doch- unserer Ausgabe zum Grunde gelegt, die fehlerhaften Lesarten derselben aber, wo wir der Breslauer Handschrift folgten, mit: S. 2. bezeichnet. Man darf jetzt mit einiger Zu versicht annehmen, einen ziemlich fehlerfreien Text dieses merkwürdigen Rechts-Denkmals zu besiten. Wir werden nun hier und beiden, für die Urkunden No. 56, 62", 65, 96 und 105. des Urkundenbuchs, besonders zahlreichen wechselseitigen Beziehungen öfters mir kurz die Zahl der Urkunde selbst angeben, auf welche eine Verweisung Statt findet, ohne zu erwähnen, dafs dieselbe im Urkundenbuche stehe, da wir das als bekannt voraussetzen und nur in Fällen, wo, bei mehreren Citaten, Zweifel entstehen könnten die genauere Angabe mittheilen. Ferner wird man in der Regel an den Orten, auf welche verwiesen wird, neue Nachweisungen finden, welche wir nicht mehrfach wiederholen wollten. Wir haben geglaubt, Freunden der Wissenschaft durch diese fortlaufenden Nachweisungen viele Mühe zu ersparen, und erkennen dankbar, durch viele Nachweisungen von dem Candidaten der Rechte Geyder in Breslau unterstützt worden zu seyn, der sich ein gründliches Studium der alten Rechtsquellen sehr angelegen seyn liifst.

    Urkundenbuch. 295

    ducisb) Polonie, et ad utilitatem burgensium suorum inc) Novoforo ') presen- tem compilavimus paginam et jus civile inscripsimus, a nostris senioribus ob- servatumd).

    a) salvatori S. 1. b) duci S. 1. 2. c) de B. d) obeervaturi S. i.

    §. 2. Scire ergo vosa) volumus, quod summus noster judex, dominus burc- graviusb) de Meydeburg0), ter in anno presidet judiciod), et dies quatuor- decim ante judicium, et quatuordecim dies post judicium nullus alius judexe) judicat, nisi burcgravius predictus 2).

    a) igitur volumus B. b) burgravius, und meistens burggravius B. c) Meydeburch B. d) judicio fehlt B. e) judex fehlt B.

    §. 3. Si autem burcgravius3) predictos tres dies, suo judicio assignatos, neglexerit, excepto si fuerit in servicio domini imperatoris, vel si dies Celebris fuerit, vel in septuagésima fuerit, burcgravii judicio non astamus3).

    a) Burggravius B.

    §. 4. Ad Judicium nemo civium venire nona) tenetur, nisi ex parte ju- dicii priusb) ei publice enunctieturc) 4).

    a) non fehlt B. b) prius fehlt B. c) enuncietur B.

    §. 5. Quicunque autem sibi judicium*) edictum neglexerit, satisfacietb) tribus talentis, vel sola manu juramento se expurgabit5).

    a) Judicium sibi В. b) satisfaciat В.

    §. 6. Si infra términos, quod Wichbildea) dicitur, homicidium conti- gerit, si alicui culpa homicidii imponitur, tribus talentis satisfaciet Burkgraviob) vel unicac) manu se expurgabit. Si autem composicio intervenerit in judicio eonfirmato se non poterit expurgare 6).

    a) Wicbilde В. b) Burcgravio В. �?) vel sola m. В.

    §. 7. Item, prefectus noster presidet judicio per circulum anni post qua tuordecim dies, exceptis festivis diebus, et in adventu, et ina) septuagésima, et suum vadium, scilicet Wettungeb), sunt octo solidi 7).

    a) et excepta В. b) Weddunge В.

    §.8. Si autem prefectus dies determinatus judicio neglexerit, in aliis diebus judicio non astamus 8).

    §. 9. Prefectus etiam noster omnes causas judicat et decidit, tribus causis exceptis, scilicet vi illata, quod Not dicitur, et vim in propriis domibus factam,

    *) S. von Neumarkt oben S. 95, 97. 110. 121 u. 122.

    ') Urkundenb. No. 56. §. 7. Vergl. No. 62"i §. 35.

    3) Urkundenb. No. 56. §. 7.

    4) Urkundenb. No. 56. §. 4.

    s) Vergl. Urkundenb. No. 56. §. 4. No. 62«. §. 85 u. 36. No. 114. §. 1. das Soester Recht,

    in Häberlins Analecten p. 507 u. 506.

    e) Vergl. das alte Cölmische Recht (Thorn 1584 Folio) Buch 3.- С 35.

    7) Urkundenb. No. 56í §. 9. u. 10.

    e) Urkundenb. No. 56. §. 12.

    296 Urkundenbuch.

    quod dicitiir Heymsuche, et excepta insidia, quod Lage dicitur, quas burkgra- viusa) judicat et decidit *).

    a) Burcgravius B .

    §. 10. Si alicui domine, mulieri vela) virgini, vis illata fuerit, et factor mali detentus fuerit, et domina testes Septem habuerit, qui Schreiluteb) ap- pellantur, actor facti cum gladio capitali sentencia punietur. Si domina testes habere non poterit, homo accusatus se itaque septimus expurgabit2).

    a) vel une В. b) Screylude B.

    §. 11. Item, in quemcumque locum, quod Were dicitur, domina, cui vis illata est, ducta fuerit et inventa fuerit, locus illea), quod Wereъ) dicitur, condempnabitur cum securi3).

    a) ille fehlt В. Ъ) veré S. 1.

    §. 12. Si aliquis accusatus fuerit in judicio3) de Heymsuche ipse seb) itaque septimus expurgabit c) 4).

    a) in jud. f. В. b) se fehlt В. �?) Idemque judicium de Lage В.

    §. 13. Si homicidium factum fuerit, et actor manifesta actione depre- hensus fuerit, capitali sententia punietur3) 5).

    a)-�? manu truncabitur S. 1.

    §. 14.a). Si aliquis alii vulnusb) fecerit et deprehensus fuerit, capitali0) manu truncabitur 6).

    a) Der ganze §. fehlt in S. 1., unstreitig nur durch ein Versehn des Schreibers, wie die, §. IS. aus §. 14- genommene und nun falsche' Lesart: capitali manu truncabitur, zeigt.

    b) volnus, immer so B. c) capitali fehlt B.

    §. 15. Itema), si aliquis accusabitur coram judice de homicidio, ipse se septimus expurgabit, nisi sit, quod duello aggrediaturb) 7).

    a) Item fehlt В. b) Idem judicium est de volnere recenti B.

    §. 16. Homo vulneratusa) et vivens tot in causam trahere poterit, quod vulnerab) est perpessus 8).

    a) volneratus B. b) Tolnera B.

    §. 17. Si aliquis coram judice acomodatusa) fuerit et ille, qui ipsum ac- comodavit, nonb) possit judicio presentare, faciat Weregelt ipsius, quod sunt

    *) Urkundenb. No. 56. §. 40.

    ») Vergl. Urkundenb. No. 62-. §. 17. No. 105. §. 13. u. 17.

    3) Urkundenb. No. 105. §. 17. Sächsisches Weichbild 38 u. 39-

    *) Vergl. Urkundenb. No. 56. §. 40. Polman, lib. 6, art. 13, distinct. 14.

    ') Urkundenb. No, 56. §.11.

    •) Urkundenb. No. 56. §.11. Vergl. §. 38. und das Recht von Freiburg im Breisgau. p. 14.

    r) Urkundenb: No. 56. §. IS. Vergl. 62». §. 11 und 22. Soester Recht, §. 10. Freiburger Recht, p. 15.

    e) Urkundenb. No. 105. §. 14.

    Urkundenbuch. 297

    decern et octo talenta, preterea in reliquiis jurabit, si judex voluerit, quod accomodatum non valeat presentare, insuper reus publice denuncciabitur').

    a) accomodatus В. b) si possit S. 1. 2.

    §. 18. Idem judicium esta) de vulnere eum dimidio Wergelt.

    a) est jud. B.

    §. 19. Si Wergelt vel dimidium in judicio acquisitum fuerit, una pars attingit judicem, due partes causam promoventem 2).

    §. 20. Si aliquis moriens bona dimiserit, si pueros habuerit, sibia) pares in nacione, bona ipsius ad pueros spectabunt3).

    a) si B.

    §.21. Si pueros veroa) non habuerit, proximus ex parte gladii bona ipsius possidebit4).

    a) vero p. B.

    §. 22. Idem judicium habetur de Herwete 5).

    §. 23. Idem judicium habetur de Rade in feminino0) sexu e).

    a) femíneo В. u. S. 1.

    §. 24. Si illa, que hereditatem, quod Rade dicitur, recipit, illum incusare voluerit de pluri Rade, ille, qui représentât, sola manu se expurgabit 7).

    §. 25. Si alicui hominum uxor sua moritur bona ipsorum, quepossidenta;, spectabunt ad maritum, excepto quod Rade vocatur 8).

    a) p. bona ipsorum s. B.

    §. 26. Item, si alicui domine maritus ejus moritur, bona ipsorum non spe ctabunt ad dominam, seda) tantum ilia, que maritus tradidit uxori coram judicio et hoc per testes si poterit, approbare 9).

    a) set B.

    §. 27. Item, si aliqui puerorum predictorum moriuntur bona ipsius pueri, qui moritur, spectabunt ad gremium matris 10)

    §. 28. Item, si aliquis incusatus fuerit coram judice de debitis et debita fatetur, infra quatuordecim dies debita persolvet et sia) non habuerit possessio nem statuât fidejussorem "),

    a) si fehlt. S. 2.

    *) Urkundenb. No. 105. §. 19. Vergl. No. 56. §.72.

    •) Vergl. Urkundenb. No. 62". §.27., wo der Richter % erhält. Polmann. IV. 4. dist. 24.

    3) Urkundenb. No. 56. §.48- Sachsenspiegel. I. 3. §.3.

    *) Sächsisches Weichbild. Art. 58.

    5) Vergl. Urkundenb. No. 56. §.57- Sachsenspiegel. III. 15. §,4.

    e) Urkundenb. No. 56. §. 58. Sachsenspiegel. III. 15. §. 4.

    *) Diesen Artikel finden wir nirgends weiter. 8) Polmann. lib. 9- art. 13. distinct. 9.

    8) Urkundenb. No. 56. §. 14.

    ,0) Urkundenb. No. 56. §. 48.

    ,l) Urkundenb. No. 56. §. 25.

    38

    298 Urkundenbuch.

    §. 29. Si autem aliquis respondet, se debitum persolvisse, hoc statim vel ad sex septimanas in reliquiis obtinebit, scilicet ipse tercius *).

    §. 30. Si autem plane negaverit, agens, melius ipse tercius in reliquiis probabit, quam respondens a).

    §. 31. Si Wergelt vel Buze acquisitum fuerit coram judice judex illud in fra sex septimanas introducet, vela) Wette similiter3).

    a) vel pro B.

    §. 32. Si alienus voluerit effici") noster burgensis tres solidos dabit, quod Burmal appellatur *).

    a) e. v. B.

    §. 33. Quilibet circa festum") Martini de propria area dabit sex denarios 5).

    a) beati M. B.

    §. 34. Si aliquis homicidium fecerit et profugus effectue fuerit judex bona ipsius non potesta) inpetere, sed tantuin ipsum reum eJ

    a) poterit B.

    §. 35. Buze, Werunge, Wettunge, ista persolvuntur cum Hallensibus denariis-, civium vero de Novoforo summum vadium, quod dicitur Wettea), sunt triginta solidi, vadiumb) vero prefecti, suntc) quatuor solidi 7).

    a q. W. d. B. b) vadium B. c) sunt fehlt. B.

    §. 36. �?е�? est Innunge") pistorum civium in Hallo. Si aliquis alienus vultb) societatem pistorum, quod Jnnungec) dicitur, ille dabit duas marcasd) et due partes spectabunt ad civitatem, una pars ad pistores.

    al sunt Inunge B. b voluerit B. c) Inunge B. immer so. dl 1V marcam B.

    § 37. Si pistor aliquis, habens Iuuunge et moritur, filius ipsius dabit so- lidum magistro pistorum, et budtllo ipsorum sex denarios.

    §. 38. Item, pistores soient dare ter in anno prefecto duodecim albos pa nes, advócalo octo, cuilibet scabino quatuor. Ad predictos panes pistores com- muniter danta) quatuor choros Hallensiuni.

    a) dabunt B.

    §. 39. �?е�? esta) Innunge carnificum. Si aliquis vult habere Innunge ipsorum, dabit tres fertones, due partes spectant ad civitatem, una ad carnifices.

    a) sunt В.

    §. 40. Si carnifex aliquis moritur, filius ipsius dabit tres solidos carnifîci- bus, budello#sex denarios.

    l) Urkundenb. No. 56. §. 78. No. 96. §. i.

    *) Urkundenb. No. 56. §.78.

    •) Urkundenb. No. 56. §.19. Vergl. No. 96. §.4.

    4) Urkundenb. No. 185. §.28.

    *) Urkundenb. No. 62». §.4.

    •) Vergl. Urkundenb. No. 62a. §. S4. Das Iglauer Recht, in Dobners Mon. Т. ГУ. p. 206.

    wo dieselbe Setzung, wie in Neumarkt. r) S. oben S. 207. Für die Holländer durfte schon im J. 1142 der Vogt nur 4 Schillinge

    Bufse setzen. Für Stade setzte Kaiser Otto IV. im J. 1209 die höchste Wette auf 8 Schillinge.

    Urkundenbuch. 299

    §. 4t. Innunge sutorum constat ex II fertonibus8), III lottib) cedunt ad civitatem, dimidius ferto ipsis sutoribus, lottus magistro ipsorum.

    a) 1% fertone B. besser, denn 4 Loth und l/% Vierdung machen 1 x/t Vierdung.

    b) locti топ Stocket falsch gelesen; �? und t sind allerdings oft gar nicht zu unterscheiden.

    §. 42. Magister sutorum dabit marcara8) episcopo duasb) stivales estivales et duos calcios0) parvos et duos stivales hyemales et similiter duos calciosd) *)

    a) nostro В. S. 1. Ь) duos В. �?) calceos В. d) calceos parvos В. parvos S. 1.

    §. 43. Item, ista spectant ad hereditatem, proprietates "), bona negocia- toria, equi, boves, porci non eúntes ad pascua, cyste plane, sartago, que non conducitur pro precio, doleum maximum1»;, ornais lineus pannus forfice non in- cisus, omnia fila cruda, cyphic) aurei et argentei, arma, omne debitum, omnia spectantia ad cibaria, quod dicitur Musteil, tricésimo peracto, medietas") ad hereditateme), medietas ad jus, quod Rade dicitur*).

    a) ad p. h. В. Ъ) magnum В. �?) cyffi В. d) spectat ad В, е) et m. В.

    § .44. Item, ista spectant ad jus, quod Rade dicitur, omnes vestes domina- rum, oninis ornatus dominarum de auro et argento f'actus, ita.quod sit integer. Omne quod Vedirgewant") dicitur, spectatb) ad Rade, mensalia, manuteria, lin- theaminac), tapecia, cortine, Ummehanc, candelabra, pelves, cysted) superius gybbosee), equif)s oves et omne, quod spectat ad braxandum, excepto magno doleo, anseres et pulli, sartago, que conducitur pro precio, omnes sues 3).

    a) Wedirvvant B. b) spectant B. c) linteamina B. d) cyffi B. e) gyldose B. f) eque.

    §. 45. Prefectus infra suum judicium proloquendo nullius causam pro- movebit.

    §. 46. Domina, que recipit Rade, procurabit lectum et mensam et se- dem illius, qui spectat ad hereditatem, secundum quod decet4). Datum Hal- lis anno domini niillesimo ducentésimo tricésimo quinto8). �?е�? suntb) no mina scabinorum, qui presentera paginara conipilaverunt, Brunoc), Conradusd), Henricus, Allexandere), Burkhardusf), Conradus, Bruno, RudegerusS). Predicti scabini presentem paginam appositione sigilli burgensium muniunt et con firmant.

    a) Hier und fast überall hat B. die Römischen Zahlenzeichen.

    b) sunt fehlt B. c) Brumo В. d) Cunradus В. e) Alezander В. f) Burckhardus В. g) Rudgerus.

    *) S. oben S. 249.

    ») Vergl. Urkundenb. No. 56. §. 59.

    •) Urkundenb. No. 56. §.58. Vergl. No. 96. §.18. und Sachsenspiegel. I. 84. §. S.

    4) Urkundenb. No. 105. §. 40.

    38

    300 Urkundenbuch.

     
    x
    There are no annotations available for this image!
    The annotation you selected is not linked to a markup element!
    Related to:
    Content:
    Additional Description:
    A click on the button »Show annotation« displays all annotations on the selected charter image. Afterwards you are able to click on single annotations to display their metadata. A click on »Open Image Editor« opens the paleographical editor of the Image Tool.